HERB PAŃSTWA POLSKIEGO

KRÓLESTWO POLSKIE	O herbie państwa polskiego można mówić dopiero od czasów Przemysła II. Od jego koronacji w 1295 roku srebrny orzeł w koronie na czerwonej tarczy stał się rzeczywistym herbem Królestwa Polskiego, podczas gdy wcześniej występujące formy Orła Białego (zobacz) były raczej tylko książęcymi godłami osobistymi. Orzeł Biały pozostał herbem Królestwa Polskiego przez cały czas jego istnienia. Herb Królestwa Polskiego z czasów Przemysła II (1295)
RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW HERB MAŁY	Herb Rzeczypospolitej pojawił się wraz z Jagiellonami jako herb zjednoczonych: Królestwa Polskiego i Wielkiego Ksiestwa Litewskiego. Na tarczy czterodzielnej znajdują się naprzemianlegle Orzeł Biały - herb Korony i Pogoń - herb Litwy. Jest to podstawowy herb Rzeczypospolitej zwany herbem małym. Od czasów Zygmunta Augusta na herb mały nałożona zostaje zamknięta korona, a od Zygmunta III Wazy pojawia się piąte pole (tarcza sercowa - na rysunku poniżej - pusta) zawierająca herb dynastyczny. HERB MAŁY RZECZYPOSPOLITEJ: (najprostsza forma herbu Rzeczypospolitej) 1386-1548 1548-1586 1586-1795
DOSTOJNIEJSZE FORMY HERBU RZECZYPOSPOLITEJ	Obok herbu małego istniały także bardziej rozbudowane formy herbu Rzeczypospolitej. Herb udostojniano koroną, otaczającymi tarczę łańcuchami orderowymi lub wieńcami. Oprócz połączenia Orła, Pogoni i tarczy sercowej z herbem dynastycznym istniały też inne połączenia, stosowane przez władców z dynastii Jagiellonów i Wazów. Poza tym, w najdostojniejszej wersji herbu - ukoronowana tarcza podtrzymywana jest przez trzymacze (lwy, anioły lub personifikacje - Wojny i Pokoju, czy Pokoju i Sprawiedliwości) albo umieszczona na płaszczu gronostajowym. W rezultacie otrzymujemy kilkanaście form herbu. Część z nich przedstawiam poniżej. Oczywiście są to raczej schematy tychże herbów niż przedstawienie rzeczywistych herbów z konkretnej epoki.
DYNASTIA JAGIELLONÓW	Herby Rzeczypospolitej stosowane przez Jagiellonów (oprócz najprostszej formy herbu): Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława Jagiełłę w latach 1386-1413 Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława Jagiełłę, Władysława Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka w latach 1413-1492 Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Jana Olbrachta 1492-1501 Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Aleksandra Jagiellończyka 1501-1506 Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Aleksandra Jagiellończyka 1501-1506 Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta Starego 1506-1548 Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta 1506-1572 Na tarczach oprócz Orła i Pogoni widnieją herby: Wielkopolski - na szachowanej tarczy głowa żubra (potem był to herb tylko Ziemi Kaliskiej) Kujaw - połuorzeł-połulew Rusi - lew wspinający się na skałę Prus Królewskich - orzeł mieczowy rodowy herb Jagiellonów - podwójny krzyż herb Austrii - herb Elżbiety Rakuszanki - matki Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta Starego. (zobacz też: herby terytorialne, herby dynastyczne, herby Królowych)
WALEZY, BATORY	Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów elekcyjnych. Henryk Walezy, Stefan Batory. Herb wielki Rzeczypospolitej za panowania Henryka Walezego (1573-1574) Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu: aniołów) oraz najprostsza forma bez trzymaczy i bez tarczy sercowej z herbem Walezego Herb wielki Rzeczypospolitej za panowania Stefana Batorego (1576-1586) Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu: aniołów) oraz najprostsza forma bez trzymaczy i bez tarczy sercowej z herbem Batorego (zobacz też: herby dynastyczne)
DYNASTIA WAZÓW	Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów z dynastii Wazów (Vasa): Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III i Władysława IV w latach 1587-1636 W latach 1636-1668 stosowany był przez Władysława IV i Jana Kazimierza podobny herb, z tą różnicą, że rolę trzymaczy pełniły Bellona i Pax - personifikacje wojny i pokoju. Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III w latach 1587-1604 Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława IV i Jana Kazimierza w latach 1604-1668 (stosowany również bez łańcucha Orderu Złotego Runa) Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III (1587-1604 - bez łańcucha Orderu Złotego Runa) oraz przez Władysława IV i Jana Kazimierza (1636-1668) Jeszcze inny herb Rzeczypospolitej stosowany Władysława IV W herbach epoki Wazów obok Orła i Pogoni znajdują się: Snopek (Vasa) - herb rodziny Wazów, herb Szwecji - Trzy Korony, herb Folkungów (w polu błękitnym trzy skosy faliste srebrne, na nich lew wspięty w koronie złoty). (patrz też: herby dynastyczne)
KRÓLOWIE ELEKCYJNI 1669-1795	Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów elekcyjnych 1669-1795 Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669-1673 Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu: aniołów) za to otoczony wieńcem palmowym i łańcuchem Orderu Złotego Runa, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza przykryta koroną. Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Jana III Sobieskiego 1669-1696 Stosowany były też herby bez trzymaczy (tu: aniołów) za to otoczony albo wieńcem palmowym albo łańcuchem Orderu Św. Ducha, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza przykryta koroną. Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa 1697-1763 Od roku 1709 tarcza herbowa była otoczona łańcuchem Orderu Orła Białego. Stosowana była też prostsza wersja herbu - bez płaszcza gronostajowego, tarcza otoczona wieńcem palmowym, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza przykryta koroną. Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Stanisława Leszczyńskiego 1704-1709, 1733-1736 Tarcza herbowa była otoczona (nie przedstawionymi na rysunku) łańcuchami Orderów Św. Ducha i Św. Michała. Istniała też prostsza forma herbu bez płaszcza gronostajowego, a także najprostsza bez płaszcza i bez łańcuchów orderowych. Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Stanisława Augusta Poniatowskiego 1764-1795 Tarcza herbowa była otoczona (nie przedstawionym na rysunku) łańcuchem Orderu Orła Białego. Stosowana też była inna wersja herbu wielkiego - tarcza (bez płaszcza gronostajowego i łańcucha orderowego) podtrzymywana przez personifikacje pokoju i sprawiedliwości (Pax i Iustitia). W prostszych wersjach herbu tarcza była tylko otoczona wieńcem palmowym albo z liści dębu i palmy.
1795-1918	Po rozbiorach zniknęło państwo polskie, a z nim i herb Rzeczypospolitej. Dopiero dzięki Napoleonowi Bonaparte zostało stworzone kadłubowe państwo o nazwie Księstwo Warszawskie. Ponieważ władcą Księstwa został król Saksonii Fryderyk August herb Księstwa przedstawiał dwudzielną tarczę z herbem Saksonii w pierwszym polu i z Orłem Białym w drugiej. Herb Księstwa Warszawskiego (1807-1815) Po upadku Napoleona Księstwo Warszawskie zostało podzielone pomiędzy Rosję i Prusy. Car Aleksander na mocy Kongresu Wiedeńskiego ogłosił powstanie Królestwa Polskiego (nazywanego Królestwem Kongresowym). Pierwszy herb Królestwa - przedstawiał ukoronowaną tarczę z Orłem Białym - wprowadził Rząd Tymczasowy w 1815 roku, ale w roku 1822 pojawił się herb przedstawiający czarnego, dwugłowego orła rosyjskiego z umieszczoną na piersi tarczą z Orłem Białym na gronostajowym płaszczu. W zagarniętej przez Prusy części Księstwa Warszawskiego utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Jej herbem, obowiązującym zresztą do 1918 roku, był pruski, czarny orzeł z tarczą sercową, w której znajdował się Orzeł Biały. Herb Królestwa Polskiego (1822-1831) na pieczęci cara Mikołaja I Herb Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1918) Herb wielki - oprac. H. Ströhl (powiększ) - Źródło: International Civic Arms W roku 1830 wybuchło powstanie listopadowe. W styczniu 1831 roku Sejm ustanowił herb państwowy - w ukoronowanej tarczy dwudzielnej Orzeł i Pogoń. Na temat korony na głowie Orła jak i korony nad tarczą były burzliwe dyskusje. Istniały, zwłaszcza po upadku powstania, wersje herbu bez korony, ale były one w zdecydowanej mniejszości. Herb Polski z powstania listopadowego (1831-1832) W 1832 Królestwo Polskie oficjalnie włączono do państwa rosyjskiego. Biały Orzeł pozostał tylko jako jeden z wielu herbów umieszczonych na skrzydłach rosyjskiego orła. Herb Rosji miał kilka form, na których tarcza z polskim herbem bywała ukoronowana. Z początkiem powstania styczniowego powrócił dwupolowy herb z 1831 roku, ale pojawiła się idea połączenia herbów Polski, Litwy i Rusi. Próbowano tego dokonać na kilka sposobów, ale ostatecznie przyjęto trójdzielną tarczę zawierającą Orła, Pogoń i Archanioła jako herb Rusi. Orzeł najczęściej nie miał korony, choć zwykle ukoronowana była tarcza. Czasem też barwy tła - prawidłowo we wszystkich przypadkach była to czerwień - zmieniano tak, by nawiązywały do kolorów francuskich, które uważano za republikańskie (Orzeł na czerwonym tle, Pogoń na niebieskim, a Anioł na białym). Po upadku powstania herb Polski występował wyłącznie na prawym skrzydle orła rosyjskiego, na drugim miejscu (za herbem Kazania, a przed herbem Krymu). Herb Polski z powstania styczniowego - 1863-1864 Orzeł Biały wśród sześciu herbów na skrzydłach dwugłowego carskiego orła - w herbie Cesarstwa Rosyjskiego obowiązującym w latach 1832-1856 (herby na skrzydłach: Kazań, Astrachań, Syberia oraz Polska, Krym, Finlandia) powiększ Źródło: National Emblem of Russia Orzeł Biały wśród ośmiu herbów na skrzydłach dwugłowego carskiego orła - w herbie Cesarstwa Rosyjskiego obowiązującym w latach 1856-1917 powiększ (herby na skrzydłach: Kazań, Polska, Krym, połączony herb księstw: kijowskiego, włodzimierskiego i nowogrodzkiego oraz Astrachań, Syberia, Gruzja, Finlandia) Źródło: National Emblem of Russia Ten sam herb Cesarstwa Rosyjskiego wzór zmieniony w roku 1883 powiększ Źródło: National Emblem of Russia Orzeł Biały w wielkim herbie Cesarstwa Rosyjskiego - na wieńcu wokół carskiego orła (1856-1917) powiększ Źródło: National Emblem of Russia
II RZECZPOSPOLITA	Po odzyskaniu niepodległości (w 1918) próbowano wprawdzie wprowadzić wizerunek Orła bez korony, ale pomysł ten szybko został odrzucony i ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący do herbu sprzed rozbiorów. W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego. Herb Polski 1919-1927 Herb Polski od 1927 roku
POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA	Wraz z władzą komunistyczną w Polsce pojawił się orzeł bez korony. Pierwszym takim wizerunkiem był orzeł zaprojektowany przez Janinę Broniewską dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Był to rzekomy orzeł piastowski, rzekomo z grobowca Władysława Hermana. Wzór ten jednak się nie przyjął i w PRL używano poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego - zawsze bez korony. Herb Polski po II wojnie światowej Herb PRL - wzór wprowadzony 7 grudnia 1955 roku Herb PRL - wzór wprowadzony 31 stycznia 1980 roku W odpowiedzi na zmianę herbu Polski dokonaną przez komunistyczne władze Rząd na Uchodźstwie ustanowił herb Polski z Orłem w koronie (zamkniętej i zwieńczonej krzyżem). Herb Polski ustanowiony przez Rząd na Uchodźstwie w 1956
III RZECZPOSPOLITA	Pod koniec 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego orła. Wzór Orła (w zasadzie wzór Kamińskiego z 1927 roku, z drobnymi poprawkami Andrzeja Heidricha) przyjęto 9 lutego 1990 roku. Herb Polski od 1990 roku

---