1

Niedostosowanie społeczne

dzieci i młodzieży

Kraków 2004

Niedostosowanie to:

• stan braku równowagi psychicznej,

spowodowanej tym, że w toku

interakcji jednostki ze środowiskiem

to ostatnie nie zaspokaja potrzeb

jednostki.

• Nie powstaje ono w sposób nagły

lecz stopniowo narasta.

• Początkowo zachowanie dziecka jest

normalne.

Niedostosowanie

• Anormalne jest natomiast jego

środowisko. Ono właśnie przyczynia

się do stopniowego zakłócenia u

dziecka procesów regulacji

wewnętrznej, do pojawienia się coraz

głębszych zaburzeń emocjonalnych i

konfliktów z otoczeniem.

Niedostosowanie

• Dzieci niedostosowane społecznie

sprawiają poważne trudności

wychowawcze w rodzinie i w szkole. Nie

przestrzegają podstawowych norm i zasad

postępowania .

Nie jest to chwilowy bunt, lecz uogólniona

postawa którą cechuje negacja

autorytetów i społecznie aprobowanych

wartości.

Niedostosowanie

• Dziecko takie charakteryzuje się

brakiem lub trudnościami w
nawiązywaniu kontaktów z innymi

ludźmi. Poprzez to żywi do nich
raczej uczucia negatywne:

- strach

- gniew

- zazdrość

Niedostosowanie

W praktyce resocjalizacyjnej najczęściej

wyróżnia się takie postacie niedostosownia

jak:

1. Wczesne objawy wykolejenia:

- niepowodzenia szkolne i wagary

- ucieczki z domu

- picie alkoholu

2. Zachowania przestępcze

- kradzieże

2

Niedostosowanie

• 3.Zachowania neurotyczno -lękowe

- fobie;

- obsesje

• - objawy histeryczne;

4. Zachowania psychopatyczne (którego

podstawowym kryterium służącym do

odróżnienia psychopatii od innych typów

niedostosowania jest tzw. deficyt lęku)

Czynniki wywołujące

problem niedostosowania

tkwią w

1.Środowisku domowym -

- warunki kulturalne i materialne

domu, braki w tej dziedzinie

atmosfera domowa i stosunek

rodziców do siebie (awantury,

alkoholizm)

2.stosunki panujące między dziećmi a

rodzicami i ich poczucie

bezpieczeństwa

Czynniki wywołujące

problem niedostosowania

tkwią w

• 3. Środowisku szkolnym -

- stosunek nauczyciela do dziecka i

odwrotnie

- wzajemne stosunki dziecka z innymi

- opóźnienie w nauce

4. Przyczynach środowiskowo -

wrodzonych

- życie płodowe

- moment narodzin

Typowe objawy

niedostosowania społecznego

nadużywanie alkoholu przez młodzież,

uzależnienie lekowe, toksykomania,

samobójstwa, prostytucja, ucieczki z

domu, wagary, pasożytnictwo społeczne,

uczestnictwo w gangach podkulturowych,

notoryczne kłamstwa, werbalna agresja

(wulgarność), lenistwo szkolne,

nieprzestrzeganie przepisów szkoły,

zaburzenia koncentracji uwagi, lękliwość,

wzmożone konflikty z nauczycielami lub

rówieśnikami.

Typowe objawy

niedostosowania społecznego

MEN oprócz typowych objawów

wyróżniło także: włóczęgostwo,
niszczenie mienia, stosowanie

przemocy, bójki, przywłaszczenie
cudzego mienia, kradzieże,

demoralizacja seksualna, inne

przestępstwa, tatuaże.

Nieprzystosowanie społeczne – 1997 –

Centrum Metodyczne Pomocy

Psychologiczno - Pedagogicznej

• Około 6,46% uczniów przejawia różne formy

niedostosowania społecznego;

• 2,64% przejawia zachowania agresywne;
• 11,9% ucieka z domu i długotrwale wagaruje;
• 0,16% kradnie;
• 0,59% dopuszcza się wandalizmu;
• 0,53% spożywa alkohol

3

Nieprzystosowanie społeczne – 1997 –

Centrum Metodyczne Pomocy

Psychologiczno - Pedagogicznej

• Wskaźniki te są wyższe w mieście (6,66%), niż na wsi

(4,96%)

• W latach osiemdziesiątych wskaźnik

nieprzystosowania nie przekraczał 2% uczniów;

• Wskaźniki zachowao agresywno-przemocowych w

poszczególnych województwach waha się od 1,9% do
7,45% uczniów

• W placówkach opiekuoczo-wychowawczych i

resocjalizacyjnych dotyczy on 35,65 uczniów

Dzieci ofiarami przestępstw

• Według statystyki Biura Prewencji Komendy

Głównej Policji

• 1995 r - 9417 dzieci poniżej 18 r życia ofiarami

przemocy;

• 1996 – 9417
• 1997 – 11 151

Przestępstwa nieletnich

• Wskaźnik dynamiki przestępczości dzieci i

młodzieży są znacznie niższe niż wskaźniki
dynamiki przestępczości dorosłych

• Dwie tendencje występujące w przestępczości

nieletnich:

- brutalizacja działao sprawców;
- rosnąca liczba dzieci w wieku do 13 lat

popełniających czyny karalne

Regulacje prawne

• W Polsce obowiązuje ustawa o przestępczości

nieletnich Ustawa z dnia 26 października 1982
r (Dz.U. z 1982 r Nr 35 poz. 228, ze zm.) o
postępowaniu w sprawach nieletnich,
regulujące postępowanie w prawach
nieletnich w zakresie:

Regulacje prawne

• - zapobiegania i zwalczania demoralizacji w stosunku

do osób, które nie ukooczyły lat 18;

• postępowania w sprawach o czyny karalne w

stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu
po ukooczeniu lat 13, ale nie ukooczyły lat 17;

• Wykonywania środków wychowawczych lub

poprawczych w stosunku do osób, względem których
środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do
ukooczenia przez te osoby lat 21

• Niema wyraźnie określonej dolnej granicy wieku

odpowiedzialności karnej za naruszenie prawa
karnego

Wskaźniki policyjne co do

przestępstw nieletnich

• Obserwuje się stały wzrost liczby przestępstw

dokonywanych przez nieletnich;

• Zwiększa się udział nieletnich sprawców w

przestępczości rozbójniczej, narkotykowej,
związanej z kradzieżami mienia i
uszkodzeniami ciała

4

Przestępczośd a media

• Zjawisko przestępczości wśród młodzieży nie jest w

tak dużym stopniu nasilone jak można było bo to
przypuszczad na podstawi informacji przekazywanych
przez media

• Nieletni pomiędzy 13 a 17 rokiem życia, którzy weszli

w 1997 roku w konflikt z prawem stanowili 1,7%
ogółu populacji osób w tym wieku, a dzieci poniżej
13 roku życia 0,8% populacji w tym wieku

Charakterystyka i skala

przestępczości nieletnich

• Nieletni sprawcy czynów karalnych to

najczęściej uczniowie starszych klas szkół
podstawowych oraz uczniowie szkół
zawodowych. Dominując grupę stanowią
chłopcy w wieku 13-16 lat (powtarzający klasy,
wagarowicze, uciekinierzy z domów
rodzinnych i placówek opiekuoczo-
wychowawczych i resocjalizacyjnych)

Uwarunkowanie przestępczości i

demoralizacji nieletnich

• Sytuacja rodzinna oraz nakładające się

na nie

• niepowodzenia szkolne ;
• wpływ rówieśników

Pochodzenie społeczne nieletnich

wchodzących w konflikt z prawem

• Rodziny rozbite;
• Niewydolne wychowawczo;
• Rodziny patologiczne (rodzice lub jedno z

nich jest przestępcami, narkomanami,
alkoholikami)

• Rodziny ubogie
• Rodziny dotknięte bezrobociem.

Uwarunkowania psychologiczne

• Zachowania agresywne i destrukcyjne młodych ludzi

maja podłoże w rodzinie (kondycja rodziny a
zwłaszcza brak ojca – nie tylko fizyczny ale przede
wszystkim emocjonalny); brak męskich wzorców
socjalizacyjnych;

• Wejście w grupę przestępcza to poszukiwanie

wzorów męskości (sposób kompensacji braku ojca)

Miejsca koncentracji przestępczości

nieletnich

• Tereny miejskie, szczególnie duże aglomeracje;
• Miejsca przestępstw: ulice, rejony budynków

mieszkalnych, obiektów handlowych, salonów
gier, szkół oraz okolice dworców, przystanków
komunikacji miejskiej

5

Powody popełniania przestępstw

przez nieletnich

• Chęd zdobycia pieniędzy;
• Zaimponowanie innym;
• Chęd przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych;
• Powielania wzorów i zachowao mających swoje źródło w

domu rodzinnym, bądź upowszechnianych w środkach
masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieostwa, agresji,
gwałtu);

• Poczucia bezkarności za wcześniejsze popełnione

przestępstwa;

• Poszukiwania akceptacji i poczucia bezpieczeostwa, których

nie znajduja ze strony rodziców i opiekunów

Przestępczośd nieletnich

• Częściej niż dorośli współuczestnictwa w popełnianiu czynów

kryminalnych z jedna lub kilkoma osobami, głównie dotyczy to
kradzieży i rozboju;

• Nieletni coraz częściej biorą udział w zorganizowanych

grupach z osobami dorosłymi;

• Działalnośd przestępcza w grupach wiąże się z tzw.

powrotnością do przestępstwa;

• Znaczny procent nieletnich (ok. 7-9%) dokonuje czynów

karalnych pod wpływem alkoholu;

• Najczęściej nietrzeźwych nieletnich odnotowano jako

sprawców zabójstw, uszkodzeo ciała, bójek, pobid, zgwałceo
(w tym ze szczególnym okrucieostwem), rabunków i
wymuszeo rozbójniczych

Alkohol a przestępstwa nieletnich

• Spożywanie alkoholu może stad się

samoistną przyczyną prowadzenia
postępowania jak i towarzyszyc innym
zachowaniom;

• Problem ten dotyczy przede wszystkim

chłopców, ale wzrata ilośd dziwcząt
naduzywających alkoholu

Alkohol a przestępstwa nieletnich

• Wiele przestępstw jest popełnianych przez nieletnich

pod wpływem alkoholu;

• Nadużywanie alkoholu powoduje szereg zmian

osobowościowych, determinujących określone
zachowania (przyczyny bezpośrednia i pośrednia);

• W 1997 blisko 30% nieletnich podejrzanych o

dokonanie zabójstwa i około 25% podejrzanych o
gwałt było pod wpływem alkoholu

Alkohol a przestępstwa nieletnich

• Alkoholizm jako dewiacja samodzielna praktycznie

nie występuje, przeważnie towarzyszy mu cały szereg
objawów niedostosowania takich jak: ucieczki z
domów, wagary, palenie papierosów.

• Spożywanie alkoholu to jeden z elementów

niedostosowania dzieci i młodzieży, jest tez niestety
stałym znaczącym elementem subkultur
młodzieżowych

Alkohol a przestępstwa nieletnich

• Picie alkoholu jest nie tylko modne ale także stanowi

funkcję inicjującą, przechodzenie w świat ludzi dorosłych,
stanowi przedmiot współzawodnictwa, daje pozycje w
grupie

• Grupa staje się wyznacznikiem postępowania nieletnich

„normą”

• Autorytet lidera w grupie, wykorzystywanie słabszych,

zmuszanie do czynów przestępczych;

• Alkohol przełamuje strach przed popełnieniem

przestępstwa i redukuje napięcie po jego popełnieniu

• Motywem przestępczym jest także zdobycie alkoholu lub

środków na alkohol, co nie musi byd oczywiście dowodem
uzależnienia, ale jest wyznacznikiem wartości dla której
sprawca podejmuje ryzyko

6

Przestępczośd nieletnich

• W latach 90-tych obserwuje się wzrost

tendencji rejestrowanej liczby nieletnich
przestępców oraz liczby przestępstw przez
nich dokonywanych

• Najczęściej popełniane przez nieletnich

przestępstwa to kradzieże mienia prywatnego
i kradzieże z włamaniem

Modele postępowania z nieletnimi

• Wychowawczo-resocjalizacyjny (przyjęty przez

ustawę)

• Jurydyczny;
• Resocjalizacyjny;
• Sprawiedliwości naprawczej

Nieletni sprawcy czynów karalnych

Lata:

Czyny karalne

Sprawcy

1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998

40 961
52 138
57 344
69 051
56 353
53 425
60 525
62 834
66 220
72 152
75 822
82 551
70 073
72 989
78 758

25 584
29 424
29 800
35 335
31 701
35 593
43 356
41 296
41 573
43 039
61 109
68 349
57 240
58 730
58 151

Przestępstwa nieletnich

• Nieletni sprawcy , którzy dokonali przestępstw

przeciwko zdrowiu i życiu charakteryzowali się
bezwzględnym, bardzo okrutnym sposobem
działania (działali w grupie i byli nietrzeźwi);

• Wzrasta także liczba sprawców czynów karalnych,

którzy nie ukooczyli 13 roku życia (świadczy to o
zaniedbaniu i braku właściwej opieki nad
dziedmi)

• W 1997 r 5 434 dzieci popełniło 3 981 czynów

karalnych: w tym 4 zabójstwa, 192 uszkodzeo
ciała, 11 zgwałceo, 362 kradzieży rozbójniczych i
wymuszeo

Przestępstwa nieletnich

• Według oceny policji ucieczki dzieci i

młodzieży z domów rodzicielskich, z placówek
opiekuoczo-wychowawczych i
resocjalizacyjnych wyjątkowo sprzyjają
dewiacji nieletnich ( wiele z nich nawiązuje w
tym czasie kontakty ze światem przestępczym
rówieśniczym i dorosłych lub staje się ofiarami
przestępstw

Środki podejmowane w stosunku do
nieletnich w przypadku stwierdzenia

przejawów demoralizacji lub czynu

karalnego

• Środki wychowawcze; (upomnienie, zobowiązanie

do określonego postępowania, nadzór
odpowiedzialny rodziców lub osoby godnej
zaufania, nadzór kuratora, skierowanie do
kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, zakaz
prowadzenia pojazdów mechanicznych,
przepadek rzeczy uzyskanych w związku z
popełnieniem czyn karalnego, umieszczenie w
instytucji lub organizacji powołanej do
przygotowania zawodowego, w rodzinie
zastępczej, w placówce opiekuoczo-
wychowawczej

7

Środki podejmowane w stosunku do
nieletnich w przypadku stwierdzenia

przejawów demoralizacji lub czynu

karalnego

• Leczniczo-wychowawcze; (umieszczenie w

szpitalu psychiatrycznym lub innym
odpowiednim zakładzie leczniczym

• Poprawcze (umieszczenie nieletniego w

zakładzie poprawczym)

Pozbawienie dziecka wolności

• W związku z naruszeniem przez nieletniego prawa karnego
• W prawie polskim nie ma w stosunku do nieletnich

tymczasowego aresztowania

• Można o charakterze izolacyjnym podjąd następujące środki:

- umieszczenie w policyjnej izbie dziecka max do 48 h lub 72

godzin, a za zgoda sądu rodzinnego nie dłużej niż 14 dni

- umieszczenie w placówce opiekuoczo-wychowawczej,

zastosowane przez sąd;

- umieszczenie w schronisku dla nieletnich max 3 miesiące

Pozbawienie dziecka wolności

• Środki wychowawcze i poprawcze wiążące się

z pozbawieniem nieletniego wolności

- umieszczenie w placówce opiekuoczo-

wychowawczej lub resocjalizacyjnej (dawniej
zakładzie wychowawczym);

- Umieszczenie w zakładzie poprawczym;
- kara pozbawienia wolności orzekana

fakultatywnie