Grupa P → p2 jeśli nie ma antygenu p1. Zadania robić jak w książce kazano, bo to co jest
w poprzednim wykładzie jest z ubiegłorocznych danych i jeszcze nie weszło do zeszytu ćwiczeń.

Układy grupowe osocza – ciąg dalszy

Układ grupowy haptoglobin
Chromosom 16.
Prawdopodobieństwo wyłączenia ojcostwa ~18%. Należą do alfa-2-globulin.
Mają zdolność do wiązania wolnej hemoglobiny. Dziedziczy się kodominująco, zatem
z fenotypów można wnioskować o genotypach. Stosując nowoczesne metody stwierdzono, że
występują w obrębie haptoglobin w elektroforezie pasma wędrujacego szybko, fast – z literką
F, np. Hp1f, i slow (wolne) z literką s, np. Hp2ss, Hp2fs
5 alleli: 1f, 1s, 2ff, 2ss, 2fs, oprócz tego b,d, m, l.
Najczęstszy Hp 2-1, najrzadszy Hp 1-1

Układ grupowy Gc
Frakcja alfa-2-globuliny, różne geny gc

1f

, gc

1s

, gc

2,

Gc

ab

, gcchip. Gcx, gcz wyłączenie ojcostwa z

prawdopodobieństwem 16,6%.
Najczęstszy Gc 1-1, najrzadszy Gc2-2.

Układ grupowy transferyn
Chromosom 3
Beta-1globuliny.
Geny Tf C, Tf C, Tf D, Tf Chi (chińczycy), Tf Fin (finowie), Tf bo-1(ojcostwo prawie sto
procent!).
Tf B Tf B→ Tf B-B
Fenotypy Tf B-B, Tf B-C, Tf C-C itd.

Układ grupowy ceruloplazminy
alfa-globulina, geny Cp a, Cp b,
fenotypy: Cp a, Cp ab, Cp b, Cp ac, Cp bc, Cp a-nh, Cp b-nh. Fenotyp na podstawie genotypu.

Układ fosfatazy kwaśnej
Przydatny w badaniach spornego ojcostwa. Geny P

a

, P

b

, P

c

.

Rzadko wystepują genotypy rb, ra, rc, da, db, b0, a0.
Najczęstsze fenotypy to P ba i P b

Układ fosfatazy fosfoglikolanowej
Fenotyp → genotyp. Fenotypy PGP 1 (czyli genotyp PGP 1 PGP 1), PGP 2, PGP 3, PGP 1-2, PGP
1-3, PGP 2-3
Trzy kodominujące allele PGP 1, PGP 2 i PGP 3.

Techniki i testy serologiczne

Do wykrycia antygenów o słabej ekspresji: przeciwciała monoklonalne, monoswoiste, skierowane
do określonej determinanty antygenowej.
Otrzymywanie: podanie antygenu myszom, połączenie długo żyjącego z krótkożyjącym limofcytem
→ przeciwciała monoklonalne.

1. Reakcja antygen-przeciwciało.
2. Test bezpośredniej aglutynacji. Wykrywanie przeciwciał klasy M.
3. Testy enzymatyczne przy wykrywaniu przeciwciał niekompletnych układu Rh.
4. PCR – wykrywanie antygenów krwinek czerwonych.

Teratogeneza i mutageneza

Mogą powodować zaburzenia struktury i funkcji organizmu, ale różni ich mechanizm działania.
Teratogeny powodują uszkodzenia, zaburzając pośrednio lub bezpośrednio rozwój embrionu lub
płodu.
Mutageny zmieniają informację genetyczną, jeżeli zostanie zmieniona w komórkach rozrodczych
powstaje choroba dziedziczna, jeżeli zostanie zmieniona w komórkach autosomalnych, wtedy
powstaje choroba nowotworowa.

Teratogeny działają w okresie życia embrionalnego/płodowego, mogą to być czynniki
środowiskowe, leki (każda substancja wprowadzona do organizmu wywołująca efekt, czyli alkohol
też), narkotyki, środki chemiczne (w miejscu pracy, glebie, wodzie itd.).
Teratologia kliniczna – bada zależności pomiędzy występowaniem wad wrodzonych u dzieci a
narażeniem na czynniki teratogenne. Bada ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dzieci kobiet
narażonych na czynniki teratogenne oraz określa stopień ryzyka urodzenia dziecka z wadami przez
kobietę, która w ciąży przyjmowała leki bądź była narażona na działanie innych czynników
teratogennych.

Brak jest teratogenów absolutnych. Pewne czynniki wykazują to działanie w określonych
okolicznościach i warunkach. Ważny jest:

–

czas narażenia,

–

okoliczności,

–

rodzaj czynnika.

Żaden czynnik teratogenny trzymany w ręku raczej nie zadziała. Każdy czynnik, który wnika do
organizmu kobiety może się okazać teratogenny, nawet sól kuchenna.
Płód nie jest miniaturą dorosłego człowieka. To, że związek nie działa na dorosłego, nie znaczy, że
nie zadziała na embrion/płód. Związane jest to z tym, ze procesy, które są zaangażowane w
organogenezę są inne od utrzymujących organizm już ukształtowany.
Działają na określonych etapach rozwoju embrionalnego. Najbardziej podatne pomiędzy 2 a 10
tygodniem ciąży, czyli 4-12 tydzień od ostatniej miesiączki. Jest to okres, w którym kształtuje się
większość organów, narządów, a każdy ma określony czas, który jest najbardziej bezpieczny.

Jest to o tyle niebezpieczne, że kobieta może nie wiedzieć o ciąży i pewne czynniki teratogenne
mogą zadziałać. U kobiet w wieku rozrodczym nie wiadomo, czy nie jest w ciąży, nie należy
zapisywać teratogennych leków. Wypisując leki należy się upewnić o ciąży i interakcjach z
innymi lekami. Jeśli wiadomo o ciąży, nie należy dawać czegokolwiek bez istotnych podstaw.
Okres 1-2 tydzień to okres, gdy zarodek jest mało podatny na teratogeny, ponieważ składa się z
niewielu komórek i są dwa wyjścia: albo uszkodzenia zostaną naprawione bo jest ich mało, albo
zarodek obumiera.
Po 10 tygodniu większość struktur jest ukształtowana, więc prawdopodobieństwo malformacji jest
niewielkie. Mogą natomiast spowodować zaburzenia rozwoju lub dojrzewania tkanek, albo tzw
dysrupcje, czyli przerwanie ciągłości tkanek. Wówczas następstwem będzie upośledzenie rozwoju
płodu i zaburzenia funkcji OUN.
Wrażliwość jest indywidualnie zróżnicowana. Zależy od indywidualnej wrażliwości matki oraz
płodu.
Narażenie na mieszaniny związków teratogennych: efekt ich działania może być odmienny od
działania każdego z nich oddzielnie. Działanie może być większe, mniejsze, pośrednie.
Narażenie na czynniki teratogenne częściej daje raczej zespół wad niż pojedynczą wadę. Przykład:
embriopatie, które powstają po zakażeniach wirusem różyczki.

Czynniki teratogenne

Są odpowiedzialne za 10% wszystkich wad.
Można je zaklasyfikować do kilku grup:

–

niektóre zaburzenia metaboliczne u matki

(endogenne dla matki, prowadzą do zaburzeń

u płodu). Cukrzyca insulinozależna → ryzyko wystąpienia wady u jej dziecka jest 2-3 razy
wyższe niż średnie ryzyko w tej populacji. Najczęściej u tych dzieci występują wady serca
i wady cewy nerwowej. Wiele z tych wad można wykryć w badaniach prenatalnych
wykonując USG o wysokiej rozdzielczości, lub echokardiografię płodu, lub określając
poziom alfa-fetoproteiny. Zatem kobiety z cukrzycą powinny mieć wykonywane badania
prenatalne. U dzieci kobiet w cukrzycy występują raczej malformacje w pierwszym
okresie ciąży. Kobieta powinna przygotować organizm przed zajściem w ciążę. Kobiety
chore na fenyloketonurię, nieleczone w czasie ciąży. Zaburzenie metaboliczne u matki
może skutkować upośledzeniem umysłowym u dzieci, małogłowiem, innymi wadami
wrodzonymi. Dzieci ich zwykle nie chorują na fenyloketonurię, a powstające u nich
zaburzenia wynikają z podwyższonego poziomu fenyloalaniny w płynie owodniowym.
Kobiety chorujące na toczeń rumieniowaty → dzieci mają podwyższone ryzyko zaburzeń
przewodnictwa w mięśniu sercowym, mogą być przejściowe lub trwałe, ale prawie zawsze
mogą doprowadzić do zgonu.

–

Czynniki infekcyjne

. Kiła matki może spowodować u noworodka i dziecka (a nawet

wcześniej obumarcie płodu) zaburzenia pod postacią zapalenia błony śluzowej nosa,
różnego typu zmian skórnych, powiększenie wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia),
zapalenie opon mózgowych i mózgu, zapalenie kości i chrząstek. Inny patogen:
Toksoplasma gondii. Może wywołać wrodzoną toksoplazmozę, która przez wiele lat może
być bez objawów i ujawnić się w wieku wczesnoszkolnym. Charakteryzuje się wrodzonym
zwapnieniem śródczaszkowym, upośledzeniem umysłowym, zapaleniem naczyniówki
i siatkówki, wodogłowiem lub małogłowiem. Wirus różyczki – najbardziej niebezpieczny,
występuje hepatosplenomegalia, rumień, żółtaczka, małogłowie, zaćma, głuchota, wrodzone
wady serca, upośledzenie umysłowe. Wirus cytomegalii prowadzi do uszkodzeń rozwoju
płodu, do powiększenia wątroby i śledziony, niedokrwistości hemolitycznej, rumienia,
żółtaczki, zwapnień śródczaszkowych i do małogłowia. Infekcje związane z wirusem ospy

wietrznej są niezwykle rzadkie u ciężarnych, ale mogą mieć poważne następstwa:
uszkodzenia i bliznowacenie skóry, skrócenie kończyn, czy zaniki kory mózgowej.
Zarażenie HIV prowadzi do śmierci we wczesnym dzieciństwie, może występować
małogłowie i upośledzenie rozwoju. Zakażenie parwowirusem prowadzi do ciężkiej
niedokrwistości, obrzęków, do śmierci.

–

Promieniowanie jonizując

e: uszkadza DNA, może zaburzyć rozwój embrionu, np.

stosowanie naświetlań matki w radioterapii chorób nowotworowych w ciąży może
prowadzić do małogłowia i upośledzenia umysłowego; ale nie musi! Przypadek: podczas
nowotworu mózgu naświetlania, rozwój dziecka był prawidłowy. Promieniowanie
stosowane w diagnostyce np. RTG nie powinien teoretycznie źle działać na płód, chyba że
RTG miednicy czy kości udowej, niemniej nie wolno pod żadnym pozorem (prócz siły
wyższej) zlecać zdjęć kobiety od momentu zajścia w ciążę. Jod radioaktywny gromadzony
w tarczycy płodu od 13 tygodnia może być przyczyną kretynizmu.

–

Czynniki środowiskowe i związki chemiczne w miejscu pracy.

Metale ciężkie

są szczególnie niekorzystne, zwłaszcza ołów. Ołów może znaleźć się w mleku czy sałacie,
może to prowadzić do uszkodzenia OUN u płodu. Czynniki środowiskowe: hipertermia,
temperatura powyżej 40 stopni Celsjusza u ciężarnej może powodować działanie
teratogenne, niekoniecznie od infekcji – od sauny w 105 stopniach też nie są korzystne.

–

Używki i narkotyki.

Pierwsze miejsce należy do alkoholu: klasyczny zespół alkoholowy

u nałogowych alkoholiczek, wystarczy 1,5 litra codziennie piwa, żeby u dziecka rozwinął
się zespół alkoholowy. Albo „setka” codziennie. Objawy zespołu alkoholowego: niedobór
wzrostu, upośledzenie umysłowe, zaburzenia zachowania, charakterystyczne cechy
dymorficzne twarzy: krótkie szpary powiekowe, niedorozwój środkowej części twarzy,
długa i płytka rynienka nosowo-wargowa, wąska czerwień wargi górnej; mogą występować
zaburzenia w budowie mózgu czy wady serca. Okazjonalne spożywanie alkoholu też może
być szkodliwe, dość znacząco; może to spowodować obniżenie wzrostu, zdolności
intelektualnych, zaburzenia zachowania.

–

Używki i narkotyki

. Często występuje wąchanie rozpuszczalników organicznych. Środki

wziewne mają dobrą rozpuszczalność w tłuszczach, przenikają do OUN, wywołując zmiany
w mózgu. Matka w ciąży wdycha → uszkadza to oba mózgi.

–

Leki.

Nawet w dawkach terapeutycznych mogą być przyczyną powstawania wad u dzieci.

Afera z Talidomidem. Leki cytotoksyczne – np. Metotreksat, są przeciwnowotworowe,
działają na komórki szybko dzielące się, czyli często również komórki płodu. Padaczka
i leki przeciwdrgawkowe: mogą wystąpić wady wrodzone płodu, gdy kobieta stosuje nie
jeden lecz kilka leków (co jest częste), wtedy znacznie ryzyko rośnie. Witamina A →
wydaje się, że skoro witamina, to jest zdrowa, ale może prowadzić do zaburzeń rozwoju
twarzoczaszki, mózgu, serca, i innych narządów. Antybiotyk uważany za bezpieczny (choć
może uczulać), czyli najmniej szkodliwy – penicylina – może działać teratogennie. Czasem
piszą, że nie przeprowadzono badań w zakresie ciężarnych.

Mutageny:

Uszkadzają DNA lub chromosomy, w przeciwieństwie do teratogenów działają przez całe życie,
mogą uszkadzać pojedyncze komórki (zaś teratogeny całe tkanki i narządy). Jeśli czynnik
mutagenny zadziała na komórkę rozrodczą, zmiana zostanie przekazana do następnych pokoleń,
jeżeli mutacja zachodzi we wczesnym okresie embrionalnym, to istniej szansa na naprawę
uszkodzenia. Jeżeli mutacja wystąpi w pojedynczej komórce, to zmutowane będą wszystkie
komórki pochodzące. Przykłady to promieniowanie, związki chemiczne (silnie mutagenne są
związki ze spalarni medycznych, przede wszystkim DIOKSYNY). Mutacje mogą prowadzić do
nowotworów.

Wady wrodzone

Wszelkie odchylenia od prawidłowej struktury bądź funkcji narządu, które jest już obecne przy
urodzeniu. Są bardzo częstą przyczyną chorobowości i umieralności we wczesnym dzieciństwie,
choć nie muszę się ujawnić od razu: polidaktylię i rozszczep wargi/podniebienia widać, wady serca
nie.
Wady wrodzone z podobnymi objawami, ale występujące u różnych dzieci mogą mieć różną
przyczynę. Wtedy mowa o heterogenności etiologicznej. Przyczyna wady nie może być określona
wyłącznie na podstawie samego faktu jej wystąpienia. Trzeba sprawdzić czy to wada izolowana,
czy jest częścią zespołu wad. Izolowane wady są zazwyczaj wieloczynnikowe.
Wśród wad wrodzonych:

Malformacje

Wynikają z wewnątrzpochodnych nieprawidłowości embriogenezy, wczesny okres embriogenezy,
np. polidaktylia, oligodaktylia, rozszczep podniebienia, kręgosłupa, warg; wady serca.

Dysrupcje

Przerwania. Wynikają z przerwania lub zakłócenia pierwotnie prawidłowego rozwoju. Wynik
działania czynnika teratogennego, mogą wystąpić w każdym okresie ciąży, np. jamistość mózgu.

Deformacje

Nieprawidłowości kształtu lub proporcji określonej części ciała spowodowane czynnikami
mechanicznymi. Wynikają z mechanicznego zakłócenia prawidłowego wzrostu, funkcji lub
położenia płodu w macicy. Są spowodowane czynnikami, które ograniczają przestrzeń rozwoju
płodu, a czynniki te to np.:

–

niski wzrost matki,

–

pierwsza ciąża (trudna rozszerzalność macicy),

–

mała lub zniekształcona macica,

–

duże włókniaki/mięsaki,

–

małe wymiary miednicy małej,

–

wczesne przyparcie główki do wchodu miednicy,

–

nieprawidłowa pozycja (ułożenie poprzeczne),

–

małowodzie,

–

duży płód,

–

ciąża mnoga.

Deformacje zwykle nie są spowodowane aberracjami chromosomowymi czy chorobami
jednogenowymi. Zazwyczaj rozwijają się w II połowie ciąży, gdy płód jest za duży w stosunku do
macicy. Ponieważ są wywołane czynnikami mechanicznymi, w leczeniu też używa się czynników
mechanicznych. Deformacja stóp → fizykoterapia.

Dysplazje

Spowodowane nieprawidłowym różnicowaniem komórek w tkankę, często uwarunkowane
zaburzeniami jednogenowymi, rozwijają się w okresie embriogenezy. Przykład to naczyniaki.
U osób z wieloma (dwie i więcej) dysplazjami konieczne jest szukanie zależności).

Typy zależności

Sekwencje

Wynikają z pojedynczego, znanego lub przypuszczalnego defektu rozwojowego. Kaskada
nieprawidłowości, z których każda następna wynika z poprzedniej.
Różne przyczyny. Np:
Sekwencja

Pierre-Robin

(szeroki rozszczep podniebienia w kształcie litery U, mała żuchwa

i tendencja do zapadania się języka i zamykania dróg oddechowych: przeważnie defektem
pierwotnym jest mała szczęka, w efekcie język się nie mieści i powoduje rozszczep podniebienia.
Sekwencja małowodzia: zmniejszona ilość płynu owodniowego spowodowana wyciekiem lub
zmniejszoną produkcją lub też małą produkcją moczu przez płód. Objawy to hipoplazja płuc →
niedorozwój, a nawet śmierć; ułożeniowe zniekształcenie dłoni i stóp; tzw. twarz Pottera
wskazująca na ucisk twarzy i ciała.

Kompleksy (wady obszarów rozwojowych)

Skojarzone wady wynikające z z zakłócenia rozwoju tzw. obszaru rozwojowego, całego lub części.
Traktowane jako rejony zarodka rozwijające się w sposób zależny od siebie, przy czym struktury te
niekoniecznie muszą być rozmieszczone obok siebie. Przykład to holoprosencefalia – wada mózgu
w linii pośrodkowej, której towarzyszy zbyt wąskie osadzenie gałek ocznych, hipoplazja nosa,
rozszczep wargi i podniebienia w linii pośrodkowej.

Zespoły wad

Wszystkie nieprawidłowości są powiązane patogenetycznie, np. zespół Downa, zespół Marfana.

Asocjacje

Skojarzenie wad wrodzonych występujących częściej niż mogłyby przypadkowo, ale nie
należących do trzech poprzednich kategorii typów zależności. Jest to nieprzypadkowe zgrupowanie
wad u jednej osoby. Przykłady:

–

nieprawidłowe małżowiny uszne + wady nerek,

–

wady kręgów + wady serca + wady nerek,

–

pojedyncza tętnica pępkowa + wady serca.