28.BIBLIOTERAPIA I JEJ ZNACZENIE W WYCHOWANIU
W fachowej literaturze bibliotekarskiej przywołuje się najczęściej prace R.J.Rubin, która podzieliła biblioterapię na:
- instytucjonalną, która oznacza zastosowanie literatury - przede wszystkim dydaktycznej- do potrzeb indywidualnego pacjenta. Jej celem jest informowanie chorego i zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji.
- kliniczną, która polega na stosowaniu literatury, głównie wyobrażeniowej, w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Jej celem jest uzyskanie przez pacjenta zdolności „wglądu” w siebie, co ma doprowadzić do zmiany jego sytuacji psych.
- wychowawczą,(rozwojową)-w której stosuje się książki (materiały) wyobrażeniowe i dydaktyczne dostosowane do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fiz. i psych., ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. W ramach zastosowania środków i technik biblioterapeutycznych w ramach biblioterapii wychowawczej mówi się o biblioterapii reminiscencyjnej odwołującej się do wspomnień uczestników, uczestników biblioterapii behawioralnej, mającej na celu głównie zmianę zachowania.
Uczestnikami procesu biblioterapeutycznego w biblioterapii klinicznej są ludzie chorzy , pacjenci szpitali trudno znoszący pobyt w placówce, nie akceptujący swego stanu zdrowia: wszyscy Ci którzy wymagają pomocy psychologicznej. W biblioterapii wychowawczej są nimi: uczniowie, studenci, ludzie niedostosowani oraz zdrowi w sensie medycznym, ale mający kłopoty życiowe (rozwód, bezrobocie, strata kogoś bliskiego).
Literatura odpowiednio włączona w proces terapeutyczny może stać się czynnikiem redukującym stresy powstałe w wyniku choroby, pobytu w szpitalu czy niepełnosprawności. Za jedno z najważniejszych zadań biblioterapii uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnieniu się pacjenta, lub wychowanka przez dostarczenie takich bodźców, które umożliwiają mu twórcze, aktywne działanie- możliwe mimo niepełnosprawności.
Aby biblioterapia dała dobre efekty, potrzeba sprawnego współdziałania zespołu realizującego trzy podstawowe cele: rewalidacyjny, dydaktyczno-wychowawczy i profilaktyczny. W wyniku takiego działania mogą u pacjenta wystąpić pożądane zmiany w trzech aspektach jego działalności: w zachowaniu, wierzeniach i uczuciach.
Prawidłowo przebiegający proces biblioterapii ma na celu wykrywanie i diagnozowanie oraz stymulowanie potrzeb i uzdolnień oraz wskazywanie możliwości kompensacyjnych osób chorych i niepełnosprawnych, a także osób zdrowych, ale nie mogących sobie poradzić z różnymi sytuacjami i problemami życiowymi.
Stosując biblioterapię można wpłynąć na pewne sfery życia człowieka: psychiczną, intelektualną, społeczną, emocjonalną. Można też w pewnym stopniu ingerować w jego zachowanie.
W sferze psychicznej można stymulować dążenia do podniesienia jakości jego życia i dążenia do zaspakajania potrzeb. Można też wpłynąć na jego koncepcję wolnośći i tożsamości osobistej, ściśle związanej z jego twórczą aktywnością.
W sferze intelektu człowieka choremu i niepełnosprawnemu można pomóc w zakresie zdobycia przez niego niezbędnej wiedzy i umiejętności jej zastosowania w prawidłowym funkcjonowaniu w zmienionych, trudnych warunkach. Wspierać g w dążeniu do „bycia sobą” mimo największych nawet dysfunkcji
W sferze społecznej można przyczyniać się do dostrzegania przez pacjenta(wychowanka) socjalnych i kulturowych uwarunkowań jego funkcjonowania w świecie. Można korygować jego zaburzone stosunki z najbliższą rodziną, pracownikami, z innymi chorymi, niepełnosprawnymi
Natomiast w przypadku niepożądanych zachowań biblioterapia może wspomagać pacjenta w odchodzeniu od jego sposobu postępowania, od jego nawyków życiowych.
Może zatem biblioterapia wspierać proces leczenia na oddziałach szpitalnych, w sanatoriach, w placówkach opieki społecznej, w ośrodkach leczenia uzależnień, w szkołach masowych i specjalnych w placówkach penitencjarnych.
Jej terapeutyczno-wychowawcze efekty to:
- odnalezienie się pacjentów(wychowanków) w nowej syt. Życiowej
- uzyskanie informacji w przypadku chorych i niepełnosprawnych o stanie własnego zdrowia i sposobach przezwyciężania choroby lub niepełnosprawności, w przypadku innych osób to inf. o ich syt. Psychicznej, kulturowej i sposobach ich zmiany
- znalezienie wzorców do naśladowania
- odkrycie w sobie nowych zainteresowań i zdolności
- odkrycie w literaturze wartości dotychczas niedpstrzgalnych
Biblioterapia jest ściśle związana z potrzebami grupy terapeutycznej. Inaczej będzie prowadzona biblioterapia dla dzieci, inaczej dla dorosłych. Inna będzie dla sprawnych fiz i umysłowo, a inna dla upośledzonych itd.
Przy opracowaniu programów biblioterapeutycznych wykorzystywane są metody głośnego i cichego czytania ze zrozumieniem, metody pracy z tekstem literackim wypracowane przez filologów oraz bibliotekarzy. Wykorzystując i badają wpływ książki na uczestnika zajęć terapeutycznych, korzysta się z metod literaturoznawczych literaturoznawczych psychologicznych. Z powodzeniem korzysta się również z metodyki dramy i inscenizacji. Odwołuje się także do metodyki pracy zuchowej oraz pracy w grupach wspólnotowych.
Ważnym elementem programu biblioterapeutycznego jest biblioterapeuta - osoba, od której zależy powodzenie całego przedsięwzięcia. Jej zadaniem jest usunięcie lub załagodzenie skutków choroby, pomoc w prawidłowym rozwoju osobowości, wsparcie psychiczne. Musi to być nie tylko dobrze wyszkolony profesjonalista, ale człowiek, który potrafi zrozumieć pacjenta. Aby sprostać zadaniom biblioterapii, musi poznać potrzeby psych swoich pacjentów, ich mechanizmy obronne, sposoby postępowania. Powinien być wrażliwy, ludziom przychylny, twórczy i zdolny, dzielić się swoimi doświadczeniami i przeżyciami z uczestnikami procesu biblioterapii.
Literatura:
Borecka Irena: Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum. Wałbrzych 2002.
Borecka Irena: Biblioetrapia. Terapia i praktyka. Poradnik. Warszawa 2001.
Borecka Irena: Biblioterapia. Skrypt dla studentów. Wałbrzych 2001.