Oświetlenie stanowisk pracy.

Oświetlenie stanowisk pracy oddziałuje na samopoczucie i psychikę człowie­ka, a także ma zasadniczy wpływ na sprawne wykonywanie zadań wzrokowych oraz zmęczenie wzroku. Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy musi być oświetlone w sposób zapewniający wygodę widzenia. Wygoda widzenia występuje wtedy, gdy są spełnione co najmniej następujące warunki :

- zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna

- spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka

- spostrzeganie nie prowadzi do odczucia przykrości, niewygody, nadmierne­go zmęczenia, a przeciwnie- jest połączone z pewną przyjemnością. Wystąpienie wygody widzenia zależy, oprócz wrażliwości osobniczej, od czynników okreœlających cechy ilościowe i jakościowe oświetlenia. Do najważniejszych parametrów określających wymienione cechy oświetlenia należą: poziom natężenia oświetlenia, równomierność oświetlenia, rozkład luminancji, występowanie olśnie­nia, barwa światła, oddawanie barw, tętnienie i zmiany aperiodyczne światła.

Zapewnienie właściwych wartości podstawowych parametrów oświetlenia powinno decydować o spełnieniu podstawowych funkcji oświetlenia wnętrz, który­mi są:

-zapewnienie bezpieczeństwa ludziom przebywającym we wnętrzu - zapewnienie warunków do wykonywania zadań wzrokowych

- pomoc w kreowaniu otoczenia świetlnego sprzyjającego dobremu samopo­czuciu.

Niewłaściwe oświetlenie może być przyczyną zmęczenia wzroku, wypadku przy pracy (np. na skutek niedoświetlenia przeszkody lub przedmiotu pracy wzroko­wej), a także zmniejszenia wydajności pracy i strat finansowych przedsiębiorstwa, wy­nikających z wytwarzania wadliwych produktów (np. na skutek niewłaściwego odda­wania barwy zastosowanych źródeł światła na stanowiskach kontroli barwy).

Objawami zmęczenia wzroku, w przypadku osób o prawidłowym stanie na­rządu wzroku, są:

drażnienie oczu (swędzenie, pieczenie, czerwienienie, łzawienie oczu, itp.)

osłabienie widzenia (podwójne widzenie, zamazywanie się obrazu, itp.) bóle głowy.

Długotrwała praca w niewłaściwych warunkach oświetleniowych sprzyja -osłabieniu narządu wzroku i pojawianiu się lub pogłębianiu się wad wzroku.

Wśród wymienionych wcześniej podstawowych parametrów oświetlenia o występowaniu ryzyka zawodowego mogą decydować następujące parametry:

• poziom natężenia oświetlenia

• równomierność oświetlenia

- występowanie olśnienia

• tętnienie i zmiany aperiodyczne światła

• wskaźnik oddawania barw.

Natężenie oświetlenia

Natężenie oświetlenia (E) jest parametrem odzwierciedlającym gęstość po­wierzchniową strumienia świetlnego. Jednostką natężenia oświetlenia jest lux (Ix). Wartość liczbowa tego parametru określa, czy na płaszczyznę roboczą na danym sta­nowisku pracy dociera wystarczająca do wykonywania określonej pracy wzrokowej ilość strumienia świetlnego. Wartość natężenia oświetlenia decyduje zarówno o bez­pieczeństwie wykonywania pracy jak i o łatwości spostrzegania szczegółów pracy wzrokowej. Dlatego też parametr ten podlega ocenie na wszystkich stanowiskach pra­cy. Należy jednak pamiętać, że nie jest on jedynym parametrem decydującym o ja­kości oświetlenia.

Równomierność oświetlenia

Równomierność oświetlenia na danej powierzchni jest to iloraz najmniej­szej zmierzonej wartości natężenia oświetlenia występującej na danej płaszczyźnie roboczej (Em;„) do średniego natężenia oświetlenia na tej powierzchni (Er),

Wartość liczbowa tego parametru określa, czy na danej płaszczyźnie występu­ją obszary niedoświetlone - im bliższa jest ona jedności, tym równomierność jest lep­sza. Duża nierównomierność oświetlenia, wskutek której występują cienie w obsza­rze pola pracy wzrokowej, może być przyczyną wypadku np. w wyniku niezauważe­nia elementu tnącego maszyny.

Olśnienie

Olœnieniem nazywa się pewien przebieg (stan) procesu widzenia, przy którym występuje odczucie niewygody lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmio­tów lub jedno i drugie, w wyniku niewłaściwego rozkładu luminancji czy niewłaści­wego zakresu luminancji albo nadmiernych kontrastów w przestrzeni lub w czasie.

Z punktu widzenia występujących skutków wyróżnia się dwa podstawowe ro­dzaje olśnienia:

- przykre, wywołujące uczucie przykrości, niewygody, rozdrażnienia oraz wpływające na brak koncentracji bez zmniejszenia zdolności widzenia. Na­tychmiast po usunięciu przyczyny olśnienia ustępuje niewygoda. Olśnienie to zależy od: luminancji poszczególnych źródeł olśniewających, luminancji tła, na którym znajdują się źródła, wielkości kątowych tych źródeł, ich położenia względem obserwatora oraz ich liczby w polu widzenia;

- przeszkadzające, zmniejszające zdolność widzenia na bardzo krótki, ale zau­ważalny czas, bez wywoływania uczucia przykrości. Olśnienie to objawia się zmniejszeniem kontrastu subiektywnego (powstanie jaskrawości zamglenia w oku na skutek rozproszenia w ośrodkach optycznych oka części światła do­cierającej do oka) lub niewłaściwą adaptacją oka (część światła docierająca do oka od źródeł nadmiernie jaskrawych może oddziaływać na poziom adaptacji oka, powodując dostosowanie się czułości oka do nadmiernie jaskrawego źródła, a tym samym utratę czułości reagowania oka na jaskrawość obserwo­wanego obrazu).

Luminancję można ograniczyć przez osłonięcie źródeł światła materiałem przeświecalnym (np. kloszem mlecznym) lub materiałem nieprzeświecalnym (np. odbłyśnikiem, rastrem).

Tętnienie światła

Postrzeganie tętnienia światła przez narząd wzroku występuje, gdy częstotli­wość zmian strumienia świetlnego w czasie jest mniejsza od tzw. częstotliwości za­nikowej.

Zmienny w czasie strumień świetlny wysyłany przez elektryczne źródło światła wynika praktycznie z częstotliwości prądu. Fakt zmian strumienia świetlne­go w rytm zmian prądu przemiennego, od wartości minimalnej do maksymalnej, na­zywa się tętnieniem światła.

Gdy w pomieszczeniu, w którym znajduj¹ siê maszyny wiruj¹ce, stwierdzono wystêpowanie efektu stroboskopowego, mo¿na przyj¹æ, ¿e wystêpuje ryzyko du¿e. Jeœli postrzegane jest wzrokowo têtnienie œwiat³a, to mo¿na przyj¹æ, ¿e wystê­puje ryzyko œrednie.

Oddawanie barw

Właściwości oddawania barw źródeł światła charakteryzuje tzw. wskaźnik od­dawania barw (R~,) będący miarą stopnia zgodności wrażenia barwy przedmiotu oświetlonego danym rodzajem źródła światła z wra¿eniem barwy tego samego przedmiotu oœwietlonego Ÿród³em odniesienia w okreœlonych warunkach. Maksymal­na mo¿liwa wartoœæ tego wskaŸnika wynosi 100 i przyjmuje siê j¹ dla œwiat³a s³one~z­nego i wiêkszoœci Ÿróde³ ¿arowych. Wymagana dok³adnoœæ oddawania barw w wa­runkach oœwietlenia elektrycznego jest uzale¿niona od rodzaju prac wykonywanych na okreœlonym stanowisku pracy.

Ocena ryzyka zawodowego

Najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy powodowanych niewłaœciwym oświetleniem jest niedoświetlenie stanowisk pracy. Tak więc zasadniczą sprawą jest stwierdzenie, czy takie zagrożenie występuje- Przy oce­nie ryzyka zawodowego związanego z oświetleniem można, podobnie jak dla innych czynników, przyjąć skalę trójstopniową: ryzyko małe, średnie, duże.

Równomierność oświetlenia

Dopuszczalne poziomy równo­mierności oświetlenia w zależności od charakteru czynności oraz ze względu na ciągłość lub dorywczość jej wykonywania. W odniesieniu do czynności ciągłych przyjmuje się, że równomierność oświetlenia powinna wynosić co naj­mniej 0,65. Dla czynności dorywczych oraz na klatkach schodowych i korytarzach, strefach komunikacyjnych itp. przyjmuje się, że równomierność oświetlenia powin­na wynosić co najmniej 0,4.

Można przyjąć, że jeżeli wyznaczona z pomiarów równomierność oświetlenia jest w stosunku do równomierności oświetlenia wymaganej przez normę:

- większa lub równa 0,65 (lub 0,4 dla stref komunikacyjnych, pracy dorywczej, schodów itp.):brak ryzyka

- mniejsza od 0,65 (0,4), lecz większa od 0,5 (0,3), jest to ryzyko małe;

- mniejsza od 0,5 (0,3), jest to ryzyko średnie.

Olśnienie

W praktyce projektowej ograniczenie olśnienia wiąże się z doborem odpowie­dnich opraw oświetleniowych oraz z ich właściwym rozmieszczeniem. Przyjęto następujące klasy ograniczenia olśnienia:

- klasę I - w pomieszczeniach, w których są wykonywane dokładne lub spe­cjalne prace, np. przemysł precyzyjny, sale wykładowe

- klasę II - w pomieszczeniach, w których są wykonywane zwykłe prace, np. poczekalnie w biurach, prace przy maszynach do obróbki drewna itp.

- klasę III - w pomieszczeniach, w których są wykonywane proste prace, np. odlewnie, walcowanie, cegielnie, magazyny, strefy komunikacyjne.