1

Materiały na głownie noży


Podstawowym materiałem na głownie noży jest oczywiście stal, czyli nie wnikając w
szczegóły stop żelaza z węglem, oraz innym dodatkami. Maksymalna zawartość węgla w stali
wynośi 2.06% (nie dotyczy stali wytwarzanych metodą proszkową). Im większa zawartość
węgla w stali, tym daje się ona hartować do wyższej twardości, jednocześnie stając się coraz
bardziej krucha. Typowe dobre stale na głownie zawierają ok. 1% węgla.
Dodatki stosowane w stalach:

Chrom - zwiększa wytrzymałość, hartowność oraz odporność na korozję. Stale zawierające
min. 13% Cr uznawane są za nierdzewne. Małe ilości spotykane są w stalach narzędziowych.

Mangan - zwiększa hartowność, wytrzymałość na rozciąganie, uderzenia i ścieranie.
Spotykany prawie we wszystkich stalach.

Molibden - Zwiększa hartowność stali, podnosi wytrzymałość i zmniejsza kruchość.

Krzem - Zwiększa wytrzymałość, ale też kruchość (szczególnie przy dużych twardościach).
Używany w stalach sprężynowych.

Kobalt - Zwiększa twardość i wytrzymałość stali.

Wanad - Znacznie podnosi odporność na ścieranie, dzięki tworzeniu w stali węglików.
Zwiększa kruchość. Im większy dodatek wanadu, tym stal tnie 'agresywniej'.

Wolfram - Powiększa wytrzymałość i odporność na ścieranie. Używany w stalach
szybkotnących.

Nikiel - Ułatwia to proces hartowania, zwiększa wytrzymałość na uderzenie i odporność na
korozję.

Siarka i fosfor zwiększają kruchość oraz podatność na obróbkę skrawaniem. W stalach jakie
nas interesują są szkodliwymi zanieczyszczeniami.


420, 420J2, 420HC, 420 Mod, 425 Mod - Najtańsze nierdzewne stale na głownie. Miękkie,
słabo trzymające ostrość, używane głównie w nożach z najniższej półki, ale także przez tak
znanych i zasłużonych producentów jak Buck. Łatwe w ostrzeniu, całkowicie nierdzewne.
Jeśli stal głowni opisana jest jako Stainless Steel, stal chirurgiczna, 400 Series - nie
spodziewaj się niczego lepszego. Ze stali 420J2 wytwarzane są także repliki mieczy
(wyłącznie do oglądania), oraz linery noży składanych.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Ni

%Mo

420

0.15-0.35

1.00

12.00-14.00

420J2

0.15

1.00

1.00

12.00-14.00

420 Mod

0.30-0.50

1.00

12.00-14.00

0.50

425 Mod

0.50

0.35

0.35

13.50

1.00

T425 Mod

0.65

0.35

13.50

1.00

2

440A, 440B/AEBL - Stale trochę lepsze niż 420. Nierdzewne, bardzo łatwe w obróbce, nie
trzymaja świetnie ostrości, ale łatwo się je ostrzy. Stale tej klasy są szeroko stosowane w
nożach z niższej i średniej półki, m.in. przez Victorinoxa. Jeśli stal głowni opisana jest jako
"440", w najlepszym przypadku jest to stal 440A, na pewno nie 440C. Dobry producent
potrafi zrobić z takiej stali przyzwoitą głownię.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%V

440C

1.20

1.00

1.00

18.00

0.75

440V

2.2

0.50

0.50

17.5

0.50

5.75

AUS-4 - Japońska stal bardzo niskiej jakości. Całkowicie nierdzewna, poziom co najwyżej
stali 420. Ostatnio wprowadzna przez firmę CRKT.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Ni

AUS-4

0.40 - 0.45

1.00

1.00

13.00-14.50

0.49

AUS-6, AUS-6A - Japoński odpowiednik stali 420. Low-endowa stal, jedynymi zaletami jest
całkowita nierdzewność, łatwe ostrzenie. Używana np. przez CRKT.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Ni

%Mo

%V

AUS-6

0.55-0.65

1.00

0.04

13.00-

14.50

0.49

0.10-

0.25

AUS-6A 0.55-0.65

1.00

1.00

13.00-

14.50

0.49

0.10-0.30 0.10-

0.25

AUS -8, AUS-8A - AUS-8 to japoński odpowiednik stali 440A/440B. Nieco zmodyfikowaną
stal AUS-8A Cold Steel porównuje do ATS-34, co świadczy jedynie o konkretnym podejściu
do zasad marketingu w tej firmie. Niemniej jest to już przyzwoita stal. Używana np. przez
firmy CRKT, Cold Steel, Benchmade.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Ni

%Mo

%V

%W

%Co

%Cu

AUS -

8

0.70-

0.75

0.50

1.00

13.00-

14.50

0.49

0.10-

0.30

0.10-

0.25

AUS -

8A

0.85-

1.00

1.00

13.00-

14.50

0.10-

0.30

0.10-

0.20

0.40

0.40

0.20

AUS-10, AUS-118 - Japońskie stale nierdzewne, nieco lepiej trzymające ostrość niż 440C.
Rzadko spotykane. W przeszłości używane przez CRKT, obecnie z AUS-10 produkowamy
jest Spyderco Native SS.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Ni

%Mo

%V

AUS - 10 0.95-1.10

0.50

0.04

13.00-

14.50

0.49

0.10-0.31

0.10-

0.27

AUS - 118 0.90-0.95

0.50

17.00-

18.00

1.30-1.50

0.10-

0.25

3

Sandvik 12C27 - Szwedzka stal nierdzewna o zawartości węgla na poziomie 440A, ale
zawierająca bardzo mało zanieczyszczeń. Łatwo się ostrzy. Niezła stal na noże. Używana
przez większość skandynawskich producentów noży, np. EKA, Helle, Frosts.

%C

%Mn

%Si

%Cr

12C27 Sandvik

0.58

0.35

0.35

14.00

13C26 - Szwedzka stal nierdzewna, lepsza niż 12C27. Rzadko spotykana.

%C

%Mn

%Si

%Cr

13C26

0.65

0.65

0.40

13.00

19C27 - Szwedzka stal nierdzewna, odpowiada z grubsza stali 440C. Rzadko spotykana.

%C

%Mn

%Si

%Cr

19C27

0.95

0.65

0.40

13.50

H-1 - Stal wprowadzona przez Spyderco w linii noży Salt dla zastosowań, w których nóż jest
w kontakcie z wodą morską. Dobre walory użytkowe połączone z bardzo wysoką odpornością
na korozję otrzymano przez duże dodatki chromu i niklu, oraz zastąpienie części węgla
azotem.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%Ni

%N

H-1

0.15

2.00

3.00-4.50

14.00-

16.00

3.56

6.00-8.00

0.10

154CM - Stal produkowana przez hutę Crucible Metals, USA. Lepsza niż 440C - mocniejsza
i dająca się wyżej hartować, niestety bardziej krucha. Wyższa odporność na ścieranie.
Nierdzewna w codziennym użytkowaniu, może się pokryć rdzą powierzchniową w
korozyjnym środowisku. Bardzo często spotykana i stosowana.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

154CM

1.05

0.60

0.25

14.00

4.00

ATS-34 - Japoński odpowiednik stali 154CM produkowany przez hutę Hitachi. W
korozyjnym środowisku może pokryć się rdzą powierzchniową. Bardzo często spotykana.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

ATS - 34

1.03

0.25

0.41

13.75

3.56

ATS-55 - Stal nieco gorsza od ATS-34, ale tańsza od niej. Używana przez Spyderco, obecnie
rzadko spotykana.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

ATS - 55

1.00

0.50

0.35

14.00

0.60

4

GIN-1/G-2 - Japońska stal nierdzewna o parametrach nieco lepszych do 440C. Obecnie
rzadko stosowana. W przeszłości używana przez Spyderco i Benchmade.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

GIN - 1/G - 2

0.90

0.37

0.60

15.50

0.30

VG-10 - Stal produkowana w Japonii, mocniejsza i mniej krucha od 154CM, łatwiej ostrząca
się, ale trochę gorzej trzymająca ostrość. W trudnych środowiskach podatna na rdzę
powierzchniową. Szeroko używana przez Spyderco, Al Mara, Fallknivena (w połączeniu z
420) i innych producentów wytwarzających noże w Japonii.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%Co

VG - 10

1.00

0.50

0.60

15.00

1.05

1.40

N690 - Stal nierdzewna produkcji Bohlera. Klasa 440C/VG-10/ATS-34. Stosowana przez
Extrema Ratio i od niedawna w czerwonej linii noży Benchmade.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%V

N690

1.07

0.40

0.40

17.00

1.10

0.10

CPM S30V - Stal proszkowa, uznawana za najlepszą stal nierdzewną na świecie. Głownia z
tej stali bardzo długo pozostaje ostra, i jest całkowicie nierdzewna. Niestety droga. Często
spotykana w nożach produkcyjnych z górnej półki.

%C

%Cr

%Mo

%V

S30V

1.45

14.00

2.00

4.00

CPM S60V/CPM 440V - Nierdzewna stal proszkowa, bardzo duża zawartość węgla i
wanadu. Duża domieszka wanadu - bardzo agresywnie tnie, świetna odporność na ścieranie.
W porównaniu do innych stali jest bardzo krucha - wyłącznie do cięcia! Uzywana przez
Kershawa, dawniej przez Spyderco.

%C

%Mn

%Cr

%Mo

%V

S60V/440V

2.15

0.40

17.50

0.40

5.75

CPM S90V/CPM 420V - Nierdzewna stal proszkowa, podobna do S30V. Dobra, droga i
rzadko stosowana.

%C

%Mn

%Cr

%Mo

%V

CPM

S90V/420V

2.20

0.40

13.00

1.00

9.00

CPM 3V - Stal proszkowa produkcji Crucible Metals. Zaprojektowana z myślą o połączeniu
dobrego trzymania ostrości i bardzo wysokich parametrów mechanicznych. Mocna, odporna
na wykruszenia stal na duże noże. Droga jak każda stal proszkowa. Uwaga! Nie jest
nierdzewna!

%C

%Cr

%Mo

%V

CPM 3V

0.80

7.50

1.3

2.75

5

CPM 10V - Proszkowa stal narzędziowna huty Crucible Metals. Bardzo dobra, droga, rzadko
używana. Nie jest nierdzewna.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%V

CPM 10V

2.45

0.50

0.90

5.25

1.3

9.75

BG-42 - Bardzo dobra stal nierdzewna. Duża zawartość wanadu sprawia, że wspaniale trzyma
ostrość. Bardziej krucha od ATS-34. Obecnie wyparta z rynku przez S30V.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%V

BG - 42

1.15

0.50

0.30

14.50

4.00

1.20

10xx - Proste stale węglowe. Wraz ze wzrostem zawartości węgla spada wytrzymałość, a
wzrasta docelowa twardość i trzymanie ostrości. 1050 jest używana na maczety, miecze. 1095
to świetna stal nożowa, tania i często spotykana.

%C

%Mn

%Si

1055

0.48-0.55

0.60-0.90

1070

0.66-0.75

0.60-0.90

1084

0.84-0.90

0.72-0.90

0.26

1095

0.95

0.25-0.55

5160 - Bardzo mocna stal sprężynowa, używana głownie na duże noże (~60HRC) i miecze
(~50HRC).

%C

%Mn

%Cr

5160

0.60

0.80

0.80

52100 - Stal łożyskowa. W porównaniu do 5160, mniej wytrzymała, ale bardziej odporna na
ścieranie. Przy właściwym hartowaniu wspaniała stal na noże. Oczywiście rdzewna.

%C

%Mn

%Si

%Cr

52100

1.10

0.35

0.35

1.50

50100-B/0170-6, Carbon V - Stal 1095 z dodatkiem wanadu, dzięki czemu agresywniej tnie i
jeszcze dłużej zachowuje ostrość roboczą. 50100-B to oznaczenie AISI, Carbon V jest
oznaczeniem używanym przez firmę Cold Steel. Inni producenci używający tej stali - Becker
Knife & Tool, Blackjack (firma już nie istnieje).

%C

%Mn

%Cr

%V

%W

Carbon V

0.95

0.40

0.54

0.15

0.015

INFI - Super-stal firmy Busse Combat. Legendarne trzymajanie ostrości. Do produkcji
zamiast węgla używa się azotu, dzięki czemu zyskuje się podwyższoną odporność na korozję
pomimo małej zawartości chromu.

%C

%Cr

%Mo

%V

%Ni

%Co

%N

INFI

0.50

8.25

1.30

0.36

0.74

0.95

0.11

6

D-2 - Stal narzędziowa. Wysoka zawartość chromu powoduje, że jest słabo podatna na
korozję, w trudnych warunkach pokrywa się rdzą powierzchniową (szybciej niż 154CM/ATS-
34). Trudna w obróbce. Świetnie trzyma ostrość, mocna, ale krucha. Inne oznaczenia: K110
(Bohler), Sverker 21 (Uddeholm). Powszechnie spotykana zarówno w folderach jak i nożach
ze stałą klingą.

%C

%Mn

%Cr

%Mo

%V

D - 2

1.50

0.40

12.00

0.80

0.90

A-2 - Stal narzędziowa, długo zachowuje ostrość, świetne właściwości mechaniczne.
Hartowanie w powietrzu wyklucza hartowanie selektywne. Używana np. przez Mission
Knives, oraz Chris Reeve Knives.

%C

%Cr

%Mo

A - 2

1.00

5.00

1.00

O-1, O-6 - Stale narzędziowe. O-1 łączy bardzo dobre właściwości mechaniczne i trzymanie
ostrości z łatwą obróbką i nieskomplikowanym hartowaniem. O-6 jest mocniejsza niż O-1,
jeszcze lepiej trzymająca ostrość, ale trudniejsza w obróbce i hartowaniu. Często spotykane w
nożach custom.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%Ni

%V

%W

O - 1 0.85-1.00 1.00-1.50

0.40-0.60

0.30

0.30

0.50

O - 6

1.45

1.00

1.25

0.25

W-1, W-2 - Mocne, dobre stale narzędziowe (użwane do produkcji pilników). W-2 bardziej
odporna na ścieranie ze względu na dodatek wanadu.

%C

%Mn

%Si

%V

W - 1

1.00

0.35

0.35

W - 2

1.00

0.35

0.35

0.20

L-6 - Stal bardzo mocna i odporna na uderzenia. Dobre trzymanie ostrości. Łatwa w obróbce.
Rzadko spotykana w nożach produkcyjnych.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Ni

%Mo

%V

L - 6

0.65-0.75 0.25-0.80

0.50

0.60-1.20 1.25-2.00

0.50

0.20-0.30

M-2 - Stal szybkotnąca. Świetne właściwości mechaniczne, daje się bardzo wysoko hartować.
Skomplikowany proces obróbki cieplnej. Używana przez firmę Benchmade.

%C

%Mn

%Si

%Cr

%Mo

%V

%W

M - 2

0.85

0.25

0.25

4.00

5.00

1.90

6.00

7

Bułat/Wootz - Stal damasceńska, pierwotnie wytapiana w Indiach. Piękne wzory na
wytrawionej powierzchni tej stali otrzymywane są już na etapie procesu wytopu/krystalizacji.
Obecnie bardzo rzadko spotykana, wytapiana jedynie przez pasjonatów.


Damast skuwany - Materiał otrzymywany przez skuwanie dwóch różnych rodzajów stali -
jednej o wysokiej zawartości węgla i drugiej - niskowęglowej. Efektem jest widoczny na
wytrawionej powierzchni stali dziwer - wzory z naprzemiennie ułożonych warstewek stali.
Jest to drogi materiał, ze względu na efektowny wygląd używany do wyrobu luksusowych
noży custom. Często stowana jest tzw. Damasteel - damast skuwany ze stali nierdzewnych.
Własności mechaniczne zależą od konkretnego wytwórcy i rodzaju damastu, jednak nie
przewyższają współczesnych stali narzędziowych.


Tytan beta - Stopy tytanu o twardości ok. 50HRC. Tytan jest lekki i całkowicie odporny na
agresywne środowiska. Niestety jego parametry użytkowe są gorsze od stali. Amagnetyczny.
Stosowany tam, gdzie kluczowym wymaganiem jest odporność na korozję, (np. noże
nurkowe). Drogi i rzadko spotykany.


Stellit/Talonit - Rodzina stopów na głowice wiertnicze na osnowie kobaltowej. Niewrażliwe
na korozję, amagnetyczne, bardzo drogie.


Ceramika - Materiał bardzo twardy, ale jednocześnie kruchy i drogi. Bardzo długo
zachowuje ostrość w przypadku cięcia miękkich materiałów, na twardych może się
wykruszyć, a jedyny sposób ostrzenia to diamenty. Rzadko spotykany, używa go np. firma
Kyocera do produkcji noży kuchennych, oraz Boker w kilku nożach składanych.