OŚWIETLENIE

ŚWIATŁO

•

Kontakt człowieka z otoczeniem odgrywa ważną
rolę w organizacji pracy, ponieważ około 80%
informacji jest odbieranych przez narząd wzroku, a
pozostałe 20% przez zmysł słuchu, dotyku i
pozostałe.

pozostałe.

•

Do powstania prawidłowego kontaktu potrzebny
jest sprawny organ wzroku i określone warunki
świetlne.

ŚWIATŁO

•

Aby oko mogło wykonywać swoją funkcję, powinno
przekazywać obraz otaczającej rzeczywistości.

•

W szczególności istotne znaczenie ma wyraźne

•

W szczególności istotne znaczenie ma wyraźne
widzenie kolorów, obrazów i kształtów, a także
możliwość ustalenia odległości.

ŚWIATŁO

•

Sprawność oka określana jest przez:

1. ostrość widzenia, czyli zdolność rozpoznawania

najmniejszych przedmiotów lub płaszczyzn.

najmniejszych przedmiotów lub płaszczyzn.

Rozróżnia się ostrość rozdzielczą (osobne
postrzeganie blisko leżących siebie przedmiotów) i
wrażliwość na kształty;

ŚWIATŁO

2. szybkość rozróżniania, rozumianą jako okres czasu,

który upływa od momentu pojawienia się
przedmiotu w polu widzenia do jego dostrzeżenia.

ŚWIATŁO

Szybkość postrzegania jest tym większa, im wyższy
jest średni poziom luminacji16 oraz im wyraźniejsze
są różnice luminacji między przedmiotem a jego
otoczeniem;

ŚWIATŁO

3. wrażliwość kontrastową, czyli zdolność

postrzegania różnic jasności między obiektami w
przestrzeni lub między częściami obserwowanego
przedmiotu.

Elementy wzrokowego wartościowania mogą
zmieniać się w zależności od charakteru
wykonywanej pracy.

ŚWIATŁO

W zasadzie nie ma możliwości wypośrodkowania
ujednoliconych wymagań ważnych dla wszystkich
stanowisk pracy.

Z tego względu zasadnicze elementy wzrokowego
wartościowania przedstawione są w zależności od
najczęściej spotykanych warunków pracy (mają
charakter wytycznych).

ŚWIATŁO

•

Optymalne warunki świetlne określa się zatem w
formie współzależności względem następujących
czynników:

1. dostatecznego natężenia światła;

1. dostatecznego natężenia światła;
2. wystarczającej równomierności oświetlenia;
3. prawidłowego rozkładu cieni;
4. właściwej barwy światła;
5. stałości strumienia świetlnego;
6. brak zjawiska olśnienia.

ŚWIATŁO

•

W określonych sytuacjach można także brać pod
uwagę dodatkowe okoliczności:

1. współczynnik odbicia (kolor i tworzywo)

przedmiotu pracy i otoczenia;

przedmiotu pracy i otoczenia;

2. różnice w stosunku do naturalnego oświetlenia

dziennego;

3. konieczność używania sztucznego oświetlenia w

ciągu dnia;

ŚWIATŁO

4. wiek zatrudnionych osób.

Ten czynnik ma większe znaczenie niż się ogólnie
uważa.

Według Fortuina potrzeby wieku można określić
następującymi liczbami: jeżeli potrzebę oświetlenia
książki z dobrym drukiem dla 40-letniego czytelnika
przyjmiemy za 1, wówczas w zależności od wieku
zapotrzebowanie na światło wynosi:

ŚWIATŁO

ŚWIATŁO

•

Ilościowy i jakościowy stan oświetlenia warunkuje
dwie funkcje narządu wzroku odgrywające dużą
rolę w procesach pracy:

1. zdolność akomodacji;

1. zdolność akomodacji;

2. stopień adaptacji.

ŚWIATŁO

•

Zdolność akomodacji (zwana inaczej nastawnością)
jest jedną z podstawowych właściwości narządu
wzroku.

•

Akomodacja to zdolność oczu do wyraźnego,

ostrego widzenia przedmiotów, znajdujących się w
przestrzeni w różnych odległościach od oczu,
pomiędzy punktem dali a bliży wzrokowej.

ŚWIATŁO

•

Możliwość przystosowania się oczu do widzenia
ostrego z różnych odległości wiąże się ze zmianą
krzywizny soczewki. Soczewka może zwiększać
swoją łamliwość w znacznym stopniu w wieku
dziecięcym, ale umiejętność ta zanika w miarę

dziecięcym, ale umiejętność ta zanika w miarę
starzenia się człowieka.

•

W efekcie punkt bliży oddala się coraz bardziej od
oka, a punkt dali w zasadzie pozostaje nie
zmieniony, czyli różnica pomiędzy tymi punktami
zmniejsza się, by około 70 roku życia osiągnąć 0.

ŚWIATŁO

ŚWIATŁO

•

Procesowi akomodacji sprzyja kontrast barw
przedmiotów oraz tła, na którym są umieszczone.

•

Zjawisko akomodacji i jego zmiany z upływem czasu

•

Zjawisko akomodacji i jego zmiany z upływem czasu
odgrywają istotną rolę przy planowaniu stanowiska
pracy, na którym znajdują się urządzenia
sygnalizacyjne lub informacyjne.

ŚWIATŁO

•

Inną, ważną umiejętnością narządu wzroku jest
adaptacja wzroku, pozwalająca na prawidłowe
funkcjonowanie narządu wzroku w zależności od
zmian warunków oświetlenia, a przede wszystkim
jaskrawości światła, ponieważ zmianie oświetlenia

jaskrawości światła, ponieważ zmianie oświetlenia
towarzyszy zmiana jasności różnie zabarwionych
przedmiotów. Rozróżnia się:

•

1) adaptację do ciemności;

•

2) adaptację do światła.

ŚWIATŁO

•

Adaptacja oka do ciemności trwa 30 minut, a
największe zmiany zachodzą w ciągu pierwszych 8-
10 minut. Całkowita adaptacja do ciemności trwa
około 50-60 minut.

ŚWIATŁO

•

Obniżenie się czułości wzroku jest tym szybsze, im
wyższa jest jaskrawość, do której dostosowuje się
narząd wzroku.

•

Natomiast przejściez pomieszczenia ciemnego do
jasnego przebiega odmiennie. Największe tempo
adaptacji narządu wzroku występuje w ciągu
pierwszych 2-3 minut, a bezwzględny próg
pobudliwości osiąga najwyższy poziom po 8-10
minutach.

ŚWIATŁO

•

Nagła zmiana warunków oświetlenia w czasie
przejścia z ciemności do jasnego światła wywołuje
w pierwszym momencie zjawisko olśnienia, które z
punktu widzenia fizjologii jest poważnym
zaburzeniem zdolności adaptacyjnych siatkówki.

zaburzeniem zdolności adaptacyjnych siatkówki.

ŚWIATŁO

•

Olśnienie powoduje bowiem obniżenie wrażliwości
siatkówki, często powodując całkowitą utratę
możliwości rozróżniania przedmiotów i postrzegania
zmian zachodzących w otoczeniu.

ŚWIATŁO

•

Możemy rozróżnić następujące rodzaje olśnienia :

1. olśnienie względne, spowodowane wysoką

jaskrawością kontrastów między różnymi częściami

jaskrawością kontrastów między różnymi częściami
pola widzenia;

2. olśnienie całkowite, zachodzące wówczas gdy

jaskrawość źródła światła jest tak silna, że oko nie
może się do niej zaadaptować;

ŚWIATŁO

3. olśnienie adaptacyjne, będące przejściowym

efektem w okresie przystosowania się oczu do
zmiany światła.

•

Opisane stany mają duże znaczenie przy
wykonywaniu pracy z dalekiej i bliskiej odległości.

ŚWIATŁO

•

Dobrze wdrożone zasady ergonomiczne pozwalają
na uniknięcie problemów, związanych ze zjawiskiem
olśnienia i przystosowania się oczu do światła.

•

Niewłaściwe rozwiązania oświetlenia miejscowego i
ogólnego na stanowisku pracy prowadzą do
zmęczenia oczu i zmęczenia ogólnego.

ŚWIATŁO

•

Najważniejsze zasady racjonalnego oświetlenia
miejsca pracy, których przestrzeganie zapewnia
optymalne wykorzystanie narządu wzroku w
procesach pracy dotyczą:

1. dostatecznego natężenia oświetlenia oraz rodzaju i

barwy światła, które należy dostosować do rodzaju
wykonywanej pracy.

ŚWIATŁO

2. zapewnienia takiego oświetlenia pomieszczenia

pracy, żeby w polu widzenia człowieka zachować
jednakową jasność przez cały czas pracy. W tym

jednakową jasność przez cały czas pracy. W tym
celu należy stosować urządzenia rozpraszające lub
kierować promieniowanie świetlne na sufit dla
uzyskania światła pośredniego;

ŚWIATŁO

3. źródeł światła, które powinny być tak

rozmieszczone, aby w polu widzenia pracownika
nie powodować zjawiska olśnienia.

Dlatego należy osłaniać lub usuwać z pola widzenia
przedmioty błyszczące (chromowane, niklowane i
polerowane), stosować oświetlenie pośrednie lub
łagodne przejścia zmiany oświetlenia w miejscu
pracy;

ŚWIATŁO

4. zapewnienia stałości oświetlenia, która oznacza, że

źródło światła nie powinno charakteryzować się
drganiami i wahaniami;

ŚWIATŁO

2. takiego korzystania z oświetlenia dziennego, by

zapewnić światło padające z boku, najlepiej z lewej
strony w przypadku osób praworęcznych.

Wyjątkiem od tej reguły są stanowiska pracy,
wymagające precyzji i dokładności wykonywania
czynności roboczych, np. prace zegarmistrzowskie

ŚWIATŁO

2. Nie należy ustawiać stanowisk pracy przodem do

okna;

3. Oświetlenie stanowisk pracy i otoczenia powinno

podkreślać estetyczne walory kompozycji
przestrzennej i barwnej

ŚWIATŁO

4. ważnym czynnikiem w rozróżnianiu przedmiotów i

ich szczegółów jest kolorystyka stanowiska
roboczego.

Kontrasty barwne, czyli różnica barw między
poszczególnymi częściami przedmiotów oraz
między nimi a tłem powinna pozwalać na czytelne
odczytanie elementów, decydujących o
bezpieczeństwie oraz znaków informacyjnych.

ŚWIATŁO

ŚWIATŁO

•

Poprawne oświetlenie daje następujące korzyści:

1. umożliwia uzyskanie najwyższego pod względem

ilości i jakości poziomu produkcji i usług;

2. zmniejsza ryzyko wypadku;

3. zmniejsza procent braków w wyrobach;

4. zapobiega potrzebie natężania wzroku, a zarazem

jego przedwczesnemu osłabieniu;

ŚWIATŁO

5. ułatwia eksploatację oraz konserwację maszyn i

urządzeń produkcyjnych;

6. przyczynia się do usprawnienia transportu

6. przyczynia się do usprawnienia transportu

wewnątrzzakładowego;

7. ułatwia właściwe rozróżnianie barw w otoczeniu;

8. pozytywnie wpływa na ogólne samopoczucie

pracowników oraz zapewnia im wygodę.

ŚWIATŁO

•

W większości pomieszczeń stosuje się dwa rodzaje
oświetlenia światłem naturalnym: górne i boczne.

•

Oświetlenie górne stosowane jest w budynkach

•

Oświetlenie górne stosowane jest w budynkach
parterowych (nie należy stosować w biurach i
pomieszczeniach o niewielkiej powierzchni, których
wysokość wynosi poniżej 3 m) lub na ostatnich
piętrach budynków wielokondygnacyjnych

ŚWIATŁO

•

Oświetlenie górne stanowią różnego rodzaju

–

świetliki: trapezowe, trójkątne, latarniowe, wklęsłe i
szedowe.

•

Oświetlenie

boczne stosowane jest w

•

Oświetlenie

boczne stosowane jest w

pomieszczeniach o niewielkiej głębokości, których
konstrukcja umożliwia instalację okien.

ŚWIATŁO

•

Należy zwrócić uwagę, aby wielkość okien w
stosunku do podłogi pozostawała w proporcji:

a/ 1: 5 przy pracach precyzyjnych;
b/ 1: 7 przy pracach średnio dokładnych;

b/ 1: 7 przy pracach średnio dokładnych;
c/ 1: 10 przy pracach nie wymagających precyzji.

ŚWIATŁO

Przy ustalaniu wielkości okien należy dodatkowo
brać pod uwagę wiele czynników, które mają wpływ
na ilość i jakość światła, a przede wszystkim rodzaj i
liczbę szyb, nachylenie szyb, kolor ścian i sufitów,
położenie i wysokość budynków sąsiednich.

położenie i wysokość budynków sąsiednich.
Odległość między budynkami stojącymi naprzeciw
nie powinna być mniejsza niż dwukrotna wysokość
budynku.

ŚWIATŁO

Pomieszczenia do pracy mogą być oświetlane
wyłącznie światłem sztucznym w przypadkach

•

uzasadnionych względami technologicznymi oraz
gdy jest niewskazane

gdy jest niewskazane

•

oświetlenie światłem dziennym lub gdy jest to
niemożliwe (kraje położone w pobliżu koła
polarnego).

ŚWIATŁO

•

Okna powinny być zawsze zaopatrzone w dające się
regulować żaluzje lub w pochłaniające światło
zasłony, aby zapobiec powstawaniu nadmiernych
kontrastów w wyniku nadmiernego oświetlenia
słonecznego, a także nadmiernemu nagrzaniu się

słonecznego, a także nadmiernemu nagrzaniu się
pomieszczenia.

ŚWIATŁO

•

Źródło światła nie powinno znajdować się za głową
pracownika (siedzenie tyłem do okna jest
niewłaściwe), ale też w żadnym wypadku nie może
być umieszczone na wprost oczu.

ŚWIATŁO

•

Promienie świetlne powinny padać z lewej strony,
przy czym kąt między linią ich padania a linią
wzroku nie powinien być mniejszy niż 30º. Zaleca
się, aby kąt ten wynosił przynajmniej 60º, gdyż
dopiero w tych warunkach źródło światła znajduje

dopiero w tych warunkach źródło światła znajduje
się poza polem widzenia.

ŚWIATŁO

•

Wyjątkiem od tej zasady są miejsca pracy,
wymagające optycznego kontrolowania bardzo
małych przedmiotów, jak np.: zegarmistrza. Przy
takich pracach konieczne jest światło padające z
przodu, toteż miejsca pracy często znajdują się

przodu, toteż miejsca pracy często znajdują się
naprzeciwko okna.

ŚWIATŁO

•

W miejscach, na które pracująca osoba najczęściej
spogląda nie powinny znajdować się:

–

jasne okna,

–

oślepiające, białe ściany obok ciemnych podłóg;

–

oślepiające, białe ściany obok ciemnych podłóg;

–

ciemna tablica na białej ścianie;

–

odbijające światło stoły;

–

ciemna maszyna do pisania na białej podkładce;

–

błyszczące części maszyny lub powierzchnia pola
pracy.

ŚWIATŁO

•

Ponieważ o jasności płaszczyzn decyduje
współczynnik odbicia światła, podstawowe
znaczenie ma dobór barwy materiałów, z
których wykonane są ściany i meble.

których wykonane są ściany i meble.

ŚWIATŁO

•

Dla wnętrz można polecić następujące
współczynniki odbicia:

–

sufit : 80 – 90%;

–

sufit : 80 – 90%;

–

ściany: 40 – 60%;

–

podłoga: 20 - 40%;

–

meble: 25 – 45%;

–

maszyny i przyrządy: 30 – 50%.

ŚWIATŁO

BARWY

•

Z oświetleniem wiąże się problematyka
stosowania barw w pomieszczeniach pracy.

•

Barwy działają na organizm człowieka nie
tylko estetycznie, ale także psychologicznie i
fizjologicznie.

ŚWIATŁO

•

Znaczenie walorów estetycznych wyrobu czy
obiektu technicznego polega na
stymulowaniu i podsycaniu aktywności
człowieka, tworzeniu dobrego nastroju,

człowieka, tworzeniu dobrego nastroju,
rozpraszaniu monotonii i nudy oraz na
oddziaływaniu antyzmęczeniowym na
organizm człowieka.

•

Działania takie czynią wysiłek subiektywnie
lżejszym, wzmacniając poczucie komfortu

ŚWIATŁO

•

Osiągnięcie powyższych efektów stosowania
barw może ułatwić przestrzeganie
następujących zasad praktycznych:

–

nie stosować zbyt wielu barw w jednym

–

nie stosować zbyt wielu barw w jednym
pomieszczeniu;

–

w pomieszczeniach o małych rozmiarach
stosować barwy jasne, mało nasycone, które
optycznie powiększają przestrzeń;

ŚWIATŁO

–

pomieszczenia bardzo duże dzielić za pomocą
akcentów kolorystycznych na mniejsze części;

–

w pomieszczeniach, gdzie wykonuje się prace

–

w pomieszczeniach, gdzie wykonuje się prace
wymagające koncentracji wskazane jest
stosowanie kolorów odprężających:
jasnozielonego lub jasnoniebieskiego;

ŚWIATŁO

–

przy pracy monotonnej zaleca się malowanie
dużych płaszczyzn na kolor żółty oraz stworzenie
kilku elementów barwnych, działających
ożywczo, przyciągających wzrok;

–

w pomieszczeniach pracy personelu
kierowniczego należy wykorzystać do malowania
ścian całą gamę odcieni koloru żółtego lub
pomarańczowego, które zachęcają do wysiłku
umysłowego;

ŚWIATŁO

–

maszyny, sprzęt i wyposażenie pomocnicze powinny być
pomalowane na

kolory spokojne, obojętne

(szarozielone, szaroniebieskie, beżowe), które
dają się w sposób harmonijny wkomponować w
każdą całość.

każdą całość.

ŚWIATŁO

•

W praktyce barwy pełnią również funkcję
informacyjno-ostrzegawczą.

•

Rangę i znaczenie tej funkcji dla procesów pracy

•

Rangę i znaczenie tej funkcji dla procesów pracy
podkreśla fakt, że wykorzystanie kolorów w tym
celu jest określone przepisami prawnymi:

ŚWIATŁO

–

czerwona – sygnalizuje zatrzymanie, stop i zakaz, np.:
znak stopu, znaki zakazu i wyłącznik awaryjny;

–

żółta – ostrzega przed możliwością wystąpienia
niebezpieczeństwa, np.: niebezpieczne przejścia,

niebezpieczeństwa, np.: niebezpieczne przejścia,
progi czy przeszkody, a także przed zagrożeniem
pożarem, promieniowaniem lub działaniem środków
chemicznych;

ŚWIATŁO

–

zielona – sygnalizuje bezpieczeństwo i pierwszą
pomoc, np.: drogi ewakuacyjne i stanowiska
udzielania pierwszej pomocy;

–

niebieska – informuje o nakazie, np.: obowiązek

–

niebieska – informuje o nakazie, np.: obowiązek
stosowania środków ochrony indywidualnej i służy
jako tło dla tablic informacyjnych.