Temat: Przystosowanie emocjonalno- społeczne w grupie
1.) Co to jest przystosowanie społeczne:
W pedagogice “przystosowanie oznacza funkcjonowanie zgodne z regułami współżycia społecznego, dostosowanie się do wymagań, jakie społeczeństwo stawia swoim członkom ze względu na ich płeć, wiek, pozycję socjalną” (M. Kościelska, 1984, s.18).
Współcześnie polscy pedagodzy i psycholodzy nawiązują do twierdzeń filozofii, która mówi o społecznym uwarunkowaniu działalności człowieka i zwraca uwagę, iż człowiek przystosowany zaspokaja osobiste potrzeby przez realizację zadań społecznych.
Przystosowanie jest to proces stopniowego poznawania i uczenia się zasadniczych czynności wymaganych od ucznia. Jest to regulowanie swego zachowania (postrzegania, wyobrażania, pamięci, inteligencji, uczciwości i potrzeb, postępowania) oraz zgodne z potrzebami dostosowanie się do wymagań życia szkolnego.
2.) Od czego zależy przystosowanie społeczne:
- Rozwój człowieka dokonuje się w środowisku, w którym on żyje i z którym wchodzi w różne złożone relacje, szczególne znaczenie ma przy tym środowisko społeczne. Człowiek pod jego wpływem uczy się odpowiedniego zachowania, zdobywa nawyki, zbiera doświadczenia, kształtuje osobowość.
- Dziecko przyjmuje określone formy zachowań głównie od osób dorosłych, zwłaszcza rodziców, których darzy szczególnym zaufaniem oraz uczuciem i od których jest zależne. Przyjęte od otoczenia społecznego gotowe formy zachowań i reakcji są wzbogacone w wyniku własnych działań i osobistego doświadczenia, które często opiera się na metodzie prób i błędów.
- Dla przystosowania społecznego istotne są dwie podstawowe wartości: „ja”, czyli własne potrzeby psychiczno - społeczne, oraz inni ludzie - ich potrzeby psychiczno - społeczne. „Ja” zajmuje centralne miejsce w sieci wartości. Potrzeby psychiczno - społeczne zaspakajane w działaniu grupowym (bezpieczeństwa, przynależności, miłości, przyjaźni) rozwijają się z postawy zwanej zależnością emocjonalną, która kształtuje się pod wpływem interakcji z najbliższą osobą z otoczenia - najczęściej z matką.
Drugą wartością istotną z punktu widzenia przystosowania społecznego są „inni ludzie”. Warunkiem podejmowania działań na rzecz innych ludzi jest pozytywny stosunek do siebie, który następnie zostaje przeniesiony na innych.
- Za jednostkę przystosowaną uważać możemy taką, która potrafi współpracować z innymi, podporządkowuje się normom społeczno - moralnym, przezwycięża konflikty, zachowuje równowagę psychiczną w trudnych sytuacjach, zna swoje dążenia i cele, które stara się konsekwentnie realizować w swoim życiu, co świadczy o jej emocjonalnej i społecznej dojrzałości. Taka jednostka (przystosowana) preferuje prospołeczne formy działania, które czynią ją zdolną do pozytywnych interakcji społecznych w grupie oraz konstruktywnego współdziałania z nią.
- Przystosowanie obejmuje zdrowe aktywne uczestnictwo w działalności grupy, podejmowanie odpowiedzialności, niekiedy aż do przyjęcia przewodnictwa i nade wszystko unikanie wszelkiego oszukiwania siebie w trakcie procesu przystosowania się.
- Dobrze przystosowane dziecko wnosi do swego szkolnego środowiska inicjatywę umożliwiającą pełny udział w działalności innych i optymalny rozwój własnej osobowości
3.) Przystosowanie do przedszkola:
Moment pójścia dziecka do przedszkola jest jego pierwszym
doświadczeniem społecznym, które często odbija się na dalszym życiu
dziecka. Otoczone dotychczas troską i uwagą rodziny, chronione nagle
znajduje się w zupełnie obcym dla siebie świecie. Inne są przedmioty, osoby,
rytm dnia. Przekroczenie progu przedszkola jest dla dziecka zachwianiem poczucia bezpieczeństwa, co niesie za sobą sytuację stresogenną. Są dzieci, które szybko przystosowują się do nowych warunków, u innych aklimatyzacja w
nowym środowisku trwa długo, a u niektórych proces adaptacji nie następuje
wcale. Termin stres występuje w psychologii w dwóch znaczeniach: mówi się
o stresie biologicznym (fizjologicznym) i o stresie psychologicznym. W ujęciu
biologicznym „stresem nazywamy zespół zmian fizjologicznych organizmu,
pojawiających się w odpowiedzi na działanie bodźców szkodliwych. Jako stres
psychologiczny określa się natomiast zmiany występujące w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju
trudnych sytuacji.”
Najtrudniejszymi czynnikami dla dziecka w początkowym okresie
pobytu w przedszkolu są:
- Zmiana rozkładu dnia w zaspokajaniu potrzeb biologicznych i
emocjonalnych;
- Nawiązywanie kontaktów interpersonalnych z obcymi dla siebie ludźmi;
- Zdobywanie szybkiej orientacji w środowisku materialnym przedszkola;
- Nabywanie przynależności do grupy społecznej;
- Zróżnicowanie pozycji dziecka w grupie przedszkolnej w stosunku do
rodziny.
Każda ze stron: dziecko i przedszkole, ma pewien zasób
oczekiwań i nastawień względem siebie, które w pierwszej fazie adaptacji
podlegają weryfikacji. Na proces przystosowania dziecka do przedszkola nie
należy więc patrzeć tylko jako na rezultat działania jego indywidualnych
zdolności. Pierwsze dni trzylatka w przedszkolu należą do bardzo trudnych i
obciążających psychikę doświadczeń, dlatego bardzo ważne jest by przebiegały
w atmosferze bezpieczeństwa, spokoju, łagodności.
Dla wielu dzieci pierwsze kontakty z przedszkolem są źródłem przykrych
napięć emocjonalnych, powodujących trudności w przystosowaniu do nowego
środowiska. Jednak przedszkole jest dobrym otoczeniem zewnętrznym
sprzyjającym uczeniu niezależności i uspołecznienia. Kontakty jednostki z
rówieśnikami uczą norm współżycia w grupie społecznej i respektowania praw
jakimi się rządzi. Dziecko szybciej pokona proces adaptacji i zniesie
niedogodności życia w zbiorowości, gdy będzie postrzegało przedszkole jako
miejsce bezpieczne i atrakcyjne dla siebie. Dlatego też nauczyciele powinni
dążyć do tego, by poprzez swoją pracę wychowawczą i dydaktyczną stworzyć
dziecku warunki bezpiecznego, szczęśliwego, najważniejszego okresu życia -
dzieciństwa. Istotne jest ukazywanie dzieciom możliwości pokonywania
trudności, motywowania do dalszego działania i poszukiwania rozwiązań
trudnych sytuacji, tak aby proces adaptacji przebiegał pozytywnie niwelując
narażenie dziecka na stres.
4.) Przystosowanie do szkoły:
Adaptacja dziecka do szkoły musi być rozpatrywana jako proces trwający w czasie. Przebieg tego procesu zależy od różnych czynników. W pierwszym okresie pobytu dziecka bardzo dużą rolę spełniają spostrzeżenia, doświadczenia, ukształtowany obraz innych ludzi, zarówno dorosłych jak i rówieśników. Dzieci o negatywnych doświadczeniach, które doznały wiele krzywd i niesprawiedliwości, które czują się niechciane i odrzucone, potrzebują znacznie dłuższego czasu na „oswojenie się”. Dzieci o dużym poczuciu bezpieczeństwa ufające dorosłym potrzebują tego czasu niewiele. Znacznie szybciej przestają się zachowywać z rezerwą, szybciej się „otwierają”, nawiązują kontakt z dziećmi i nauczycielką. Jednym z czynników wewnętrznych warunkujących adaptację dziecka do nowego środowiska jest wiek.
Łatwiejsze przystosowanie się do szkoły dziecka starszego jest związane z pełniejszym rozwojem potrzeb psychospołecznych, z wiekiem doskonalą się procesy asymilacji i akomodacji, zatem im starsze dziecko, tym większa szansa dobrego przystosowania.
Z czynników zewnętrznych, które wpływają na proces adaptacji należy wymienić środowisko rodzinne dziecka. Różnorodne nieprawidłowości istniejące w rodzinie utrudniają zaspokajanie potrzeb dziecka, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa oraz miłości i przynależności. Deprawacja potrzeb prowadzi do zaburzeń w psychospołecznym rozwoju dziecka, które wpływają na adaptację społeczną do środowiska pozarodzinnego.
Pozytywny przebieg procesu przystosowania dziecka do warunków szkolnych zapewnia rodzina, która m. in. zachowuje wyrównany bilans uczuciowy oraz prawidłowe postawy rodzicielskie, dostarcza modeli rodziców, którzy posiadają określone kwalifikacje zawodowe, zapewnia dziecku kontakty z rówieśnikami, stwarza ustabilizowane warunki materialne i mieszkaniowe.
Najmniejszą szansę przystosowania (wg prowadzonych badań) mają dzieci wychowywane w sposób liberalny, nadmiernie opiekuńczy. Stwierdzono u nich objawy zaburzeń zarówno w zakresie reakcji emocjonalnych, jak i biologicznych funkcji organizmu. Są często nasilone i mają szeroki zakres. Największą szansę dobrego przystosowania mają natomiast dzieci wychowywane w sposób racjonalny ( cechuje go pozytywny stosunek emocjonalny do dziecka, rodzice w pełni akceptują dziecko oraz pożądane formy jego zachowań, nie akceptują natomiast zachowań niepożądanych). Trudności w przystosowaniu występują u tych dzieci rzadko, a objawy zaburzeń w reakcjach emocjonalno - społecznych oraz biologicznych funkcjach organizmu są słabo nasilone i mają niewielki zakres.
Dzieci akceptowane przez rodziców mają lepiej wykształcone umiejętności nawiązywania trwałych więzi emocjonalnych z rówieśnikami i dorosłymi, zdolność do wyrażania swoich uczuć. Postawa odrzucająca sprzyja kształtowaniu się u dzieci agresywności, nieposłuszeństwa, kłamstwa, a nawet hamuje rozwój uczuć wyższych. Przy postawie unikającej dziecko może być niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, może być nastawione antagonistycznie do rówieśników i otoczenia, niezdolne do wytrwałości w nauce, może wchodzić w konflikty z rówieśnikami i dorosłymi, przejawiać niechęć do przedszkola, później szkoły. Słaba więź lub rozpad małżeństwa rodziców powodują pogorszenie się sytuacji emocjonalnej dziecka, co w konsekwencji powoduje trudności w adaptacji dziecka w szkole, także dzieci pochodzące ze skłóconych środowisk rodzinnych, gdzie w większości rodzice prezentują niewłaściwe postawy mają trudności z prawidłowa adaptacją do szkoły.
Bibliografia:
T. Tomaszewski, Psychologia, PWN, Warszawa 1979.
M. Kościelska, Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny, PWN, Warszawa 1984.
D. Klaus- Stańska, Adaptacja szkolna siedmiolatków, WSP, Olsztyn 1994.