1

Naród - jest zbiorowością terytorialną o określonym składzie etnicznym, wytworzoną w
procesie dziejowym jako wspólnota o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i
kulturowym, przejawiająca się w świadomości swych członków.

Czynniki narodowotwórcze
Wspólne terytorium
Wspólne pochodzenie etniczne decyduje o takich wartościach wyróżniających dany naród,
jak język, zwyczaje i obyczaje. Jednak w obrębie jednego narodu mogą występować pewne
różnice, również językowe, o czym świadczy wielość gwar i dialektów (np. gwara góralska)
Wspólna organizacja polityczna – jednolite zasady współżycia i cele
Integracja gospodarcza zapewnia powiązanie znacznej większości społeczeństwa wspólnym
interesem ekonomicznym. Czynnik ten wynika z powstania gospodarki towarowej i
ukształtowania się rynków narodowych.
Integracja społeczna polega na przeobrażaniu się luźnych grup społecznych w dużą
zbiorowość społeczną.
Wspólna kultura

Patriotyzm - postawa poszanowania i umiłowania ojczyzny, rzetelnego wypełniania
podstawowych obowiązków, które konstytucja nakłada na każdego obywatela. Do
najważniejszych powinności należą: służba wojskowa i obrona ojczyzny, troska o wspólne
dobro i stan środowiska naturalnego, przestrzeganie prawa i płacenie podatków. Patriotyzm
wymaga stawiania dobra kraju ponad interes osobisty, troski o dobro wspólne, nawet
rezygnacji z własnych korzyści.

Nacjonalizm - to ideologia lub postawa społeczno-polityczna, w której wartością kluczową
jest naród. Nacjonalizm opiera się na przekonaniu, że członkowie każdej narodowości po-
winni dążyć do utworzenia odrębnego państwa. Nacjonalizm może też, kultywując
przekonanie o wyższości własnego narodu nad innymi, usprawiedliwiać ekspansję i agresję
wymierzoną w inne grupy etniczne czy narody.

Kosmopolityzm - jest to postawa społeczno-polityczna, która opiera się na założeniu, że
ojczyzną człowieka jest cały świat, zasady organizacji państw narodowych są przestarzałe, a
więzi narodowe i historyczne - pozbawione znaczenia. Takie stanowisko prowadzi do zaniku
patriotyzmu, odcinania się od tradycji i kultury narodowej, obojętności na problemy własnego
kraju.

Ksenofobia - jest to postawa niechęci, wrogości wobec ludzi obcych rasowo, religijnie lub et-
nicznie i tworzonej przez nich kultury.
Szowinizm - Wyraża się w bezkrytycznym stosunku do własnego narodu, niedostrzeganiu
jego wad i wyolbrzymianiu zalet. Tej idealizacji towarzyszy pogarda, a nawet nienawiść
wobec innych narodów oraz poparcie dla polityki zaborczej swojego państwa.

Rasizm - jest to teoria głosząca, że wartość człowieka zależy od jego rasy. Według rasistów,
są bowiem rasy lepsze i gorsze, wyższe i niższe.

2

Mniejszości Narodowe w Polsce

Mniejszość narodowa w
Polsce

Liczebność
do 1931 roku

obecnie*

Ukraińcy, Rusini,
Białorusini

6 200 000

360 000-400 000

ś

ydzi

2 700 000

10000-30000

Niemcy

741 000

360 000-550 000

Rosjanie

139000

10000-17000

Litwini

78000

12000-30000

Czesi i Słowacy

31 000

22 000-25 000

Romowie

brak danych

12000-25000

Na podstawie konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz umów
dwustronnych mniejszości narodowe mają obecnie w Polsce całkowitą gwarancję zachowania
swojej tożsamości.
W 1999 roku działało na terenie Polski 5 stowarzyszeń Romów, które zrzeszały ponad 9000
członków, 3 stowarzyszenia ludności litewskiej (3300 członków), 5 ukraińskich (8200
członków), 5 żydowskich (4850 członków). Najlepiej zorganizowaną mniejszością narodową
w Polsce są Niemcy. W naszym kraju działają 54 stowarzyszenia ludności niemieckiej. Do
największych należą: Towarzystwo Spoteczno-Kulturalne. Mniejszości Niemieckiej na
Ś

ląsku Opolskim (180 000 członków) oraz Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców

Województwa Katowickiego (prawie 80 000 członków).
Na terenie Polski działa między innymi Kościół Ewangelicko-Aug-sburski (87 300 wiernych),
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny (561400 wiernych), Kościół Greckokatolicki
(110 000 wiernych).

Podsumowanie

• Do najważniejszych czynników narodowotwórczych należą: wspólne terytorium,
pochodzenie etniczne, organizacja polityczna, integracja
gospodarcza i społeczna, wspólna kultura.
• Przejawem świadomości narodowej są postawy patriotyczne i nacjonalistyczne.
Nacjonalizm we współczesnej Polsce jest zjawiskiem
negatywnym. Miał on uzasadnienie w okresie walk narodowowyzwoleńczych.
• Do negatywnych postaw związanych ze świadomością narodową zaliczamy: ksenofobię,
szowinizm i rasizm. Kontrowersyjną postawą
jest kosmopolityzm.
• Mniejszości narodowe w Polsce mają szczególne prawa polityczne (możliwość posiadania
swojej reprezentacji w parlamencie), a także prawo do swobodnej działalności kulturalnej,
religijnej i oświatowej.

Społeczeństwo - to pewna samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzij będąca
historycznie ukształtowanym kompleksem zbiorowości grup społecznych, połączonych przez
wspólne terytorium, instytucje, formy działania i wartości kulturowe. Charakterystyczne dla
członków takiego społeczeństwa jest poczucie odrębności w stosunku do innych zbiorowości.

3

Struktura społeczna

Struktura Struktura Struktura Struktura
Demograficzna Klasowa Warstwowa Zawodowa

Struktura demograficzna - w zależności od potrzeb dzieli się społeczeństwo na osoby w
wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Podział dzieci na te w wieku przedszkolnym i na te
w wieku szkolnym pozwala zaplanować politykę oświatową. W Polsce mamy niewielką
przewagę kobiet.

Podsumowanie

• Społeczeństwo - jest najbardziej złożoną zbiorowością społeczną. Składają się na nią
obiektywne warunki bytu (przyroda, warunki ekonomiczne), kultura i struktura społeczna.
• Na strukturę społeczną składają się zbiorowości społeczne (grupy, organizacje i instytucje
społeczne) powiązane ze sobą systemem zależności.
• Społeczeństwo można różnicować na podstawie różnic demograficznych (płeć i wiek),
zamożności (klasy społeczne), pozycji społecznej (warstwy społeczne) i wykonywanego
zawodu.


Hedonizm - (gr. hedone -rozkosz)- pogląd etyczny, według którego przyjemność jest
najwyższym dobrem, celem życia i naczelnym motywem działania człowieka.


Utylitaryzm - (tac. utHitas - pożytek) - pogląd etyczny, według którego pożytek (korzyści,
wygody) jednostki lub społeczeństwa są najwyższym celem ludzkiego postępowania


Normy społeczne – obowiązek określonego zachowania się człowieka w różnych sytuacjach
ż

yciowych.

Normy prawne - W przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane za
obowiązujące przez państwo. Zasady zachowania się oparte na przepisach.

Normy religijne - W przeciwieństwie do norm prawnych, które obowiązują wszystkich
członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego
wyznania.

Normy moralne (etyczne) - zachowania się oparte na ocenach i wartościach moralnych.

Normy obyczajowe - zachowania się, rytuały czy sposób ubierania się uznane w danej
zbiorowości. Normy obyczajowe związane są również z pewnymi rytuałami
charakterystycznymi dla danej zbiorowości, takimi jak wesele, chrzciny, studniówka.

4

Problemy moralne współczesnego społeczeństwa

Aborcja – zabieg przerywania ciąży. Dopuszcza się możliwość wykonania aborcji jedynie w
szpitalu na pisemną prośbę kobiety, gdy:
- ciąża zagraża życiu lub zdrowiu matki,
- zdiagnozowano ciężkie upośledzenie płodu,
- ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (np. gwałtu).
Przeprowadzenie aborcji jest zabronione w momencie, gdy płód osiągnął zdolność do
samodzielnego życia poza organizmem matki.
Eutanazja – zabójstwo człowieka nieuleczalnie chorego na jego żądanie lub pod wpływem
współczucia dla niego
Prawa jednostki gwarantowane są w ramach międzynarodowego systemu ochrony praw
człowieka, na który składają się ratyfikowane przez państwa konwencje (np. międzynarodowe
pakty praw człowieka) oraz organizacje międzynarodowe, takie jak Organizacja Narodów
Zjednoczonych] czy organizacje pozarządowe.

Ochrona środowiska
Prawa zwierząt - Najczęściej prawa zwierząt są łamane w następujących okolicznościach:
- warunki hodowli, transportu i uboju zwierząt w celach spożywczych oraz dla uzyskania
futra;
- wykorzystywanie zwierząt do eksperymentów medycznych;
- wykorzystywanie zwierząt do testowania kosmetyków i innych produktów.

consensus-(zgoda) - porozumienie osiągnięte w wyniku dyskusji, zwykle wymagające
kompromisów

Podsumowanie

• Podstawowymi mechanizmami regulującymi życie społeczne są normy postępowania.
Zaliczamy do nich normy prawne, religijne, moralne i obyczajowe.
• Gotowość do przestrzegania norm społecznych wyznaczają postawy jednostki wobec
problemów społecznych. Do cech najbardziej pożądanych dla życia społecznego należą:
odwaga cywilna, słowność, prawdomówność, punktualność, odpowiedzialność,
pracowitość, zaradność, wrażliwość społeczna i solidarność międzyludzka. V • Normy
społeczne i postawy składają się na ład społeczny panujący w danej zbiorowości.
Najważniejszymi czynnikami kształtującymi ład społeczny są prawo, moralność, religia i
tradycja.
• O etyce życia społecznego decyduje między innymi obowiązujące w danej zbiorowości
rozumienie pojęcia sprawiedliwości.
• Konflikty społeczne są jednym z procesów zachodzących w każdym społeczeństwie. Ich
przyczyny wynikają ze sprzeczności i antagonizmów wy stepujących w danej zbiorowości
(pozycja społeczna, dysproporcje w rozwoju, nierównowaga rynkowa, źle funkcjonujący
system informacji, sprzeczności pomiędzy wartościami).
• Najkorzystniejszymi sposobami rozwiązywania konfliktów są negocjacje, mediacje,
arbitraż, droga sądowa, głosowanie i wybory.