Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym

Wpisany przez Monika Dynerowicz

czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28

Dekontaminacja: Jest to proces, który dąży do usunięcia lub unieszkodliwienia (zabicia)

drobnoustrojów dzięki któremu używane narzędzia i sprzęty stają się bezpieczne dla

zdrowia. Dekontaminację można podzielić na trzy fazy: 1) oczyszczania 2) dezynfekcji 3)

sterylizacji.

Faza oczyszczania rozumiana jest jako usuwanie składników organicznych i nieorganicznych

osiadłych na narzędziach i sprzęcie w trakcie pracy, np. krwi, śliny, czy tkanek twardych i

miękkich jamy ustnej.

Dezynfekcja: Jest działaniem polegającym na niszczeniu form wegetatywnych drobnoustrojów 

chorobotwórczych, które są obecne na  powierzchniach przedmiotów oraz / lub w  ich wnętrzu,

do stopniu w jakim  nie powodują one już zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka.

Sterylizacja: Polega ona na  uwolnieniu przedmiotów używanych w gabinecie

stomatologicznym od  drobnoustrojów, które mają  zdolność do  rozmnażania. D sterylizacji

zaliczamy niszczenie drobnoustrojów  chorobotwórczych, ich przetrwalników  oraz

nieodwracalną inaktywacja  wirusów.

Aby zminimalizować ryzyko przeniesienia infekcji używa się ustalonych odgórnie – głównie

przez SANEPID - procedur higienicznych dotyczących:

1) dezynfekcji, mycia i sterylizacji narzędzi 2) dezynfekcji i mycia sprzętu stomatologicznego 3)

mycia i dezynfekcji powierzchni 4) mycia i dezynfekcji rąk 5) stosowania zabezpieczeń

osobistych 6) właściwego postępowania z odpadami medycznymi 7) szczepień ochronnych.

Dezynfekcja

Metody dezynfekcji można podzielić na trzy główne grupy, pod względem rodzaju

działającego czynnika:

I) Fizyczne: 1) termiczne 2) nietermiczne

II) Chemiczne: 1) alkohole 2) aldehydy 3) fenole 4) środki utleniające 5) halogeny 6) środki

powierzchniowo czynne

III) Chemiczno-termiczne

Do popularnych metod fizycznych należy termiczne oddziaływanie na czynniki chorobotwórcze,

w tym celu używana jest podgrzana woda w temperaturze 80-100°C, w czasie10-30 min, oraz

para wodna o temperaturze  100°C, w okresie 10-30 min, bądź o temperaturze 105 °C przy

obniżonym ciśnieniu, wówczas wystarcza już czas 15 minut. Do metod fizycznych

nietermicznych należy filtracja przy użyciu filtrów chemicznych o wysokiej sprawności, oraz

dezynfekcja poprzez zastosowanie promieni świetlnych z zakresu  nadfioletu - długość fali w

zakresie 136-400nm. W zakładach zajmujących się leczeniem i ochroną zdrowia  najczęściej

stosowanymi metodami  dezynfekcji są metody chemiczne. Aby preparaty chemiczne biobójcze

mogły być użyte w gabinetach  stomatologicznych muszą one posiadać status wyrobu 

medycznego klasy IIa i posiadać  pozwolenie Ministra Zdrowia   wydawane przez Urząd

1 / 6

Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym

Wpisany przez Monika Dynerowicz

czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28

Rejestracji  Produktów Leczniczych, Wyrobów  Medycznych i Produktów Biobójczych  w

Warszawie, ponadto preparaty zaklasyfikowane do produktów leczniczych antyseptycznych

muszą posiadać  Świadectwo Rejestracji Ministerstwa  Zdrowia lub wpis do Rejestru 

Produktów Leczniczych.

Metody chemiczne

Skuteczność dezynfekcji chemicznej jest zależna od:

•     rodzaju użytego środka,

•     czasu jego działania,

•     stężenia użytego roztworu roboczego,

•     liczby mikroorganizmów

•     ilości tkanki organicznej

•     dokładności sporządzenia roztworu.

Wadą dezynfekcji chemicznej jest szkodliwe działanie użytych środków na  personel i

pacjentów oraz środowisko naturalne. Ponadto mikroorganizmy wytwarzają z czasem szczepy

odporne na dany preparat. Stopnień powodzenia dezynfekcji jest też ciężki do określenia. Dąży

się do uzyskania preparatu do dezynfekcji chemicznej, który działałby nawet w niskim stężeniu

na szeroki zakres mikroorganizmów, ulegałby szybkiej biodegradacji, powinien on także

rozpuszczać się w wodzie  wodociągowej, nie powodować korozji metali, oraz nie działać

drażniąco na skórę i błony śluzowe.

Personelowi gabinetów stomatologicznych i innych placówek medycznych zaleca się wymianę

roztworów roboczych każdego dnia pracy oraz zawsze wtedy,  gdy w roztworze widocznie

zmętnieje. Roztwory chemiczne do dezynfekcji powinno się sporządzać  bezpośrednio przed

ich użyciem, a po  użyciu należy je wylewać. Preparaty chemiczne służące do dezynfekcji

narzędzi produkowane są na bazie aldehydów, fenoli, utleniaczy, związków powierzchniowo

czynnych i  chlorheksydyny. Za najskuteczniejsze substancje czynne uważane są  związki 

aldehydów glutarowego i formaldehydu oraz glioksalu.

Mechanizm działania preparatów dezynfekcyjnych

Środki dezynfekcyjne mają za zadanie zaburzyć metabolizm mikroorganizmów

chorobotwórczych  i uniemożliwić im wykonywanie funkcji życiowych, a szczególności 

rozmnażania i kolonizacji. Preparaty te zawierają związki chloru, przez co działają utleniająco,

obecność mocnych kwasów  i zasad sprawia, że białko w  komórkach bakterii, bądź kasydach

wirusów ulega ścięciu, ponadto użyte w składzie środka alkohole odwadniają komórki

mikroorganizmów. Zakres działania danego preparatu podany jest zawsze na opakowaniu i 

oznaczony symbolami, gdzie B  oznacza bakterie łącznie z prątkami gruźlicy Tbc, V – wirusy, F

– grzyby oraz S – spory (postacie przetrwalnikowe bakterii i grzybów). Preparaty do dezynfekcji

chemicznej stosuje się w  roztworach wodnych, ponieważ  taka forma umożliwia  uszkadzanie

cytoplazmy mikroorganizmów na zasadach  dyfuzji i/lub osmozy. Preparatami chemicznymi

dezynfekuje się narzędzia stomatologiczne, blaty stolików, podgłówki i poręcze fotela, prostnice

i kątnice, spluwaczki, szczotki do mycia instrumentów, szczotki do mycia rąk, umywalki, meble,

podłogi, ściany, pobrane wyciski ortodontyczne i protetyczne, oraz woski użyte do prac

protetycznych i innych.

2 / 6

Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym

Wpisany przez Monika Dynerowicz

czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28

Dezynfekcja narzędzi

Dopuszczanie do zasychania substancji organicznych i chemicznych na powierzchniach

narzędzi jest zabronione. Dezynfekowanie narzędzi ma miejsce w wanienkach z tworzywa

sztucznego zaopatrzonych w cedzak i przykrywkę wypełnionych środkami chemicznymi

biobójczymi, roztwory preparatów chemicznych mają być wymieniane codziennie, a

dezynfekowane narzędzia powinny być w nich całkowicie zanurzone.

Zarówno przy umieszczaniu narzędzi w wanience z roztworem, jak i ich wyciąganiu należy

używać rękawiczek ochronnych i uważać, aby się nie zakłuć ostrymi instrumentami. Narzędzia

drobne do leczenia kanałowego oraz wiertła do kątnic / prostnic i końcówki do skalera

dezynfekuje się oddzielnie. Sprzęt i narzędzia o złożonej budowie muszą być rozmontowane na

części składowe. Konieczne jest przestrzeganie stężeń i czasu ekspozycji na działanie roztworu

zaleconych przez producenta. Zużyty roztwór dezynfekcyjny należy wylać, a wanienkę i

szczotki umyć, zdezynfekować i przechowywać w stanie wysuszonym. Narzędzia osusza się

bawełnianymi ścierkami lub w specjalnych suszarkach. Po zdezynfekowaniu, wyczyszczeniu i

wysuszeniu narzędzi są one pakowane i sterylizowane w autoklawie.

Dezynfekcji narzędzi dokonuje się również  w myjkach ultradźwiękowych, nie nadają się one

jednak do dezynfekowania  lusterek. Do wody w myjkach dodaje się preparat myjąco-

dezynfekujący, zabronione jest  używanie w nich środków o  kwaśnym pH. Po wypłukaniu

narzędzia suszy się i  sterylizuje w autoklawie, tak samo jak to następuje po myciu ręcznym, a

więc muszą one zostać spakowane przed włożeniem do autoklawu.

Dezynfekcja powierzchni takich jak ściany, podłogi i większości mebli obowiązuje raz dziennie

po zakończeniu pracy. Unity stomatologiczne, aparaty rentgenowskie, przyciski, uchwyty muszą

być myte i dezynfekowane po każdym przyjętym pacjencie. Do dezynfekcji powierzchni

używane są preparaty, które skutecznie działają w czasie krótszym niż 15 min. Zastosowane do

dezynfekcji mopy oraz ścierki trzeba wyprać i wysuszyć, a wiadra umyć. Układ ssący, który

został skażony krwią mamy obowiązek przepłukać po każdym pacjencie preparatami

dezynfekującymi oraz zakładać tabletki odkażające, rano przed rozpoczęciem pracy należy

usunąć preparat, a system dokładnie przepłukać.

Dezynfekcja powierzchni zanieczyszczonych krwią przebiega nieco odmiennie do dezynfekcji

innych powierzchni. Miejsce, które zostało ubrudzone krwią trzeba najpierw pokryć  preparatem

dezynfekującym, najlepiej w wysokim stężeniu i  pozostawić na czas zalecany przez wytwórcę.

Po usunięciu tego preparatu powierzchnię należy zdezynfekować ponownie, tym razem

używając środka w  rozcieńczeniu przeznaczonym do powierzchni  czystych, po czym go

usunąć, a następnie powierzchnię umyć zwykłym środkiem.

Dezynfekcja lampami bakteriobójczymi (promienie  ultrafioletowe) jest  stosowana do odkażania

powietrza, powierzchni i  płynów. Skuteczność tej metody zależna jest od  prawidłowego

dobrania ilości lamp, ich  rozmieszczenia oraz czasu naświetlania pomieszczenia. Promienie

ultrafioletowe są wytwarzane przez niskociśnieniowe lampy rtęciowe. Optymalną aktywność

odkażająca osiąga się przy długości fali od 253,7 – 265 nm. Okres optymalnego działania

lampy bakteriobójczej zalecony przez producenta musi być przestrzegany, co dotyczy także

kontroli okresowej lamp. Czas pracy lampy wraz z datami jej użycia musi zostać odnotowany w

specjalnym zeszycie wraz z danymi osoby ja stosującej.

W zakres procesu sterylizacji wchodzi samo niszczenie mikroorganizmów, przygotowanie

materiałów do  sterylizacji, oraz ich właściwe zapakowanie, a także składowanie i

przechowywanie. Organizmami, które są najbardziej oporne na proces sterylizacji są spory

bakteryjne i niektóre wirusy.

3 / 6

Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym

Wpisany przez Monika Dynerowicz

czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28

Do sterylizacji wykorzystuje się następujące metody:

1.fizyczno-termiczna:

-sterylizacja parą wodną

-sterylizacja suchym, gorącym powietrzem

2. fizyczna, nietermiczna

-sterylizacja promieniami jonizującymi

-sterylizacja filtracyjna 

3. chemiczno-fizyczna

-sterylizacja gazowa tlenkiem etylu

-sterylizacja formaldehydowa

Wyróżniamy dwa rodzaje sterylizacji parą wodna nasyconą, grawitacyjną – powietrze zostaje

wyparte przez parę wodną – jest to technika użyta szczególnie w małych sterylizatorach, oraz

próżniową, gdzie powietrze usuwane jest przez wytworzenie podciśnienia, a następnie 

wprowadzana jest para wodna. W przebiegu procesu sterylizacji parą wodną wyróżnia się okres

wzrostu temperatury, okres wyrównania temperatury, który zależny jest od metody

odpowietrzania  autoklawu, rodzaju wyjaławianych  materiałów, oraz rodzaju opakowań w jakich

są one sterylizowane, okres właściwej sterylizacji, okres opadania temperatury. W autoklawie

dostępne są różne programy działania, które użytkownik dobiera w zależności od potrzeb. Cykl

szybki, który wykonywany jest przy 134 °C , nadciśnieniu   2,1 bar, w czasie 4 minut, bez fazy

wstępnego podciśnienia i końcowego suszenia, jest stosowany  do nieopakowanych narzędzi,

które będą natychmiastowo używane. Małe narzędzia sterylizowane są na płytkach Petriego

codziennie, poprzez umieszczenie otwartych szalek w rękawie urządzenia.

Wyróżnia się następujące klasy autoklawów, oznaczane literami:

•     N – służy do sterylizowania nieopakowanych narzędzi, przeznaczonych do

natychmiastowego użycia

•     S -  przeznaczony jest dla wyrobów, które wytwórca określa jako lite i porowate, najczęściej

są to urządzenia z próżnią wstępną i suszeniem

•     B – używa się do sterylizacji wszystkich wyrobów opakowanych, litych, wgłębionych i

porowatych, cykl ten wykonują autoklawy wszechstronne.

Dla stomatologów najbardziej użyteczne są sterylizatory klasy B, ponieważ w sterylizatorach

klasy N nie da się wysterylizować prostnic i kątnic. Do sterylizacji przeznaczone są  końcówki

stomatologiczne ze znakiem C1350, mogą one być sterylizowane parą wodną około 1000 razy

bez uszkodzenia.

Opakowania sterylizacyjne wytwarza się  z papieru przepuszczającego parę wodną oraz

wielowarstwowej przezroczystej folii, najczęściej polietylenowej. Papierowa strona opakowania

powinna zawierać wskaźniki sterylizacji, dzięki którym można odróżnić pakiety sterylne od

niepoddanych sterylizacji. Wysterylizowane narzędzia zapakowane w rękawy papierowo-foliowe

przy pomocy zgrzewarki mogą być przechowywane do sześciu miesięcy, pakiety muszą być

opatrzone datownikiem jeszcze przed włożeniem do autoklawu.

Pakiety w autoklawie układa się stroną foliową do foliowej, a papierową do papierowej, 

4 / 6

Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym

Wpisany przez Monika Dynerowicz

czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28

ponieważ przenikanie pary jest  możliwe tylko przez papier. Najlżejsze pakiety powinny

znajdować się na samej górze. Nie wolno całkowicie wypełniać opakowania, należy zostawić

miejsce na rozprężenie i ściskanie pakietu w komorze sterylizacyjnej, pakiet ma być dokładnie

zgrzany i zamknięty.

Proces sterylizacji musi być stale kontrolowany, aby zapewnić jego odpowiednia jakość.

Kontrolę dzielimy na fizyczna, biologiczną oraz chemiczną. Wskaźniki fizyczne, do których

zalicza się termometry, manometry, karty  kontrolne oraz  kontrolki świetlne służą do określania

stanu technicznego urządzenia. Niektóre autoklawy wyposażone są w urządzenia  rejestrujące

te parametry. Wskaźniki chemiczne informują o osiągnięciu danych parametrów procesu

sterylizacji poprzez zmianę barwy zawartej w nich substancji, natomiast nie dają żadnych

danych co do o jej skuteczności. Wskaźniki chemiczne dzielimy na zewnętrzne, które szybko

zmieniają barwę, są umieszczane na zewnątrz każdego opakowania, świadczą one o tym, że

odbył się proces sterylizacji, oraz wewnętrzne – które wkłada się do wnętrza pakietu - zmieniają

one kolor powoli, dostarczając informacji o osiągnięciu wszystkich parametrów sterylizacji.

Obecnie zaleca się  test, który  sprawdza równocześnie temperaturę, czas i  ciśnienie, dzięki

temu pozwala na  szybkie określenie przyczyny  ewentualnej niesprawności autoklawu,

dostarcza też informacji o szczelności autoklawu.

Test Bovi&Dick przeprowadzany jest raz na 20 cykli sterylizacyjnych, raz w tygodniu, a także po

konserwacji czy naprawie sprzętu w serwisie. Pakiet z testem BOVI&DICK umieszczany jest w

pustym autoklawie i testowany w temp.134° C w czasie 3,5 min. Jeżeli test zabarwi się

równomiernie, to znaczy, że autoklaw działa poprawnie.

Wskaźniki biologiczne służą do określenia w jakim stopniu mikroorganizmy i ich przetrwalniki są

niszczone w procesie sterylizacji. Wskaźniki te zawierają przetrwalniki wyselekcjonowanych 

szczepów bakterii, które są odporne w  wysokim stopniu na określony czynnik sterylizujący

Okresowa kontrola biologiczna zachodzi poprzez umieszczenie trzech wskaźników 

biologicznych wewnątrz trzech  pakietów, które wkłada się w  różnych miejscach komory 

sterylizatora najtrudniej  dostępnych w sterylizacji. Wyniki testów uzyskuje się po około 7 

dniach inkubacji (czas zależny jest od  rodzaju użytego wskaźnika). W kontroli biologicznej

wyróżniamy kontrolę zewnętrzną – jest ona wykonywana przez stację

sanitarno-epidemiologiczną raz na kwartał, oraz  wewnętrzną, którą przeprowadza użytkownik

autoklawu co najmniej raz na miesiąc, oraz po każdorazowo po naprawie sprzętu. Autoklaw

powinien być kontrolowany przynajmniej raz na rok w autoryzowanym serwisie.

Wysterylizowane pakiety muszą być przechowywane w wyznaczonych szufladach lub szafach,

tak, aby nie uległy przerwaniu. pakiety z uszkodzonym opakowaniem uważa się za niesterylne.

Temperatura powietrza w pomieszczeniach, gdzie składuje się sterylne pakiety powinna

wynosić około 23° C, a wilgotność powietrza powinna być zbliżona do 50%. Zależnie od

rodzaju opakowania pakiety uważa się za sterylne przez 1 miesiąc - narzędzia opakowane w 

podwójną warstwę papieru oraz przez 6 miesięcy - narzędzia w opakowaniach 

papierowo-foliowych. W przypadku panowania w gabinecie gorszych warunków

przechowywania niż zalecane, należy skrócić czas przechowywania pakietów.

Proces sterylizacji musi być udokumentowany, do czego służą specjalne księgi. Każdy wpis

powinien zawierać metodę sterylizacji,  parametry procesu, rodzaj cyklu,  wyniki kontroli

chemicznej,  biologicznej, datę, można załączyć też wydruk parametrów sterylizacji,  nazwisko

osoby odpowiedzialnej za  proces oraz jej podpis. Zaleca się zapisywanie także nazwisk osób

leczonych narzędziami wysterylizowanymi w danym procesie. W przypadku sterylizowania

narzędzi chirurgicznych powinno się umieszczać wskaźniki w każdym pakiecie i wklejać

5 / 6

Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym

Wpisany przez Monika Dynerowicz

czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28

wskaźnik z pakietu narzędzi użytych w leczeniu do karty pacjenta. Zgodnie z ustawą

dokumentację kontroli procesów sterylizacji trzeba przechowywać przez 10 lat, ponieważ może

ona zostać wykorzystana w przypadku roszczeń pacjentów.

6 / 6