LEKCJA 8

•

1 godzina lekcyjna

Uczeń po zrealizowaniu lekcji powinien:

wiedzieć, co to jest ryzyko zawodowe
wiedzieć, kiedy i kto powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego,
znać korzyści z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy,
znać zasady oceny ryzyka zawodowego

Pojęcie ryzyka zawodowego.
Obowiązki pracodawcy wynikające z oceny ryzyka zawodowego.
Zasady oceny ryzyka.
Etapy oceny ryzyka zawodowego.
Korzyści z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy.

materiał źródłowy,
komputery,
foliogramy.

Ryzyko zawodowe.
Ocena ryzyka zawodowego.
Kategoria ryzyka.
Działania pracodawcy według kategorii ryzyka.
Etapy oceny ryzyka zawodowego.
Karta oceny ryzyka zawodowego.

•
•
•
•

•
•
•

1.
2.
3.
4.
5.

63.
64.
65.
66.
67.
68.

Nr

Tytuł

Temat: Ocena ryzyka zawodowego

na stanowisku pracy

Czas realizacji:

Cele operacyjne:

Treści:

Pomoce dydaktyczne:

Spis foliogramów

MODUŁ III

159

Plan zajęć:

SCENARIUSZ ZAJĘĆ

Wskazówki metodyczne

Ad. 1.

Ad. 2.

Ad. 3.

Ad. 4.

mają za zadanie ułatwić nauczycielowi przekazanie uczniom

wiadomości na
temat oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy.

Lekcja przeprowadzona w formie dyskusji - łańcucha skojarzeń, rozmowy kierowanej, burzy

mózgów.
Nauczyciel powinien:

zapoznać uczniów z celami lekcji,
zachęcić do aktywnego uczestnictwa w dyskusji i burzy mózgów,
wykorzystać załączone w poradniku foliogramy,
zwrócić uwagę na:
potrzebę dokonywania oceny ryzyka,
informowania o nim pracowników,
korzyści wynikające z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka.

sprawdź listę obecności,
zadaj pytanie uczniom: Jak się czują?

zapoznaj uczniów z celami lekcji,
zachęć do zadawania pytań.

podaj pojęcie „ryzyka zawodowego",
zachęć uczniów do napisania: Co kojarzy im się z pojęciem ryzyka zawodowego?
uczniowie indywidualnie na małych karteczkach piszą, co kojarzy im się z podanym pojęciem.

Następnie trzyosobowa reprezentacja porządkuje kartki i zapisuje na tablicy wszystkie
skojarzenia,

wyświetl

z definicją ryzyka zawodowego i dokonaj z uczniami

porównania definicji z ich skojarzeniami.

przedstaw problem do dyskusji - kto i kiedy zdaniem uczniów powinien przeprowadzić ocenę ryzyka

zawodowego,

uczniowie swobodnie w dowolnej kolejności odpowiadają. Nauczyciel czuwa i kieruje tokiem

rozumowania,

wykorzystaj wiedzę uczniów i naprowadź ich na poprawną odpowiedź,
przedstaw
ostatecznie, ustaloną odpowiedź uczniowie zapisują do zeszytów.

•
•
•
•

•
•

•
•

•
•
•

•

•

•

•
•
•

-
-
-

foliogram nr 63

foliogramy nr 64 - 66,

ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY

160

Lp.

Treść

Metoda nauczania

Czas realizacji

1.

Sprawy organizacyjno - integracyjne.

2 min.

2.

Cele lekcji.

Wykład

3 min.

3.

Pojęcie „ryzyka zawodowego".

Łańcuch skojarzeń

11 min.

4.

Zasady i tryb przeprowadzania . oceny
ryzyka zawodowego

Rozmowa kierowana

5 min.

5.

Ocena ryzyka na stanowisku pracy
- na podstawie konkretnego zawodu.

Burza mózgów

13 min.

6.

Podsumowanie - dane statystyczne dotyczące
wypadków dla przedstawionego wcześniej
zawodu i sposób na obniżenie tej statystyki.

Dyskusja

11 min.

Ad. 5.

Ad. 6.

PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI

Co to jest ryzyko zawodowe?

2. Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym?

3. Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na
stanowisku pracy?

•
•

•

•

•

•

•

•

•

•

zachęć uczniów do wyrażenia swoich uwag na temat zagrożeń na stanowisku pracy,
następnie do oszacowania i wyznaczenia dopuszczalności ryzyka na tym stanowisku pracy -

metodą burzy mózgów. Pomysły zapisywane są na tablicy,

przedstaw

z etapami oceny ryzyka. Zapoznaj uczniów z etapami oceny ryzyka i

dokonaj uporządkowania. Uczniowie porządkują swoje pomysły według etapów,

naprowadź uczniów na poprawne oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności ryzyka na danym

stanowisku.

podsumowanie - zapytaj, czy uczniowie znają sposób na obniżenie poziomu ryzyka zawodowego

na stanowisku pracy

przedstaw foliogramy nr 68 i 69,

podkreśl znaczenie prawidłowej oceny ryzyka zawodowego.

Ryzyko zawodowe oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku
pracy lub sposobu wykonywania pracy. Ryzyko zawodowe jest określane najczęściej jako kombinacja
prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego oraz następstw tego
zdarzenia.

Tak. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe i informować o

nim pracowników.

Z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka na stanowisku pracy pracodawca będzie miał

następujące korzyści:

spełnieni wymagania przepisów prawnych,

świadomość, jakie występują zagrożenia, jakie jest ryzyko i czy zastosowane środki profilaktyczne
są wystarczające,

zamiast intuicji - celowe zarządzanie ryzykiem.

foliogram nr 67

1.

Odpowiedź:

Odpowiedź:

Odpowiedź:

MODUŁ III

161

ĆWICZENIA Z ODPOWIEDZIAMI

Ciężkość następstw (S)

(I) (cóż

Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P)

kategorię ryzyka [5] - bardzo duże ryzyko, nieakceptowalne.

Ciężkość następstw (S)

(I).

Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P)

kategorię ryzyka [5] lub [4] - bardzo duże ryzyko

nieakceptowalne.

Stolarz przecina deskę na pilarce tarczowej. Pita tarczowa nie jest zabezpieczona osłoną. Zastanówmy się, do
czego może to doprowadzić?

- poważne uszkodzenie ręki

innego może następować po „spotkaniu" ręki

stolarza z zębami pity).

- wysoce prawdopodobne (A) - dotknięcie ręką zębów piły

z pewnością spowoduje ciężki uraz.

Z tabeli odczytujemy

Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że praca nie może się rozpocząć, a jeśli już trwa, nie może
być kontynuowana do momentu zastosowania środków profilaktycznych.

Dekarz układa dachówki na stromym dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Zastanów się, do
czego może to doprowadzić? Zsunięcie się z dachu zawsze grozi poważnym uszkodzeniem ciała, a najczęściej

śmiercią.

- poważne uszkodzenie ciała lub śmierć

- wysoce prawdopodobne lub prawdopodobne (A lub

B), upadek z wysokości zawsze powoduje poważne uszkodzenia ciała.

Odczytujemy z tabeli

lub duże ryzyko -

Ryzyko nieakceptowalne oznacza, że praca nie może się rozpocząć, a jeśli już trwa, nie może być
kontynuowana do momentu zastosowania środków profilaktycznych.

Ćwiczenie 1.

Ćwiczenie 2.

ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY

162

Prawdopodobieństwo

wystąpienia

urazu lub

utraty

zdrowia

Ciężkość

następstw

A

Wysoce

prawdopodobne

B

Prawdopodobne

C

Mało

prawdopodobne

1

Duża

[5]

bardzo duże ryzyko

[4]

duże ryzyko

[3]

średnie ryzyko

II

Średnia

[4]

duże ryzyko

[3]

średnie ryzyko

[2]

małe ryzyko

III

Mała

[3]

średnie ryzyko

[2]

małe ryzyko

[1]

bardzo małe

ryzyko

MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA

Temat: Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

RYZYKO ZAWODOWE

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

Ryzyko towarzyszy każdej działalności człowieka i w powszechnym rozumieniu wiąże się z możliwością

poniesienia straty. Jest ono konsekwencją występowania zagrożeń. W języku potocznym ryzyko oznacza
prawdopodobieństwo niepowodzenia lub działanie, którego efekt jest niepewny, dyskusyjny, a także podjęcie
takiego działania, które powodować może stratę lub narażenie się na niebezpieczeństwo. Ryzyko zawodowe jest
określane najczęściej jako kombinacja prawdopodobieństwa lub częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego
oraz następstw tego zdarzenia.

Następstwa dotyczą pracowników, którzy mogą doznać urazu lub zachorować wskutek zagrożeń

występujących w pracy.

Ryzyko zawodowe ponosi człowiek w związku z wykonywaniem pracy. W przepisach prawa ryzyko to zostało

zdefiniowane jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą
powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Wszystkie definicje ryzyka zawodowego, bez względu na sposób ich sformułowania, ujmują równocześnie dwa

elementy: prawdopodobieństwo wystąpienia urazu, choroby lub pogorszenia stanu psychofizycznego wskutek
występującego w środowisku pracy zagrożenia oraz ich następstwa.

Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie pracownikom skutecznej ochrony przed

zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Ocena ta powinna umożliwić pracodawcy i/lub osobom
zaangażowanym w działania związane z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia w pracy:

zidentyfikowanie związanych z pracą zagrożeń, które mogą powodować wypadki przy pracy, choroby

zawodowe i inne dolegliwości zdrowotne u pracowników oraz oszacowanie i wyznaczenie
dopuszczalności związanego z nimi ryzyka zawodowego, a w następstwie zastosowanie odpowiednich
środków ochrony, z uwzględnieniem obowiązujących wymagań prawa,

sprawdzenie, czy stosowane obecnie środki ochrony przed zagrożeniami w miejscu pracy są

odpowiednie,

•

•

MODUŁ III

163

•

•

•

•

•

•
•

•

•

ustalanie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka
zawodowego, jeżeli są one potrzebne

wykazanie, zarówno pracownikom i/lub ich przedstawicielom, jak i organom nadzoru i kontroli, że
przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki, ograniczające ryzyko zawodowe
związane z zagrożeniami,

dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy,

zapewnienie, że stosowane środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także zmiany technologii
oraz metod i organizacji pracy, podejmowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego, służą
poprawie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.

Ważne jest, aby wynikające z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego zalecenia i proponowane

usprawnienia były wprowadzane w życie. Tylko wówczas będzie ona spełniać swoją rolę właściwie i nie będzie
traktowana przez wykonujące ją osoby jako uciążliwy obowiązek lub strata czasu.

Za przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego, jego dokumentowanie i poinformowanie o nim pracowników

odpowiedzialny jest pracodawca.

Ocena ryzyka zawodowego nie jest celem samym w sobie, lecz jedynie środkiem, który ułatwia planowanie i
prowadzanie działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz
poprawę warunków pracy.

Ocena ryzyka zawodowego jest systematycznym badaniem wszystkich aspektów pracy, które jest
przeprowadzane w celu stwierdzenia:

jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem urazu lub pogorszenia się stanu zdrowia

pracownika

czy zagrożenia te można wyeliminować,
a jeżeli nie - jakie środki ochronne należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka związanego z tymi

zagrożeniami.

W procesie oceny ryzyka zawodowego wyodrębnia się często dwa etapy:

analiza ryzyka , która obejmuje zebranie potrzebnych informacji, identyfikację zagrożeń na
stanowisku pracy oraz oszacowanie związanego z nimi ryzyka,
wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego – na tym etapie podejmuje się decyzję o
zaakceptowaniu ryzyka lub konieczności obniżenia jego poziomu.

Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania przepisów prawa. Określają

one poziomy ryzyka dopuszczalnego.

Ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzana w sposób systematyczny, z uwzględnieniem

wszystkich aspektów pracy oraz wszystkich zagrożeń występujących w miejscu pracy i prowadzić do
systematycznej poprawy warunków pracy. Ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy należy
przeprowadzić:

po raz pierwszy przed oddaniem go do eksploatacji
okresowo, w zależności od występujących na ocenianym obszarze zagrożeń,
po wprowadzeniu zmian organizacyjnych i technologicznych,
po wprowadzeniu zmian w stosowaniu ochron indywidualnych
po wystąpieniu zdarzenia wypadkowego

ZASADY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

•

•

•

•

•

ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY

164

Przykładowo ocenę ryzyka zawodowego można przeprowadzić wykonując etapami następujące czynności:

Ocena ryzyka zawodowego powinna objąć wszystkie stanowiska pracy, zarówno stacjonarne, jak i

niestacjonarne. Aby to zapewnić, należy przeanalizować strukturę organizacyjną w celu określenia, jakie
stanowiska stacjonarne można wydzielić na analizowanych obszarach i jakie zadania są wykonywane przez osoby
na nich pracujące; należy przy tym uwzględnić zadania związane z normalnym przebiegiem procesu
technologicznego, jak również zadania pomocnicze, takie jak np. konserwacja czy też sprzątanie.

Należy również zidentyfikować wszystkie stanowiska niestacjonarne, czyli takie, na których miejsce

wykonywania pracy się zmienia i ustalić, jakie zadania są wykonywane przez pracowników na tych
stanowiskach, oraz kto na nich pracuje.

Ustalając, kto pracuje na stanowiskach pracy należy zwrócić szczególną uwagę na osoby, które szczególnie

mogą ucierpieć w wyniku narażenia na zagrożenia występujące w środowisku pracy, takie jak np. kobiety w
ciąży, młodociani, osoby starsze lub niepełnosprawni.

MODUŁ III

165

Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób. Zaleca się przede wszystkim takie
sposoby oszacowania ryzyka zawodowego, które:

mogą być w prosty sposób wykorzystywane przez osoby przeprowadzające oceny,
pozwalają na otrzymanie wyników oszacowania w pełni wystarczających do wyznaczenia

dopuszczalności ryzyka zawodowego i właściwego planowania działań korygujących i
zapobiegawczych.

Zalecanym sposobem jest oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej, którego zasady
przedstawia poniższa tabela.

Innym sposobem oszacowania ryzyka zawodowego może być zastosowanie skali pięciostopniowej zgodnie z
poniższą tabelą.

Oszacowanie ryzyka daje pracodawcy podstawę do podjęcia niezbędnych działań w celu obniżenia
ryzyka do akceptowalnego (według tabeli zamieszczonej na następnej stronie - oszacowanie w skali
pięciostopniowej).

•
•

Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej

Ciężkość następstw

Prawdopodobieństwo

Mała

Średnia

Duża

Mało prawdopodobne

małe
1

małe
1

średnie

2

Prawdopodobne

m a ł e
1

średnie
2

d u ż e

3

Wysoce
prawdopodobne

średnie
2

d u ż e
3

d u ż e
3

ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY

166

Prawdopodobieństwo

wystąpienia

urazu lub

utraty

zdrowia

Ciężkość

następstw

A

Wysoce

prawdopodobne

B

Prawdopodobne

C

Mało

prawdopodobne

1

Duża

[5]

bardzo duże ryzyko

[4]

duże ryzyko

[3]

średnie ryzyko

II

Średnia

[4]

duże ryzyko

[3]

średnie ryzyko

[2]

małe ryzyko

III

Mała

[3]

średnie ryzyko

[2]

małe ryzyko

[1]

bardzo małe

ryzyko

W wyniku oceny ryzyka zawodowego należy

zastosować odpowiednie środki chroniące pracowników przed

występującymi zagrożeniami, czyli czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi występującymi w
procesie pracy.

1. Pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych
pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. W szczególności pracodawca jest
zobowiązany:

zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami
wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia oraz uciążliwości,

zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii,
urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.

2. Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie
rozwiązania organizacyjne i techniczne w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych
zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.

3. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie
jest wystarczające, pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej,
odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.

Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną

pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Zarządzanie bezpieczeństwem pracy i ryzykiem. CIOP - PIB, Warszawa, 2011.
Oc

ODiDK, Gdańsk 2000.

Co to jest ryzyko zawodowe?
Kiedy i kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego?
Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym?
Jakie elementy składają się na ryzyko zawodowe?
Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego na

stanowisku pracy?

•

•

LITERATURA

PYTANIA KONTROLNE

1.
2.

1.
2.
3.
4.
5.

ena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego.

MODUŁ III

167

Oszacowanie

ryzyka

zawodowego

Dopuszczalność

ryzyka

zawodowego

Niezbędne działania

[5] Bardzo duże

ryzyko

Niedopuszczalne

(nieakceptowalne)

Praca nie może być rozpoczęta ani

kontynuowana do czasu zmniejszenia ryzyka
zawodowego do poziomu dopuszczalnego.

[4] Duże ryzyko

Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z
pracą już wykonywaną, działania w celu jego
zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast.
Planowana praca nie może być rozpoczęta do
czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do
poziomu dopuszczalnego.

[3] Średnie ryzyko

Dopuszczalne

(akceptowalne)

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań,
których celem jest zmniejszenie ryzyka
zawodowego.

[2] Małe ryzyko

Zaleca się rozważenie możliwości dalszego
zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego
lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe
pozostanie najwyżej na tym samym poziomie.

[1] Bardzo małe

ryzyko

Nie jest konieczne prowadzenie żadnych
działań.

ĆWICZENIA

Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P.)

kategorię ryzyka [. ] -

Prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P) -

kategorię ryzyka [...] -

Stolarz przecina deskę na pilarce tarczowej. Pita tarczowa nie jest zabezpieczona osłoną. Zastanówmy się, do

czego może to doprowadzić?

Określ:

Z tabeli odczytaj

Co należy zrobić? ..................................................

Dekarz układa dachówki na stromym dachu bez zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Zastanów się, do

czego może to doprowadzić? Zsunięcie się z dachu zawsze grozi poważnym uszkodzeniem ciała, a najczęściej
śmiercią.

Określ:

Z tabeli odczytaj

Co należy zrobić? ........................................................

Ćwiczenie

1.

Ćwiczenie 2.

ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU PRACY

168