26. Samorządność w grupie wychowawczej

Rozwijanie samorządności w różnego typu instytucjach wychowujących nie jest przedsięwzięciem łatwym. Świadczy o tym choćby fakt, iż u nas zaledwie w niewielu szkołach i innych instytucjach opieki i wychowania udało się zrealizować ideę samorządności w stopniu zadawalającym. Trudności w rozwijaniu samorządności dzieci i młodzieży są możliwe do przezwyciężenia dzięki humanistycznemu podejściu, a także eksponowaniu metod oddziaływań pośrednich oraz w miarę częstemu porozumiewaniu się z wychowankami w formie rozmów i dyskusji.

Istotnymi czynnikami warunkującymi samorządność w różnych placówkach opiekuńczo - wychowawczych i szkołach są także:

- umożliwianie podejmowania zadań wzrastających z realnych sytuacji życiowych oraz zainteresowań i potrzeb dzieci i młodzieży - zadania sprzyjające pogłębianiu samorządności mogą dotyczyć np. zorganizowania wycieczki, dyskoteki. Mają to być zadania konkretne, na miarę własnych możliwości dzieci i młodzieży. Zadania takie wymagają szczególnego potraktowania przez nauczycieli i wychowawców, to znaczy jako pierwszoplanowych i o wyjątkowo dużym znaczeniu wychowawczym.

- stopniowe zwiększenie zakresu współudziału wychowanków w decydowaniu o swoich sprawach i działaniu dla wspólnych celów - w pierwszym etapie wychowankowie biorą udział w decyzjach i praktycznej ich realizacji pod bezpośrednim kierunkiem wychowawcy. Wtedy na ogół dalecy są jeszcze od pełni samorządnych decyzji, ale niektórzy z nich nabierają przeświadczenia, iż wychowawca rzeczywiście liczy się z ich zdaniem. Podczas drugiego etapu wychowankowie mają możliwość podejmować decyzje także z własnej inicjatywy, a więc bez podpowiadania czy inspiracji wychowawcy. Nadal jednak w wielu sprawach wyklucza się ich współudział w decyzjach. Trzeci etap umożliwia dzieciom i młodzieży współdecydowanie niemal we wszystkich sprawach życia zakładowego czy szkolnego ( etap jest możliwy u dzieci powyżej 12 roku życia).

- włączenie do samorządnej działalności całej społeczności dziecięcej i młodzieżowej - współudział każdego wychowanka w podejmowaniu decyzji i działań związanych z życiem zakładowym lub szkolnym. Warunek ten sugeruje, iż o ostatecznym profilu wszelkich działań wychowanków nie może decydować tylko wąska ich grupa. Wszyscy mają być w pełni świadomi swych uprawnień i poczuwać się do odpowiedzialności za to, co się dzieje w placówce. Jest to możliwe tylko przy dopuszczeniu do podejmowania decyzji i działań wszystkich członków danej społeczności dziecięcej lub młodzieżowej. Zwraca na to szczególną uwagę A. Kamiński - podkreśla on korzyści wynikające z tego rodzaju pedagogicznej. Wg niego powszechny udział w decyzjach i działaniach aktywizuje jak największą liczbę dzieci i młodzieży; umożliwia maksymalnej liczbie dzieci przejście przez sytuację przywództwa i podporządkowania, ujawnia, rozbudza i utrwala różnego rodzaju ich uzdolnienia, rozszerza doświadczenia społeczne dzieci i młodzieży, a także umożliwia nabywanie wielostronnych nawyków społecznego działania.

- dbałość o zapewnienie dynamicznego rozwoju samorządności - przejawia się w ciągłym ulepszaniu i urozmaicaniu działań dzieci i młodzieży. Jest ważne aby działań tych nie ograniczać wyłącznie do pełnienia określonych funkcji, np. przewodniczącego, dyżurnego. Miarą postulowanej dynamiki samorządności wychowanków są doraźnie wykonywane przez nich zadania, jak przygotowanie gazetki, zorganizowanie wycieczki lub udekorowanie sali. Z drugiej strony błędem byłoby jedyne bierne wyczekiwanie na tego rodzaju zadania. Zachodzi zatem także konieczność dyskretnego podsuwania przez wychowawcę różnych zadań, które mogą liczyć na powszechną akceptację wychowanków.

Cele i zadania samorządności w placówkach opiekuńczo - wychowawczych:

- wspólne organizowanie warunków życia zakładowego jak: samoobsługa w sypialniach, jadalni i świetlicy, udział w ustalaniu jadłospisu, planowanie wydatków, załatwianie zakupów,

- troskę o dobre wyniki w nauce, czyli dbałość o właściwe urządzenie i wyposażenie miejsc do odrabiania lekcji, przestrzeganie spokoju w czasie nauki własnej, organizowanie pomocy w nauce, wyzwalanie pozytywnej motywacji uczenia się,

- zorganizowanie czasu wolnego poprzez urządzanie zabaw, imprez artystycznych, wycieczek, uroczystości związanych z tradycjami placówki, ustalanie programu zajęć na niedziele i święta,

- udział w życiu środowiska w formie nawiązywania kontaktów z różnymi instytucjami i ciekawymi ludźmi, zwiedzanie interesujących miejsc, zabytków danej miejscowości, uczestnictwo w lokalnych obchodach lub uroczystościach,

- ustalenie obowiązującego trybu życia i zwyczajów w placówce : podział na grupy wychowawcze, przydział pokoi, itp.

- współudział w regulowaniu współżycia w zespole oraz rozstrzyganie praktycznych problemów moralnych i konfliktów, czyli kształtowanie właściwych stosunków między chłopcami a dziewczętami, odpowiednich postaw wobec najmłodszych, ustalenie środków zapobiegawczych, wyznaczenie kar i nagród,

- organizowanie spotkań dyskusyjnych na interesujące tematy, w tym także spotkań z ciekawymi osobami, oraz organizowanie różnych kół zainteresowań.

A. Kamiński wyróżnia 9 niebezpieczeństw, które przeszkadzają w organizowaniu samorządności:

1. Nadmiar podniet, czyli nadużywanie współzawodnictwa jako formy aktywizacji samorządowej działalności.

2. Nadmiar aktywności i odpowiedzialności wychowanków, to jest nieliczenie się z ich realnymi możliwościami, co odbija się niekorzystnie, zwłaszcza na dalszym rozwoju umysłowym i społecznym dzieci.

3. Zaniedbywanie opieki nad samorządem ze strony wychowawcy, szczególnie w przypadku zatargów i konfliktów powstających wśród dzieci i młodzieży w ramach wykonywanych przez nie samorządnych działań.

4. Przekształcanie się grupy działaczy samorządu w klikę, stwarzającą jedynie pozory swej użyteczności za pomocą utrzymywania zewnętrznego ładu i porządku wśród podległych sobie wychowanków.

5. Osiąganie rzeczowych wyników kosztem strat wychowawczych, w tym nierzadko za pomocą obietnic i przekupstwa korzyściami materialnymi i niematerialnymi, aby spowodować np. zwycięstwo wychowanków w danym konkursie.

6. Nadmiar ingerencji wychowawczej ze strony wychowawcy, którego gorliwość pedagogiczna ogranicza do minimum swobodę wyborów wychowanków.

7. Zadowolenie się doraźnym i czysto zewnętrznymi efektami, a więc zwykłą atrakcyjnością, zastępującą zaplanowaną, systematyczną aktywność samorządu.

8. Niebezpieczeństwo blagi społecznej, polegającej na przynależności do zbyt wielu ogniw życia samorządowego (przynależność do wielu kół zainteresowań w efekcie czego jest się biernym).

9. Zasklepienie się w samym sobie, wyrażające się w tendencji do przeciwstawiania się innym grupom i społecznościom, wyrażania im swojej niechęci.

M. Łobocki: ABC wychowania.

---