STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU

NIEDOSTOSOWANIE

SPOŁECZNE

OPRACOAWAŁA

mgr AGATA KOWAL

RZESZÓW 2005

SPIS TREŚCI

I IDENTYFIKACJA PROBLEMU
	1.	Nazwa zjawiska	1
	2.	Podstawowe informacje na tema uczennicy	7
	3.	Główne objawy wskazujące na istnienie problemu	8
	4.	Uzasadnienie problemu	9
II GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
	1.	Historia powstania problemu	11
	1.1	Protokół obserwacji prowadzonej na lekcji	13
	1.2	Protokół obserwacji prowadzonej na lekcji	15
	1.3	Protokół obserwacji prowadzonej na przerwie	17
	1.4	Wywiad z wychowawcą	19
	1.5	Wywiad z pedagogiem	20
	1.6	Informacja od osób trzecich	22
	1.7	Analiza ankiety uczennicy	23
	1.8	Wywiad z terapeutką	24
	1.9	Analiza dokumentacji szkolnej	26
	2.	Wnioski dotyczące powstania problemu	28
	3.	Rozwój zjawiska w czasie	29
III ZNACZENIE PROBLEMU			31
IV PROGNOZA ( pozytywna i negatywna)			33
V PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ
	1.	Cele ogólne	34
	2.	Plan oddziaływań	35
	3.	Efekty oddziaływań	36

I. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

1. Niedostosowanie społeczne.

Niedostosowanie społeczne jest problemem złożonym, którym zajmuje się pedagogika, psychologia, socjologia, kryminologia, psychiatria. Dotyczy to młodych ludzi, którzy nie przekroczyli dwudziestego pierwsze roku życia. U społecznie niedostosowanych dostrzega się osłabione czynniki wolicjonalne, nieharmonijny rozwój uczuć, zmienność nastrojów trudności w koncentracji uwagi, brak zainteresowań, niechęć do wysiłku a także ograniczoną zdolność do przejawiania uczuć opiekuńczych, wdzięczności, przyjaźni oraz przywiązania.

Funkcjonowanie uczniów niedostosowanych społecznie jest motywowane:

- kierowaniem się zasadą przyjemności( przede wszystkim wyczynu, przygody, zabawy),

• destruktywnymi postawami wobec otoczenia

• zaspokajaniem własnych potrzeb, typowo które są egoistyczne.( M. Krawczonek: Edukacja i dialog 2002/nr4, s 10)

Pojęcie niedostosowania społecznego wprowadziła na grunt nauki polskiej Maria Grzegorzewska w 1959 r. Problematyką tą zajmowali się rów­nież H.Spionek (1965), O. Lipkowskii (1971), J. Konopnicki (1971), K.Pospiszyl i E. Żabczyńska(1981).)określili niedostosowanie społeczne jako „wszelkie formy wadliwego stosunku do innych ludzi wypływające z różnego ro­dzaju zaburzeń emocjonalnych, schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopych oraz defektów w tym zakresie".

1. Makowski dokonał przeglądu różnych teorii niedostosowania społeczne­go i wyłonił 4 cechy niedostosowania, wspólne dla wszystkich teorii:

1. Społeczne niedostosowanie wyraża się w negatywnym stosunku do norm społecznych.

2. Jest wyrazem trudnej wewnętrznej sytuacji jednostki społecznie niedosto­sowanej.

3. Trudności wychowawcze wynikające ze społecznego niedostosowania ce­chuje znaczna trwałość postaw aspołecznych.

4. Jest ogólną postacią (syndromem) zachowania negatywnego wobec norm społecznych.( J.M. Stanika: Psychologia ,, Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka”, Katowice 2000, s..78 )

• Zaburzenie zachowania można zdefiniować jako specyficzną formę nie­przystosowania przejawiającą się w sferze procesów poznawczych i w za­chowaniu, zarówno w ich poszczególnych elementach składowych jak i we wzajemnych relacjach, przy czym w większej lub mniejszej mierze dotyczy
  ono osobowości.

• Zaburzenia te ujawniają się zwykle pewnymi specyficznymi objawami, które są dla danego rodzaju zaburzeń typowe, a ich zaawansowanie wyraża się stopniem naruszenia danej funkcji i rozmiarami konsekwencji takiego naruszenia dla funkcjonowania jednostki.

Pojęcia „zaburzenia zachowania" czy „zaburzenia emocjonalne" funk­cjonują głównie w znaczeniu socjologicznym i psychologicznym i odnoszą się do zachowań uczniów, którzy nie respektują obowiązujących reguł, bądź zasad i norm postępowania, a ich zachowanie jest niepożądane i uciążliwe zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów w klasie, a także dla samego ucznia przejawiającego zaburzenia w zachowaniu.( B.Czeredecka: Analiza pedagogiczna zaburzeń w zachowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, Rzeszów 1994, 14 )

Termin „niedostosowanie społeczne" opracowany przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą nie jest pojęciem określanym jednoznacznie. W zależności od odmiennych stanowisk i poglądów dotyczących społecznego niedostosowania, różnie jest ono interpretowane, a w związku z tym i terminologia nie jest zgodnie stosowana. Zamiast terminu (społeczne niedostosowanie), używa się określenia: (zaniedbany), (zaburzony w zachowaniu się), (trudny pod względem wychowawczy).

L. Pytka (Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa1993, s. 18-19) podkreśla także, iż termin "nieprzystosowanie społeczne" bywa zastępowany innymi określeniami, takimi jak: "niedostosowanie", "wykolejenie", "demoralizacja". Zakres pojęciowy jest tu podobny we wszystkich przypadkach.

W poglądach Lidii Mościckiej niedostosowanie społeczne jednostki „rozumiane bywa jako proces bądź jako stan działań, zmierzających do zaspokajania istotnych dla niej potrzeb, społecznie nieakceptowany, zakazany przez kodeks prawny, obyczajowy bądź etyczny"( O.Lipkowski: Pedagogika specjalna, 1977, s.106)

Według L. Pytki( Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 2000, s.78) niedostosowanie społeczne może być interpretowane na trzech płaszczyznach:

• behawioralnej, jako charakterystyka występujących form zachowania,

• psychologicznej, jako charakter postaw i motywacji jednostki,

• etiologicznej, jako charakterystyka psychospołecznych uwarunkowań,

Grzegorzewska wyróżnia dwie grupy przyczyn powodują­cych niedostosowanie społeczne. W pierwszej znajdują się warunki ekonomiczno-gospodarcze, takie jak nędza, głód, brak opieki wy­chowawczej, bezdomność, sieroctwo, złe wpływy, alkoholizm w środo­wisku domowym, rozkład rodziny itp. Zalicza też do nich wpływ negatywnych metod wychowawczych, zastosowanych w domu i w szko­le, występowanie sytuacji konfliktowych w rodzinie, szkole, otoczeniu, konflikty między pokoleniami, brak autorytetu społecznego. W drugiej grupie czynników znajdują się schorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopatie i charakteropatie, a także padaczkowe stany pomroczne.

Dewiacje te rzutują ujemnie na postawę niedostosowanych społecznie, ich zachowanie i stosunek np. do własności. ( A.Makowski : Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszaw 1994,s.20)

M. Przetacznikowa i M. Susułowska określając niedostosowanie społeczne jako, zaburzenie w zachowaniu — występujące w stopniu silnym i głębokim — które utrudnia lub uniemożliwia osobnikowi normalne współżycie z innymi ludźmi". ( M. Przetacznikowa Psychologia kliniczna, pod red. A. Lewickiego,
Warszawa 1959,s.252)

Autorki te lżejszą formę zaburzeń w zachowaniu o cechach nietrwałych i nie obejmujących całej struk­tury osobowości określają pojęciem „nieprzystosowanie społeczne", przy którym kontakty jednostki ze środowiskiem nie są całkowi­cie zakłócone.

„Niedostosowanie natomiast jest bardziej nasiloną dalszą fazą tych zaburzeń, która charakteryzuje się silniejszym i trwal­szym zakłóceniem relacji interpersonalnych jednostki. Przejawia się to w nieprzestrzeganiu norm moralnych i społecznych obowiązują­cych w środowisku i ma charakter trwałej postawy.

Za najbardziej charakterystyczne dla niedostosowania społecznego uważa się znaczne trud­ności lub całkowity brak umiejętności w nawiązywaniu kontaktu uczuciowego z innymi ludźmi. U dziecka niedostosowanego domi­nują pierwotne emocje, takie jak: gniew, strach, elementarne uczucia związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych. Uczucia wyższe (np. moralne, etyczne, społeczne, intelektualne) nie są wykształco­ne. Jednostki takie nie są więc zdolne do przeżywania pozytywnych uczuć społecznych, do przywiązywania się do innych ludzi, nie wykazują uczuć nawet wobec bliskich osób, ich kontakty z otoczeniem są zaburzone.( D. Wójcik: Nieprzystosowanie społeczne młodzieży, Wrocław 1984,s. 17)

Niedostosowanie społeczne powoduje zaniedbania wychowawcze, wychowanie w niesprzyjających warunkach oraz nie osiąganie celów wychowawczych.

Przesłanki te, jak i przytoczone wyżej definicje niedostosowania społecznego, wskazują także na etiologię tego zjawiska, na które składają się dwojakie przyczyny (według Jana Konopnickiego: Niedostosowanie społeczne. Warszawa , 1971, s. 18).

• biologiczne (wewnętrzne) jednostki w tym organiczne, np. uszkodzenia centralnego układu nerwowego (powodujące charak­teropatie), psychiczne, uwarunkowane przede wszystkim czyn­nikami dziedziczności i obejmujące sferę emocjonalną i wolicjonalną

• w zakresie popędu, co powoduje zmiany psychopatyczne,

• środowiskowe wadliwa struktura rodzin, zaniedbania środowiska wychowującego, błędy wychowawcze rodziny i szkoły, wpływ środków masowego przekazu na kształtowanie postawy społeczno-moralnej dzieci i młodzieży dorastającej, czy wreszcie zaburzenia rozwojowe oraz czynniki ekonomiczno-gospodarcze i przyrodniczo-ekologiczne.

(A.Makowski:Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszawa 1994, s.27)

Rozmiar niedostosowania jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia, niemniej jednak jest rzeczą bezsporną iż posiada dwa wyraźne aspekty:

1. Społeczny gdzie stosunek jednostki niedostosowanej do norm społecznych jest zaburzony, zagraża on porządkowi społecznemu,

2. Indywidualny gdzie wewnętrzna, psychiczna sytuacja takiej jednostki jest trudna, także na skutek utrudnionych kontaktów ze środowiskiem, które najczęściej mają charakter aspołeczny, nie­zgodny z powszechnie uznawanymi normami etyczno-moralnymi, społecznymi, kulturalnymi i innymi.

Dla zrozumienia istoty i specyfiki zachowań D. H. Stott wyróżnia następujące rodzaje niedostosowania:

1.Zachowanie wrogie to typ zachowania agresywnego ukształtowa­nego głównie i pod wpływem nieko­rzystnych czynników środowisko­wych (rodziny, grupy rówieśniczej, szkoły), które frustrują i deprywują podstawowe potrzeby psychofi­zyczne dziecka. Zachowanie wrogie kształtuje się .przez cały okres roz­wojowy dziecka, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa i począt­kowej fazie okresu dorastania. Wro­gość rozumieć należy jako względnie stałe nastawienie i gotowość do negatywnego ustosunkowania, się do osób i rzeczy, z jakimi dziecko spo­tyka się w różnych sytuacjach. Nastawienie wrogie aktywizuje się pod wpływem okoliczności wyzwalających i przejawia się w szkodli­wych dla otoczenia aktach zachowa­nia (w bójkach, niesubordynacji). Częstotliwość występowania wro­gości, stanowi kryterium kwalifikujące jako jednostkę jako społecznie nie­dostosowaną. Wrogość to przeciw­stawienie się społeczno-moralnym normom, które nie zostały zinternalizowane. Niekiedy zachowania wrogie są swoistą formą rekompensaty niezaspokojonych potrzeb (miłości, bezpieczeństwa, sukcesu), instru­mentem pozyskania otoczenia.

2. Zahamowanie - ten rodzaj niedo­stosowania występuje rzadziej i ma z reguły inne niż w przypadku wrogości podłoże etiologiczne. Za­hamowanie jako forma zachowania kształtuje się w procesie działania różnych czynników, a pierwotnymi i zasadniczymi są te, które uszkadzają lub osłabiają centralny system nerwowy (prenatalne, działające w czasie porodu i postnatalne).

W objawach zewnętrznych zachowanie wyraża się w uległości dziecka wo­bec innych osób i otoczenia. Dziec­ko zahamowane uczy się poniżej swoich możliwości, nie lubi ryzyko­wać, boi się nowych rzeczy i sytua­cji, jest nieśmiałe, często niedo­strzegane przez innych.. Brak mu. inicjatywy, nie dąży do powodze­nia, jego reakcje są powolne. W sy­tuacjach trudnych dzieci mogą prze­jawiać gwałtowność i wybuchowość. Ponieważ ogólnie nie sprawia­ją jednak większych kłopotów wy­chowawczych, nie są identyfikowa­ne przez nauczycieli jako społecz­nie niedostosowane.

3. Aspołeczność - jest to rzadko spotykany rodzaj niedostosowania. Charakterystyczną cechą zachowania jest wyjątkowe dążenie do szkodzenia innym, mściwość , a często i okrucieństwo. Nie istnieją dla nich żadne normy społeczno moralne. Klasyczna aspołeczność jest przejawem wrodzonych tendencji, ale w wielu przypadkach stanowi etap rozwoju zachowania wrogiego.

5. Zachowania niekonsekwentne niedostosowania. „Niekonsekwen­cja" może się wyrażać w sferze po­znawczej, werbalnej i w ustosunko­waniu się do otoczenia społecznego. Zachowacie niekonsekwentne wiąże się z etiologią organiczną. Dziecko niekonsekwentne jest nadpobudliwe ponieważ (na skutek osłabienia sy­stemu nerwowego) nie może się wstrzymać z reakcją w chwili za­działania bodźca. Reakcje natych­miastowe są najczęściej nieprzemy­ślane, niedostosowane do sytuacji, co powoduje naruszenie norm spo­łecznych. Dziecko nie bierze pod rozwagę konsekwencji swoich za­chowań. Niekonsekwencja objawia się w braku koncentracji uwagi, dużej ruchliwości psychofizycznej, w narażeniu się na nieszczęśliwe wy­padki, którym towarzyszą często symptomy nerwicowe i fizjologicz­ne.

6. Wrogość z tendencją do aspołeczności jest syndromem mieszanym, powstałym przez skrzyżowanie niektórych symptomów wrogości ( agresywności) z symptomami aspołeczności (B. Urban: Diagnoza i selekcja dzieci społecznie niedostosowanych, Problemy opiekuńczo wychowawcze nr10/1985,s.455-456)

2. Podstawowe informacje o uczennicy

Imię i nazwisko: Marta P.

Miejsce zamieszkania: Rzeszów

Wiek: 19 lat

Szkoła : Zespół Szkół Gospodarczych w Rzeszowie

Klasa: IV Liceum zawodowe- gastronomiczne

Marta jest osobą wysoka , szczupłą, ma czarne długie włosy , które zawsze związuje. Uczennica nie dba o estetyczny wygląd zewnętrzny, jest niechlujnie ubrana, czasami nawet brudna. Pochodzi z wielodzietnej rodziny. Wraz z matka i rodzeństwem mieszka w 4- pokojowym mieszkaniu. Jeden pokój dzieli razem ze swoim bratem bliźniakiem, następne pomieszczenia mieszkania są zajmowane przez dwie starsze zamężne siostry , oraz matkę z młodszym rodzeństwem. Ojciec Marty jest wewnętrznie nieobecny, nie utrzymuje kontaktu z rodziną, nie łoży na utrzymanie rodziny. Warunki mieszkaniowe i materialne rodziny są bardzo trudne , ponieważ w tej rodzinie tylko pracuje matka jako pracownik fizyczny( sprzątaczka), oraz jeden z mężów starszej siostry Marty.

3. Główne objawy

Marta jest osobą niezdyscyplinowaną, konfliktową i arogancką wobec koleżanek i kolegów. Uczennica lekceważy polecenia nauczycieli, sprawia wrażenie osoby, której na niczym nie zależy, nie ma szacunku dla osób dorosłych.

Marta łamie obowiązujące w społeczności normy i zasady postępowania, często nie przestrzega wewnętrznych przepisów i zarządzeń. Przysparza to wiele kłopotów i trudności w pracy zarówno dla nauczyciela jak i pozostałych uczniów.

U dziewczyny występuje agresja słowna skierowana do nauczycieli i rówieśników oraz agresja fizyczna, zwłaszcza w stosunku do uczniów z klas młodszych. Swoim zachowaniem chce zwrócić na siebie uwagę i bez powodu zaczepia i popycha innych uczniów, przezywa i przeklina. Nie liczy się z potrzebami innych, nie potrafi współdziałać w grupie. Uczennica jest osobą bardzo impulsywną i nadpobudliwą, nie można się jej sprzeciwić, albo zwrócić uwagę bo wpada w szał i rzuca tym co ma pod ręką, krzyczy, niszczy przedmioty wszelkiego rodzaju, świadczy to iż nie potrafi opanować negatywnych form wyrażania swoich emocji.

Pali papierosy, nadużywa alkohol, zażywa narkotyki. Takie zachowanie w bardzo dużym stopniu ma negatywny wpływ na pozostałych uczniów. Zachowanie Marty często dezorganizuje pracę na zajęciach. Podczas zajęć nie wykazuje większego zainteresowania.

Marta nie stosuje się do podawanych instrukcji czy harmonogramu pracy. Wydaje się nie słuchać co się do niej mówi. Zawsze twarz Marty odwrócona jest w stronę okna lub pochylona ku dołowi, stara się unikać kontaktu wzrokowego z nauczycielem.

Jeżeli chodzi o wywiązywanie się z obowiązków i przepisów bhp i p.poż podczas zajęć to ich wcale nie przestrzega. Na zajęcia przychodzi niechlujnie ubrana, porozpinana, nie ma kompletnej odzieży ochronnej, a jeżeli już ma to bardzo brudną. Bez zgody nauczyciela opuszcza stanowisko pracy. Nie czuje się odpowiedzialna za swoja pracę i powierzone jej zadanie. Brak takich cech u Marty jak systematyczność, zdyscyplinowanie jak również wytrwałość, dokładność i staranność w wykonywanych czynnościach.

4. Uzasadnienie problemu

Przedmiotem podjętych przeze mnie badań jest ów pełny obraz danej uczennicy. Dziewczyny z przejawami niedostosowania społecznego, czyli takiej która sygnalizuje w jakiś sposób, że jest coś nie tak, wymaga to podjęcia działań specjalistycznych, są to działania natury psychologicznej, pedagogicznej i resocjalizacyjnej.

Celem mojej pracy jest właściwe ,, poznanie danego wycinka rzeczywistości'', jaki stanowi specyfika niedostosowania społecznego, sformułowanie problemów , czyli ,,pytań dotyczących zależności między zjawiskiem, a jego przyczynami''. (Metodologia pedagogiki społecznej R. Wroczyński: Metodologia pedagogiki Wrocław 1979)

Autorki książki pt. ,, Rodzina i formy jej wspomagania” piszą, że najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci jest dysfunkcja i zjawiska patologiczne w rodzinie. Według szacunku MEN około 140-150 tys. (2%) dzieci i młodzieży w wieku szkolnym jest nieprzystosowanych społecznie, około 1 mln zaś jest zagrożonych nieprzystosowaniem.. do zasadniczych przejawów nieprzystosowania społecznego należą przede wszystkim problemy szkolne- trudności w nauce, kłopoty wychowawcze w szkole i w domu.( S. Bandora , B. Czeredecka, D. Marzec : Rodzina i formy jej wspomagania, Katowice 2001, s.65)

W ostatnich latach możemy zaobserwować znaczny wzrost zjawisk patologii społecznej i innych form dewiacji z udziałem młodzieży. W naszym kraju problem patologii społecznej wciąż narasta wśród dzieci i młodzieży, objawiając się w niewłaściwym zachowaniu, które są sprzeczne z uznawanymi przez społeczeństwo normami i wzorami zachowań.

Brak granic i hamulców oraz nadinterpretacja własnych swobód i praw jednostkowych przez młodzież staje się jednym z poważniejszych problemów.(M. Sałasiński, B.Badziukiewicz : Vademecum pedagoga szkolnego, Warszawa 2003,s. 106)

Szkoła jest terenem , gdzie coraz wyraźniej uwidaczniają się wśród młodzieży takie zachowania, jak przekleństwa, agresja fizyczna i słowna, konflikty z rówieśnikami i nauczycielami, narkomania , picie alkoholu, notoryczne kłamstwa i kradzieże itp. ( Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, pod red. F. Kozaczuka , Rzeszów, 2003,s.94)

W szkole w mniejszym lub większym stopniu mamy doczynienia z narastającą agresją, brutalizacją zachowań społecznych, coraz częstszym przyjmowaniem postawy roszczeniowej i egoizmem, popadaniem w nałogi, przynależnością do subkultur młodzieżowych.

Również w ostatnich latach obserwuje się gwałtowny wzrost spożycia środków odurzających, takich jak heroina, kokaina i marihuana, które osiągają rozmiary epidemii. Natomiast picie alkoholu przez nieletnich stanowi dla wielu z nich rutynowy sposób manifestowania buntu i swojej indywidualności.( J.Elliott, M.Place : Dzieci i młodzież w kłopocie, Warszawa 2000, s.163)

Przejawy niedostosowania społecznego są zjawiskiem bardzo niepokojącym, gdyż tego typu zachowania zapoczątkowane w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości mogą się nasilać i być podstawą do rozwinięcia się innych symptomów demoralizacji. Z czasem te początkowe symptomy mogą się przekształcić w bardzo jaskrawe objawy niedostosowania społecznego, takie jak: przestępczość, przystanie do sekt, narkomania czy wykolejenie moralne.

Tylko właściwe postawienie diagnozy i podjęte kroki mogą zapobiec nasilaniu się zjawisk dewiacji społecznej. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa wymaga jednoczesnego podjęcia wysiłków profilaktycznych i edukacyjnych.

,,Jeśli nie udzielimy uczniowi w porę pomocy, to grozi mu to, że wejdzie do społeczności z bagażem trudnym: z niechęcią, nienawiścią, mściwością, agresywnością lub bojaźnią, stroniąc od innych, zamykające się w sobie. Nie znajdzie on pozytywnego kontaktu ze środowiskiem, a to może doprowadzić do działania antyspołecznego i do przykrych w rezultacie dla niego reakcji społeczeństwa. W porę podana pomocna dłoń uchroni ucznia przed sankcja karną, wrogością w stosunku do dorosłych, wyeliminuje złe , agresywne zachowania, zahamuje u uczniów nasilenie się zachowań złośliwych, dokuczliwych, dręczących i wyrządzającym innym krzywdę.' '(O.Lipkowski: Dziecko społecznie niedostosowane..,s.5)

II GENEZA I DYNAMIKA BADANEGO ZJAWISKA

1. Historia problemu

W mojej pracy do zbadania przebiegu zjawiska jakim jest niedostosowanie społeczne posłużyłam się metodami i technikami badawczymi. Jedną z podstawowych metod badawczych, jest studium indywidualnego przypadku.

Wg S. Nowaka „studium przypadku jest metodą wszechstronnego opisu określonej jednostki lub zbiorowości. Najważniejsze jej cechy to: jednostkowy charakter przedmiotu badań, brak wstępnej hipotezy, badane zjawiska w rzeczywistym kontekście, pokrywanie się przedmiotu badań z przedmiotem zainteresowań, całościowy charakter badań” (S. Nowak: Metodologia badań socjometrycznych w rodzinie, Warszawa 1991,s.21).

Metoda indywidualnego przypadku korzysta z technik pedagogicznych takich jak : obserwacja, wywiad , analiza dokumentów oraz technik socjometrycznych.

Obserwacja - czyli „sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania danych w naturalnym ich przebiegu”. Obserwacja odbywa się w sposób celowy, planowany i selektywny.

Podstawowym przedmiotem obserwacji są:

• warunki, w których aktualnie przebywają osoby i z którymi najczęściej pozostają w kontakcie,

• sytuacje w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych członków;

• reakcje obserwowanych osób na owe warunki i sytuacje (M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych .Warszawa 1982,s118)

Obserwację prowadziłam w szkole podczas lekcji i na przerwie. Miała postać otwarta ( obecność podczas lekcji), swobodną ( notowanie wszystkich spostrzeżeń) i bez ujawniania celu badań. Metoda ta pozwoliła mi zaobserwować zachowanie się uczennicy.

Wywiad jest szczególnie dobrą techniką, gdy chodzi o uzyskanie wiedzy o przyczynach jakiegoś zjawiska, motywach postępowania, czy też czynnikach, które doprowadziły do powstania danego problemu.

Wywiad kliniczny przeprowadza się z rodzicami dziecka lub opiekunami według z góry ustalonych kategorii. Służy on do zebrania wiadomości o:

• sytuacji rodzinnej dziecka,

• przebiegu ciąży i porodu;

• fizycznego i psychoruchowego rozwoju dziecka od chwili przyjścia na świat;

• przebytych chorobach;

• okresie rozwoju dziecka, w którym zauważono pojawienie się nieprawidłowości i odchyleń od normy;

• formach opieki nad dzieckiem;

• metodach postępowania wychowawczego rodziców i innych osób zajmujących się dzieckiem;

• stosunku dziecka do rówieśników;

• trudnościach wychowawczych i przystosowawczych (T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1995).

Wywiad przeprowadziłam z następującymi osobami:

• wychowawcą klasy

• pedagogiem szkolnym

• terapeutą od uzależnień

Wywiady był skategoryzowany, jawne ( z podaniem celu badań), indywidualne ( przeprowadzone z każdym z osobno).

Analiza dokumentów- posłużyła do gromadzenia wstępnych , opisowych ilościowych informacji o badanym zjawisku.

Analiza dziennika szkolnego, pozwoliła mi uzyskać informacje na temat:

• wyników w nauce za I półrocze

• frekwencji na lekcjach

• oceny z zachowania

Analiza karty zdrowia uczennicy, pozwoliła na uzyskanie informacji na temat:

• rozwoju fizycznego uczennicy

• rozwoju psychicznego

• ogólnego stanu zdrowia

Technika ankiety anonimowej- pozwoliła na uzyskanie informacji na temat funkcjonowania uczennicy w domu, szkole i środowisku, sformułowane pytania miały wskazać na przyczyny powstania zjawiska jakim jest,, niedostosowanie społeczne''.

1.1. Protokół obserwacji przeprowadzonych na lekcji

Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem

1. Cel obserwacji: zachowania Marta na lekcji

2. Osoba obserwowana : Marta X

3. Obserwator : Agata Kowal

4. Data: 21.11.2004 r

5. Miejsce obserwacji: Pracownia technologiczna

6. Rodzaj obserwacji: Próbek czasowych

7. Czas obserwacji: 30 min

Zachowanie nauczyciela i wypowiedzi nauczycielki	Zachowanie i wypowiedzi uczennicy Marty	Zachowanie uczniów
Proszę zająć miejsca z przodu , ponieważ będziemy oglądać film	Marta wchodzi do klasy, rzuca plecak na ławkę i siada w ostatniej ławce	Uczniowie zajmują miejsca w ławkach
Odnotowuje uczniów nieobecnych	Marta siedzi w pozycji luźnej, nogi wyciągnięte do przodu i rozgląda się po klasie	Otwierają zeszyty
Pisze temat i nawiązuje rozmowę odnośnie tematu lekcji . Prosi uczniów o obejrzenie krótkiego filmu na temat dekoracji ciast i wynotowanie elementów dekoracyjnych, które będą pokazane na filmie	Marta podpiera się na jednej ręce a drugą coś kreśli palcami po ławce, wcale nie patrzy na ekran	Uczniowie oglądają film i notują
Nauczycielka oparta o parapet ogląda film	Siedzi, na chwilę podniosła głowę i popatrzyła na ekran , nie notuje	Uczniowie notują
Wyłącza telewizor i pyta uczniów co zanotowali	Marta szuka coś w plecaku , wyciąga zeszyt i kładzie na ławce , nie otwiera zeszytu	Kilku uczniów odpowiada jednocześnie
Wyrywkowo pyta uczniów co zanotowali i pozwala wpisać im notatki do zeszytu	Siedzi w ławce podparta i długopisem maluje po krawędzi zeszytu	Uczniowie odpowiadają
zwraca się do Marty i pyta co zanotowała	Siedząc w ławce odpowiada, że ,,nic'' i w dalszym ciągu rysuje po okładce zeszytu	Uczniowie przyglądają się Marcie odwracając głowy
Pyta dlaczego	Marta siedzi z głowa pochyloną i odpowiada cicho pod nosem, że nie ma ochoty	Uczniowie robią notatki

Wnioski.

Z obserwacji wynika, że uczennica nie jest zainteresowana ani aktywna na lekcji, jest bierna.. Duchem nieobecna. Lekceważy polecenia nauczyciela, nie wykonuje zadań stawianych przez niego. Bardzo wyraźnie widać niechęć do nauki i lenistwo. Marta stroni od realizacji zadań i obowiązków, brak u niej zainteresowania pracą i niechęć do współdziałania. W sposób wyraźny daje się zauważyć niedostosowanie społeczne manifestowane.

1.2. Protokół obserwacji przeprowadzonych na lekcji:

Praktyczna nauka zawodu

1. Cel obserwacji: zachowania Marta na lekcji

2. Osoba obserwowana : Marta X

3. Obserwator : Agata Kowal

4. Data: 15.11.2004 r

5. Miejsce obserwacji: Pracownia technologiczna

6. Rodzaj obserwacji: Próbek czasowych

7. Czas obserwacji: 25 min

Zachowanie nauczyciela	Zachowanie i wypowiedzi uczennicy Marty	Zachowanie uczniów
Proszę zapisać temat	Marta siedzi na krześle nie notuje	Część uczniów zapisuje temat
Prowadzi instruktaż , odnośnie tematu i poszczególnych stanowiskach pracy	Twarz Marty odwrócona jest w stronę okna , chwilami odwraca, ale po chwili dalej obserwuje co dzieje się za oknem	Słuchają co nauczyciel mówi
Przydziela zadania wg harmonogramu	Marta nie zgadza się z przydziałem czynności, stawia nauczycielowi warunek , albo będzie sporządzała kompot , albo nic nie będzie wykonywała	Notują czynności jakie będą wykonywali
Nauczyciel nie wyraża zgody na propozycję	Marta wstaje szybko z krzesła i z wielkim rozmachem kieruje się w stronę drzwi, po drodze mówiąc, że ona to pier...... i wychodzi z pracowni	Wszyscy uczniowie obserwują zaistniałą sytuację

Wnioski.

Z obserwacji wyraźnie widać brak zainteresowania, współpracy i współdziałania Marty w grupie. Postawa uczennicy świadczy o lekceważącym stosunku do pracy. Uczennica nie potrafi skoncentrować swojej uwagi , jest nieobecna. Fakt odwrócenia twarzy w stronę okna, świadczy o unikaniu kontaktu wzrokowego z nauczycielem. Jak wynika z postaw Marty, brak jakichkolwiek hamulców w zachowaniu. Duża drażliwość i agresja słowna. Marta nie przestrzega zasad i norm postępowania , ani nie uznaje kryteriów, które obowiązują na zajęciach praktycznych. Jej zachowanie prowadzi do dezorganizacji lekcji. W sposób bardzo jaskrawy manifestuje swoje nieprawidłowe zachowanie. Taka postawa ucznia niedostosowanego społecznie ma niekorzystny wpływ na pozostałych uczniów w klasie.

1.3. Protokół obserwacji przeprowadzonych na przerwie.

8. Cel obserwacji: zachowania Marta podczas przerwy

9. Osoba obserwowana : Marta X

10. Obserwator : Agata Kowal

11. Data: 3.01.2005 r

12. Miejsce obserwacji: korytarz

13. Rodzaj obserwacji: Próbek czasowych

14. Czas obserwacji: 10 min

Zachowanie nauczyciela i wypowiedzi nauczycielki	Zachowanie i wypowiedzi uczennicy Marty	Zachowanie uczniów
Nauczyciel spaceruje po korytarzu, przygląda się wychodzącej młodzieży	Marta wychodzi z szatni , zakłada dość szybko plecak uderza koleżankę w twarz	Uczniowie przepychają się do szatni, koleżanka krzyczy na Martę, aby uważała
Próbuje uspokoić dziewczyny	Marta zaczyna kłócić się używając bardzo mocnych słów, przeklina, wyzywa, wymachuje plecakiem, grozi koleżance ręką	Uczniowie śmieją się i przyglądają
Staje między nimi i natychmiast karze przestać się kłócić	Stoi oparta o ścianę, żuje gumę, głowę ma pochyloną w dół, chwilami łypie oczami na nauczyciela	Część uczniów ubiera się w szatni , a niektórzy stoją na korytarzu i obserwują zaistniałe zdarzenie
Zwraca Marcie uwagę ,że nie uważa , trąca innych i że zachowuje niegrzecznie, prosi o przeproszenie koleżanki	Dziewczyna zrywa się z miejsca i kierując się w stronę drzwi wyjściowych odpowiada ,, coś się Pani popier......i wychodzi	Uczniowie stoją , przyglądają się, po niektórych minach widać, że są zaszokowani

Wnioski.

Z obserwacji można wywnioskować , iż zachowanie uczennicy świadczy o wrogości wobec otaczającego otoczenia, jest aktem postępowania szkodzącego innym osobom. Marta cechuje duża drażliwość, wybuchowość oraz zachowanie jawnie agresywne.

Takie zachowanie świadczy o zaburzeniu w funkcjonowaniu systemu nerwowego, a przyczyną agresywnego zachowania stała się frustracja, emocje gniewu, wrogość i zdenerwowanie.

Postawa Marty to nic innego jak, dążenie do władzy , kontrolowanie innych oraz uzyskanie nad nimi przewagi. Uczennica przyjmująca taką postawę jest zdolna do stosowania przemocy, a nawet zmuszania innych do podporządkowania się. Z zachowania Marty wynika, że czuje respekt wobec osób silniejszych od siebie, a słabszych lekceważy. Ceni sobie przemoc, siłę i władzę.

1.4. Wywiad

Protokół z rozmowy z nauczycielem - wychowawcą

Data rozmowy: 08.02.2005

Miejsce rozmowy: pokój nauczycielski

Respondent : wychowawca klasy

Prowadzący rozmowę: Agata Kowal

Cel rozmowy: uzyskanie danych na temat uczennicy i problemów wychowawczych

Marta do szkoły przychodzi raczej systematycznie. W klasie pozycja dziewczyny jest dominująca, potrafi narzucić koleżankom swoje zdanie i wymóc na nich określone zachowanie. Marta nie ma poważnych problemów z nauką , jest jedną z lepszych uczennic w klasie.

Wychowawca łatwo nawiązuje kontakt z uczennicą , ale tyko jeśli dotyczą one spraw szkolnych i ogólnych. O sprawach osobistych stara się nie mówić i nie zwierzać. Wychowawca jest dla uczennicy osobą znaczącą , ponieważ podejmuje dodatkowe działania tylko jeśli wychowawca ją o to poprosi. Jak wynika z wypowiedzi uczennica ma swoich ulubionych nauczycieli i na tych lekcjach nie sprawia kłopotów wychowawczych. Niektórych nauczycieli nie toleruje, wtedy zachowuje się względem nich wulgarnie i niekulturalnie.

Marta nie przestrzega wewnętrznych przepisów i zarządzeń, ale potrafi się zmobilizować i zmienić swoje zachowanie, gdy zagrażają jej konsekwencje za złe postępowanie lub regulaminowe kary. Mimo to w szkole uczennica często sprawia kłopoty wychowawcze, agresywne zachowania względem rówieśników i nauczycieli. Ponadto pali papierosy nadużywa alkoholu, oraz zażywa narkotyki.

Względem uczennicy szkoła podjęła następujące działania tj:

• Skierowanie uczennicy do pedagoga

• Skierowanie uczennicy do psychologa

• Poradni uzależnień ,, KARAN''

• Poradni AA

Z wywiadu wychowawcy wynika , że tylko matka interesuje się córką i jest w stałym kontakcie ze szkołą , wstawia się na każde wezwanie.

1.5. Wywiad

Protokół z rozmowy z pedagogiem

Data rozmowy: 03.02.2005

Miejsce rozmowy: gabinet

Respondent : pedagog szkolny

Prowadzący rozmowę: Agata Kowal

Cel rozmowy: uzyskanie danych na temat uczennicy

Uczennica do szkoły została przyjęta po nieudanych próbach nauki w innych szkołach tj.: liceum ogólnokształcące, technikum budowlane. Z ostatniej została usunięta, z dniem 1.09.2001 rozpoczęła naukę w Zespole Szkół Gospodarczych w Rzeszowie.

Wychowuje się w rodzinie wielodzietnej. Rodzina dysfunkcjonalna, brak ojca , nie utrzymuje kontaktu z rodzina nie wspiera finansowo. Matka uczennicy to pracownik fizyczny, nadużywa alkohol. Rodzina ma trudne warunki materialne i mieszkaniowe. Uczennica sprawia duże kłopoty wychowawcze, pali papierosy, nadużywa alkoholu, zażywa narkotyki. Agresywnie zachowuje się w szkole i poza nią. Wszczyna bójki, niszczy mienie, agresja słowna( wulgaryzm) wobec rówieśników i dorosłych.

Demoralizujące zachowania w środowisku, przebywanie pod wpływem alkoholu w miejscach publicznych ( interwencje Policji, zatrzymania w Izbie Wytrzeźwień , sprawa w Sądzie Grodzkim ).

Z wywiadu wynika ,że bardzo trudna jest współpraca z uczennicą:

• trudności w nawiązywaniu kontaktu

• niedotrzymywanie słów i umów

• kłamstwa

• oszukiwanie

• zaburzony świat wartości

• brak autorytetów

Pomoc ze strony pedagoga to:

• nawiązanie kontaktu z matka uczennicy

• nawiązanie kontaktu z matka chrzestną ( siostra zakonną)

• nawiązanie kontaktu ze stowarzyszeniem Katolicki Ruch Antynarkotykowy KARAN ( diagnoza i terapia uczennicy, utrzymywanie stałego kontaktu z terapeutką uczennicy)

• próby umieszczenia uczennicy w zamkniętym ośrodku leczenia uzależnień

• utrzymywanie kontaktu z policją

• rozmowy z uczennicą ( zawarcie kontraktu)

• współpraca z wychowawca klasy i nauczycielami

1.6. Informacja od osób trzecich- higienistka szkolna.

Uzyskanie informacji z karty zdrowia uczennicy i rozmowy z higienistka szkolną.

Jak wynika z analizy dokumentacji, Marta pod względem fizycznym rozwijała się prawidłowo. W wieku sześciu lat stwierdzono u niej wadę wymowy. Bilans 10 latka wskazuje ,że Marta była pod opieką logopedy i miała skierowanie do psychologa. Informacja z karty zdrowia mówi, że występowały problemy z dyscyplina w szkole oraz nadpobudliwość. Leczenie w poradni zostało zaniechane przez rodziców, ponieważ z bilansu czternastolatka, wynika iż uczennica nie była leczona specjalistycznie, a problemy wychowawcze ciągle występowały. Uzdolnienia Marty były poniżej przeciętnej. W tym okresie również dziewczyna miała skierowanie do ortodonty, stwierdzono wadę zgryzu. Analiza dalszej dokumentacji mówi o ciągle narastających problemach wychowawczych jaki Marta sprawiała będąc w szkole.

1.7. Analiza ankiety uczennicy

Sytuacja rodzinna i relacje z rodzicami.

Ankieta wykazała , że uczennica nie ma prawidłowych kontaktów z rodzicami, stosunki z rodzicami układają się różnie, jak sama pisze raz jest lepiej a raz gorzej.

Czuje się osamotniona, brak poczucia bezpieczeństwa, miłości, brak zainteresowania rodziców jej sprawami. Rodzice nie mają dla niej czasu, nie spędzają z nią wolnych chwil. Marta wyraźnie potrzebuje kontaktu emocjonalnego z rodzicami. W ankiecie pisze, że ,,zamiast kasy wolałaby, żeby poświęcali jej więcej czasu, bo momentami jej tego bardzo brakuje''. Sytuacja taka Marcie nie odpowiada, wolałaby żeby było jak w dzieciństwie kiedy to rodzice więcej się nią interesowali i spędzali z nią więcej wolnego czasu.

Marta czuje się odrzucona ciągle negowana za swoje zachowanie, ale w rzeczywistości kocha swoich rodziców, tylko im tego nie mówi, bo jak twierdzi ,,trudno by jej to przyszło''. Bardzo zależy jej na rodzinie, choć czasami w nieodpowiedni sposób im to okazuje.

Jak wynika z ankiety ma odpowiednie warunki do nauki.

Sytuacja w szkole.

Marta lubi chodzić do szkoły, wręcz pisze, że uwielbia swoja szkołę i lubi się uczyć.

W klasie czuje się dobrze jest w niej VIP-em. Ma tam grono swoich przyjaciół z którymi spotyka się również po szkole.

Przedmioty które najbardziej lubi to: niemiecki, fizyka, WSO i zajęcia praktyczne. Najwięcej trudności sprawia jej matematyka , pisze że dla niej jest to ,,czarna magia''. Nie ma ulubionego nauczyciela i nikomu nie ufa, nawet sobie.

Spędzanie wolnego czasu poza szkołą.

Dziewczyna oprócz koleżanek z klasy, ma jeszcze grono innych przyjaciół z którymi się spotyka . Bardzo ich lubi wręcz ,, uwielbia i bez nich by zginęła''. Rodzice znają, lubią i akceptują przyjaciół córki. W wolnych chwilach Marta robi wiele rzeczy i jednoznacznie nie może powiedzieć co najbardziej lubi robić i jak spędzać wolny czas.

1.8. Wywiad

Protokół z rozmowy z terapeutką. - Stowarzyszenia Katolickiego Ruchu Antynarkotykowego KARAN

Data rozmowy: 21.01.2005

Miejsce rozmowy: poradnia zdrowia psychicznego

Respondent : terapeuta uzależnień Pani Barbara N.

Prowadzący rozmowę: Agata Kowal

Cel rozmowy: uzyskanie informacji na temat przebiegu terapii diagnozowanej uczennicy

Do poradni uzależnień Marta trafiła po interwencji pedagoga szkolnego, kiedy to zachowanie dziewczyny wskazywało na to iż jest pod wpływem narkotyków. Po natychmiastowym zawiadomieniu matki Marty i zdiagnozowaniu w poradni specjalistycznej stwierdzono, że uczennica jest po zażyciu narkotyków. Dziewczyna rozpoczęła terapie antynarkotykowa. Systematycznie zgłaszała się do poradni uzależnień. Z wywiadu z terapeutka Panią Barbara N. wynika, że uczennica nie była mocno uzależniona. Marta miała kłopoty z własna osobowością, osoba bardzo lękliwa, obwiniająca się , bardzo zbuntowana i agresywna. W rozmowie z terapeutka nie umiała określić i wyrazić uczuć do swoich rodziców. Ma jedynie żal do swojej matki ,że traktuje ja jak dziecko, ciągle biadoli, krytykuje i narzeka na Martę , że sprawia jej wiele kłopotów. Również użala się nad sobą. W rezultacie zarzuca jej, że jest niekonsekwentna. Między Marta a jej matką często dochodzi do sprzeczek, kłótni a nawet poważnych konfliktów. Dziewczynę denerwuje zachowanie matki, nie ma prawidłowych wzorów do naśladowania , ani możliwości do prawidłowego rozwoju emocjonalnego. Marta na temat ojca nie chciała się wypowiadać, jest na niego zła.

Z wywiadu wynika ,że dziewczyna miała mocną potrzebę kontaktu emocjonalnego z osobą z którą mogła normalnie porozmawiać. Potrzebowała , aby ktoś się nią zainteresował i zapytał jak się czuje itp. To właśnie zażywanie narkotyków miało świadczyć o zwróceniu na siebie uwagi.

Analiza wyników badania socjometrycznego ( zdań niedokończonych) jakie zostało przeprowadzone w poradni uzależnień, wyraźnie wskazuje iż Marta ma silną potrzebę uciec od środowiska w którym żyje. Nie chce żyć w nędzy i ubóstwie, chciałaby dużo osiągnąć, poprawić swoja dotychczasową sytuację . Z badań wynika, że jest osoba bardzo ambitną, pragnącą lepszej przyszłości.

1.9. Analiza dokumentacji szkolnej uczennicy.

Oceny z poszczególnych przedmiotów i zachowania za I semestr 2004/2005

Przedmioty	Ocena
j. polski	dostateczny
j. niemiecki	dostateczny
historia	b. dobry
w-f	b. dobry
WOS	dostateczny
matematyka	dostateczny
fizyka	dobry
religia	dostateczny
technologia	dostateczny
Zajęcia praktyczne	dobry
zachowanie	naganne

Frekwencja

Liczba opuszczonych lekcji	usprawiedliwione	nieusprawiedliwione
	36	8

Wnioski

Marta w szkole ( w nauce) osiąga pozytywne wyniki, jest jedną z lepszych uczennic w klasie. Nie posiada ani jednej oceny dopuszczającej, ani też jedynki. Również frekwencję ma bardzo wysoką w stosunku do całej klasy.

Jak wynika z arkusza ocen z zachowania jest jedną z osób w klasie, które maja zachowania naganne. Uwagi jakie najczęściej są wpisywane to palenie papierosów, wulgarne słownictwo, agresywne zachowania.

2. Przedstawienie wniosków dotyczących powstania problemu.

W środowisku rodzinnym dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi i zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny życia społecznego. Stają się one podwaliną i zaczątkami rozwoju społecznego małego człowieka, rzutując nieraz w decydujący sposób na całe jego przyszłe życie.

Zasadniczy wpływ na kształtowanie się psychiki ludzkiej wywierają środowiska społeczne: rodzina, szkoła i grupa rówieśnicza.

Stabilna i harmonijnie funkcjonująca rodzina stwarza w dziecku poczucie pewności, bezpieczeństwa, zaspokaja istotne potrzeby biologiczne, ekonomiczne, emocjonalne, psychospołeczne, wpływa na rozwój osobowości i zdrowia psychicznego.

Badając przyczyny niedostosowania społecznego Marty, szczególną uwagę należy zwrócić na układ niekorzystnych czynników, które w dużym stopniu przyczyniły się do powstania zaburzeń w zachowaniu się dziewczyny, do nich należą:

• niekorzystna sytuacja materialna i mieszkaniowa,

• niski status społeczny i zawodowy rodziców,

• nieprawidłowe relacje uczuciowe w rodzinie, odrzucenie emocjonalne, chłód względem dziecka

• zaniedbania rodziców,

• niewłaściwa atmosfera, częste konflikty, nerwowość i wybuchowość rodziców,

• wewnętrzne rozbicie rodziny,

• błędne i niewłaściwe metody wychowawcze, wrogość i niekonsekwencja,

• wpędzanie w poczucie winy,

• brak wzorców osobowych,

• niepowodzenia szkolne,

Można wywnioskować , że przyczyną zażywania narkotyków przez Martę było:

• potrzeba akceptacji,

• chęć zwrócenia na siebie uwag,

• bunt przeciw dotychczasowym wartościom,

• rozładowanie napięcia emocjonalnego

• nuda

• trudny okres dorastania

3. ROZWÓJ ZJAWISKA W CZASIE

Pierwsze symptomy złego przystosowania się u Marty zaczęły się już w okresie wczesnego dzieciństwa. W wieku 10 lat uczennica sprawiała trudności wychowawcze, zaobserwowano nadpobudliwość. Jednak rodzice Marty zlekceważyli ten pojawiający się problem i mimo skierowania przez pediatrę dziecka do poradni specjalistycznej nie podjęto leczenia. Przez cały okres szkoły podstawowej sygnały niewłaściwego, agresywnego zachowania ciągle się powtarzały. Było to w dużej mierze spowodowane niewłaściwą postawa rodziców oraz błędami wychowawczymi jak i ubóstwem materialnym. Na to złożyły się nieporozumienia i zatargi rodziców. Wychowanie w ciągłym napięciu miało wpływ, na powstanie konfliktów Marty z rodzicami i z otoczeniem w szkole( z kolegami i przełożonymi ). Niewłaściwe metody wychowawcze oraz odrzucenie przez rodziców wytworzyły u uczennicy poczucie krzywdy, stany frustracji przechodząc w agresję. Te zachowania wciąż się nasilały , zwłaszcza w okresie dorastania, kiedy to w rodzinie Marty pojawił się nowy problem taki jak rozbicie wewnętrzne rodziny. Miało to znaczący wpływ na rozwój Marty i jej niepowodzenia szkolne. Problemy z dewiacyjnym zachowaniem i niedostosowaniem do norm społeczności wciąż się pojawiały i nasilały . Marta miała duże trudności w do adaptacyjno - przystosowawczych warunków życia i nauki w szkole średniej, a co za tym idzie trudności w kontaktach międzyosobowych.

Swoim zachowaniem zakłócała ład i porządek społeczny. W rodzinie stała się ,, zakałą''. Życie jej przebiegało w atmosferze emocjonalnego zaniedbania, w atmosferze lęku, braku zaufania, niedostatkiem oraz nieustannych konfliktów i nieporozumień. Ponadto czuła się niepewnie z powodu rozłąki rodziców. Przychodząc do szkoły wszczynała bójki, przeklinała, dokuczała innym którym powodziło się lepiej. Jako osoba odtrącona, pozbawiona właściwej opieki rodziców, znudzona codziennością, zaczęła szukać akceptacji i zrozumienia poza rodziną w grupie nieformalnej. Poszukując przygód, brawury i wyżycia się Marta zaczęła nadużywać alkohol, wszczynać bójki, obrażać ludzi w miejscach publicznych. Jednym słowem były to zachowania manifestowane, gdzie dziewczyna w sposób wyraźny okazywała brak szacunku i uznania. Konsekwencją tych poczynań Marty było kilkakrotne zatrzymanie przez policję, pobyt Marty w Izbie Wytrzeźwień jak również sprawa w Sądzie Grodzkim za obrażanie, wyzywanie i przeklinanie napotkanych osób w miejscu publicznym. Następnym patologicznym zjawiskiem w jakim Marta uczestniczyła to przebywanie w szkole po zaryciu środków odurzających. Zostało to zdiagnozowane przez Poradnię Antynarkotykową ,, Karan'' i dziewczyna została poddana terapii uzależnień. Trwało to półtora roku, gdzie w czasie terapii również u Marty stwierdzono iż jest po zażyciu narkotyków. Wtedy to decyzją Rady Pedagogicznej w Zespole Szkół Gospodarczych miała zostać usunięta ze szkoły, umieszczona w ośrodku zamkniętym, ale tak się nie stało, ponieważ na prośbę matki chrzestnej ( siostry zakonnej) Marta dostała jeszcze jedną szansę i pozostała w szkole. Zachowanie uczennicy jest pod stałą obserwacja i kontrolą pedagoga szkolnego, wychowawcy oraz wszystkich nauczycieli. Wychowawca i pedagog jest w stałym kontakcie z matką dziewczyny i jej matka chrzestną. Obecnie Marta jest uczennicą IV kl. liceum zawodowego, czasami zdarzają się sytuacje kiedy nie może opanować swoich emocji a stany frustracji przechodzą w agresję słowną lub wyżyciu się na przedmiotach znajdujących się pod ręką.

Trudno jest czuć sympatię do dziecka które rani innych, jest agresywne, mówi brzydkie słowa.

Marta właśnie tak postępuje, ale za całym tym złem kryje się jej osobista tragedia, strach, którego nie chce w sobie przyjąć, do którego nie chce się przyznać ani przed sobą, ani przed innymi. Stad zazdrość, agresja , nałogi, złe towarzystwo w którym szuka akceptacji i zrozumienia. Gdyby miała zdrowe , normalne środowisko rodzinne , ukształtowane w oparciu o określone, powszechnie akceptowane normy i wartości, które samo w sobie stanowi mocną barierę chroniącą przed różnego rodzaju patologiami, w tym również niedostosowaniem społecznym i uzależnieniami.

Wielka sztuka wychowania polega nie na tym, by myśleć o dziecku, lecz również by myśleć z dzieckiem, starając się przyswoić sobie to, co dzieje się w jego głowie i sercu.

III ZNACZENIE PROBLEMU

Środowisko rodzinne

W środowisku rodzinnym Marta ma problemy z porozumiewaniem się z matką .

Chowa w sobie złość do ojca. Sytuacja jest nerwowa i napięta, częste konflikty. Martę denerwuje ciągłe biadolenie i narzekanie matki. W postępowaniu wychowawczym barak zrównoważenia i konsekwencji. Marta nie ma kontaktu emocjonalnego z matką, brakuje dziewczynie jej bliskości. Nie są zaspokojone podstawowe potrzeby tj. uznania, poszanowania, godności oraz stabilizacji życiowej. Wrogość w stosunku do rodziców wyraża w postaci aspołecznego zachowania, którym świadomie chce przynieść im wstyd i spowodować zmartwienie.

Środowisko szkolne

Marta w środowisku szkolnym swoje niedostosowanie społeczne przejawia w sposób manifestujący. Jest osobą która narusza i łamie panujące normy i zasady postępowania. Ma kłopoty w stosunkach interpersonalnych z niektórymi nauczycielami. Nie potrafi współdziałać i współpracować w grupie. Uczennica sprawia trudności wychowawcze a na upomnienia reaguje złośliwością połączoną z cynizmem, agresją, wrogim usposobieniem.

Środowisko społeczne

Uczennica chcąc uciec od ciągłych konfliktów w rodzinie większość czasu spędza poza domem. Spotyka się z przyjaciółmi, w ich towarzystwie czuje się dobrze. Razem z nimi rozmawia, czasami gdzieś pójdą albo zostają pod blokiem. Jeżeli jest okazja to wypiją piwo lub wino. Pod wpływem alkoholu Marta przyjmuje postawę demonstracyjno bojową, przejawiająca się to w gwałtownym wybuchem gniewu, łatwą irytacja, kłótnią i wyzwiskami skierowanymi na otoczenie.

Wnioski.

Znaczenie problemu dla uczennicy jest bardzo ważne ze względu na wysoki poziom motywacji Marty do zmian w zachowaniu i lepszym przystosowaniu się do społeczności. Uczennica dąży i dojrzewa do rozwijania pozytywnych cech osobowości, poszanowania ładu i porządku społecznego. Uczy się dostosowywania do przyjętych zasad. Ma to duże znaczenie dla procesu internalizacji norm społecznych i moralnych, co stanowi podstawę rozwoju osobowego człowieka. Usunięcie czynników utrudniających prawidłową socjalizację. Ograniczenie ryzyka sięgania po narkotyki i pomoc w rozwijaniu zdrowej relacji w rodzinie daje szanse na ukształtowanie prawidłowej postawy życiowej uczennicy.

IV PROGNOZA

Prognoza negatywna w przypadku zaniechania oddziaływań wychowawczych

uczennica:

• zaniecha obowiązki szkolne

• zostanie skreślona z listy uczniów

• porażki i sukcesy będzie traktowała z obojętnością

• utraci poczucie sensu starań

• pojawią się ucieczki z domu

• będzie miała kontakt z używkami jak alkohol, narkotyki i papierosy

• niechciane kontakty seksualne

• przystąpienie do grup przestępczych ( nieformalnych)

• wejdzie w konflikt z prawem

• wtargnie na swoje życie

Prognoza pozytywna w przypadku wdrożeniu oddziaływań wychowawczych

Uczennica

• podejmie terapię antynarkotykową

• nawiąże współpracę z pedagogiem

• nabędzie umiejętność w rozpoznawaniu i kontrolowaniu własnych emocji

• otrzyma promocję do następnej klasy

• będzie przestrzegała zasad współżycia społecznego

• wyrobi sobie właściwy system wartości oparty na zasadach tolerancji, szacunku i życzliwości do innych

• nie będzie miała kontaktu z grupą przestępczą

• nawiąże pozytywne relacje z grupa rówieśniczą

• nie będzie nadużywała alkoholu

• nie będzie miała kontaktu z narkotykami

V. PROPOZYCJA ROZWIĄZAŃ

1. Cele ogólne :

• uświadomienie uczennicy niewłaściwych metod postępowania

• nawiązanie kontaktu z domem rodzinnym ucznia

• zapewnienie opieki specjalistycznej

• wyeliminowanie zachowań negatywnych

• doprowadzenie do zmian w antyspołecznym zachowaniu się uczennicy

ZADANIA NAPRAWCZE

Prowadzenie:

• stałej obserwacji i kontroli zachowań uczennicy

• indywidualnych i systematycznych rozmów z uczennicą

• uświadomienie problemu i wynikających z niego zagrożeń

• poświęcenie uczennicy większej uwagi, aby czuła, że jej obecność i prawidłowe postępowanie jest zauważane i doceniane

• dostrzeganie i chwalenie nawet drobnych sukcesów tzw. wzmocnienia pozytywne

• konsekwentne i natychmiastowe reagowanie na przejawy agresji

• nawiązanie kontaktu z matką uczennicy w celu weryfikacji jej modelu wychowania

• nawiązanie współpracy między uczennicą a pedagogiem szkolnym

ZADANIA PROFILAKTYCZNE

• zachęcić do udziału w zajęciach dodatkowych ( kółka zainteresowań, różnego rodzaju konkursy szkolne)

• rozbudzić wiarę we własne możliwości, chęć walki o doskonalenie życia społecznego

• podjąć terapię indywidualną

• współpraca z instytucjami wspomagającymi

• kształtować warunki korzystne dla przebiegu procesów emocjonalnych

2. Plan oddziaływań .

Zadania dla rodziców

• prowadzić częste rozmowy

• poznać środowisko i przyjaciół swojego dziecka

• uczyć odpowiedzialności za własne czyny

• nauczyć dziecko przestrzegania norm i zasad panujących w rodzinie

• podejmować rozmowy na temat szkodliwości narkotyków

• pracować nad umiejętnością okazywania sobie uczuć nawzajem

Zadania dla wychowawcy i nauczycieli

• wszystkie działania w szczególności skierować na kształtowanie osobowości uczennicy

• zwracać szczególna uwagę na kulturę osobistą, zachowanie się z godnością i uprzejmością

• rozbudzić pozytywny stosunek do nauki i pracy

• zwrócić zainteresowania ku wartościom pozytywnym

• uczyć kultury współżycia przez wpajanie poczucia solidarności, życzliwości i szacunku dla innych ludzi

• uczyć wyrażania własnych uczuć, oczekiwań i potrzeb

Zadania dla pedagoga

• współpraca z wychowawcą klasy i wspieranie go w podejmowanych działaniach

• współpraca z rodzicami

• indywidualna opieka psychologiczno- pedagogiczna w tym również specjalistyczna

• organizowanie zajęć psychoedukacyjnych

• określenie form i metod pracy z uczniem niedostosowanym społecznie

• prowadzenie pogadanek na temat współczesnych zagrożeń ( picia alkoholu, zażywania narkotyków, palenia papierosów itp.)

3. Efekty oddziaływań.

Najważniejszym skutkiem podjętych działań było zainteresowanie rodziny postępami Marty. Dzięki temu poprawiły się nieznacznie relacje w rodzinie. W szkole Marta zaczęła osiągać dobre wysiłki w nauce, jej starania zostały docenione, co wpłynęło na pozytywne oceny w I semestrze z poszczególnych przedmiotów. Również frekwencja u uczennicy jest bardzo wysoka, w tym semestrze nie miały miejsca wagary a prawie wszystkie godziny nieobecności są usprawiedliwione przez mamę Marty.

Nastąpiła częściowa poprawa w sposobie zachowania się, Marta coraz rzadziej miewa stany frustracji i napady złości, łagodniej rozwiązuje pojawiające się problemy. Uczennica ma zapewnione większe poczucie bezpieczeństwa i lepsze zrozumienie ze strony rodziny. Ciągle jednak zdarzają się zachowania agresywne.

W przypadku Marty doszło do dużych zaniedbań ze strony rodziny, polegających głównie na nie zaspokojeniu podstawowych potrzeb, szczególnie w okresie dzieciństwa. Przyczyniło się to do rozwoju zaburzeń, które ze szczególna siłą wystąpiły w okresie dorastania. Niestabilna sytuacja rodziny i brak oparcia w najbliższych spowodowały pojawienie się niebezpiecznych zachowań takich jak ( np. kontakt z środkami odurzającymi). Problemy trwające kilka lat wymagają zaplanowanych, systemowych i wieloletnich działań naprawczych, jak również ogromnego zaangażowania osób bliskich.

BIBLIOGRAFIA

2. O. Lipkowski: Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja, Warszawa 1971

3. F. Kozaczuk: Młodzież wobec współczesnych zagrożeń, Rzeszów 2003

4. R. Wroczyński: Metodologia pedagogiki społecznej 1979

5. B. Urban: Diagnoza i selekcja dzieci społecznie niedostosowanych, Problemy opiekuńczo wychowawcze nr10/1985

6. A.Makowski: Niedostosowanie społeczne młodzieży i jej resocjalizacja, Warszaw 1994

7. J.Konopnicki: Niedostosowanie społeczne. Warszawa 1971

8. D. Wójcik: Nieprzystosowanie społeczne młodzieży, Wrocław 1984

9. M. Przetacznikowa Psychologia kliniczna, pod red. A. Lewickiego,
   Warszawa 1959

10. L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000

11. O.Lipkowski: Pedagogika specjalna, Warszawa 1977

12. L. Pytka :Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa1993

13. B.Czeredecka: Analiza pedagogiczna zaburzeń w zachowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, Rzeszów 1994

14. J.M. Stanik: Psychologia ,, Trudności i zaburzenia w społecznym funkcjonowaniu człowieka”, Katowice 2000

15. M. Krawczonek: Edukacja i dialog 2002/nr4

16. .S. Nowak: Metodologia badań socjometrycznych w rodzinie, Warszawa 1991

17. 17.M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1982.

18. 18.T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1995.

19. Wroszyński R.: Metodologia pedagogiki społecznej, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1979

20. J.Elliott, M.Place : Dzieci i młodzież w kłopocie, Warszawa 2000

21.M. Sałasiński, B.Badziukiewicz : Vademecum pedagoga szkolnego, Warszawa 2003

22.S. Bandora , B. Czeredecka, D. Marzec : Rodzina i formy jej wspomagania, Katowice 2001

11

---