Zróżnicowania i

nierówności społeczne a

zdrowie

o

płeć, wiek, stan cywilny, miejsce zamieszkania a

zdrowie

o

pozycja społeczno – ekonomiczna a zdrowie

o

wykształcenie a zdrowie

o

sytuacja materialna a zdrowie

Człowiek – istota społeczna

„Człowiek jest z natury

istotą społeczną

;

jednostką, która z natury, a nie przez

przypadek, żyje poza społecznością, jest

kimś niegodnym naszej uwagi, albo istota

nadludzką.

Społeczność

jest w naturze

czymś, co

ma pierwszeństwo nad jednostką

.

Każdy, kto albo nie potrafi żyć we

wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny,

że jej nie potrzebuje, i dlatego nie

uczestniczy w życiu społeczności, jest albo

zwierzęciem

, albo

bogiem

.”

Arystoteles, Polityka

ok. 328r. przed Chrystusem

Zdrowie i choroba

nie

rozkładają się

równomiernie

.

Badania wykazują, że pewne grupy ludzi

cieszą się lepszym zdrowiem niż inne.

Te

„nierówności zdrowotne”

są, jak się

okazuje, związane z szerszymi wzorami

socjoekonomicznymi.

Sytuacja społeczna

Indywidualne

predyspozycje

Niepomyślne zmiany

w stanie zdrowia

Pozycja społeczno –

ekonomiczna a zdrowie

Obiektywnymi

wyznacznikami

statusu społeczno –

ekonomicznego są:

WYKSZTAŁCEN

IE

DOCHÓD

ZAWÓD



przestrzeganie

zdrowia



świadomość

zagrożeń zdrowotnych



poziom edukacji

zdrowotnej



warunki mieszkaniowe



warunki życiowe



prestiż



możliwość

kontrolowania sytuacji



udział w decyzjach

Osoby z wyższych las

społecznych

Osoby z niższych

klas społecznych

Częściej niż z innych

korzystają ze

specjalistycznej opieki
lekarskiej – zarówno w

wypadku

bezpośredniego

zagrożenia życia, jak i

w profilaktyce.

Korzystają z usług

instytucji medycznych

zazwyczaj w sytuacjach

bezpośrednio

zagrażających ich życiu,

rzadko zaś w celach

profilaktycznych.

Powyższa tendencja ma związek z

funkcjonującymi w społeczeństwie, zależnymi

od poziomu wykształcenia, stereotypami

myślenia o własnym zdrowiu

Osoby z wyższym

wykształceniem

Osoby z niższym

wykształceniem

Postrzegają swój organizm

jako coś, co ma ograniczoną

w czasie użyteczność, a więc

podlega zużyciu i nie jest

warte naprawy.

Korzystają w głównej mierze

z placówek medycznych

nagłej pomocy, rzadziej z

placówek leczniczych, a

najrzadziej z profilaktyki.

Postrzegają swoje ciało

jako to „urządzenie”,

które należy utrzymywać

w jak najlepszym stanie.

Dlatego niezbędne jest

stałe leczenie,

rehabilitacja, chirurgia

plastyczna, itp.

Najczęściej korzystają z

profilaktyki i leczenia, a

najrzadziej z nagłej

pomocy medycznej.

Pozycja jednostki a

odżywianie

Robotnicy

Klasa średnia

Dieta składa się raczej

z produktów, czy dań

lekkich,

niskokalorycznych i o

wyrafinowanym smaku

Potrawy kaloryczne,

obfite i niedrogie,

ponieważ ciało ma im

zapewnić siłę i

wytrzymałość fizyczną

Badania



Badania pokazują np., że
takie antyzdrowotne
zachowania, jak

palenie

papierosów

oraz znaczna

konsumpcja alkoholu

, częściej

występują w

niższych

klasach

społecznych.

Wykształcenie a zdrowie

Wykształcenie a zdrowie

Wykształcen

ie

Zmienna w dużej mierze

przesądzająca o pozycji

jednostki w strukturze

społecznej

Najważniejszy pojedynczy
czynnik kształtujący:



postawy i zachowania wobec

zdrowia i choroby



hierarchie wartości



style życia

Jednostki z

wykształceniem

wyższym odznaczają

się bardziej

prozdrowotnym

stylem życia

Większa

aktywność

opieki

medycznej

Warunki pracy mniej

zagrażające zdrowiu

Odżywianie w bardziej

racjonalny sposób

(spożywanie więcej

owoców, surówek,

unikanie tłustych

produktów mięsnych)

Jednostki z

wykształceniem

wyższym odznaczają się

bardziej prozdrowotnym

stylem życia

W mniejszym

stopniu

stosowanie

używek

(papierosy,

alkohol)*

Zdanie sobie sprawy ze znaczenia i

pozytywnego wpływu czynnej rekreacji i

aktywności ruchowej**

Łatwiejszy dostęp

do opieki

medycznej,

zarówno formalny,

jak i

nieformalny***

*

Badania wykazują, że im wyższe wykształcenie, tym mniej osób palących regularnie oraz więcej tych,

którzy rzucili palenie.

** Badania wykazały, że

największą

sprawnością fizyczną odznaczają się

mężczyźni pracujący umysłowo

, a

najmniejszą robotnicy niewykwalifikowani.

*** Im wyższy poziom wykształcenia pacjentów szpitalnych, tym wyższe jest prawdopodobieństwo, że
korzystali oni z pomocy innych ludzi (zazwyczaj w sposób nieformalny), aby dostać się do szpitala.

Im wyższe wykształcenie, tym wyższy odsetek osób, które osobiście znają lekarza i częściej korzystają z
jego pośrednictwa przy przyjęciu do szpitali:

54%/

24%

- zna kogoś ze służby zdrowia (ludzie z wyższy wykształcenie/robotnicy niewykwalifikowani)

28%/

13%

- przyznało się do wykorzystania tej znajomości (j.w.)

Poziom wykształcenia a

umieralność



Czy istnieje korelacja?

Im niższe wykształcenie jednostki, tym

wyższe prawdopodobieństwo jej zgonu

(reguła ta dotyczy obu płci i każdej z

osobna klasy wieku).

Wniosek ten sformułowano na podstawie badań polskich i przeprowadzonych
w innych krajach europejskich.

Zależność tą interpretowano większą motywacją do
przestrzegania reguł prozdrowotnego stylu życia oraz
większym zdyscyplinowaniem w ich realizacji.

Sytuacja materialna a

zdrowie

Sytuacja materialna a
zdrowie



Stan zdrowia

„POZOSTALI
”

LUDZIE Z
NAJNIŻSZYCH
WARSTW
SPOŁECZNYCH

Gorszy stan

zdrowia klas

niższych można

wyjaśnić

Gorszym

odżywienie

m

Większą

ekspozycją na

czynniki

szkodliwe

Gorszymi

warunkami

życia,

pracy

Gorszymi

warunkami

mieszkaniowymi

Gorszym

etapem do

opieki

medycznej

Gorszym

zabezpieczen

iem

socjalnym

Wyobraź sobie...



Słabo zarabiasz. Wypłata wystarcza na opłaty i
podstawowe produkty żywnościowe. Chorujesz
przewlekle i masz świadomość, że bez
odpowiedniego leczenia choroba może się
pogłębić. Leki są drogie.

Co robisz ???

Idziesz do lekarza,
wykupujesz leki i nie
martwisz się brakiem
pieniędzy ?

Zaspokajasz w pierwszej
kolejności potrzeby
podstawowe, np.
zapewniasz pożywienie
sobie i najbliższym ?

WNIOSEK

Trudności dnia

codziennego mogą

niejednokrotnie

przesłonić troskę o

realizację potrzeb

zdrowotnych

Ludzie ubodzy

„Styl życia w

warunkach

ograniczonego

wyboru”

Wybieranie tego co w danej

chwili jest najbardziej

potrzebne.

Wybory często ograniczają

się do decyzji

Z CZEGO

ZREZYGNOWAĆ NAJPIERW.

„Tylko bogatych stać na

leczenie” – zwykli mawiać

ludzie



Dlaczego ?

Konieczność
wykupienia
lekarstw lub
odpowiedniej
żywności dla
chorego

Poddanie się
leczeniu
specjalistycznem
u

Brak pieniędzy

na zaspokojenie

podstawowych

potrzeb

Refleksj
a

Rezygnacja z
kosztownych usług
medycznych, np. :
 stomatologicznych
 protetycznych
 okulistycznych

Efektem świadomych wyborów lub po prostu koniecznością

jest leczenie

DOMOWYMI SPOSOBAMI

.

Wizja braku

pieniędzy na

zaspokojenie

podstawowych

potrzeb

Zjawiska

współwystępując

e w środowisku

ludzi

najuboższych

Rozpad

rodziny

Przestępczość

Alkoholizm i

wypływające z

niego patologie

społeczne:

 maltretowanie

dzieci

 maltretowanie

współmałżonka (gł.

żony)

 związki

kazirodcze

 dewiacje

seksualne

Współwystępowanie tak wielu niekorzystnych czynników

zakłóca prawidłową socjalizację dzieci i wpływa na ich

niedostosowanie społeczne

Dzieci te mają: gorsze niż ich rówieśnicy zdrowie,

niższe parametry rozwoju fizycznego i psychicznego

Osoby żyjące w

dobrych

warunkach i/lub

bogate posiadają

środki, które

pozwalają im na:

Racjonalne

odżywianie

Korzystanie z

usług najlepszych

instytucji

medycznych

Korzystanie z

usług

specjalistów

praktykującyc

h prywatnie

Ale...



Nie zawsze posiadanie „satysfakcjonujących”

środków finansowych idzie w parze z

przestrzeganiem prozdrowotnego stylu życia.

(Przykład: wyobraź sobie młodego prawnika z USA, świetnie

zarabiającego, wywodzącego się z bogatej rodziny. Ze względu na

styl życia, preferencje smakowe i brak umiejętności kulinarnych

stołuje się w barach szybkiej obsługi)

Sposób odżywiania zależy od:



zamożności



wzorów kulturowych



nawyków wykształconych



preferencji osobniczych

BOGATY

BIEDNY

ZDROWY

CHORY

=

=

???

Niekoniecznie

!

„ Twoje zdrowie w Twoich

rękach!”



Prowadzone przez socjologów badania
wykazały, że postęp medycyny (z którego
korzystają głównie ludzie zamożni) ma
relatywnie mniejszy wpływ na przeciętną
długość życia ludzkiego niż

czynniki

środowiska społecznego

, w którym żyją

ludzie. Odpowiedzialność za zdrowie
spoczywa więc tylko

w pewnej części

na

instytucjach służby zdrowia. Największe
znaczenie przypisuje się obecnie

indywidualnym zachowaniom jednostek.

Płeć i wiek a zdrowie

Kobity żyją dłużej niż mężczyźni.

Kobiety chorują częściej

niż mężczyźni, ale

mężczyźni umierają wcześniej

niż kobiety

(współczynniki

umieralności dla mężczyzn są wyższe niż dla

kobiet, natomiast wskaźniki zachorowalności,

absencji chorobowej, korzystania z usług

medycznych, realizacji recept, stosowania

leków, są wyższe u kobiet w porównaniu z

mężczyznami

).

Najczęstszą przyczyną

zgonów mężczyzn i kobiet są

choroby serca

, ale mężczyźni częściej giną w

wypadkach

i wskutek

aktów przemocy

, a także są

bardziej podatni na uzależnienie od narkotyków i

alkoholu. W sumie mężczyźni chorują rzadziej, ale

choroby, na które cierpią, częściej prowadzą

do

śmierci

.

W całościowym obrazie, jaki się wyłania dla krajów

rozwiniętych, kobiety żyją dłużej od mężczyzn, ale

bardziej chorują

i są

mniej sprawne.

Liczne obserwacje dowodzą, że kobiety opisują

swoje objawy chorobowe bardziej

dokładnie i

szczegółowo

, a ponadto w

inny sposób

niż

mężczyźni prezentują swoje dolegliwości, co

wynika z następujących faktów:

Kobiety mają potrzebą

dzielenia się z innymi

osobami uwagami na

temat swego stanu

zdrowia, szczególnie jeśli

są to objawy

wzbudzające lęk.

Chęć dzielenia się z

innymi opisem swego

stanu zdrowia wynika z

wyższej społecznej

akceptacji faktu

chorowania przez

kobiety

.

Kobiety szybciej reagują

nawet na

mało ważne

objawy chorobowe,

podejmując więcej

działań

zapobiegawczych niż

mężczyźni.

Kobiety są

bardziej

zainteresowane

swoim

zdrowiem, ale też mają

większą

wiedzę

na temat chorób, tym

bardziej, że często same

angażują się w zapewnienie

opieki zdrowotnej swoim

dzieciom i innym członkom

rodziny („domowi lekarze”).

Sposób opisywania

zdrowia i choroby

jest odmienny u

kobiet niż u

mężczyzn (opis

objawów jest

dokładny i obejmuje

zarówno

fizyczny,

jak i psychiczny

kontekst choroby).

Bez względu na oceny kliniczne

kobiety we

wszystkich przedziałach wiekowych zawsze

postrzegają swoje zdrowie jako gorsze w

porównaniu do samoocen zdrowia

dokonywanych przez mężczyzn.

Mężczyźni mają tendencję do lepszego

oceniania swego stanu zdrowia (różnice w

ocenach zanikają dopiero w starszym wieku).

Dolegliwości zgłaszane przez dziewczęta

spotykają się z większą tolerancją i

pobłażliwością rodziców, chłopcy natomiast

uczeni są nieokazywania słabości.

Także w okresie dojrzewania rodzice

poświęcają więcej uwagi problemom

dziewczynek niż chłopców. Powoduje to, że

dziewczęta są bardziej wyczulone na

dolegliwości.

Mężczyźni zazwyczaj tłumią swoje emocje lub starają się

radzić sobie ze stresem za pomocą używek.

Kobiety natomiast częściej szukają wsparcia społecznego

ze strony rodziny czy przyjaciół lub kontaktują się z

lekarzem i stosują środki uspokajające.

W wypadkach

chorób przewlekłych

oraz

nagłych

incydentów zdrowotnych

zagrażających życiu

nie

obserwuje się jednak znaczących różnic w reakcjach kobiet

i mężczyzn (w jednakowym stopniu zgłaszają się do

lekarza).

Wiek a zdrowie

Zróżnicowanie wiekowe oznacza

narażenie na czynniki

chorobotwórcze i specyficzne dla

każdej kategorii wiekowej

problemy zdrowotne.

Wczesne niemowlęctwo

(do 1r.ż.)

Istotne znaczenie ma wpływ pozycji

społeczno – ekonomicznej i warunków

higienicznych oraz styl życia rodziców

na rozwój biologiczny dziecka oraz

poziom opieki rodzicielskiej i

zdrowotnej.

Dzieciństwo (1 –

14r.ż.)

W okresie tym, obok podatności na choroby
infekcyjne, ważny jest wpływ poziomu życia

(np. sposobu odżywiania, warunków

mieszkaniowych, procesu socjalizacji i

wychowania) na kształtowanie rozwoju nie

tylko biologicznego, lecz także

psychicznego dziecka.

Zwykle w tym czasie następuje pierwsze

zetknięcie się z paleniem tytoniu,

używaniem alkoholu, może także dojść do

zażywania narkotyków lub przedwczesnej

ciąży.

Młodość (15 – 24r.ż.)

Występują wówczas problemy związane z zakładaniem

rodziny, z macierzyństwem, a także wypadki drogowe lub

inne, samobójstwa, spożywanie alkoholu i narażenie na

choroby przekazywane drogą płciową.

W okresie tym dużego znaczenia nabiera proces adaptacji w

środowisku społecznym osób dorosłych, stres związany z

opuszczeniem szkoły i podejmowaniem pierwszej pracy, jak

również uchylanie się od pracy niektórych młodych ludzi.

Czynniki te mogą wywołać szereg zaburzeń

psychospołecznych i psychosomatycznych, mogą też być

źródłem innych problemów zdrowotnych.

Dojrzałość (25 – 64r.ż.)

W tym okresie dają znać o sobie

wypadki drogowe, wypadki w pracy,

choroby umysłowe, nasilają się

nowotwory, choroby układu krążenia,

wylewy oraz niepełnosprawność,

stanowiąc główne problemy zdrowotne

osób w tym wieku.

Za nimi kryje się często nadużywanie

alkoholu, zmiany w wypełnianiu ról

rodzinnych, duża ruchliwość zawodowa

(częste zmiany w pracy) i

nieustabilizowany lub niewłaściwy tryb

życia.

Starość (>65r.ż.)

Choroby układu krążenia,

choroby układu nerwowego,

choroby reumatyczne,

niepełnosprawność – to

podstawowe problemy

zdrowotne nękające ludzi w

tym wieku.

W przypadku ludzi w

podeszłym wieku ważne jest

ocalenie ich od samotności, a

także zapewnienie im

psychicznego wsparcia oraz

wykorzystanie osiągnięć

współczesnej medycyny w

celu minimalizacji

biologicznych konsekwencji

starości.

Stan cywilny a zdrowie

Osoby żyjące

w związkach

małżeńskich charakteryzuje

dużo

mniejsze

prawdopodobieństwo śmierci

niż osoby niezamężne,

rozwiedzione czy owdowiałe.

Małżeństwo

jest

instytucją

chroniącą

przede wszystkim

mężczyzn

, o czym świadczy fakt,

że utrata współmałżonka silniej

negatywnie oddziaływuje na stan

zdrowia mężczyzn niż kobiet.

Małżeństwo –

antidotum na całe zło 

Jednostki pozostające w

związku małżeńskim są

znacznie mniej narażone

na izolację społeczną

Rodzinie przypisuje się funkcję

podstawowego źródła

podtrzymania emocjonalnego

;

relacji z małżonkiem nie są w

stanie zastąpić ani kontakty z

dziećmi, ani nawet najbardziej

satysfakcjonująca praca

zawodowa. Odnosi się to jednak

głównie do

mężczyzn

, gdyż

kobiety zachowują bardziej zażyłe

kontakty z dziećmi, przyjaciółmi,

itp. Lepiej też radzą sobie np. ze

śmiercią małżonka, rozwodem

Rodzina sprzyja

prowadzeniu

prozdrowotnego stylu

życia lub go wymusza –

w rodzinach z dziećmi

<16r.ż.

Ilość

spożywanego alkoholu

jest mniejsza; osoby

pozostające w

regularnym związku

małżeńskim są rzadziej

regularnymi palaczami

Miejsce zamieszkania a

zdrowie

Na wsi obserwuje się szereg

niekorzystnych dla zdrowia

zjawisk społecznych

Niższy niż w mieście

poziom wykształcenia

ludności, a więc

mniejsza wiedza

medyczna

Mniejsza zamożność

społeczności

wiejskiej

spowodowana w

Polsce m.in.

wzrastającym

poziomem

bezrobocia

Gorsze warunki

mieszkaniowe i

higieniczno -

sanitarne

Gorszy dostęp do instytucji

służby zdrowia (mieszkańcy

wsi żyją z dala od centrów

ochrony zdrowia i

wyspecjalizowanych

placówek medycznych, w

mniejszym stopniu mogą

korzystać z placówek

niepublicznej służby zdrowia)

Zdrowie społeczeństwa jako całości

poprawia się, ale między poszczególnymi

klasami występują znaczne

niewspółmierności, zaznaczające się we

wszystkich wskaźnikach, od wagi

urodzeniowej, przez ciśnienie krwi, do

ryzyka choroby chronicznej.

Jednostki zajmujące wyższą pozycję

socjoekonomiczną są na ogół zdrowsze,

silniejsze, żyją dłużej niż jednostki z dołu

drabiny społecznej.

Podsumowanie

„ TO JUŻ JEST KONIEC...” 