Komputer a zdrowie

Wiek XX przyniósł nam bardzo dużo nowych odkryć; żyjemy w bardzo ciekawych
czasach. Każde pokolenie tego wieku doświadcza czegoś nowego między innymi
w zakresie nowych technik przekazu informacji (obecnie nazywanych środkami
przekazu medialnego).

Tak więc pierwsze pokolenie w latach dwudziestych XX wieku słuchało
nadawanych pionierskich audycji radiowych za pomocą słuchawek podłączonych
bezpośrednio do odbiornika kryształkowego. Zapewniały one zupełnie przyzwoitą
jakość odbioru, a poza tym były one bardzo wygodne, gdyż nie wymagały one
żadnego źródła zasilania czy to sieciowego czy bateryjnego. Kolejne pokolenie
przeżywało rozwój telewizji, rozpoczęty w 1936 roku nadawaniem przez BBC
regularnych transmisji - w Polsce oczywiście znacznie później. Lata
osiemdziesiąte to dla następnego już pokolenia przygoda z komputerami, które
jako komputery osobiste PC stały się narzędziem tak pracy jak i zabawy setek,
tysięcy, milionów osób. To narzędzie dodatkowo w połączeniu z Internetem
przykuło do monitorów miliony ludzi na całym świecie.

2. Nowe zagrożenia

Komputer, mimo że jest genialnym wynalazkiem i usprawnił pracę tysięcy ludzi,
nadużywany może stać się przyczyną kłopotów ze zdrowiem. Stale wzrastająca
popularność komputerów, używanych przez nas zarówno w pracy, jak i w domu,
niesie ze sobą również i niepożądane skutki. Coraz więcej osób zgłasza się do
lekarza, skarżąc się na niepokojące objawy pogorszenia wzroku i samopoczucia
wywołane właśnie pracą przy monitorze. Nie zawsze zdajemy sobie bowiem
sprawę z wielu rodzajów zagrożeń dla zdrowia z jego strony. Najczęściej pytani o
te zagrożenia wymieniamy narażenia narządu wzroku, oraz bliżej nie określony
wpływ promieniowania elektromagnetycznego. Zapominamy o stresie,
długotrwałym przebywaniu w określonej nie zawsze korzystnej dla nas pozycji
przy klawiaturze, schorzeniach układu krążenia, układu kostnego, a już zupełnie
wykluczamy, szczególnie jeśli miałoby to dotyczyć nas, uzależnienie od
komputera. Dbajmy o zdrowie - oszczędzimy sobie dużo nerwów, czasu i
pieniędzy na bieganiu od lekarza do lekarza, na długim i nieprzyjemnym leczeniu.
Dobrze jeżeli leczenie skończy się na zabiegach rehabilitacyjnych. W najgorszym
przypadku czeka nas operacja chirurgiczna i długa rehabilitacja, która uniemożliwi
nam pracę.

2.1. Stres

Obciążenie psychiczne związane z pracą przy komputerze wynika z wielu
czynników. Szczególnie narażone na stres są osoby dopiero rozpoczynające
pracę przy komputerze. Duże obciążenie dla osób, przed którymi postawiono
nowe obowiązki, stanowi konieczność szybkiego nauczenia się obsługi wielu
programów, wykorzystania komputera w codziennej pracy, a także pogodzenie

sprawnej obsługi komputera z wymaganą bezbłędna pracą i jej dużą wydajnością.
Praca ta niejednokrotnie była automatycznie kontrolowana i przeliczana na
wartość rynkową. Zdarzało się, że po wprowadzeniu komputerów wynagrodzenie
za pracę malało, a wysiłek umysłowy znacznie wzrastał.

Praca przy komputerze w większości przypadków wykonywana jest w samotności
za pomocą środków przekazu. Komputery wprowadzają poczucie sztuczności,
odrealnienia, dehumanizacji więzi międzyludzkich, jak również jest czynnikiem
desocjalizacji człowieka. Problem ten dotyczy w szczególności osób pracujących
w izolacji od innych ludzi (oddzielny pokój, zdalna praca w domu - telepraca), ale
największym zagrożeniem jest dla dzieci. Spędzanie kilku - kilkunastu godzin
dziennie przed komputerem, grając w różne gry sieciowe, surfując po internecie -
może bardzo negatywnie odbić się na ich zdrowiu psychicznym, a nawet życiu. W
2001 roku w jednym z krajów azjatyckich odnotowano przypadek morderstwa w
kawiarni internetowej podczas gry w popularną grę sieciową. Gracz, który przegrał
w wirtualnym świecie zasztyletował swoje przeciwnika, ale już w świecie realnym.
Niech ten przypadek będzie przestrogą dla wszystkich rodziców, którzy często
zapominają o swoich pociechach i nie kontrolują czasu spędzonego przez nie
przed komputerem.

Innym skutkiem ubocznym komputeryzacji jest obiektywny wzrost kontroli nad
ludźmi przez tworzenie banków danych dysponujących pełną informacją o danej
osobie, także o jej upodobaniach prywatnych, cechach osobowości,
przyzwyczajeniach itd.

W pierwszym okresie obsługi komputera występuje u wielu pracowników niechęć
do pracy, powodowana lękiem przed nieznanym oraz nieudanymi próbami pracy z
tym urządzeniem. Źródłami tych psychospołecznych barier są m.in.:

•

obawa przed możliwością uszkodzenia drogiego sprzętu,

•

świadomość dysproporcji, jaka istnieje pomiędzy własnymi umiejętnościami
obsługi komputera z potencjalnymi możliwościami, które komputer stwarza,

•

obawa przed ewentualnymi zwolnieniami,

•

obawa przed szkodliwym wpływem pracy przy komputerze na zdrowie.

Psychospołeczne trudności komputeryzacji mogą być łagodzone przez
odpowiednie postępowanie kierujących komputeryzacją. Możliwe są m.in.
następujące sposoby postępowania:

•

doprowadzenie do akceptacji komputeryzacji tzn. do przekonania, że
przyniesie ona korzyści pracownikom obsługującym komputery i całej
firmie,

•

ułatwienie wzajemnych kontaktów, a także możliwości porozumiewania się
(a nie izolowania) poszczególnych osób z pozostałymi członkami zespołów
i z innymi zespołami - takie kontakty zachęcają do wymiany pożytecznych
informacji, swobodnego przepływu informacji i spostrzeżeń,

•

tolerowanie przypadkowych niepowodzeń w pracy z komputerem,

•

zapewnienie uznania za tę pracę.

W komputeryzacji, jak w każdym innym zamierzeniu, potrzebne jest dopasowanie
emocjonalne. Pracownicy winni być emocjonalnie dostrojeni do tej innowacji. Musi
być dla nich ważna i mieć sens. Komputeryzacja w firmie powinna być
wprowadzana stopniowo - na niewielu stanowiskach, nie raptownie. Jej
wprowadzenie nie może być zaskoczeniem dla pracowników, musi być
poprzedzone rzeczową informacją.

W przyszłości stresogenność komputera będzie znikać w miarę, jak stanie się on
sprzętem powszechnego użytku.

2.2. Trucizna z monitora i komputera

Praca przy komputerze ma duży wpływ na nasze zdrowie, gdyż oddziaływuje na
nas w rozmaity sposób. Zagrożenia nie zostały jeszcze do końca rozpoznane.
Najważniejsze z nich to promieniowanie cieplne, szerokopasmowe
promieniowanie elektromagnetyczne o szerokim widmie częstotliwości,
elektrostatyczne, nadfioletowe, słabe pole magnetyczne i rentgenowskie.

Monitor, komputer i inne urządzenia emitują stosunkowo dużo ciepła, co powoduje
lokalne zwiększenie temperatury powietrza i jednocześnie zmniejsza jego
wilgotność.

Drugim bardzo ważnym czynnikiem, który wiąże się z pracą monitora jest pole
elektromagnetyczne, które powoduje polaryzację napięcia elektrostatycznego
pomiędzy człowiekiem a ekranem. W rezultacie, gdy pracujemy przy monitorze,
nasza twarz przyciąga naładowane cząsteczki kurzu w takim samym stopniu, jak
naładowany elektrycznie ekran. Może to być powodem reakcji alergicznych i
podrażnienia oczu. Ponadto pogarsza proces oddychania oraz pogarsza jakość
obrazu (zabrudzenia ekranu). Silne pole elektromagnetyczne może powodować
ujemną dla zdrowia polaryzację ładunków elektrycznych wewnątrz organizmu i
zaburzenia procesów bioelektrycznych. Na szczęście technologia produkcji
monitorów uległa w ostatnich latach znacznemu rozwojowi i promieniowanie
elektromagnetyczne zostało obniżone w bardzo istotny sposób. Właściwie
wszystkie monitory sprzedawane obecnie spełniają bardzo rygorystyczne normy
bezpieczeństwa (TCO).

Istnienie pól elektrostatycznych jest dostrzegalne w postaci znanego każdemu
iskrzenia, które towarzyszy kontaktowi skóry z naładowaną elektrycznie
powierzchnią ekranu monitora. Promieniowanie elektrostatyczne jest
neutralizowane przez działania wody zawartej w powietrzu. Przy dużej wilgotności
(50 - 60 %) zwykle potencjał elektrostatyczny jest znacznie ograniczony.
Najintensywniejsze pole elektrostatyczne występuje przez pierwszy kwadrans
pracy monitora. Dlatego też warto włączyć komputer kilkanaście minut przed
rozpoczęciem pracy.

Poziom promieniowania rentgenowskiego, emitowanego przez nowoczesne
monitory i inne współcześnie używane urządzenia wizyjne, został w ostatnich
latach znacznie obniżony. Jest wielokrotnie niższy od poziomu promieniowania tła
(to jest promieniowania, które w sposób naturalny występuje w przyrodzie), a jego
wartość mieści się poniżej granicy czułości urządzeń, jakich używa się do jego
badania. Na ile jednak jego małe dawki przy długotrwałym oddziaływaniu mogą
mieć wpływ na nasze zdrowie - nie zostało wciąż jeszcze naukowo wyjaśnione.

Poza zagrożeniem związanym z promieniowaniem wydzielanym przez sprzęt
komputerowy problemem jest również zagrożenie emisją związków chemicznych.
Zarówno komputery jak i monitory wydzielają bezwonne gazy - tlenki i furany
nieobojętne dla naszego zdrowia. Związki te, zaliczane do najgroźniejszych trucizn
środowiska naturalnego, mają działanie rakotwórcze. Wchodzą one w skład
bogatej w polibromki emulsji ognioodpornej, którą pokrywa się obudowy
monitorów i jednostek centralnych. Wprawdzie renomowani producenci deklarują
wyeliminowanie środków nieprzyjaznych dla środowiska, jednak nie każdy
decyduje się na zakup markowego sprzętu. Mimo, że furany uwalniają się w
znacznie podwyższonej temperaturze, więc nie powinny stanowić zagrożenia w
normalnej temperaturze, to jednak Federalny Urząd Ochrony Środowiska w
Berlinie wykazał obecność tych trucizn w pomieszczeniach, na szczęście co
prawda w minimalnych ilościach nie stanowiących zagrożenia dla zdrowia.

Nowy sprzęt dobrze jest wygrzewać przez kilka dni w często wietrzonym
pomieszczeniu, by ulotniły się substancje chemiczne zawarte w podzespołach.

2.3. Uciążliwości fizyczne

Obok czynników wymienionych wcześniej (stres, promieniowanie sprzętu,
wydzielanie szkodliwych substancji) na zdrowie osoby pracującej przy komputerze
duży wpływ mają przestrzenne warunki pracy - organizacja stanowiska pracy.
Przez warunki te rozumieć należy parametry pomieszczenia, w którym odbywa się
praca, parametry mebli (biurka, krzesła), oświetlenie miejsca pracy, a także
odpowiednie przerwy w pracy i ćwiczenia fizyczne - relaksacyjne i wzmacniające
organizm. Nieprawidłowości w tym zakresie (w tym promieniowanie) po pewnym
czasie mogą powodować u pracownika różne schorzenia. Objawy mogą być
następujące:

•

zmęczenie wzroku, a przede wszystkim pieczenie oczu,

•

nieostrość widzenia,

•

zmiany percepcji barw,

•

bóle mięśni i stawów,

•

sztywność (bolesność) nadgarstków,

•

ból i sztywność karku i ramion,

•

drętwienie i skurcze rąk,

•

bóle kręgosłupa,

•

bóle bioder, mięśni nóg,

•

niepokój i nerwowość,

•

znużenie,

•

osłabienie,

•

pieczenie skóry.

Wymienione objawy są efektem różnych schorzeń. Poniżej prezentujemy
najważniejsze przyczyny wystąpienia objawów/schorzeń. Więcej informacji na
temat różnych chorób związanych z pracą przy komputerze można znaleźć na
stronie:

http://republika.pl/biosorcerer/computer/main.html

2.3.1. Nieprawidłowa postawa przy pracy

Przeciętny pracownik zatrudniony przy komputerze eksploatuje ten sam komplet
mebli przez 80 000 godzin (8 lat!). Jeżeli fotel niedostatecznie wspiera kręgosłup
w odcinku lędźwiowym, to plecy są zmuszane do "dopasowywania się" do
nieergonomicznego oparcia, a nie odwrotnie jak powinno być. W rezultacie tej
nienaturalnej postawy sztywnieje kark i łopatki. Na skutek nieprawidłowego
położenia rąk na klawiaturze możemy nabawić się przewlekłych, groźnych
schorzeń rąk.

Gdy spędzamy wiele godzin przy komputerze musimy mieć odpowiednio
urządzone stanowisko pracy, aby zapobiec bólom kręgosłupa, głowy, schorzeniom
rąk, czy uniknąć zmęczenia oczu. Samo złe ustawienie klawiatury np.
podniesienie jej nóżek powoduje nadwerężenie ścięgien w cieśni nadgarstka.

Skutkiem pracy w nieergonomicznych warunkach może być bardzo poważne
schorzenie rąk - Repetitive Strain Injury czyli zespół cieśni nadgarstka. RSI jest
"zespołem urazów wynikających z chronicznego przeciążenia" objawiających się
przewlekłymi bólami ramion, przedramion, przegubów i dłoni, których przyczyny
mogą kumulować się, nie dając o sobie znać przez wiele lat. U źródeł RSI leżą
nieergonomiczne warunki miejsca pracy. Podaje się, że po sześciu godzinach
pracy poziom aktywności lewego palca wskazującego i związanych z tym
obciążeń jest porównywalny z pracą nóg podczas 40-kilometrowego marszu.
Organizm człowieka nie jest w stanie sprostać tego rodzaju obciążeniom.
Dochodzi w związku z tym do usztywnienia mięśni karku, rąk, pleców. Rozwój tych
objawów pozostaje utajony w związku z tym, że mózg silnie koncentruje się w
czasie pracy na tym, co dzieje się na ekranie i nie potrafi w odpowiednim
momencie interpretować sygnałów ostrzegawczych. Są one zagłuszane aż do
momentu, gdy stają się nie do wytrzymania. Choroby wywołane przez komputer
są często mylnie diagnozowane. Wielu lekarzy mimo ostrzeżeń specjalistów z
zakresu medycyny pracy nigdy o RSI nie słyszało, a także nie uznano RSI za
chorobę zawodową. Regularne przerwy podczas pracy oraz organizacja
stanowiska pracy zgodnie z zasadami ergonomii pozwala zapobiec tym
schorzeniom. Bardzo istotne jest również regularne wykonywanie ćwiczeń
relaksacyjnych podczas przerw w pracy. Wskazane jest również uprawianie

sportów ogólnorozwojowych takich jak np. pływanie . Nie zaleca się natomiast
uprawiani tenisa ziemnego czy stołowego.

Więcej na ten temat na stronach:

•

Zestaw ćwiczeń -

http://keats.admin.virginia.edu/ergo/stretch.php

.

•

Office Ergonomics Training -

http://www.office-ergo.com

.

•

Typing Injury FAQ -

www.tifaq.com

.

•

The RSI Network -

http://www.ctdrn.org/rsinet.php

.

•

Computer Related Repetitive Strain Injury -

http://www.engr.unl.edu/ee/eeshop/rsi.php

- opis schorzenia, objawy,

ćwiczenia.

•

Medicentrum - Zespół cieśni nadgarstka -

http://zdrowie.medicentrum.pl

.

•

Wydawnictwo medyczne Borgis - Zespół Cieśni Nadgarstka -

http://www.borgis.pl/czytelnia/nm_reumatologia/06.php

.

•

„Elektroniczny morderca” Bartłomiej Mańk, Piotr Dębek, Chip nr 6/2000 s.
54.

2.3.2. Narażenie narządu wzroku

Podczas długich nocy spędzonych na surfowaniu w Internecie możemy nabawić
się takich dolegliwości jak przekrwione, łzawiące oczy, zaczerwienione spojówki,
uczucie pieczenia i szczypania, bóle głowy, senność i apatia. Większość uskarża
się na objawy zaburzenia ostrości widzenia, oraz wrażenie "wysychania" oczu. W
literaturze medycznej nie opublikowano dotychczas jednoznacznych wyników
badań na temat wpływu pracy przy monitorze na stan narządu wzroku. Dlatego też
Klinika Okulistyki Akademii Medycznej we Wrocławiu we współpracy z firmą AB
S.A. - dystrybutorem filtrów Polaroid w Polsce - przeprowadziła w okresie od maja
do września 1999 r. ogólnopolskie badanie wpływu pracy przy komputerze na
wzrok i ogólne samopoczucie. Badanie obejmowało określenie jakości i
częstotliwości występowania dolegliwości związanych z pracą przy komputerze,
analizę wpływu filtrów monitorowych na częstotliwość ich występowania oraz
analizę monitorów używanych w Polsce. W badaniu wzięło udział ponad 5000
osób. Ze wstępnych wyników wiadomo, że wśród osób pracujących przy
komputerze 96 na 100 ma dolegliwości narządu wzroku. Nie wszyscy zdają sobie
sprawę z tego, że podczas ośmiu godzin pracy polegającej na wpatrywaniu się w
szczegóły na ekranie nasze oczy wykonują około 30 000 ruchów. Tak przeciążone
oczy nie potrafią dostosować się do kolejnych wymagań. Do tego dokładają się
często brak ostrości , nadmierna jaskrawość i migotanie ekranu monitora . Jeżeli
dochodzi do zmniejszenia częstotliwości mrugania powiekami powoduje to
rzadsze zwilżanie powierzchni oka, a to już prawie syndrom Sicca, objawiający się
wysychaniem i zmętnieniem rogówki oraz stopniową utratą wzroku. Winę ponoszą
też sami użytkownicy . Nie wykorzystują oni zalet dużego ekranu, poprzez dobór
odpowiedniej wielkości czcionki, a umieszczają na ekranie jak najwięcej informacji,
poprzez stosowanie małych czcionek, kosztem obciążania własnego wzroku.
Wysychaniu gałek ocznych można zapobiegać. Należy co jakiś czas robić przerwę

w pracy i przez chwilę pomrugać powiekami. W tym czasie oko powinno zwilżyć
gałkę oczną. Jeżeli mamy problem z wilgotnością gałek można stosować, po
konsultacji z lekarzem, różne nawilżające krople lub żele.

Należy pamiętać o oszczędzaniu wzroku. Stosowanie czarnego pisma na jasnym
tle działa najłagodniej. Wyświetlanie monochromatyczne ma zwykle lepszą
rozdzielczość niż monitory kolorowe. Jeżeli praca nie wymaga koloru lepiej użyć
monitora monochromatycznego. Jednakże, większość programów wymaga
zastosowania wielu kolorów. Poza tym do odbioru obrazu kolorowego oko musi
się dostosowywać bardziej, ponieważ z uwagi na różną długość fal światło
kolorowe niejednakowo załamuje się na soczewce oka. Pisząc tekst nie powinno
się używać czcionek mniejszych niż siedmiopunktowe. Jednym z najważniejszych
parametrów mających wpływ na "przyjazność" monitora dla oczu jest częstotliwość
odświeżania obrazu. To ona decyduje o migotaniu ekranu. Należy zwracać
uwagę, by nie była mniejsza niż 85 Hz.

Wzrok "ustawiony" w ciągu wielu godzin na jedną i tą samą odległość ulega
szybkiemu zmęczeniu. Dlatego należy podczas pracy przy komputerze robić
przerwy i patrzyć w dal np. przez okno na daleko położone obiekty. Dobrym
ćwiczeniem jest trenowanie w czasie przerw mięśni gałek ocznych. Można np.
wykonywać "kreślenie" w poziomie ósemek gałkami ocznymi. Wszelkie metody
zmierzające do wykorzenienia błędów refrakcji są wg Williama H. Bates'a różnymi
sposobami osiągania stanu relaksacji, który najłatwiej osiągnąć przy zamkniętych
oczach. Zmniejsza się wówczas napięcie występujące przy patrzeniu, co w efekcie
daje chwilową lub dłuższą poprawę widzenia. Ponieważ przez zamknięte oczy
dociera jednak do oka część światła, natomiast stan pełnej relaksacji uzyskuje się
poprzez całkowite odcięcie dopływu światła, należy zastosować technikę nazwaną
przez jej autora palmingiem. Dokonuje się tego poprzez zasłonięcie oczu środkiem
dłoni w ten sposób, że palce krzyżują się na czole, a dłonie, unikając ucisku na
gałki oczne, pozostają lekko wklęsłe. Siedzimy wyprostowani mając łokcie oparte
o stół i staramy się zobaczyć niewyobrażalnie czarne pole, kompletną czerń.

2.4. Uzależnienie od Internetu

Odkryte na początku lat 90 zjawisko uzależnienia od Internetu staje się realnym
zagrożeniem także w Polsce. W chwili obecnej nie ma oficjalnej i uznanej nazwy
tego zjawiska. Nazywa się go internetoholizmem, internetozależnością, lub
infoholizmem - uzależnieniem od informacji. Są jednak naukowcy negujący
infoholizm, przyrównując to uzależnienie do hobby. Dzwonkiem alarmowym może
być zaniedbanie spraw zawodowych czy prywatnych spowodowane zarwanymi
nocami spędzonymi na buszowaniu w Sieci. Może to prowadzić ostatecznie do
całkowitej utraty zdolności kontrolowania własnego zachowania, tzn. utraty
zdolności oceny czasu spędzanego na IRC czy wędrówkach po WWW.
Internetoholik zaniedbuje rodzinę, przyjaciół obowiązki, nie dba o własne zdrowie,
rezygnuje z rozrywek i przyjemności. Redukuje czas przeznaczony na sen, a
także je byle co i byle szybko. Pierwsi polscy internetoholicy pojawili się w Polsce

już w 1993r. Jedynym w kraju ośrodkiem, który od 10 lat zajmuje się leczeniem
tego typu uzależnień jest stołeczne Centrum Odwykowe. Z danych Centrum
wynika, że większość uzależnionych stanowią osoby młode poniżej 35 roku życia.
Zaskakujące może okazać się to, iż wśród najmłodszych przeważają dziewczynki.
Coraz częściej zgłaszają się też osoby w wieku około 30 lat, które od kilku lat
wyłączyły się całkowicie z utrzymywania kontaktów międzyludzkich i obecnie nie
mogą znaleźć partnerów życiowych. Informacje pochodzą z maja 2000 r. Wraz z
rozwojem internetu, jego powszechnością uzależnienie od internetu nie będzie już
charakterystyczne tylko dla młodych ludzi. Coraz częstsze będą przypadki
uzależnienia osób starszych.

Test Kimberly Young

1. Czy stajesz się ożywiony, gdy myślisz o ostatniej lub następnej sesji z

Internetem?

2. Czy czujesz potrzebę stałego zwiększania czasu spędzonego w Sieci?
3. Czy próbowałeś kilkukrotnie i bez powodzenia kontrolować, zmniejszać lub

w ogóle zaprzestać korzystania z Internetu?

4. Czy czujesz się niespokojny, podirytowany lub bliski depresji, gdy próbujesz

zredukować ilość i długość trwania sesji?

5. Czy pozostajesz online dłużej, niż pierwotnie planowałeś?
6. Czy z powodu Internetu naraziłeś na szwank związki z innymi ludźmi,

karierę, pracę lub szkołę?

7. Czy kłamałeś, aby ukryć, jak wiele czasu spędzasz w Internecie?
8. Czy używasz Sieci jako sposobu na ucieczkę przed problemami lub na

uśmierzenie przykrego nastroju (poczucia bezradności, winy, niepokoju,
depresji)?

Za uzależnioną uznaje się osobę, która odpowie twierdząco na co najmniej pięć
pytań. Jednak odpowiedzi mogą zostać zafałszowane przez krzepiące
autooszustwa badanego! Warto więc chyba sprawdzać ile wynoszą rachunki
telefoniczne wystawione na numer 0-202122, a "wydzwonione" przez naszych
najbliższych. Test ten dostępny jest również pod adresem
http://www.infoholizm.prv.pl - witryna, na której prowadzi się badania dotyczące
uzależnienia od internetu.11 lutego 2001 udostępniono wyniki poprzedniej edycji
badania i równocześnie rozpoczęto kolejną, z rozbudowanym testem oraz
możliwością przeglądania na bieżąco wyników.

3. Zabezpieczenie warunków zdrowotnych

Praca przy komputerze może być źródłem wielorakich problemów zdrowotnych.
Jak wiadomo lepiej, taniej i szybciej jest zapobiegać tego typu problemom niż je
rozwiązywać (czyt. leczyć). Profilaktyka chorób wywołanych przez pracę przy
komputerze może odbywać się na 3 płaszczyznach: tworzeniu odpowiednich
warunków pracy, dbaniu o właściwą higienę pracy (ułożenie ciała podczas pracy)
oraz dbanie o swoją sprawność fizyczną (ćwiczenia fizyczne wzmacniające i

relaksujące). Poniżej przedstawiamy wymienione aspekty profilaktyki „chorób
komputerowych”.

3.1. Odpowiednie stanowisko pracy

Organizacja stanowiska pracy ma bardzo duże znaczenie dla zachowania zdrowia
przez pracujących przy komputerze. W ramach projektowania stanowiska pracy
należy uwzględnić parametry pomieszczenia (mikroklimat), oświetlenia oraz mebli.

3.1.1. Pomieszczenie

Ważnym czynnikiem kształtującym środowisko pracy jest mikroklimat. Na
stanowisko powinno przypadać 6 m² powierzchni pomieszczenia o wysokości co
najmniej 3,3 m. Zalecana temperatura powinna zawierać się w przedziale 21-22
st. C. Pomieszczenie powinno więc posiadać klimatyzację, lub powinno być często
wietrzone. Za pomocą żaluzji lub zasłon należy zapobiegać nadmiernemu
nagrzewaniu się urządzeń pod wpływem światła słonecznego. Wilgotność
powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić 50-65 %. Im wyższa temperatura,
tym niższa powinna być wilgotność, tak by w pomieszczeniu nie zrobiło się parno.
Wilgotność powyżej 50 % zapobiega wytworzeniu się nadmiernego natężenia pola
elektrostatycznego w pobliżu komputera. Ponadto promieniowanie ekranu
powoduje zachwianie równowagi między jonami dodatnimi a ujemnymi, na
niekorzyść tych drugich. Organizm człowieka reaguje na to depresją, wysokim
ciśnieniem krwi, obniżeniem sprawności i bólem głowy. Zjawiskom tym można
przeciwdziałać stosując w otoczeniu drewniane podłogi, boazerie, umieszczając w
pomieszczeniu rośliny (najlepiej paproć, geranium, tuję pokojową, jałowiec
karłowaty, aloes, trzykrotkę).

Bardzo ważne dla utrzymania właściwego mikroklimatu pomieszczenia jest częste
jego wietrzenie i nawilżanie (szczególnie tych ogrzewanych centralnie).

Najbardziej efektywną metodą tworzenia właściwego mikroklimatu jest sztuczna
jonizacja powietrza. Jonizatory powinny być umieszczone w odległości 1-2 m od
stanowiska pracy. Zaleca się stosunkowo krótkie okresy jonizacji (60 - 110 min.)
oraz stosowanie dwóch godzinnych przerw w pracy jonizatora.

3.1.2. Oświetlenie

Bardzo ważne w kształtowaniu optymalnych warunków pracy z komputerem jest
oświetlenie. Z badań przeprowadzonych przez Akademię Ekonomiczną w
Poznaniu wynika, że najczęściej popełniane są takie błędy, jak:

•

umieszczanie monitora na tle okna, którego wysoka luminacja w słoneczny
dzień może ograniczać znacznie czytelność obrazu na ekranie,

•

stosowanie żaluzji bądź kotar, które niewystarczająco tłumią światło w
słonecznym dniu - silne oświetlenie ekranu może istotnie utrudniać
odczytywanie danych,

•

ustawianie monitorów ekranem w stronę okien - na ekranie tworzy się jasny
obraz, utrudniający odczyt danych,

•

oświetlenie elektryczne ekranów, które jest w większości nieprawidłowe.

Monitory powinny być tak ustawione, by nie odbijało się w nim światło naturalne
ani sztuczne. Nie można więc ustawiać monitora na tle okna, naprzeciwko okna i
innych jaskrawych obiektów. Najlepiej jeżeli ustawiony jest on bokiem do okna w
odległości co najmniej 1 m. od niego. Refleksy świetlne, duże różnice pomiędzy
jasnością pomieszczenia a jasnością ekranu powodują bardzo szybko zmęczenie
wzroku, wyczerpanie możliwości adaptacyjnych oczu, pogorszenie sprawności
funkcjonowania narządu wzroku, a pochylanie się na boki i do przodu doprowadza
do bólów kręgosłupa. Stanowisko pracy powinno być oświetlone światłem
rozproszonym nie powodującym olśnienia. Z pola widzenia pracującego przy
komputerze należy usunąć wszelkie źródła światła zbyt silne w porównaniu z
obserwowanym obiektem (monitorem, klawiaturą). Tło, na którym widzimy
monitor, nie może być ani zbyt ciemne ani zbyt jasne. Odchylenia można łatwo
skorygować doświetlając je (np. ścianę) lub przyciemniając (wieszając ciemny
obraz). Aby uniknąć ciągłej akomodacji oka, należy postarać się, aby wszystkie
przedmioty, na które spoglądamy w czasie pracy, miały taką samą luminację.

Natężenie światła w pomieszczeniu powinno być utrzymywane na poziomie ok.
500 luksów.

3.1.3. Meble

Dużą rolę w zachowaniu ergonomicznych warunków pracy odgrywa organizacja
samego stanowiska pracy tzn. parametrów i sposobu ustawienia mebli - biurka,
krzesła, monitora, sprzętu pomocniczego. Jednak sprzęt o dobrych parametrach
to nie wszystko - nie zmusi użytkownika do zachowania właściwej pozycji ciała w
czasie pracy. Poniżej prezentujemy parametry prawidłowo zbudowanego
stanowiska pracy oraz prawidłową postawę przy pracy.

Rys. nr 1. Wymiary (w mm) prawidłowo zorganizowanego stanowiska do pracy z
komputerem wraz z optymalnymi odległościami pomiędzy fotelem, biurkiem,
podnóżkiem, ekranem, klawiaturą i podpórką po dokumenty.

Źródło: „Podstawy ergonomii i fizjologii pracy&rdquo, Jerzy Olszewski, AE Poznań
1997 r. s. 151.

Biurko

Szerokość min. 80 cm, długość min. 160 cm. Szerokość blatu powinna być na tyle
duża by zmieściły się na nim klawiatura, myszka, podstawka na dokumenty i
monitor. Wysokość dopasowana do naszego wzrostu - min. 72cm.

Krzesło

Krzesło musi być stabilne, obrotowe, wyposażone w kółka, z możliwością regulacji
wysokości siedziska i ustawiania oparcia. Musi ono zapewniać maksymalną
swobodę ruchów. Dla pełnej ergonomii powinno posiadać poręcze, aby można
było wygodnie opierać łokcie oraz regulowane oparcie w odcinku lędźwiowym
kręgosłupa.

Monitor

Starsze monitory powinny posiadać filtr chroniący przed promieniowaniem
elektromagnetycznym, oraz dobrze jeżeli posiadają filtry polaryzacyjne

powodujące mniejsze zmęczenie wzroku w niekorzystnych warunkach
zewnętrznego oświetlenia. Wskazane jest także, w monitorach posiadających
odpowiednią funkcję, stosować rozmagnetyzowanie powierzchni ekranu. Należy
też zwracać uwagę na wartość częstotliwości odświeżania ekranu lub zgodność z
najnowszymi normami (np. TCO).

Według zaleceń amerykańskich odległość użytkownika od ekranu monitora
komputerowego powinna wynosić ok. 70 cm (min. 40-50 cm). Górny brzeg ekranu
powinien być nieco poniżej poziomu oczu , a w żadnym wypadku powyżej tego
poziomu.

Ustawienie komputerów

Odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić minimum 60 cm.
(zaleca się 130 cm). Osoba pracująca z tyłu monitora powinna znajdować się w
odległości co najmniej 80cm (zaleca się 130cm). Najlepiej, gdy monitory
ustawione są tyłem jeden względem drugiego.

Rys. nr 2. Optymalne ustawienie komputerów.

Źródło: „Elektroniczny morderca” Bartłomiej Mańk, Piotr Dębek, Chip nr 6/2000 s.
54.

Sprzęt pomocniczy

Podczas przepisywania długich tekstów przydatne są specjalne uchwyty do
przytrzymywania kartek w takim położeniu by zmniejszyć do minimum
przenoszenie wzroku z przepisywanego tekstu na ekran monitora.

Sprawę warunków pracy przy komputerze reguluje rozporządzenie
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SOCJALNEJ z dnia 1
grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973).

3.2. Prawidłowa postawa przy pracy

Praca z zachowaniem prawidłowego ustawienia ciała jest kluczowym elementem
wpływającym na zdrowie. W utrzymaniu takiej postawy pomagają dobrze
zaprojektowane i ustawione meble jednak dużo zależy od samych użytkowników.

Prawidłowa technika pisania i pozycja przy pracy, prawidłowe ustawienie mebli,
poprawne przyzwyczajenia są znacznie ważniejsze w profilaktyce niż różne
gadżety takie jak podkładki pod nadgarstek przed klawiaturę i myszkę. Trzeba
jednak zaznaczyć, że gadżety tego typu ułatwiają niejednokrotnie zachowanie
prawidłowego ułożenia rąk (godne polecenia są podkładki żelowe).

Poniższy rysunek przedstawia prawidłową pozycję przy pracy.

Rys. nr 3. Prawidłowa pozycja przy pracy.

Źródło: Computer Related Repetitive Strain Injury, Paul Marxhausen,

Opis do rysunku:

1. Trzymaj głowę prosto, tak by szyja nie była wygięta i nie powodowało to

zniekształceń w odcinku szyjnym kręgosłupa.

2. Opieraj się plecami o oparcie fotela, aby nie powodować zmęczenia

kręgosłupa w odcinku plecowym. Dobrze jest zastosować specjalną
podpórkę pod plecy.

3. Łokcie trzymaj przy sobie lub oprzyj o poręcze fotela, aby nie obciążać

dodatkowo pleców.

4. Stosuj ergonomiczną pozycję przy pracy poprzez regulację oparcia i

wysokości fotela.

5. Ustaw klawiaturę nisko, tak by nie powodować zgięcia rąk w nadgarstkach

(pomocne są podkładki pod nadgarstki) . Można także podnieść poziom
fotela, pamiętając o tym, że stopy muszą swobodnie opierać się o podłogę.

Rys. nr 4. Prawidłowe ułożenie dłoni na klawiaturze.

ŹLE

DOBRZE

Źródło: Computer Related Repetitive Strain Injury, Paul Marxhausen,

6. Nogi powinny być zgięte w kolanach pod kątem prostym.
7. Stopy trzymaj ustawione swobodnie i płasko na podłodze lub odpowiedniej

podstawce.

8. Klawiaturę ustaw około 10 cm od brzegu biurka. Dobrze jest stosować

klawiatury z podstawkami. Jeżeli klawiatura nie jest fabrycznie wyposażona
w taką podstawkę można dokupić odpowiednią podstawkę np. żelową.

9. Monitor umieść w odległości 40-75 cm od oczu, górny brzeg monitora

powinien być lekko poniżej linii oczu, a kąt między poziomem oczu i linią
wzroku nie powinien przekraczać 20 stopni.

3.3. Profilaktyka - ćwiczenia wzmacniające i relaksacyjne

Praca przy komputerze jest bardzo wyczerpującym i wymagającym wytrzymałości
zajęciem. Organizm jest mocno obciążany fizycznie podczas pracy (więcej w
części

2.3. Uciążliwości fizyczne

). Mięśnie, stawy i ścięgna mocno eksploatowane

wymagają odpowiedniego traktowania jeżeli chcemy, aby służyły nam dobrze i
długo. Na czy ma polegać to odpowiednie traktowanie? Otóż organizm należy
przygotować do obciążeń, na jakie będzie narażony. Oczywiście nie mam tu na
myśli treningu takiego jaki stosują sportowcy. Wystarczy regularnie, z umiarem
uprawiać jakiś ogólnorozwojowy sport. Może to być pływanie - angażuje wszystkie
partie mięśniowe, a w szczególności mięśnie barków i pleców - lub ćwiczenia na
siłowni (rekreacyjne a nie wyczynowe).

Poza regularnym uprawianiem sportu musimy zapewnić naszym mięśniom,
ścięgnom i stawom właściwe warunki pracy, tzn. przygotować do pracy oraz
zapewnić należyty odpoczynek. Przygotowanie do pracy odbywa się w formie
rozgrzewki przed rozpoczęciem pracy przy komputerze. Mięśnie, stawy i ścięgna
rozgrzane są mniej narażone na urazy i mogą dłużej pracować bez zmęczenia. W
podobny sposób oddziaływuje na nie odpowiedni relaks. Aby ułatwić rozgrzewkę i
odpowiedni relaks poniżej przedstawiamy zestaw odpowiednich ćwiczeń. Część z
nich udostępnił naszemu serwisowi Pan Paul Marxhausen - autor strony

http://www.engr.unl.edu/ee/eeshop/rsi.html

. Więcej ćwiczeń można znaleźć pod

adresem:

http://keats.admin.virginia.edu/ergo/stretch.html

- Uniwersytet Wirginni

(USA).

W celu powiększenia obrazka należy na niego kliknąć. Część z nich jest

animowana.

4. Garść praktycznych porad

Poza prawidłową pozycją przy pracy należy zwrócić uwagę na właściwą higienę
pracy. Mamy dla Państwa kilka rad, które wynikają z praktyki.

1. Przed rozpoczęciem pracy zrób małą rozgrzewkę - rozgrzej nadgarstki,

łokcie, barki i kręgosłup (ćwiczenia znajdziesz w części 3.3. Profilaktyka -
ćwiczenia ...) Nie zawadzi rozgrzewka nóg - wbrew pozorom pozycja
siedząca nie najlepiej wpływa również na nogi.

2. Zadbaj, aby nadgarstki były w cieple - nie pozwól aby mięśnie i ścięgna

ostygły po rozgrzewce. Są wtedy narażone na większe ryzyko przeciążenia.

3. Rób częste przerwy na ćwiczenia i rozluźnienie mięśni.
4. Uprawiaj jakiś ogólnorozwojowy sport np. pływanie - świetnie wpływa na

rozwój praktycznie wszystkich partii mięśniowych - wzmacnia je dzięki
czemu są mniej podatne na uszkodzenia.

5. Nie rozmawiaj przez telefon przytrzymując słuchawkę między ramieniem i

szyją jednocześnie pisząc na klawiaturze.

6. Pisząc na klawiaturze nie uderzaj mocno w klawisze - naciskaj je delikatnie.
7. Myszkę trzymaj lekko - nie ściskaj jej. Umieść ją tak, abyś nie musiał do niej

daleko sięgać. Zastanów się nad wykorzystaniem trackballa (myszka z
dużą kulką). Taka myszka znacznie mniej obciąża nadgarstek. Jeżeli
korzystasz z tradycyjnej myszki stosuj podkładki pod nadgarstek (np.
żelowe). Można je kupić w internecie - nowe lub używane.

8. Kup sobie dobrą klawiaturę - dobrze wyprofilowaną, z dobrych materiałów,

najlepiej z podstawką pod nadgarstki. Tzw. klawiatury ergonomiczne nie są
wcale ergonomiczne (moja prywatna opinia oparta o doświadczenie).
Zauważyłem, że ramiona, barki i kręgosłup są najmniej obciążone jeżeli
stosuje się tradycyjną klawiaturę - nie łamaną. Dobre klawiatury można
dostać już za niecałe 60 zł. Jeżeli klawiatura jest bez podstawki można ją
dokupić (polecam żelowe).

9. Kup dobre krzesło, z regulacją oparcia na odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

Możesz też zastosować specjalnego nakładki na oparcie. Dobrze jeżeli
oparcia na łokcie wyłożone są miękkim materiałem - gąbką, pianką. Jeżeli
nie stać cię na takie krzesło możesz zrobić coś sam. Zapobiegniesz dzięki
temu ewentualnym uszkodzeniom nerwów łokciowych, które przebiegają
bardzo płytko.

10. Ogranicz czas spędzany przy komputerze. Jeżeli będziesz zbyt długo

pracować przy komputerze nie pomogą prawidłowa postawa, ćwiczenia,
świetne meble i inny sprzęt jeżeli pracujesz ponad wytrzymałość swojego
organizmu.

Tomasz Bednarski, Tomasz Zieliński
(Materiał ze str. internetowej Sanepidu w Świdnicy :

http://www.psseswidnica.pl/stacja/index.php

)