zobacz też:

ORZEŁ BIAŁY

|

HERBY KRÓLÓW

|

HERBY W CZASIE ZABORÓW

|

WŁADCY POLSKI

|

HERB PAŃSTWA POLSKIEGO

KRÓLESTWO
POLSKIE

O herbie państwa polskiego można mówić dopiero od czasów Przemysła II. Od jego koronacji w 1295
roku srebrny orzeł w koronie na czerwonej tarczy stał się rzeczywistym herbem Królestwa Polskiego,
podczas gdy wcześniej występujące formy Orła Białego (

zobacz

) były raczej tylko książęcymi godłami

osobistymi.

Orzeł Biały pozostał herbem Królestwa Polskiego przez cały czas jego istnienia.

Herb Królestwa Polskiego z czasów Przemysła II (1295)

RZECZPOSPOLITA
OBOJGA
NARODÓW

HERB MAŁY

Herb Rzeczypospolitej pojawił się wraz z Jagiellonami jako herb zjednoczonych: Królestwa Polskiego i
Wielkiego Ksiestwa Litewskiego.
Na tarczy czterodzielnej znajdują się naprzemianlegle Orzeł Biały - herb Korony i Pogoń - herb Litwy.
Jest to podstawowy herb Rzeczypospolitej zwany herbem małym. Od czasów Zygmunta Augusta na
herb mały nałożona zostaje zamknięta korona, a od Zygmunta III Wazy pojawia się piąte pole (tarcza
sercowa - na rysunku poniżej - pusta) zawierająca

herb dynastyczny

.

HERB MAŁY RZECZYPOSPOLITEJ:

(najprostsza forma herbu Rzeczypospolitej)

1386-1548

1548-1586

1586-1795

DOSTOJNIEJSZE
FORMY
HERBU
RZECZYPOSPOLITEJ

Obok herbu małego istniały także bardziej rozbudowane formy herbu Rzeczypospolitej.

Herb udostojniano koroną, otaczającymi tarczę łańcuchami orderowymi lub wieńcami. Oprócz
połączenia Orła, Pogoni i tarczy sercowej z

herbem dynastycznym

istniały też inne połączenia,

stosowane przez władców z dynastii Jagiellonów i Wazów.
Poza tym, w najdostojniejszej wersji herbu - ukoronowana tarcza podtrzymywana jest przez trzymacze
(lwy, anioły lub personifikacje - Wojny i Pokoju, czy Pokoju i Sprawiedliwości) albo umieszczona na
płaszczu gronostajowym.

W rezultacie otrzymujemy kilkanaście form herbu. Część z nich przedstawiam poniżej. Oczywiście są to
raczej schematy tychże herbów niż przedstawienie rzeczywistych herbów z konkretnej epoki.

DYNASTIA
JAGIELLONÓW

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez Jagiellonów

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

1 z 11

2011-04-16 14:31

(oprócz najprostszej formy herbu):

Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława Jagiełłę w latach 1386-1413

Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława Jagiełłę, Władysława Warneńczyka i
Kazimierza Jagiellończyka w latach 1413-1492

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Jana Olbrachta 1492-1501

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Aleksandra Jagiellończyka 1501-1506

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

2 z 11

2011-04-16 14:31

Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Aleksandra Jagiellończyka 1501-1506

Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta Starego 1506-1548

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta 1506-1572

Na tarczach oprócz Orła i Pogoni widnieją herby:
Wielkopolski - na szachowanej tarczy głowa żubra (potem był to herb tylko Ziemi Kaliskiej)
Kujaw - połuorzeł-połulew
Rusi - lew wspinający się na skałę
Prus Królewskich - orzeł mieczowy
rodowy herb Jagiellonów - podwójny krzyż
herb Austrii - herb Elżbiety Rakuszanki - matki Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta Starego.
(zobacz też:

herby terytorialne

,

herby dynastyczne

,

herby Królowych

)

WALEZY,
BATORY

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów elekcyjnych.
Henryk Walezy, Stefan Batory.

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

3 z 11

2011-04-16 14:31

Herb wielki Rzeczypospolitej za panowania Henryka Walezego (1573-1574)
Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu: aniołów) oraz najprostsza forma bez trzymaczy i bez tarczy
sercowej z herbem Walezego

Herb wielki Rzeczypospolitej za panowania Stefana Batorego (1576-1586)
Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu: aniołów) oraz najprostsza forma bez trzymaczy i bez tarczy
sercowej z herbem Batorego

(zobacz też:

herby dynastyczne

)

DYNASTIA
WAZÓW

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów z dynastii Wazów (Vasa):

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III i Władysława IV w latach 1587-1636
W latach 1636-1668 stosowany był przez Władysława IV i Jana Kazimierza podobny herb, z tą różnicą, że
rolę trzymaczy pełniły Bellona i Pax - personifikacje wojny i pokoju.

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

4 z 11

2011-04-16 14:31

Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III w latach 1587-1604

Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława IV i Jana Kazimierza w latach 1604-1668
(stosowany również bez łańcucha Orderu Złotego Runa)

Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III (1587-1604 - bez łańcucha Orderu
Złotego Runa) oraz przez Władysława IV i Jana Kazimierza (1636-1668)

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

5 z 11

2011-04-16 14:31

Jeszcze inny herb Rzeczypospolitej stosowany Władysława IV

W herbach epoki Wazów obok Orła i Pogoni znajdują się:
Snopek (Vasa) - herb rodziny Wazów,
herb Szwecji - Trzy Korony,
herb Folkungów (w polu błękitnym trzy skosy faliste srebrne, na nich lew wspięty w koronie złoty).
(patrz też:

herby dynastyczne

)

KRÓLOWIE
ELEKCYJNI
1669-1795

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów elekcyjnych 1669-1795

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669-1673
Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu: aniołów) za to otoczony wieńcem palmowym i łańcuchem Orderu
Złotego Runa, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza przykryta koroną.

Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Jana III Sobieskiego 1669-1696
Stosowany były też herby bez trzymaczy (tu: aniołów) za to otoczony albo wieńcem palmowym albo
łańcuchem Orderu Św. Ducha, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza przykryta koroną.

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

6 z 11

2011-04-16 14:31

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa 1697-1763
Od roku 1709 tarcza herbowa była otoczona łańcuchem Orderu Orła Białego.
Stosowana była też prostsza wersja herbu - bez płaszcza gronostajowego, tarcza otoczona wieńcem
palmowym, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza przykryta koroną.

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Stanisława Leszczyńskiego 1704-1709, 1733-1736
Tarcza herbowa była otoczona (nie przedstawionymi na rysunku) łańcuchami Orderów Św. Ducha
i Św. Michała.
Istniała też prostsza forma herbu bez płaszcza gronostajowego, a także najprostsza bez płaszcza i bez
łańcuchów orderowych.

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

7 z 11

2011-04-16 14:31

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Stanisława Augusta Poniatowskiego 1764-1795
Tarcza herbowa była otoczona (nie przedstawionym na rysunku) łańcuchem Orderu Orła Białego.
Stosowana też była inna wersja herbu wielkiego - tarcza (bez płaszcza gronostajowego i łańcucha
orderowego) podtrzymywana przez personifikacje pokoju i sprawiedliwości (Pax i Iustitia).
W prostszych wersjach herbu tarcza była tylko otoczona wieńcem palmowym albo z liści dębu i palmy.

1795-1918

Po rozbiorach zniknęło państwo polskie, a z nim i herb Rzeczypospolitej. Dopiero dzięki Napoleonowi
Bonaparte zostało stworzone kadłubowe państwo o nazwie Księstwo Warszawskie. Ponieważ władcą
Księstwa został król Saksonii Fryderyk August herb Księstwa przedstawiał dwudzielną tarczę z herbem
Saksonii w pierwszym polu i z Orłem Białym w drugiej.

Herb Księstwa Warszawskiego (1807-1815)

Po upadku Napoleona Księstwo Warszawskie zostało podzielone pomiędzy Rosję i Prusy. Car
Aleksander na mocy Kongresu Wiedeńskiego ogłosił powstanie Królestwa Polskiego (nazywanego
Królestwem Kongresowym). Pierwszy herb Królestwa - przedstawiał ukoronowaną tarczę z Orłem
Białym - wprowadził Rząd Tymczasowy w 1815 roku, ale w roku 1822 pojawił się herb przedstawiający
czarnego, dwugłowego orła rosyjskiego z umieszczoną na piersi tarczą z Orłem Białym na gronostajowym
płaszczu.
W zagarniętej przez Prusy części Księstwa Warszawskiego utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Jej
herbem, obowiązującym zresztą do 1918 roku, był pruski, czarny orzeł z tarczą sercową, w której znajdował
się Orzeł Biały.

Herb Królestwa Polskiego (1822-1831) na pieczęci cara Mikołaja I

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

8 z 11

2011-04-16 14:31

Herb Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1918)
Herb wielki - oprac. H. Ströhl (

powiększ

)

- Źródło:

International Civic Arms

W roku 1830 wybuchło powstanie listopadowe. W styczniu 1831 roku Sejm ustanowił herb państwowy -
w ukoronowanej tarczy dwudzielnej Orzeł i Pogoń. Na temat korony na głowie Orła jak i korony nad tarczą
były burzliwe dyskusje. Istniały, zwłaszcza po upadku powstania, wersje herbu bez korony, ale były one w
zdecydowanej mniejszości.

Herb Polski z powstania listopadowego (1831-1832)

W 1832 Królestwo Polskie oficjalnie włączono do państwa rosyjskiego. Biały Orzeł pozostał tylko jako jeden
z wielu herbów umieszczonych na skrzydłach rosyjskiego orła. Herb Rosji miał kilka form, na których tarcza
z polskim herbem bywała ukoronowana.
Z początkiem powstania styczniowego powrócił dwupolowy herb z 1831 roku, ale pojawiła się idea
połączenia herbów Polski, Litwy i Rusi. Próbowano tego dokonać na kilka sposobów, ale ostatecznie
przyjęto trójdzielną tarczę zawierającą Orła, Pogoń i Archanioła jako herb Rusi. Orzeł najczęściej nie miał
korony, choć zwykle ukoronowana była tarcza. Czasem też barwy tła - prawidłowo we wszystkich
przypadkach była to czerwień - zmieniano tak, by nawiązywały do kolorów francuskich, które uważano za
republikańskie (Orzeł na czerwonym tle, Pogoń na niebieskim, a Anioł na białym).
Po upadku powstania herb Polski występował wyłącznie na prawym skrzydle orła rosyjskiego, na drugim
miejscu (za herbem Kazania, a przed herbem Krymu).

Herb Polski z powstania styczniowego - 1863-1864

Orzeł Biały wśród sześciu herbów na skrzydłach dwugłowego carskiego
orła - w herbie Cesarstwa Rosyjskiego obowiązującym w latach
1832-1856
(herby na skrzydłach: Kazań, Astrachań, Syberia oraz Polska, Krym,
Finlandia)

powiększ

Źródło:

National Emblem of Russia

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

9 z 11

2011-04-16 14:31

Orzeł Biały wśród ośmiu herbów na skrzydłach dwugłowego carskiego orła
- w herbie Cesarstwa Rosyjskiego obowiązującym w latach 1856-1917

powiększ

(herby na skrzydłach: Kazań, Polska, Krym, połączony herb księstw:
kijowskiego, włodzimierskiego i nowogrodzkiego
oraz Astrachań, Syberia, Gruzja, Finlandia)
Źródło:

National Emblem of Russia

Ten sam herb Cesarstwa Rosyjskiego wzór zmieniony w roku 1883

powiększ

Źródło:

National Emblem of Russia

Orzeł Biały w wielkim herbie Cesarstwa Rosyjskiego - na wieńcu wokół
carskiego orła (1856-1917)

powiększ

Źródło:

National Emblem of Russia

II RZECZPOSPOLITA

Po odzyskaniu niepodległości (w 1918) próbowano wprawdzie wprowadzić wizerunek Orła bez korony, ale
pomysł ten szybko został odrzucony i ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący do herbu
sprzed rozbiorów.
W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego.

Herb Polski 1919-1927

Herb Polski od 1927 roku

POLSKA
RZECZPOSPOLITA
LUDOWA

Wraz z władzą komunistyczną w Polsce pojawił się orzeł bez korony. Pierwszym takim wizerunkiem był orzeł
zaprojektowany przez Janinę Broniewską dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Był to rzekomy
orzeł piastowski, rzekomo z grobowca Władysława Hermana. Wzór ten jednak się nie przyjął i w PRL
używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego - zawsze bez korony.

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

10 z 11

2011-04-16 14:31

Herb Polski po II wojnie światowej

Herb PRL - wzór wprowadzony 7 grudnia 1955 roku

Herb PRL - wzór wprowadzony 31 stycznia 1980 roku

W odpowiedzi na zmianę herbu Polski dokonaną przez komunistyczne władze Rząd na Uchodźstwie
ustanowił herb Polski z Orłem w koronie (zamkniętej i zwieńczonej krzyżem).

Herb Polski ustanowiony przez Rząd na Uchodźstwie w 1956

III RZECZPOSPOLITA

Pod koniec 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego orła.
Wzór Orła (w zasadzie wzór Kamińskiego z 1927 roku, z drobnymi poprawkami Andrzeja Heidricha) przyjęto
9 lutego 1990 roku.

Herb Polski od 1990 roku

zobacz też:

ORZEŁ BIAŁY

|

HERBY KRÓLÓW

|

HERBY W CZASIE ZABORÓW

|

WŁADCY POLSKI

|

Adam Kromer

Polska - herb państwowy

http://www.republika.pl/akromer/orzel2.html

11 z 11

2011-04-16 14:31