188

5506

G³êbokomorskie ska³y

w potoku Leœnianka w Lipowej

Lokalizacja:

województwo œl¹skie

powiat ¿ywiecki

gmina Lipowa

miejscowoϾ Lipowa

Region geograficzny:

Zewnêtrzne Karpaty Zachodnie

Beskidy Zachodnie

Kotlina ¯ywiecka

Jednostka geologiczna:

Zewnêtrzne Karpaty fliszowe

okno tektoniczne ¯ywca

p³aszczowina œl¹ska i podœl¹ska

4362

4364

¯ywiec

Dolina potoku Leœnianka w miejscowoœci Lipowa nale¿y

do miejsc najlepiej dokumentuj¹cych budowê geologiczn¹

po³udniowo-zachodniej czêœci Kotliny ¯ywieckiej. Wzd³u¿

jego koryta ods³aniaj¹ siê nie tylko utwory jednostki

podœl¹skiej i œl¹skiej, ale równie¿ strefa kontaktu miêdzy

nimi. Poszczególne stanowiska geologiczne wystêpuj¹ na

d³ugoœci ok. 2 km. Ze wzglêdu na to, i¿ ods³aniaj¹cy siê profil

jest niemal¿e ci¹g³y, stanowi on doskona³¹ podstawê do ob-

serwacji tych stanowisk. Od mostu ³¹cz¹cego miejscowoœci

Lipowa i Twardorzeczka przechodzimy wzd³u¿ potoku

Leœna w górê od ujœcia potoku Twardorzeczka. Pierwszy

punkt zlokalizowany jest ok. 400 m poni¿ej tego ujœcia, a

ostatnie – ok. 200 m powy¿ej jazu.

Bezpoœrednio poni¿ej ujœcia Twardorzeczki do

Leœnianki rozpoczyna siê profil piaskowców glaukonito-

wych z Radziechowych. S¹ to szarozielone utwory cienko- i

œrednio³awicowe o wyraŸnym uziarnieniu frakcjonalnym,

a miejscami przechodz¹ w soczewkowate zlepieñce; na

sp¹gach warstw wystêpuj¹ nieliczne bioglify. Ogniwo to jest

wieku dolno-eoceñskiego (56 – 49 mln lat).

Powy¿ej ujœcia Twardorzeczki, w górê potoku Leœnianka,

ods³aniaj¹ siê tzw. warstwy z Lipowej – cienko³awicowy flisz

z³o¿ony z jasnoszarych i zielonobrunatnych ³upków ilastych

oraz niebiesko-stalowo-szarych piaskowców drobnoziar-

nistych. £upki tworz¹ charakterystyczne, naprzemianleg³e

smugi, natomiast piaskowce wykszta³cone s¹ w postaci

cienkich ³awic o mi¹¿szoœci 4-8 cm, laminowanych równo-

legle z widocznymi na powierzchniach sp¹gowych bioglifami

i hieroglifami pr¹dowymi. Ten kompleks utworów datowany

jest na ni¿szy dolny eocen (56 – 53 mln lat)i widoczny jest

wzd³u¿ Leœnianki na d³ugoœci ok. 400 m.

Mniej wiêcej 350 m powy¿ej mostu ³¹cz¹cego Lipow¹

z Twardorzeczk¹ ods³ania siê kolejny, mocno zaburzony

tektonicznie pakiet szarozielonych i szarych ³upków i margli

oraz piaskowców glaukonitowych. Kompleks tych utworów

wyznacza kontakt tektoniczny pomiêdzy utworami serii

podœl¹skiej a nasuniêt¹ jednostk¹ œl¹sk¹.

Jednostka œl¹ska rozpoczyna siê silnie zaburzonym pakie-

tem utworów, które pocz¹tkowo maj¹ charakter brekcji, a

nastêpnie przechodz¹ stopniowo w mniej stektonizowane

serie typowych ³upków cieszyñskich górnych. Wiek tych

utworów okreœlono na doln¹ kredê. Ogniwo ods³ania siê

na d³ugoœci ponad 110 m. Powy¿ej wystêpuje seria ³upków

wierzowskich, zawieraj¹cych cienkie ³awice drobnoziarni-

stych piaskowców oraz wk³adki niewapnistych syderytów.

£upki maj¹ barwê szar¹ i czarn¹, a ich wiek okreœlono na

œrodkow¹ czêœæ dolnej kredy (130 – 125 mln lat).

W odleg³oœci ok. 580 m od mostu znajduje siê pakiet

³upków wierzowskich z licznymi laminami mu³owców oraz z

typowymi sferosyderytami dolomitycznymi, które wystêpuj¹

nie tylko w korycie potoku, ale tak¿e w ods³oniêtych skar-

pach. Ich œrednica waha siê od kilkunastu cm do ponad 1

m. Mi¹¿szoœæ ³upków wierzowskich wynosi ok. 25-30 m.

Równie¿ w tym miejscu pojawia siê kilka grubszych (15

cm) ³awic piaskowców drobnoziarnistych i syderytycznych.

W ich stropowych czêœciach wystêpuje licznie „strza³ka

kalcytowa”. To w³aœnie na tej wysokoœci (ok. 30 m od koryta

potoku i ok. 7 m ponad jego dnem), w prawej krawêdzi

erozyjnej potoku, usytuowany jest wapienny blok znany

pod nazw¹ „ska³ka z Leœnej”. Jest to fragment du¿ego bloku

wapiennego o wys. 6 m. To piaszczysty, twardy wapieñ orga-

nodetrytyczny, zawieraj¹cy fragmenty ma³¿y i g³owonogów

oraz krynoidy. Charakterystyczn¹ cech¹ wapienia jest

jego u³awicenie, podkreœlone przez materia³ terygeniczny

– g³ównie kwarcowy, frakcji ¿wirowej.

Dwadzieœcia metrów od tego miejsca wystêpuj¹ warstwy

grodziskie, które pod wzglêdem litologicznym podzielone

s¹ na dwa ogniwa. Pierwsze charakteryzuje siê dominacj¹

piaskowców i zlepieñców, natomiast drugie – przewag¹

pakietów ³upkowych, przy czym przejœcie pomiêdzy tymi

Buczkowice

1

2

189

Wybrana literatura: 44, 82, 139, 140,

262, 307, 391, 444

Lipowa

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego:

T. S³omka (2005)

Autor fotografii: M. Doktor

ogniwami jest p³ynne – stopniowo zwiêksza siê iloœæ ³upków.

Wystêpuj¹ce tu œrednio³awicowe (50-70 cm) piaskowce

zawieraj¹ przewa¿nie materia³ egzotyczny, liczne ziarna

glaukonitu oraz fragmenty wêgla kamiennego. W stropach

cieñszych ³awic, jak i na powierzchniach oddzielnoœci, wi-

doczna jest mika. Miejscami na zwietrza³ych powierzchniach

mo¿na te¿ zaobserwowaæ szcz¹tki mszywio³ów, ma³¿y

i belemnitów, a na sp¹gach – liczne hieroglify pr¹dowe

i wleczeniowe. £upki s¹ szare, rozpadaj¹ce siê na blaszki,

silnie wapniste (wiek datowany na barem-apt). Powy¿ej

tego wydzielenia ponownie pojawiaj¹ siê ciemne ³upki wie-

rzowskie, niezaburzone tektonicznie, z nieznaczn¹ iloœæi¹

cienkich, drobnoziarnistych piaskowców.

Nieco dalej w kierunku zachodnim widoczna jest strefa

kontaktu tych utworów z górnymi ³upkami cieszyñskimi, któ-

re wystêpuj¹ w ods³oniêciach a¿ do jazu wodnego, powy¿ej

którego ods³aniaj¹ siê wapienie cieszyñskie widoczne w

korycie potoku oraz w ma³ym ³omie gospodarskim zlokali-

zowanym na szczycie wzniesienia. Wiek wapieni okreœlono

na doln¹ kredê (145 – 140 mln lat). (15 cm)

Potok Leœna (Leœnianka), ze wzglêdu na siln¹ erozjê

wg³êbn¹, nale¿y do potoków najlepiej dokumentuj¹cych

budowê geologiczn¹ po³udniowo-zachodniej czêœci Kotliny

¯ywieckiej.

Urozmaicona rzeŸba terenu i bogata szata roœlinna two-

rzy bardzo dobre tereny dla turystyki, rekreacji i ró¿nych

form czynnego wypoczynku. Wokó³ gminy rozmieszczone

s¹ oœrodki turystyczne: Szczyrk, Wis³a, Ustroñ, ¯ywiec.

Bliskie s¹siedztwo Jeziora ¯ywieckiego stwarza mo¿liwoœci

uprawiania sportów wodnych oraz wêdkarstwa.

The deep-sea flysch sediments

in the Leœnianka Stream in Lipowa

The outcrop is located in the Leœnianka Stream valley,

close to Lipowa village. The almost continuous succession

is about 2 kilometers long and represents the Sub-silesian

and the Silesian units, and their contact.

In the immediate vicinity of the Twardorzeczka Stream

mouth the Radziechowa sandstones are exposed. These

are greyish-green, thin- and medium-bedded, glauconitic

sandstones with distinct graded bedding and rare track fos-

sils at the bottom surfaces. The sequence is of Paleocene

age. Above the Twardorzeczka confluence, the thin-bedded

flysch is exposed along 400 meters, comprising light-grey

and grey, clayey shales and bluish-grey, fine-grained sand-

stones (so-called Lipowa Beds) with sedimentary structures:

parallel lamination, track fossils and tool marks. The rocks

belong to the Eocene.

About 350 meters upstream from the road bridge

greyish-green and grey shales and marls with glauconitic

sandstones can be observed. Rocks are strongly tectonically

disturbe as they represent the tectonic contact between the

Sub-silesian Unit and the overthrusted Silesian Unit.

The Silesian Unit sequence begins with breccia followed

by typical, Upper Cieszyn Shales. About 580 meters up-

stream from the road bridge 25-30-meters-thick series

of the Wierzowa Shales occurs. These are shales with

mud laminae and typical, dolomitic spherosiderites of

diameters from a dozen of centimeters up to over 1 me-

ter. About 30 meters aside and 7 meters over the stream

bed, in the right bank, the limestone block occurs, know

as “the Leœna Rock”. This is a hard, sandy, organodetrital

limestone with fragments of bivalves, cephalopods and

crinoids. Typical features are bedding plains underlain by

clastic material (quartz gravel). Some 20 meters from the

rock the Grodziszcze Beds appear. Farther to the west,

the contact between the Grodiszcze Beds and the Cieszyn

Shales can be observed.

The natural wealths of this area are forests and sce-

nic views. Diversified morphology and dense vegetation

provides perfect conditions for tourism and recreation. In

the area there are several tourist centers: Szczyrk, Wis³a,

Ustroñ, ¯ywiec. Also the nearby ¯ywiec reservoir provides

additional, all-year recreation opportunities.

1

2