1

Aktywne metody nauczania i uczenia się

Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.

Istnieją różne rodzaje metod i różne sposoby ich klasyfikacji. Świadczą o tym propozycje

klasyfikacyjne dydaktyków polskich, takich jak: K. Sośnicki, W. Okoń, F. Szlosek, T. Nowicki.

Zmieniająca się sytuacja w polskiej oświacie, położenie nacisku na opanowanie przez ucznia

umiejętności wymusza niejako stosowanie na szerszą skalę aktywnych metod kształcenia.

Metoda

– od gr. methodas – to sposób postępowania przy zdobywaniu wiadomości i umiejętności,

nadający się do stałego powtarzania.

Istnieją różne rodzaje metod i różne sposoby ich klasyfikacji. Świadczą o tym propozycje

klasyfikacyjne dydaktyków polskich, takich jak: K. Sośnicki, W. Okoń, F. Szlosek, T. Nowicki

(rys.1.). Zmieniająca się sytuacja w polskiej oświacie, położenie nacisku na opanowanie przez

ucznia umiejętności wymusza niejako stosowanie na szerszą skalę aktywnych metod kształcenia.

Metody aktywne to dominacja uczenia się nad nauczaniem. To takie metody, których założeniem

jest zaangażowanie osób uczących się w proces dydaktyczny. Stosowanie metod aktywnych

wpływa korzystnie nie tylko na ucznia (wiedza i umiejętności zdobyte samodzielnie są trwalsze),

lecz także na nauczyciela, stawiając go w roli badacza i twórcy. Istotą metod aktywnych jest

przewaga uczenia się nad nauczaniem.

Uczenie się (uczeń) – to stosowanie metod aktywnych, które prowadzą do trwałych zmian w

myśleniu i działaniu, do zdobywania nowych doświadczeń;

Nauczanie

, kształcenie (nauczyciel) – to stosowaniem metod aktywizujących, które polegają na

wzajemnym oddziaływaniu nauczyciela i ucznia w celu spowodowania zmian u ucznia.

Metody oparte na działaniu ucznia zapewniają większą i lepszą jakość przyswajanej wiedzy niż

metody nie inspirujące ucznia do działania lub czyniące to w niewielkim stopniu. Wybór metody

nauczania zależy od celów lekcji, wieku ucznia, poziomu jego wiedzy oraz bazy dydaktycznej

szkoły. Z danych opublikowanych przez Fundację im. Stefana Batorego wynika, że metoda

decyduje w znacznym stopniu o ilości przyswajanej wiedzy. Przedstawia to piramida przyswajania

wiedzy.

Stosowanie metod aktywnych w praktyce szkolnej prowadzi do:

o

zwiększenia skuteczności nauczania i uczenia się,

o

możliwości motywowania uczniów do działania,

o

możliwości rozwijania twórczego myślenia, kreatywności ucznia oraz własnej,

2

o

integracji wiedzy różnych przedmiotów,

o

umiejętności współpracy i komunikacji w grupie,

o

umiejętności organizowania pracy własnej i innych.

Stosowanie metod aktywnych rozbudza zainteresowania, każdemu uczniowi daje możliwość

uczestniczenia w procesie dydaktycznym, ułatwia przyswajanie wiedzy, wspomaga w dążeniu do

sukcesu.

Dyskusja dydaktyczna -

to wymiana zdań, myśli, poglądów uczestników grupy na dany temat.

Jest sztuką wyrażania swego, popartego argumentacją stanowiska; jest próbą wypracowania

stanowiska wspólnego z zachowaniem szacunku dla przekonań innych.

Dyskusja wielokrotna

stosowana przy konieczności przeanalizowania jakiegoś obszernego

zagadnienia np. "Przyczyny zróżnicowania klimatu na Ziemi."

Dyskusja okrągłego stołu polega na swobodnej wymianie poglądów między uczniami a

nauczycielem a także między samymi uczniami. Uczniowie swobodnie wymieniają swoje

doświadczenia i poglądy, udzielają sobie wyjaśnień, np. "Oceń swoje województwo w świetle

nowego podziału administracyjnego."

Dyskusja panelowa

– jej cechą jest istnienie dwóch grup: dyskutującej (eksperci) i słuchającej

(audytorium). Nauczyciel czuwa nad właściwym przebiegiem dyskusji. Słuchający także mogą

zadawać pytania, przedstawić swoje stanowisko, uzupełnić dyskusję itp. Metoda wymaga

wcześniejszego przygotowania merytorycznego uczniów. Przykład: "Przydatność wielkiego

zakładu produkcyjnego dla regionu i Polski."

Dyskusja oceniana

– to zmodyfikowana dla potrzeb geografii metoda dyskusji punktowanej, może

zastąpić tradycyjne odpytywanie. Czas ograniczony. Do dyskusji potrzebna przygotowana

wcześniej tabela, w której uczniowie oceniają kilku uczestników dyskusji. Uczniowie znają zasady

dyskutowania, wiedzą za co można otrzymać punkty dodatnie i ujemne. Na tablicy zapisuje się

temat i plan dyskusji. Nauczyciel ingeruje tylko wtedy, gdy dyskusja zanika. Przykład: "Niemcy –

potęgą gospodarczą Europy."

Metoda "burzy mózgów" – zaliczana jest do technik samodzielnego, grupowego i twórczego

myślenia. Zwana jest też giełdą pomysłów lub sesją odroczonego wartościowania. Pomysły

zgłasza cała klasa. Metoda stosowana wtedy, gdy mamy w krótkim czasie rozwiązać problem o

dużym stopniu trudności. Wynikiem tej metody jest opracowanie wniosków, np. w postaci raportu –

krótkiej, zwięzłej i konkretnej informacji. Przykład: "Czynniki wpływające na rozwój gospodarczy

każdego kraju?"

3

Metoda metaplanu

– to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy

dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat jej treści. Stosowana przy omawianiu

drażliwych czy trudnych spraw oraz przy rozwiązywaniu konfliktów. Klasa pracuje w grupach.

Każda grupa prezentuje plakat, po czym rozpoczyna się dyskusja. Przykład: "Z jakimi problemami

spotykają się mieszkańcy Indii?" Metoda ma swój układ graficzny:

Temat.

Jak jest?

Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?

Jak powinno być?

Wnioski.

Śnieżna kula (dyskusja piramidowa) – pozwala każdemu uczniowi na wyrażenie swojego zdania

na dany temat i kształci umiejętność uzgadniania stanowisk, negocjowania, formułowania myśli.

Uczniowie rozwiązują zadany problem w pojedynkę. Następnie łączą się w dwójki, czwórki, ósemki

itd. i wspólnie uzgadniają swoje stanowiska. Na koniec wypracowują wspólne dla klasy

stanowisko. Przykład: "Czym charakteryzuje się przemysł Japonii?"

Debata

– analiza argumentów "za i przeciw". Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy, podaje temat i

czas debaty. Następnie po udzieleniu głosu ocenia jakość argumentów i moc ich przekonywania.

Przykład: "Czy wybudować w Polsce elektrownię jądrową?" Metoda seminarium czyli spotkanie

naukowe specjalistów – to metoda oparta na paranaukowej tematyce kompetentnych wypowiedzi.

W tej metodzie liczy się wiedza ucznia, więc wymaga wcześniejszego przypomnienia pewnych

treści. Przykład: "Dlaczego Azję można nazwać kontynentem kontrastów?"

Drama

jest metodą aktywizującą uczniów w procesie nauczania, ujmuje treści kształcenia w

powiązaniu z przeżyciem i doświadczeniem. Nie jest inscenizacją, w której role zostały wcześniej

wyznaczone. Jest to działanie w sytuacji fikcyjnej, której podstawą jest określone miejsce, czas,

przestrzeń oraz konflikt. Drama rozwija wyobraźnię i inteligencję oraz pozwala dzielić się swoimi

emocjami, wrażeniami i myślami. Przykład: " Różnice i podobieństwa życia ludzi na pustyni

lodowej i gorącej."

Metody aktywnego opisu

– polegają na pełnym zaangażowaniu ucznia w działania rozwijające

twórcze myślenie.

Opis wyjaśniający – za pomocą rysunku, schematu, wykresu, tabeli statystycznej uczniowie przy

pomocy nauczyciela określają cechy zjawiska, proces powstawania, wyjaśniają istotę, mechanizm

procesu

– wykonując zaproponowane przez nauczyciela czynności.

4

Opis klasyfikujący – podczas interpretacji map, obrazów, danych statystycznych lub innych form

kartograficznego przedstawiania zjawisk geograficznych uczniowie tworzą tabelę lub plakat

porządkujące zdobyte informacje. Przykład: "Formy polodowcowe na Niżu Polskim."

Technika linii czasu

– jest to technika wizualnego przedstawiania problemu. Zjawiska i procesy

ukazuje w wymiarze linearnym, pokazuje ich następstwo w czasie. Jest skuteczna przy

rozwiązywaniu problemów i ich przedstawianiu w sposób chronologiczny. Przykład:

"Najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi."

Opis uzasadniający – uczniowie wraz z nauczycielem wyjaśniają zjawiska, proces, posługując się

modelem, obrazem, rysunkiem, danymi statystycznymi, podając przy tym szereg logicznie

układających się argumentów. Przykład: "Zależność pięter roślinnych i glebowych w wysokich

górach."

Mapy mentalne

– zwane mapami myślowymi, mapami pamięci, obrazami, obrazami mentalnymi.

Jest to metoda wizualnego opracowania

problemu z wykorzystaniem rysunków, obrazów, symboli,

zwrotów, haseł. Pomaga w uporządkowaniu zagadnień, rozumienia związków i zależności. Metoda

może być zastosowana przy wprowadzeniu nowego tematu i stopniowo uzupełniania w miarę

zgłębiania zagadnienia. Przykład: "Sahara – największa pustynia świata."

Drzewo decyzyjne

– jest to graficzny zapis analizy procesu podejmowania decyzji, który może być

wykorzystany dla zauważenia przez uczniów związków między różnymi możliwościami rozwiązań

rozważanego problemu, ich konsekwencjami oraz wartościami uznawanymi przez osobę

podejmującą decyzje lub oceniającą decyzje już podjętą. Służy rozwijaniu umiejętności

dokonywania i podejmowania decyzji, z pełną świadomością skutków, które ta decyzja może

przynieść. Graficzna forma drzewa decyzyjnego zawiera podstawowe elementy procesu

podejmowania decyzji: zdefiniowanie problemu, znalezienie różnych możliwości rozwiązań,

określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdej możliwości i podjęcie decyzji.

Metoda przypadku

– to interpretacja określonych zdarzeń, rzeczywistych bądź opracowanych na

użytek określonego problemu. Dobrze zrealizowana uczy, że nigdy nie ma jednego dobrego

rozwiązania. Pochopnie wydane sądy mogą okazać się nieprawdziwe, krzywdzące i

kompromituj

ące. Metodę można wykorzystywać do analizy kreatywnej. Stawiane pytanie brzmi:

jakie jest najlepsze z możliwych rozwiązanie tej sytuacji?

Ranking diamentowy, trójkątny, słupkowy – jest to technika służąca do hierarchizacji priorytetów.

Pracując w grupie uczniowie są zmuszeni do współpracy, negocjacji, przedyskutowania

5

zagadnienia. Argumenty najważniejsze należy umieścić w górnej części piramidy. Przykład:

"Źródła energii i ich zastosowanie."

Gry dydaktyczne

– to metody, które łączą w sobie elementy kształcenia z zabawą, w której

uczniowie chętnie uczestniczą. Dobrze dobrane, dostosowane do poziomu intelektualnego

uczniów, programu nauczania, mogą znaleźć uznanie w oczach dzieci i dać satysfakcję

nauczycielowi. Dobrze opracowane gry geograficzne s

pełniają różne cele:



udostępniają wiedzę geograficzną



kształtują zmysł przestrzenny



rozbudzają zainteresowania geograficzne



wzbogacają wyobraźnię



rozszerzają zasób informacji



uatrakcyjniają zajęcia lekcyjne.

Gra symulacyjna

– charakteryzuje się tym, że wykazuje wyraźny związek z rzeczywistością,

podejmuje próbę odtworzenia tej rzeczywistości, prowadzącą do ustalenia modelu symulacyjnego

o charakterze słownym, matematycznym, przedmiotowym lub technicznym oraz podlega ściśle

doprecyzowanym regułom.

Gra decyzyjna

– właściwością tej metody jest to, że wykorzystuje się ją do nabywania lub

doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie i w warunkach

konkurencji. Metoda ta wymaga od uczestników zdefiniowania celów zajęć, przewidywania rozwoju

sytuacji, wyboru strategii działania i podjęcia kilku decyzji operacyjnych.

Ćwiczenia terenowe – polegają na nabywaniu i zastosowaniu różnych umiejętności intelektualnych

i technicznych oraz na dochodzeniu do uogólnień i stosowaniu ich do konkretnych przypadków. Są

to metody, którymi uczeń samodzielnie dochodzi do wiedzy i rozwija swoje zdolności poznawcze.

Należą do nich: obserwacje, eksperymenty i wywiady.

Ćwiczenia techniczne – polegają na zwiększeniu sprawności w posługiwaniu się różnymi

metodami, technikami i narzędziami. Są kontynuacją metod badawczych. Należą do nich np.:

pomiary wysokości, nachylenia stoków, wyznaczanie kierunków, interpolacja poziomic,

wykonywanie planów, map, rysunków, diagramów, przekrojów topograficznych, itp. ‘

______________________________________________________________________________

6

Literatura:

Praca zbiorowa pod redakcją S. Piskorza, "Zarys dydaktyki geografii", PWN Warszawa, 1995

Czaińska Z., Wojtkowicz Z., "Aktywne metody w edukacji geograficznej" Stowarzyszenie Oświatowców

Polskich, Toruń 1999

Karlik B. "Gry dydaktyczne w nauczaniu geografii" ODP, Tarnobrzeg 1995

Taraszkiewicz M., "Jak uczyć? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu", CODN, Warszawa 1996

Okoń W., "Słownik pedagogiczny" PWN, Warszawa 1984

Okoń W., "Nauczanie problemowe we współczesnej szkole", PWN, Warszawa 1987