Konstytucyjny System Organów Państwa

Dr Robert Musiałkiewicz

KONSTYTUCJA

Konstytucja (od

łac.

constituo,-ere - urządzać, ustanawiać, regulować) -

akt prawny

, określany także jako

ustawa

zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł

prawa

w

państwie

.

Najczęściej konstytucja odróżnia się też od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma
tylko jedną konstytucję (choć może się ona składać z kilku aktów prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw
może być nieograniczona.

Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej:

1. Szczególna treść - wyraża się w tym, że reguluje podstawowe instytucje politycznego i społeczno-gospodarczego
państwa. O tym jakie instytucje ustroju państwa uznać należy za podstawowe i uczynić je przedmiotem regulacji
konstytucyjnej, decyduje ustawodawca konstytucyjny.

2. Szczególna forma- polega na jej:

•

szczególnej nazwie

•

trybie powstania

•

trybie zmiany

3. Szczególna moc prawna - nadrzędność konstytucji w systemie prawa.

KONSTYTUCJA jako ustawa zasadnicza o szczególnej mocy prawnej

•

jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, gwarantuje prawa,

wolności i obowiązki jednostki.

•

zawiera podstawowe zasady dotyczące treści (aksologii) prawa, określa jego formy(hierarchie aktów

prawnych) i tryb stanowienia(kompetencje organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju)

•

zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest więc aktem w tej hierarchii nadrzędnym.

Każdy inny akt normatywny musi być z nią spójny – tzn. musi przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy
sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji, a ponieważ wiele postanowień konstytucyjnych jest ujętych
w sposób ogólny zasadę spójności nazywa się pozytywnym aspektem obowiązku realizacji konstytucji.

Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa.

Zasady i formy stosowania konstytucji

Stosowanie konstytucji to zakaz podejmowania działań sprzecznych oraz obowiązek podejmowania działań i
unormowań służących realizacji konstytucji, oraz powoływanie norm i zasad konstytucyjnych, jako bezpośredniej
podstawy, tam gdzie jest to możliwe

→

dwie koncepcje:

zasada pośredniczącej roli konstytucji – konstytucja jako akt adresowany do ustawodawcy.

zasada bezpośredniego stosowania konstytucji – tam gdzie postanowienia konstytucyjne sformułowane są w sposób
precyzyjny do danej sytuacji, podmiot powinien zastosować w pierwszym rzędzie konstytucję, a potem inne ustawy.

Formy sądowego stosowania konstytucji:

1. jako samoistna podstawa rozstrzygnięcia – gdy norma nadaje się do bezpośredniego stosowania, a ustawodawstwo
zwykłe nie normuje tej kwestii, lub normuje ją częściowo

2. współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych – sąd będzie musiał wybrać ta wykładnię, która
w najpełniejszy sposób realizuje normy konstytucji.

W przypadku konfliktu między normą konstytucyjną a ustawową – sad musi albo dokonać takiej interpretacji
przepisu ustawy, by była ona zgodna z konstytucją, ale musi także podjąć działania zmierzające do usunięcia
niekonstytucyjnego przepisu z systemu prawa.

Rodzaje konstytucji:

1. pisane i niepisane (oparte na prawie zwyczajowym, precedensach, Wielka Brytania)

2. sztywne (ma moc wyższą niż ustawa zwykła i trudniejszy tryb zmiany) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw
zwykłych)

3. jednolite (cała treść w jednym akcie) i złożone (kilka aktów do odrębnych kwestii, np. III Republika Francuska)

4. kryterium historyczne – generacje konstytucji:

I generacja - najstarsze-Konstytucja USA, fr. deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789, ustawy konstytucyjne
francuskie z 1875

II generacja-po I wojnie św.- Konstytucja weimarska z 1919, polska Konstytucja Marcowa z 1921

III generacja-po II wojnie św.- Japonia z 1946

IV generacja- okresu wychodzenia z systemu totalitarnego – Grecja z 1975, Portugalia z 1976

5. stabilne (USA) – niestabilne (Francja) – ważny czynnik nie dla demokratyczności państwa, ale dla autorytetu
konstytucji

Za pierwszą historycznie uznaje się konstytucję

USA

(17 września

1787

) - choć do tej roli pretenduje też

Konstytucja

Korsyki

z

1755

. Drugą (lub też trzecią, w zależności od stosunku do Konstytucji Korsyki) na świecie, a pierwszą (lub

też drugą, w zależności od stosunku do Konstytucji Korsyki) w

Europie

jest

Konstytucja 3 Maja

z

1791

.

KONSTYTUCJE w POLSCE

Konstytucja majowa (3 maja 1791)

Konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.)

W konstytucji sformułowano 3 podstawowe zasady ustroju politycznego: republikańska forma państwa, suwerenność
narodu i podział władz. Najwyższe miejsce w systemie organów państwowych posiadał Sejm(444).

Nowela sierpniowa (2 sierpnia 1926 r.)

Konstytucja kwietniowa (23 kwietnia 1935 r.)

•

autorytarna forma rządów,

•

prezydent otrzymał władzę zwierzchnią względem parlamentu i rządu był "odpowiedzialny przed Bogiem i

historią", posiadał prawo wskazania następcy na czas wojny

•

sejm - funkcja ustawodawcza (208), antydemokratyczna procedura zgłaszania i ustalania list kandydatów na

posłów

Mała konstytucja (19 luty 1947 r.) – likwidacja senatu

Konstytucja lipcowa (22 lipca 1952 r.)

odrzucenie zasady podziału władz na rzecz jednolitości władzy → sejm zajmował najwyższe miejsce,
podporządkowane mu były pozostałe organy (administracji, sądownictwa, prokuratury);

zniesiono urząd prezydenta, nowy kształt nadano Radzie Państwa (wybierana spośród posłów) – kompetencje
prezydenta i kompetencje zastępcze wobec sejmu

Nowela kwietniowa (7 kwietnia 1989 r.) – przywrócono senat, prezydenta – wybierany przez Zgromadzenie
Narodowe

Marzec 1990 r. – nowela konstytucji – wprowadzono postanowienia o ustroju władzy lokalnej i reaktywowano

ustawa konstytucyjna z 17.10.1992 o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP
oraz o samorządzie terytorialnym → Mała Konstytucja

Konstytucja 2 kwietnia 1997 r.

Główne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

zasada suwerenności narodu

zasada suwerenności i niepodległości RP

zasada legalizmu

zasada pomocniczości

zasada społecznej gospodarki rynkowej

zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita) zasada reprezentacji politycznej

zasada demokratycznego państwa prawa

zasada podziału i równowagi władzy

zasada pluralizmu partyjnego

zasada zrównoważonego rozwoju

zasada sprawiedliwości społecznej

ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU

Art. 4. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

aspekt negatywny zasady oznacza, zakaz wprowadzenia monarchii, czy wyróżniania jakiś grup społecznych lub
kategorii obywateli ponad naród;

aspekt pozytywny – zdefiniowanie pojęcia narodu → bardzo trudne, gdyż to nie jest tylko etniczne pojęcie, ani też
związane tylko z obywatelstwem, gdyż z jednej strony konstytucja w preambule definiuje naród jako wspólnotę
wszystkich obywateli, ale w art. 6 odnosi się też do Polaków, zamieszkałych zagranicą.

Art. 6 ust.2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z
narodowym dziedzictwem kulturalnym.

art. 4 ust. 2 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

demokracja bezpośrednia – jej formy to:

•

referendum:

art. 125 – ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa;

art. 90 ust. 3 – „referendum unijne”;

art. 235 ust. 6 – referendum konstytucyjne zatwierdzające zmiany rozdziału I, II i XII;

•

referendum lokalne.

demokracja pośrednia (przedstawicielska) – wskazane na pierwszym miejscu w konstytucji przez co uznane za
podstawową formę sprawowania władzy.

Wymogi istnienia demokracji pośredniej:

•

istnienie parlamentu (art. 10, art. 95);

•

demokratyczna procedura wyłaniania izb (powszechność, bezpośredniość, równość i tajność głosowania) (art.

96 ust. 2 i art. 97 ust. 2);

•

regularnie odbywające się wybory (art. 98);

•

system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art. 11-13);

•

odpowiednio silna pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych.

przedstawiciel Narodu:

art. 104 (art. 108) – posłowie i senatorowie przedstawicielami Narodu, ale zasada mandatu wolnego;

Konstytucja nie określa Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć materialnie jest nim, gdyż pochodzi z
wyborów powszechnych, co nadaje mu szczególną pozycję;

ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI PAŃSTWA

art. 5 – podstawowe zadania Rzeczypospolitej - strzeżenie niepodległości i nienaruszalności terytorium

art. 26 ust. 1 poprzez Siły Zbrojne

art. 85 ust. 1 obywatelski obowiązek ochrony Ojczyzny;

art. 126 ust. 2 stawia Prezydenta na straży suwerenności i bezpieczeństwa Państwa oraz nienaruszalności i
niepodzielności jego terytorium.

Niepodległość to odrębny byt państwowy, a suwerenność to zdolność państwa do samodzielnego decydowania o
dotyczących go sprawach.

Zasada ta nie oznacza zakazu włączenia się w proces integracji europejskiej (NATO i UE). Ograniczenie
suwerenności może nastąpić jedynie na podstawie wyraźnego postanowienia konstytucyjnego, dlatego wszystkie
konstytucje państw członkowskich UE mają tzw. europejskie klauzule → art. 90, który nie mówi o transferze
suwerenności, ale o transferze kompetencji, przy czym konstytucja wprowadza szereg gwarancji i zabezpieczeń:

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

Wykładnia tej zasady wg TK skupiała się na stanowieniu prawa, co doprowadziło do uznania, że nieodzownym
elementem demokratycznego państwa prawnego są ZASADY PRZYZWOITEJ LEGISLACJI, dla których podstawą
jest ZASADA OCHRONY ZAUFANIA OBYWATELA DO PAŃSTWA (= zasada lojalności państwa do
obywatela), która wyznacza minimum reguł uczciwości (zakaz ustanawiania pułapek na obywatela), opierając się na
ZASADZIE PEWNOŚCI PRAWA (bezpieczeństwa prawnego), które wyraża się w stanowieniu norm nienagannych
z punktu widzenia techniki legislacyjnej i szanowaniu istniejących stosunków prawnych. W ramach tej ogólnej zasady
zaufania TK sformułował szereg wymogów stanowienia prawa:

ZAKAZ WSTECZNEGO DZIAŁANIA PRAWA, a dokładnie lex severior retro non agit, co zależy też od dziedziny
prawa – bezwzględny zakaz w prawie karnym (art. 42 ust. 1), czy prawie podatkowym, a także od istnienia „zupełnie
wyjątkowych okoliczności”, takich jak np. realizacja konstytucyjnej wartości ważniejszej od chronionej zakazem
retroakcji, czy natury normowanych stosunków. Podobnie stanowi SN uznając zasadę tą za „kanon podstawowych
dyrektyw państwa prawnego”.

NAKAZ USTANAWIANIA ODPOWIEDNIEJ VACATIO LEGIS – zarówno ustawa o ogłaszaniu aktów
normatywnych i innych aktów prawnych jak i orzecznictwo TK uznają, że odstępstwo od 14 dniowego vacatio legis
dopuszczalne jest w przypadku istotnych okoliczności, albo gdy nowe przepisy nie wymagają takiego okresu. Ale
wszędzie tam gdzie nowe przepisy dot. obywateli należy zastosować „odpowiedni” czas, który może być nawet dłuższy
niż 14 dni .

ochrona praw nabytych i interesów w toku – dotyczy praw nabytych słusznie, a ograniczenie tej zasady może
nastąpić w sytuacjach wyjątkowych, np. w przypadku groźby kryzysu gospodarczego dopuszczalne jest zamrożenie
wynagrodzeń, czy waloryzacja rent i emerytur.

zasada określoności przepisów prawa – to wymóg takiej konstrukcji przepisów, by adresat bez trudności mógł
określić konsekwencje prawne z nich wynikające, tzn. nakaz używania pojęć jasnych i klarownych oraz zakaz używania
pojęć sprzecznych lub umożliwiających dowolną interpretację. Wymagania te dot. też umieszczania przepisów w
odpowiednich ustawach dot. danej materii.. Z zasadą tą wiąże się obowiązek jednolitego stosowania prawa i choć
organy administracji mogą zmienić pogląd, to muszą go umotywować i nie może to być nagminne.;

zasada proporcjonalności (zakaz nadmiernej ingerencji) – dot. treści stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla
przyjętego celu stosować tylko te środki, które są niezbędne dla jego realizacji (proporcjonalne);

hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego – :

nadrzędność konstytucji i system procedur gwarantujących jej ochronę;

zwierzchnictwo ustawy i jej wyłączność w sprawach wolności i praw oraz prawa daninowego;

wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rządowe.

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ

Art. 20 „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego państwa.

społeczna gospodarka rynkowa to pojęcie zaczerpnięte z niemieckiej doktryny, łączące w sobie:

zasadę gospodarki rynkowej (w aspekcie negatywny – zakaz wprowadzenia socjalistycznej gospodarki planowanej
oraz w aspekcie pozytywnym – gospodarka oparta na mechanizmach rynkowych, na które państwo może oddziaływać,
ale nie może ich zastępować swoimi decyzjami)

zasadę państwa socjalnego (nawiązanie do koncepcji tzw. państwa dobrobytu, które oddziaływuje na likwidowanie
kryzysów i napięć społecznych z jednej strony poprzez politykę interwencjonalizmu, tj. kontrola bezrobocia,
stymulowanie rozwoju itd., a z drugiej strony przez rozbudowę sieci zabezpieczeń społecznych, jak renty, emerytury,
systemy zasiłków)

wolność działalności gospodarczej – doprecyzowana w art. 22, który dopuszcza jej ograniczenie tylko w drodze
ustawy i tylko z ważnego interesu publicznego, a o zachowaniu tych przesłanek rozstrzyga TK.

własność prywatna – wskazanie na czym opierać się ma system gospodarczy, wykluczenie dominacji własności
państwowej. Element ten doprecyzowany jest w art. 64, który min. stanowi, że własność prywatna podlega takiej samej
ochronie niezależnie od form własności, a ograniczenia mogą być wprowadzane jedynie w drodze ustawy i o ile nie
naruszają istoty tego prawa.

Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych – dają wyraz idei negocjacyjnego załatwiania sporów,

Zasada pluralizmu politycznego

Istotą tej zasady jest wolność tworzenia i działania partii politycznych. Zakłada ona istnienie systemu wielopartyjnego
oraz zakazuje wprowadzania jakiejkolwiek monopartyjności. Każda partia może zrzeszać – na zasadach dobrowolności
i równości-wyłącznie obywateli polskich. Ustawa o partiach politycznych przewiduje rejestracyjny tryb ich tworzenia.
Partia musi być zarejestrowana w Sądzie Okręgowym w W-wie. Zgłoszenie partii politycznej do ewidencji musi być
poparte 1000 podpisów. W świetle art.13 Konstytucji est istnienie w RP partii politycznych i innych organizacji:

•

odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i

komunizmu

•

których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową

•

stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa

•

przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa

Konstytucyjne zasady prawa wyborczego

ZASADA POWSZECHNOŚCI określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze, wymagając by
wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało, co najmniej czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mogą
wynikać jedynie z naturalnych czynników, a nie politycznych.

Przesłanki czynnego prawa wyborczego są jednolite dla wszystkich rodzajów wyborów:

•

posiadanie obywatelstwa polskiego;

•

ukończenie 18 lat najpóźniej w dniu głosowania ;

•

posiadanie pełni praw publicznych (w tym wyborczych);

•

posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych.

Bierne prawo wyborcze – krąg różny w zależności od rodzaju wyborów: przede wszystkim przesłanką jest wiek →
wybory samorządowe – 18 lat; wybory do Sejmu – 21 lat; wybory do Senatu – 30 lat; wybory na Prezydenta – 35 lat;

System gwarancji – system procedur i instytucji, zapewniający możliwość oddania każdej osobie głosu:

1. nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny (art. 98 ust. 2 i art. 128 ust. 2)

2. zasady tworzenia obwodów głosowania (jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa
wyborców) – jednolita struktura, stałych obwodów, tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na wniosek
wójta (burmistrza, prezydenta), o wielkości 500-3000 mieszkańców, chyba że lokalne warunki przemawiają za inną
liczbą oraz obwody specjalne (szpitale, zakłady karne i areszty śledcze, polskie statki morskie oraz placówki
dyplomatyczne bądź konsularne, ale nie w koszarach wojskowych i policyjnych)

3. instytucja rejestrów i spisów wyborców

Rejestr – o stały charakter - prowadzony przez gminy i aktualizowany na bieżąco, udostępniany do wglądu. Możliwe
jest złożenie reklamacji do wójta (burmistrza, prezydenta) z możliwością ostatecznego odwołania do sądu rejonowego.

Spis – sporządzany do każdych wyborów (referendów), udostępniany do wglądu, a reklamacje rozpatrywane jak w
przypadku rejestrów. Obejmuje osoby stale zamieszkałe na terytorium obwodu, ale możliwe jest uzupełnienie na
własny wniosek w razie przebywania czasowego na tym terenie, bądź w razie braku zamieszkania. Możliwe jest
również uzupełnienie w dniu wyborów przez obwodową komisję wyborczą.

Instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania – wydawane w urzędzie gminy danego wyborcy, z jednoczesnym
wykreśleniem go ze spisu, ale nie z rejestru.

Procedura protestu wyborczego – każdy wyborcza bezprawnie niedopuszczony do wyborów może wnieść protest
kwestionujący ważność, ale naruszenie to musi mieć wpływ na wynik wyborów.

ZASADA RÓWNOŚCI

w znaczeniu formalnym – „jeden człowiek, jeden głos”, w tym rozumieniu zasada ta odnosi się do wszystkich
procedur wyborczych, włącznie z referendum.

w znaczeniu materialnym – głos każdego wyborcy ma tą samą siłę → w okręgach jednomandatowych liczba
mieszkańców powinna być podobna, a w wielomandatowych powinna być przydzielona odpowiednio do liczby
mieszkańców.

Dwie metody zapewnienia materialnej równości:

tzw. stała norma przedstawicielstwa – ustalenie liczby mieszkańców na 1 mandat (np. w Polsce w latach 1952-60);

tzw. jednolita norma przedstawicielstwa – ustalenie stałej liczby posłów i dopasowywanie tej liczby mandatów do
aktualnej struktury ludności (a nie wyborców), wg. art. 137 ust. 1 ows dzieli się liczbę mieszkańców przez liczbę
posłów w danym okręgu.

Sejm – wybory równe, Senat – nie (początkowo koncepcja związana z taką samą reprezentacją województw, ale w
nowej ordynacji rozdział mandatów pokierowany liczbą ludności, z zastrzeżeniem, że województwo może zostać
podzielone na mniejsze okręgi wyborcze, ale musi zostać zachowana w ramach województwa jednolita norma
przedstawicielstwa)

w wyborach do Parlamentu Europejskiego – pominięto tą kwestię.

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI – oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę/y, które mają być wybrane, tzn.
decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego; zakaz organizowania wyborów na zasadzie
wielostopniowości. Zasada ta dotyczy w Polsce wszystkich procedur wyborczych, natomiast system pośredni jest
typowy dla organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii politycznych, itp.

w latach 1993-1997 – lista ogólnopolska – pewna modyfikacja zasady pośredniości; zniesiona w 2001 r.

głosować można tylko osobiście, a nie przez e-mail, czy pocztę → kwestia sporna czy jest to element zasady
bezpośredniości, czy odrębny problem techniki głosowania?

ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA – oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi, że treść jego decyzji nie
będzie mogła być ujawniona , będąc jednocześnie powiązana z zasadą wolności wyborów. Ma charakter bezwzględny
– tzn. stanowi obowiązek, a nie uprawnienie wyborcy → doświadczenia PRL, kiedy to listami bez skreśleń i różnymi
naciskami, spowodowano powstanie obawy przed korzystaniem z kabin. Od 1989 r. istnieje obowiązek tajnego
głosowania i jest on jednolity dla wszystkich procedur (patrz art. 68 ust. 4 i 5, art. 61 ust. 1, art. 66 ust. 1 ows).

Gwarancje zasady tajności:

karty do głosowania muszą być jednakowe;

nakaz urządzenia odpowiedniej ilości kabin;

przygotowania odpowiedniej ilości przyborów do pisania;

wejście do kabiny tylko samemu;

osobiste wrzucenie karty do urny;

art. 251 § 2 kk – przestępstwem jest zapoznanie się z treścią głosu wbrew woli głosującego.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI – odnosi się do sposobu ustalania wyniku wyborów. Zasada proporcjonalności
– daje większą reprezentatywność - mandaty przydzielane są proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały
poszczególne partie. System proporcjonalny wymaga tylko jednej tury wyborów, ale okręgi muszą być
wielomandatowe (im więcej mandatów tym większa proporcjonalność).

Sposoby rozdzielania głosów w systemie proporcjonalnym – wymaga obliczeń matematycznych, stąd powstał szereg
systemów; stosowane w Polsce: St. Laguë, d’Honda.

•

System d’Honda – liczby głosów oddanych na poszczególne listy w okręgu wyborczym porządkuje się w

kolejności od największej do najmniejszej, następnie dzieli przez kolejne liczby całkowite (1,2,3,4 itd), a z
powstałej tabeli ilorazów wybiera się kolejno tyle największych liczby, ile jest mandatów. W ordynacji do
Sejmu stosowany w latach 1993, 1997, odstąpiono w ordynacji z 2001, ale przywrócono w 2002 r. Przyjęty też
w ordynacji do Parlamentu Europejskiego i w wyborach do samorządu terytorialnego. Preferuje duże partie.

•

System St.Laguë – też polega na budowie tabeli ilorazów, ale dzielnikiem są liczby nieparzyste. W polskiej

wersji był zmodyfikowany – zamiast 1, dzielnikiem było 1,4. Preferuje małe partie.

Progi wyborcze (klauzule zaporowe) – wymóg uzyskania minimalnego odsetka głosów w skali całego kraju.

Głosy oddane na partie, które nie przekroczyły progu przepadają i jako 100% liczą się głosy tych partii, które
przekroczyły próg. Progi przeciwdziałają nadmiernemu rozdrobnieniu – w 1991 r. zrezygnowano z progów i do Sejmu
weszło 30 partii, a parlament upadł po niecałych 2 latach. Kolejne wybory już z progami wyłoniły stabilne parlamenty,
ale w 1993 r. zmarnowało się ok. 30% głosów, co spowodowało krytykę parlamentu, jako niereprezentatywnego. Ale
już w kolejnych dwóch wyborach zmarnowało się po ok. 10% głosów.

5% – pojedyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborców; 8% – komitety koalicyjne; 5% – jednolity próg w
wyborach do sejmików, rad powiatowych oraz rad gmin na prawach powiatów, oraz do Parlamentu Europejskiego. Bez
progu do rad gmin.

wyjątek od wymogu zdobycia progu – mniejszości narodowe

Metoda d'Hondta

– obliczanie wyników wyborów

Komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 1440, 600 i 960 głosów, do obsadzenia jest 8 mandatów

1. Obliczenie ilorazów:

2. Ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet)

1 (A)

1440

2 (C)

960

3 (A)

720

4 (B)

600

5 (A)

480

6 (C)

480

7 (A)

360

8 (C)

320

3. Ustalenie kandydatów, którzy otrzymali mandaty:

Nr na liście

Komitet A

1440

Komitet B

600

Komitet C

960

1

Pani A (1120)

Pani F (180)

Pan K (400)

2

Pan B (80)

Pan G (240)

Pan L (140)

3

Pani C (200)

Pan H (20)

Pani M (260)

4

Pani D (20)

Pan I (140)

Pani N (120)

5

Pani E (20)

Pani J (20)

Pan O (40)

Nr na liście

Komitet A

1440

Komitet B

600

Komitet C

960

1

Pani A (1120) (1.)

Pani F (180)

Pan K (400) (1.)

2

Pan B (80) (3.)

Pan G (240) (1.)

Pan L (140) (3.)

3

Pani C (200) (2.)

Pan H (20)

Pani M (260) (2.)

4

Pani D (20) (4.)

Pan I (140)

Pani N (120)

5

Pani E (20)

Pani J (20)

Pan O (40)

Organ państwa

Organ państwa - osoba bądź zespół ludzi upoważnionych do wykonywania określonych czynności w imieniu
państwa. Od organu państwa należy odróżnić urzędy, pełniące funkcje pomocnicze w stosunku do organów
państwa (np. minister spraw zagranicznych jest organem państwa, natomiast Ministerstwo Spraw
Zagranicznych to urząd).

Organ państwa to organ działający w imieniu państwa i na jego rzecz, utożsamiający się z nim w każdym
działaniu publicznym, a więc przez organ państwa należy rozumieć osobę (organ monokratyczny) lub grupę
osób (kolegialny), działający na podstawie i w oparciu o właściwe przepisy prawa i utworzony w oparciu o nie
(zawarte w aktach ustawowych), zdolny do podejmowania działań władczych oraz charakteryzujący się
swoistymi formami działania, wyposażony w odpowiednie cechy organizacyjno-personalne i kompetencyjne
(aspekt kompetencyjny).

Aspekt kompetencyjny dotyczy konieczności określenia zadań danego organu i przyznania mu uprawnień
służących realizacji tych zadań. Kompetencja oznacza możliwość dokonywania czynności, które rodzą skutki
prawne w postaci konkretnych obowiązków po stronie określonych podmiotów. Organ państwa powinien przy
tym mieć zapewnioną możliwość korzystania ze środków o charakterze władczym, wynikających z władzy
zwierzchniej państwa (imperium), łącznie z możliwością posłużenia się przymusem państwowym.

Podział organów państwa.

•

centralne i terenowe.

•

organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej,

•

z wyboru i nominacji

•

jednoosobowe i kolegialne

•

konstytucyjne i pozakonstytucyjne

Konstytucyjny system organów państwa – system zasadniczych organów państwa wyposażonych w kompetencje do
dokonywania działań w imieniu państwa.

Modele systemów organów państwowych

1.

Model parlamentarno-gabinetowy

cechy charakterystyczne

a)

dualizm egzekutywy ( władzy wykonawczej) - obok głowy państwa funkcjonuje rząd z premierem na czele

b)

neutralność polityczna głowy państwa - nie odpowiada politycznie przed parlamentem, nie może być
odwołany.

c)

rząd może istnieć i funkcjonować tylko wówczas, gdy posiada poparcie parlamentu w postaci wyrażonego mu
wotum zaufania;

d)

rząd ponosi solidarną odpowiedzialność przed parlamentem za swą działalność i może być odwołany. Istnieje
także odpowiedzialność indywidualna członków rządu

e)

istnieniem tego systemu nierozerwalnie wiąże się występowanie opozycji parlamentarnej.

2. Model prezydencki

a) egzekutywa jest jednoczłonowa, cała władza wykonawcza spoczywa w rękach prezydenta;

b) istnieje wyraźna separacja władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej. Prezydent jest wybierany przez
naród, podobnie jak obie izby parlamentu, a więc w wyborach pośrednich;

c)wzajemną równowagę władz zapewnia prawo prezydenta do wetowania ustaw. Niektóre nominacje
prezydenckie wymagają zgody senatu podobnie jak ratyfikacja umów międzynarodowych.

3. Model parlamentarno-komitetowy

a)

Preponderacja parlamentu – jest organem najwyższym podlegają mu rząd i głowa państwa i inne organy
naczelne.

b)

Powoływanie rządu przez parlament

c)

Znikomy wpływ rządu na funkcjonowanie parlamentu

d)

Skrócenie kadencji parlamentu wyłącznie na mocy własnej uchwały

e)

Uniezależnienie funkcjonowania modelu od sytemu partyjnego

4. System półprezydencki (Francja)

a)

Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych i bezpośrednich, wyposażony jest w szereg prerogatyw, czyli
aktów urzędowych nie wymagających kontrasygnaty.

b)

rząd odpowiada politycznie i przed parlamentem i przed głową państwa.

c)

Prezydent może rozwiązać parlament

5. System kanclerski (Niemcy)

a)

szefem rządu jest kanclerz wyposażony w rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są
członkowie rządu;

b)

decydujący udział w powołaniu kanclerza ma Bundestag;

c)

konstytucja ogranicza odpowiedzialność parlamentarną kanclerza, który może być odwołany tylko w drodze
konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na odwołaniu kanclerza z równoczesnym wyborem jego
następcy;

d)

system ten wprowadza ograniczoną możliwość rozwiązania parlamentu przez władzę wykonawczą.

STRUKTURA PARLAMENTU

BIKAMERALIZM - ZASADA DWUIZBOWOŚCI

Geneza dwuizbowości

tzw. mieszczańsko-szlachecki kompromis (XVII-XIX w.), który z czasem zdemokratyzowano (wyjątek
Wielka Brytania, ale tam Izba Lordów prawie nie ma kompetencji), aż do takiej postaci jak we Włoszech,
gdzie obie izby do niedawna miały tą samą legitymację wyborczą);

federalna struktura państwa – z reguły izba niższa wybierana na zasadach materialnej równości, a izba
druga wybierana jako reprezentanci części składowych federacji (np. USA, Szwajcaria, Niemcy, Austria);

regionalizacja państwa – gdy regiony uzyskują daleko idącą samodzielność, czy wręcz autonomię (np.
Hiszpania, Belgia);

podział kompetencji – z reguły izba wyższa/druga jest de facto izbą słabszą, gdyż ma jedynie kompetencje
ustawodawcze, ograniczone przez możliwość przełamania jej stanowiska przez izbę niższą, a jedynie
wyjątkowo ma udział w funkcji kontrolnej w stosunku do rządu. Z reguły ma również możliwość wpływu na
obsadę niektórych stanowisk, ale kompetencja ta nie ma kluczowego znaczenia. Istnieją jednak państwa, w
których druga izba ma pozycję równorzędną, a nawet silniejszą (USA);

w tradycji polskiej parlament miał prawie zawsze postać dwuizbową, co zostało zmienione dopiero w 1947 r.
po referendum . Senat powrócił jako wynik kompromisu Okrągłego Stołu i nabrał nowego znaczenia, gdyż
jako pierwszy organ był w pełni demokratycznie wybrany. Potem nie odgrywał już takiej roli, a podczas prac
nad Konstytucją chciano go nawet zlikwidować;

Państwo

Nazwa

Zgromadzenia

Nazwa

Kadencj

a

Liczba

członkó

w

Wybory

Nazwa

Liczba

członkó

w

Wybory

Związek

Australijski

Parlament

Izba

Reprezentantó

w

3 lata

150

powszechne

Senat

76

powszechne

Królestwo

Belgii

Parlament

Izba

Deputowanych

4 lata

150

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Senat

71

powszechne/przez rady

prowincjonalne

Republika

Czeska

Parlament

Izba Poselska

4 lata

200

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Senat

81

powszechne, system

większościowy

Republika

Francuska

Parlament

Zgromadzenie

Narodowe

5 lat

577

powszechne,

system

większości

bezwzględnej

Senat

343

przez przedstawicieli

samorządów lokalnych

Królestwo

Hiszpańskie

Kortezy

Generalne

Kongres

Deputowanych

4 lata

350

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Senat

259

powszechne, system

większościowy/delegacj

a przez wspólnoty

autonomiczne

Japonia

Zgromadzenie

Narodowe

Izba

Reprezentantó

w

4 lata

480

powszechne,

system

mieszany

Izba Radców

242

powszechne, system

mieszany

Republika

Federalna

Niemiec

Parlament

Związkowy

Bundestag

4 lata

co

najmniej

598

powszechne,

system

mieszany

Bundesrat

69

delegacja przez rządy

krajowe

Rzeczpospolit

a Polska

Parlament

Sejm

4 lata

460

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Senat

100

powszechne, system

większości względnej

Federacja

Rosyjska

Zgromadzenie

Federalne

Duma

Państwowa

4 lata

450

powszechne,

system

mieszany

Rada Federacji

178

delegacja przez

podmioty federacji

Stany

Zjednoczone

Ameryki

Kongres

Stanów

Zjednoczonyc

h

Izba

Reprezentantó

w Stanów

Zjednoczonych

2 lata

435

powszechne,

system

większości

względnej z

wyj. Luizjany

Senat Stanów

Zjednoczonyc

h

100

powszechne, system

większości względnej

[

Konfederacja

Szwajcarska

Zgromadzenie

Federalne

Rada

Narodowa

4 lata

200

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Rada

Kantonów

46

zależne od kantonu

Zjednoczone

Królestwo

Wielkiej

Brytanii i

Irlandii

Północnej

Parlament

Wielkiej

Brytanii

Izba Gmin

5 lat

646

powszechne,

system

większości

względnej z

wyj. Irlandii

Płn.

Izba Lordów

obecnie

738

brak

Republika

Włoska

Parlament

Izba

Deputowanych

5 lat

630

powszechne,

system

mieszany

Senat

315

powszechne, system

mieszany/nominacja

Japonia

Zgromadzenie

Narodowe

Izba

Reprezentantó

w

4 lata

480

powszechne,

system

mieszany

Izba Radców

242

powszechne, system

mieszany

Republika

Federalna

Niemiec

Parlament

Związkowy

Bundestag

4 lata

co

najmniej

598

powszechne,

system

mieszany

Bundesrat

69

delegacja przez rządy

krajowe

Rzeczpospolit

a Polska

Parlament

Sejm

4 lata

460

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Senat

100

powszechne, system

większości względnej

Federacja

Rosyjska

Zgromadzenie

Federalne

Duma

Państwowa

4 lata

450

powszechne,

system

mieszany

Rada Federacji

178

delegacja przez

podmioty federacji

Stany

Zjednoczone

Ameryki

Kongres

Stanów

Zjednoczonyc

h

Izba

Reprezentantó

w Stanów

Zjednoczonych

2 lata

435

powszechne,

system

większości

względnej z

wyj. Luizjany

Senat Stanów

Zjednoczonyc

h

100

powszechne, system

większości względnej[

Konfederacja

Szwajcarska

Zgromadzenie

Federalne

Rada

Narodowa

4 lata

200

powszechne,

system

proporcjonaln

y

Rada

Kantonów

46

zależne od kantonu

Zjednoczone

Królestwo

Wielkiej

Brytanii i

Irlandii

Północnej

Parlament

Wielkiej

Brytanii

Izba Gmin

5 lat

646

powszechne,

system

większości

względnej z

wyj. Irlandii

Płn.

Izba Lordów

obecnie

738

brak

Republika

Włoska

Parlament

Izba

Deputowanych

5 lat

630

powszechne,

system

mieszany

Senat

315

powszechne, system

mieszany/nominacja

Pozycja Sejmu RP

w systemie organów państwa

Sejm stanowi pierwszą izbę polskiego

parlamentu

. Składa się z 460

posłów

, wybieranych w wyborach powszechnych,

równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (

wybory pięcioprzymiotnikowe

) .

Kadencja

Sejmu,

zgodnie z

Konstytucją

, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia

poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Organ kierowniczy Sejmu to Marszałek wybierany
bezwzględna większością przy co najmniej połowie ogólnej liczby posłów).

Organy Sejmu

1. Organy kierownicze (Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów)

2. Organy pomocnicze (Komisje Sejmowe, Sekretarze Sejmu)

Kluby i koła poselskie

Są to formy politycznej organizacji posłów i senatorów. Poseł/senator może być członkiem tylko jednego klubu, ale
można zmieniać klub. Klub może założyć 15 posłów lub 7 senatorów i są reprezentowane z mocy prawa w Prezydium,
a z mocy zwyczaju w Konwencie i komisjach. Mają uprzywilejowaną pozycję w zakresie finansowania działalności w
porównaniu z kołami czy zespołami. Do utworzenia koła niezbędna jest grupa min. 3 posłów lub 3 senatorów. Celem
tworzenia klubów i kół parlamentarnych jest reprezentacja własnych ugrupowań politycznych na forum parlamentu.

Art. 110 Konstytucji RP

1. Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków

2. Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz.

3. Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne

Zadania Marszałka Sejmu:

•

stanie na straży godności i praw Sejmu,

•

reprezentowanie Sejmu,

•

zwoływanie posiedzeń i przewodniczenie obradom Sejmu,

•

czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu,

•

kierowanie pracami Prezydium Sejmu,

•

zwoływanie obrad Konwentu Seniorów,

•

nadawanie biegu wszelkich inicjatywom ustawodawczym,

•

prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejm-Senat

Funkcje i uprawnienia Sejmu

I. Funkcja ustrojotwórcza i ustawodawcza

1.

Ustanawianie

ustroju państwa

(Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby senatorów)

2. Stanowienie

prawa

przez uchwalanie

ustaw

(w tym

budżetu państwa

) oraz

uchwał

3. Określanie podstawowych kierunków działalności

państwa

Procedura ustawodawcza w Polsce

Fazy procesu ustawodawczego

1. przygotowanie projektu ustawy i wykonanie inicjatywy ustawodawczej

2. postępowanie z projektem ustawy w Sejmie

3. postępowanie w Senacie w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm

4. postępowanie sejmowe w sprawie stanowiska Senatu

5. postępowanie sejmowe w sprawie weta prezydenckiego

6. podpisanie ustawy przez Prezydenta i zarządzenie jej ogłoszenia

II. Funkcja kreacyjna

1. powoływanie na stanowiska i zatwierdzanie składu

rządu

w szczególnym wypadku – prawo do samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia

wotum nieufności

)

2. wybór i powoływanie na stanowiska:

a) zastępcy przewodniczącego i członków

Trybunału Stanu

b) sędziów

Trybunału Konstytucyjnego

c) członków

Krajowej Rady Sądownictwa

(spośród posłów)

d) członków

Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

,

e) członków Rady Polityki Pieniężnej

f)

Rzecznika Praw Obywatelskich

,

g) Rzecznika Praw Dziecka

h) prezesa

Najwyższej Izby Kontroli

,

i) prezesa Narodowego Banku Polskiego

j) Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

k) prezesa i członków kolegium

Instytutu Pamięci Narodowej

III. Funkcja kontrolna

1. wotum nieufności

wobec

rządu

lub konkretnego

ministra

2. absolutorium

budżetowe

3. zapytanie poselskie

i

interpelacje

skierowane do członków rządu, prezesa

NIK

lub

NBP

(osoby, do których

skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)

PROCEDURY INTERPELACYJNE – (art. 115) to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle
określonego stanu faktycznego, które mogą być kierowane tylko do członków RM i rodzą obowiązek udzielenia
odpowiedzi w terminie 21 dni. Regulamin Sejmu rozwinął treść art. 115:

INTERPELACJE (art. 192 i 193 RSejm): dot. spraw o zasadniczym znaczeniu związanych z polityką państwa;
składana na piśmie do Marszałka, który niezwłocznie przesyła ją adresatowi;

INFORMACJE BIEŻĄCE (art. 194 RSejm): wniosek może złożyć klub lub min. 15 posłów; o przyjęciu tego
wniosku rozstrzyga Prezydium po opinii Konwentu, a w braku jednomyślności Konwentu rozstrzyga Sejm;

zapytania (art. 195 RSejm) – składane na piśmie w sprawach o charakterze jednostkowym, dot. realizowanych przez
RM zadań polityki wew. i zew. oraz zadań publicznych w adm. rząd.;

składanie i odpowiedź jak interpelacje;

pytania w sprawach bieżących (art. 196 RSejm) – zadawane ustnie na każdym posiedzeniu i wymagają
bezpośredniej odpowiedzi;

konieczność poinformowania o nich na piśmie Marszałka na 12 godzin przed posiedzeniem, a o ich przyjęciu
decyduje Prezydium po opinii Konwentu (do 11 pytań); nie przeprowadza się dyskusji nad pytaniem/odpowiedzią,
ale zadający może zadań pytanie dodatkowe;

Posłowie i senatorowie

1. Nie można być równocześnie posłem i senatorem.

2. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby
Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej,

członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii
Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy
członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej.

3. mandatu poselskiego nie mogą sprawować sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w
czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa.

4. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców

IMMUNITET

1. Immunitet materialny - Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w
zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł
odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do
odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

2. Immunitet formalny - Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być
pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.

Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu
niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.

KOMISJE ŚLEDCZE

Komisję powołuje się do zbadania określonej sprawy.

Komisję powołuje oraz wybiera i odwołuje jej skład osobowy Sejm bezwzględną większością głosów.

W skład komisji może wchodzić do 11 członków. Skład komisji powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie
klubów i kół poselskich mających swoich przedstawicieli w Konwencie Seniorów, odpowiednio do jej liczebności.

Uchwała o powołaniu komisji określa zakres jej działania; może ona również określać szczegółowe zasady działania
komisji oraz termin złożenia przez nią sprawozdania.

Komisja sporządza sprawozdanie ze swojej działalności.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej

Organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w
wyborach powszechnych (w systemie większości względnej) na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz
z kadencją Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu).

W przypadku wygaśnięcia mandatu Prezydent RP zarządza wybory uzupełniające.

Art. 192. 1. W poszczególnych województwach wybiera się:

1) w województwie dolnośląskim - 8 senatorów;

2) w województwie kujawsko-pomorskim - 5 senatorów;

3) w województwie lubelskim - 6 senatorów;

4) w województwie lubuskim - 3 senatorów;

5) w województwie łódzkim - 7 senatorów;

6) w województwie małopolskim - 8 senatorów;

7) w województwie mazowieckim - 13 senatorów;

8) w województwie opolskim - 3 senatorów;

9) w województwie podkarpackim - 5 senatorów;

10) w województwie podlaskim - 3 senatorów;

11) w województwie pomorskim - 6 senatorów;

12) w województwie śląskim - 13 senatorów;

13) w województwie świętokrzyskim - 3 senatorów;

14) w województwie warmińsko-mazurskim - 4 senatorów;

15) w województwie wielkopolskim - 9 senatorów;

16) w województwie zachodniopomorskim - 4 senatorów.

ORGANY SENATU

•

Marszałek Senatu

•

Prezydium Senatu

•

Konwent Seniorów

•

Komisje Senatu

Marszałek Senatu w Polsce, stoi na straży praw i godności Senatu Rzeczypospolitej.

Zadania Marszałka Senatu

reprezentuje Senat,

zwołuje Konwent Seniorów,

przewodniczy obradom Senatu,

kieruje pracami Prezydium Senatu,

przewodniczy obradom Konwentu Seniorów,

ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu i nadzoruje jego wykonanie,

sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu,

pełni również państwowe funkcje reprezentacyjne,

przejmuje obowiązki Prezydenta RP w przypadku, gdy nie może ich wykonywać Marszałek Sejmu.

Prezydium Senatu - Marszałek Senatu wraz z wicemarszałkami.

Konwent Seniorów - Marszałek Senatu, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz
klubów parlamentarnych jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów.

Komisja senacka - komisja parlamentarna powoływana przez Senat, w celu rozpatrywania i przygotowywania spraw
stanowiących przedmiot prac Senatu oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Senat,
Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu.

Zakres uprawnień Senatu

-

wynikające z procedury legislacyjnej (wnoszenie poprawek do projektów przedłożonych przez sejm,
wnoszenie do sejmu własnych projektów ustaw)

-

uczestniczy w powoływaniu niektórych organów Państwowych :prezesa NIK, RPO – powołuje sejm za zgodą
Senatu; samodzielnie: 2 członków KRRiTV,

3 członków RPP.

Zgromadzenie Narodowe

- forma wspólnych obrad obu izb parlamentarnych: Sejmu i Senatu.

Nie są Zgromadzeniem Narodowym wspólne posiedzenia Sejmu i Senatu zwoływane w innych przypadkach, np. z
okazji wizyt szefów państw.

Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom Zgromadzenia
Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas
posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie
ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest
zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:

KOMPETENCJE ZGROMADZENIA NARODOWEGO



przyjęcie przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),



uznanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (głosami 2/3
ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 2 pkt 4 Konstytucji),



postawienie prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków
Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),



Wysłuchanie orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji), bez
możliwości debaty.

Sejm

Senat

Zarządzenie wyborów

Prezydent

Prezydent

Zasady tworzenia okręgów
wyborczych i obwodów
głosowania

Okręgi wielomandatowe
- okręg obejmuje obszar województwa lub jego
część; granice okręgów nie mogą naruszać
wchodzących w jego skład powiatów i miastach
na prawach powiatów (7-19 mandatów)
obecnie jest 41 okręgów.

Okręgi wielomandatowe
- okręg obejmuje obszar województwa lub
jego część (2-4 mandatów), obecnie jest 40
okręgów.

Komisje wyborcze –
organy państwowe
powołane w celu
przeprowadzenia wyborów

Państwowa Komisja Wyborcza – ustala wyniki
wyborów
- okręgowe komisje wyborcze – rejestrują
okręgowe listy wyborcze, ustalają wyniki
głosowania w okręgu
- obwodowe komisje wyborcze przeprowadzają
głosowanie, ustalają wyniki głosowania w
obwodzie

Państwowa Komisja Wyborcza – ustala
wyniki wyborów
- okręgowe komisje wyborcze – rejestrują
okręgowe listy wyborcze, ustalają wyniki
głosowania w okręgu
- obwodowe komisje wyborcze
przeprowadzają głosowanie, ustalają wyniki
głosowania w obwodzie

Zgłaszanie kandydatów
- partie polityczne,
wyborcy (w celu zgłoszenia
kandydatów trzeba
powołać komitet wyborczy)

W każdym okręgu wyborczym można zgłosić
jedną listę okręgową kandydatów na posłów z
poparciem co najmniej 5000 wyborócw stale
zamieszkałych w danym okręgu wyborczym.
Gdy komitet wyborczy zarejestruje listy
okręgowe w co najmniej połowie okręgów,
może zgłaszać dalsze listy bez poparcie
podpisami wyborców. Listy są zgłaszane do
komisji okręgowej (liczba osób na liście nie
mniejsza niż liczba posłów wybrana w danym
okręgu i nie większa niż dwukrotność tej
liczby). Okręgowa komisja wyborcza wydaje
postanowienie o rejestracji.

Zgłoszenie kandydata na senatora musi być
poparte 3000 podpisami wyborców, stale
zamieszkałych w okręgu wyborczym. Można
zgłosić najwyżej tylu kandydatów na
senatorów, ilu jest wybieranych w danym
okręgu wyborczym. Komitety wyborcze mogą
rejestrować listy wyborcze tylko w swoim
okręgu (ze względu na charakter tych
wyborów).

Zasady głosowania

- w lokalach obwodowych komisji wyborczych
- w godzinach 6.00-20.00
- osobiście za pomocą specjalnych kart do
głosowania

- w lokalach obwodowych komisji
wyborczych
- w godzinach 6.00-20.00
- osobiście za pomocą specjalnych kart do
głosowania

Ustalanie wyników

- obliczanie głosów w obwodowych komisjach
wyborczych, tam sporządza się protokół –
liczba uprawnionych do głosowania, liczba
wyborców, którym oddano karty do
głosowania, liczba kart wyjętych z urny z
podziałem na ważne i nieważne; okręgowa
komisja – ustala wyniki w okręgu na podstawie
przesłanych protokołów,
- PKW – ustala zbiorcze wyniki
- po tym fakcie okręgowe komisje wyborcze
przystępują do proporcjonalnego podziału
mandatów między wystawione listy, stosując
metodę d`Hondta

- obliczanie głosów w obwodowych
komisjach wyborczych, tam sporządza się
protokół – liczba uprawnionych do
głosowania, liczba wyborców, którym oddano
karty do głosowania, liczba kart wyjętych z
urny z podziałem na ważne i nieważne;
okręgowa komisja – ustala wyniki w okręgu
na podstawie przesłanych protokołów,
- okręgowe komisje po otrzymaniu
protokołów od razu ustalają wyniki
głosowania i wyniki wyborów
- PKW ogłasza wyniki wyborów

Ważność wyborów

Sąd Najwyższy w ciągu 90 dni od dnia
wyborów

Sąd Najwyższy w ciągu 90 dni od dnia
wyborów

SAMORZĄD TERYTORIALNY

•

ustrój władz lokalnych oparty na zasadzie dualizmu

•

zasada decentralizacji - podział zadań pomiędzy samorząd terytorialny a administrację rządową ;

Samorząd to wydzielenie z zakresu władzy państwowej pewnej dziedziny spraw i powierzenie ich do samodzielnego
rozwiązywania grupie społecznej, której sprawy te dotyczą, czyli to administracja sprawowana przez odrębne w
stosunku do państwa osoby prawne (korporacje) 3 c

Cechy samorządu:

•

to wyodrębniona grupa społeczna określona przez prawo, której członkostwo powstaje z mocy prawa;

•

powołany do wykonywania zadań adm. publ. w sposób samodzielny i w formach właściwych dla adm.;

•

posiada własną organizację zbudowaną wokół zasady przedstawicielstwa;

Formy samorządu:

samorząd specjalny – zawodowy (adwokacki, lekarski), gospodarczy (izby gospodarcze, organizacje samorządu
rzemieślniczego), wyznaniowy, narodowościowy.

samorząd terytorialny – gdy wyodrębnienie następuje na zasadzie terytorialnej i polega na powierzeniu wyłonionym
przez mieszkańców danego terenu organom bezpośredniego zarządzania sprawami tego terenu.

Samorząd terytorialny (korporacja komunalna) ma charakter uniwersalny, tzn. że dot. całego terytorium państwa i
obejmuje wszystkich jego mieszkańców;

Samodzielność

(niezależność

od

administracji

rządowej)

umożliwia

realizowanie

swoich

zadań,

znajduje wyraz m.in. w:

1. wyłączność realizowania określonych zadań (tzw. zadania własne);

2. odrębna struktura organizacyjna;

3. nadanie osobowości prawnej i przyznanie im prawa własności lokalnych składników majątku publicznego;

4. samodzielność budżetowo-finansowa;

5. ograniczenie ingerencji władzy centralnej do nadzoru;

6. zapewnienie sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych;

nie ma charakteru absolutnego, ale ograniczenia mogą być nakładane tylko w drodze ustawy i muszą spełniać
wymogi materialne (TK – nie mogą być nadmierne i muszą być uzasadnione celami i wartościami konstytucyjnymi;
podtrzymał aktualność rozumienia zasady samodzielności na tle Małej Konstytucji);

Historia uregulowań dot. samorządu:

okres międzywojenny – TAK;

okres PRL – zastąpiony systemem rad narodowych, co nie zapewniło samorządności lokalnej;

nowela marcowa z 1990 r. (oraz inne akty: o samorządzie terytorialnym, o pracownikach samorządowych, o podziale
zadań i kompetencji ... (tzw. I ustawa kompetencyjna), o referendum gminnym) – przywrócenie samorządu
terytorialnego tylko na szczeblu gminnym;

prace nad Konstytucją – przedmiot licznych kontrowersji (szczególnie powiaty), w efekcie wprowadzono jedynie
gminę jako podstawą jednostkę samorządu terytorialnego i ustanowiono na jej rzecz domniemanie kompetencyjne w
systemie samorządu terytorialnego, a uregulowania konstytucyjne odnoszą się generalnie do jednostek samorządu
terytorialnego, więc wprowadzone przez ustawodawcę inne szczeble muszą odpowiadać wymogom z art. 165-172;

1998 r. – wprowadzono trójszczeblowy podział terytorialny i ustanowiono samorząd na wszystkich szczeblach;

uregulowania to ustawy samorządowe, powst, II ustawa kompetencyjna, o referendum lokalnym, ale wciąż brak
ustawy o dochodach tych jednostek i co roku jest to regulowane ustawami epizodycznymi;

najsilniejsze kontrowersje – liczba województw (rząd: 12, sejm: 15; skuteczne weto prezydenta doprowadziło do 16);

WOJEWÓDZTWO:

1. tworzone ustawą (w niej nazwa i terytorium oraz siedziba władz);

2. ustrój dualistyczny – jako jednostka samorządu terytorialnego i jako jednostka administracji rządowej, w związku z
tym istnieją 2 piony administracji – rządowa i samorządowa, które odpowiedzialne są za realizację zadań
określonych w ustawie;

wojewoda – terenowy organ adm. rząd. i przedstawiciel RM w województwie, powoływany i odwoływany przez
premiera na wniosek MSWiA, a jego zastępcami są wicewojewodowie powoływani i odwoływani na wniosek
wojewody przez premiera;

aparat urzędniczy zorganizowany w urząd wojewódzki, który dzieli się na wyspecjalizowane wydziały;

wojewoda i wicewojewodowie to polityczne kierownictwo, a reszta urzędu w. wraz z jego dyrektorem powinna mieć
charakter stały (zasada neutralności i apolityczności);

wojewoda wypełnia wszystkie zadania adm. rząd. (administracja ogólna), które nie zostały przekazane do właściwości
innych organów (administracji niezespolonej);

w systemie samorządu – sejmik województwa, a organami wykonawczymi jest marszałek oraz zarząd
województwa, a podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy = urząd
marszałkowski;

POWIAT:

rodzaje:

składa się z graniczących ze sobą gmin - powiat ziemski;

obejmuje miasto na prawach powiatu - powiat grodzki – z mocy prawa, gdy 100.000 mieszkańców lub gdy stanowiło
siedzibę wojewody przez likwidacją danego województwa,

tworzone i określane terytorium rozporządzeniem RM;

Funkcjonuje tylko jako jednostka samorządu terytorialnego, choć mogą istnieć organy adm. rząd. niezespolonej,
o ile

stanowi tak ustawa;

Organy powiatu – rada powiatu oraz organy wykonawcze – starosta i zarząd powiatu;

GMINA – czysto samorządowy charakter, a organami są: rada gminy, a organem wykonawczym jest wójt (gminy
wiejskie), burmistrz lub prezydent miasta (gdy miasto liczy ponad 100.000 i nie jest odrębnym powiatem);

USTRÓJ JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

ORGANY STANOWIĄCE (przedstawicielskie) pochodzące z wyborów, a kadencje ich wynoszą 4 lata;

system wyborczy – proporcjonalny do powiatów i województw (5% progi), a gminy do 20.000 większości
względnej, a gminy powyżej 20.000 proporcjonalny, ale bez progów;

o ważności wyborów (w razie złożenia protestów) decydują sądy okręgowe,

uzupełnienie składu – wybory uzupełniające lub wstąpienie kolejnego z listy;

skrócenie kadencji:

1. odwołanie w referendum lokalnym;

2. rozwiązanie przez Sejm;

3. niedokonanie wyboru zarządu w wymaganym terminie;

wybiera ze swego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących, powołuje stałe i doraźne komisje (też osoby
niebędące radnymi) oraz komisję rewizyjną (do kontroli budżetu);

do zadań organów stanowiących należy w szczególności:

1. wybiera i odwołuje organy wykonawcze (bez szczebla gminnego);

2. uchwala budżet, rozpatruje sprawozdanie z jego wykonania i podejmuje uchwałę ws. absolutorium;

3. uchwala miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i programy gospodarcze;

4. uchwały w sprawie podatków i opłat (w granicach określonych w ustawach);

5. uchwały w najważniejszych sprawach majątkowych;

6. kontroluje działalność zarządu i samorządowych jednostek organizacyjnych;

7. uchwala statut (wewnętrzna organizacja i tryb pracy organów);

8. wydaje przepisy lokalne (akty prawa miejscowego);

ORGANY WYKONAWCZE → wykonuje uchwały rady/sejmiku, przygotowuje projekty uchwał, wykonuje budżet,
gospodaruje mieniem komunalnym.

województwa i powiaty – wybierany marszałek/starosta bezwzględna większością przez radę/sejmik, a następnie na
jego wniosek pozostali członkowie zarządu w terminie 3 miesięcy → inaczej rozwiązanie rady/sejmiku z mocy prawa;
zarząd i jego przewodniczący ponoszą odpowiedzialność przed radą/sejmikiem:

- raz w roku rada wypowiada się w przedmiocie udzielenia absolutorium, w razie jego nie udzielenia ma 14 dni na
podjęcie decyzji o odwołaniu zarządu;

- w każdym momencie mogą ich odwołać, ale konieczne 3/5 za,

Gmina – wójt (burmistrz, prezydent miasta) wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w
głosowaniu tajnym (większość bezwzględna za), a ich kadencja połączona z kadencją rad gmin, a rada nie może go
odwołać, a jedyna forma odwołania to referendum gminne, możliwe w 3 przypadkach:

- w razie odmowy udzielenia absolutorium nie wcześniej niż 14 dni od odmowy rada podejmuje uchwałę o
przeprowadzeniu referendum (bezwzględna większość);

- z innego powodu niż absolutorium, w w/w procedurze, ale konieczne ¾ ustawowego składu za;

- z inicjatywy mieszkańców wg zasad ogólnych;

ZADANIA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

zakres działań samorządu → w Konstytucja wytyczna, by była to istotna część zadań publicznych oraz
ustanowienie domniemania kompetencyjnego na rzecz samorządu terytorialnego

Dwie płaszczyzny:

- rozdział zadań między samorząd a administrację rządową;

- rozdział zadań pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego;

zadania z zakresu administracji publicznej dzielą się na:

- zadania zastrzeżone – w całości pozostawione organom adm. rząd.;

- zadania wykonywane przez samorząd terytorialny;

zadania własne → to zadania przynależne samorządowi (aspekt przedmiotowy) i przez niego wykonywane
(aspekt podmiotowy). Wykonywane we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, kontrola dokonywana

przez organy rządowe ograniczona do kryterium legalności, a finansowane ze środków własnych i subwencji. Wg
Konstytucji są to zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej

zadania zlecone → to zadania przynależne administracji rządowej, ale wykonywane przez samorząd i poddane
innym rygorom prawnym.

system finansowy samorządu →

Konstytucja wyróżnia 3 rodzaje dochodów samorządów:

dochody własne – gdy ustawa przyznaje samorządowi prawo ich pobierania, są to: podatki, opłaty lokalne, dochody z
majątku samorządowego, dochody z samoopodatkowania → swoboda dysponowania nimi;

subwencje – środki przekazane z budżetu centralnego i funduszy pozabudżetowych,

dotacje – środki przekazane z budżetu centralnego i funduszy pozabudżetowych na zadania zlecone oraz na inne cele

gwarancją konstytucyjną jest zapewnienie samorządowi odpowiednich dochodów:

gwarancja formalna – źródła dochodów ustalane w ustawie, a wg TK regulacje dot. źródeł finansowania muszą
odpowiadać wymogom przyzwoitej legislacji, czyli nie mogą mieć działania wstecznego i muszą mieć odpowiednie
vacatio legis;

gwarancja materialna:

nakaz, by udział w dochodach odpowiadał zakresowi przyznanych zadań (bogate orzecznictwo TK w tej sprawie,
szczególnie dot. gmin);

nakaz dokonywania zmian w podziale dochodów publicznych wraz z dokonywaniem zmian w zadaniach samorządu;

prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych, w zakresie określonym ustawą;

NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

wg Konstytucji cała działalność samorządu poddana jest nadzorowi, ale tylko z punktu widzenia legalności, a nie
celowości, gospodarności i rzetelności i nie ma znaczenia czy chodzi o zadania własne czy zlecone;

organy nadzorcze to premier i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe;

do NAJWAŻNIEJSZYCH ŚRODKÓW NADZORU zalicza się:

prawo żądania informacji i sprawozdań oraz prawo wizytowania;

stwierdzenie nieważności uchwały, w razie niegodności z prawem jest nieważna z mocy prawa, a organ nadzorujący
jedynie to stwierdza (odwołanie do sądu adm.);

wstrzymanie wykonania uchwały w momencie stwierdzenia jej nieważności;

zawieszenie organów i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat/do wyborów, tylko przez premiera w
tylko w razie nierokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego sie braku skuteczności w wykonywaniu zadań
publicznych;

rozwiązanie zarządu w razie powtarzającego się naruszania Konstytucji i ustaw przez wojewodę (powiat) lub premiera
(województwo i gmina);

wszystkie środki nadzoru podlegają zaskarżeniu do sądów adm. tylko pod zarzutem niezgodności z prawem;

WŁADZA SĄDOWNICZA. SĄDY.

niezależne segmenty władzy sądowniczej to sądy (powiązany wzajemnie system sądownictwa) i trybunały (2
niezależne od siebie trybunały) → cechy wspólne tych 2 segmentów:

- zasada niezawisłości sędziowskiej;

- oparcie działalności na prawie;

- zadanie rozstrzygania prawnych spraw i sporów powstających w procesie stosowania/stanowienia prawa;

- oparcie ich funkcjonowania na sformalizowanych procedurach, akcentujących zasadę kontradyktoryjności;

funkcje władzy sądowniczej:

- apolityczny czynnik równowagi;

- apolityczny gwarant wolności i praw człowieka;

sprawowanie wymiaru sprawiedliwości powierzone tylko sądom (SN, powszechne administracyjne i wojskowe)



wymiar sprawiedliwości to działalność państwa polegająca na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo (sądzenie), w
których przynajmniej jedną stroną jest jednostka, albo podmiot podobny → monopol sądów na sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości nie oznacza, że nie mogą istnieć pozasądowe instytucje załatwiania spraw i sporów, ale zawsze sądy
muszą mieć pozycję nadrzędną, by móc zweryfikować ich legalność;

STRUKTURA SĄDÓW

katalog rodzajów sądów w art. 175 jest zamknięty –

Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują

- Sąd Najwyższy,

- sądy powszechne,

- sądy administracyjne,

- sądy wojskowe

sądy wyjątkowe i tryb doraźny dopuszczalny jest tylko w stanie wojny;

SĄDY POWSZECHNE

SĄDY REJONOWE – tworzony dla jednej lub kilku gmin, też dla jej części (np. Warszawa), i jest sądem I inst. dla
spraw karnych i cywilnych (domniemanie kompetencyjne). W jego ramach można tworzyć wyspecjalizowane wydziały
(nazywane potocznie „sądami”):

- sądy rodzinne;

- sądy pracy;

- sądy gospodarcze;

- sądy grodzkie;

SĄDY OKRĘGOWE – jako II inst. dla sądów rejonowych i jako I inst. dla spraw poważniejszych i skomplikowanych,
wskazanych przez ustawę. Tworzy się w nim wydziały → cywilny, karny, penitencjarny, pracy, ubezpieczeń
społecznych, gospodarczy, a w Wawie – Sąd Antymonopolowy;

SĄDY APELACYJNE (obecnie 10) – dla obszaru kilku okręgów sądowych. Jako II instancja od sądów okręgowych.
Tworzy się wydziały cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych, a w Wawie – Lustracyjny;

na szczycie tej struktury SN (choć nie jest sądem powszechnym);

podział terytorialny sądowy nie pokrywa się podstawowym podziałem terytorialnym;

organy sądów powszechnych

prezes – administruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, ma zwierzchnictwo nad sądami niższymi. Powoływany
przez MS po zasięgnięciu opinii zgromadzenie ogólnego (s. rej. kolegium), która nie ma charakteru wiążącego, ale
mogą uchwalić sprzeciw, który może być obalony tylko pozytywną opinią KRS. Odwoływany w wyjątkowych
sytuacjach;

zgromadzenie ogólne – składa się z wszystkich sędziów danego sądu (w s. okręg. też przedstawiciele s. rej.), zajmuje
się min. przedstawianiem KRS kandydatów na sędziów, opiniowanie kandydatury prezesa, wybór kolegium,
wysłuchiwanie informacji prezesa i kolegium;

kolegium – od 4-9 sędziów, ustala min. podział czynności i zasady przydzielania spraw, wyraża opinie w sprawach
personalnych;

zwierzchni nadzór na administracyjną działalnością sądów sprawuje MS → nie może wkraczać w kwestie objęte
niezawisłością, ale może np. wpływać na sprawy budżetowe i gospodarcze;

SĄDY SZCZEGÓLNE to sądy obejmujące swoją właściwością określoną grupę spraw i usytuowane są poza
systemem sądów powszechnych, ale istnieją w sposób stały i działają na tych samych zasadach konstytucyjnych co
sądy powszechne

 2 rodzaje sądów szczególnych:

SĄDY WOJSKOWE → dzielą się na w. sądy garnizonowe (I inst.) i w. sądy okręgowe (II inst. i I inst., wtedy SN
Izba Wojskowa) – sądy karne dot. przestępstwa popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie oraz o niektóre
przestępstwa popełnione przez cywili;

SĄDY ADMINISTRACYJNE → w pełni dwuinstancyjna struktura została ustanowiona dopiero w 2002 r. → NSA
oraz WSA – sędziowie powoływani przez prezydenta na wniosek KRS, a kandydatów przedstawiają zgromadzenia
ogólne;

zadania → kontrola działalności administracji publicznej, tj. orzekanie w 3 typach spraw:

1.

skargi na decyzje adm., inne postanowienia wydane w postępowaniu adm., egzekucyjnym i
zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu adm. publ. oraz na bezczynność;

2.

skargi na akty prawa miejscowego samorządu i adm. terenowej oraz na inne akty organów samorządu
podejmowane w ramach adm. publ.;

3.

spory o właściwość między organami samorządu i samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz spory
kompetencyjne miedzy samorządem a dam. rząd. (I i ostatnia inst. NSA);

NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY

Zadania

nadzór nad działalnością sądów administracyjnych

Organy: Prezes NSA (6 lat przez prezydenta spośród 2 kandydatów przedstawionych przez ZO), Zgromadzenie
Ogólne oraz Kolegium;

NSA dzieli się na: Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną

SĄD NAJWYŻSZY

zadania SN → nadzór orzeczniczy nad sądami powszechnymi i wojskowymi

1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:

a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i
wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,

b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne,

2) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego; w
wyborach do Parlamentu Europejskiego;

dzieli się na Izbę (4): Cywilną, Karną, Wojskową, Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych;

organy: Pierwszy Prezes SN – przez Prezydenta RP na 6 lat spośród sędziów SN; (z urzędu przewodniczy TS i jest
członkiem KRS), ZO, Kolegium;

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

organ kolegialny uplasowany pomiędzy władzami, którego ZADANIEM jest pośredniczenie w podejmowaniu
przez egzekutywę i legislatywę decyzji dot. sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej,
ochrona niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów;

skład:

- 4 posłów i 2 senatorów na 4 lata;

- pierwszy prezes SN, prezes NSA;

- 15 sędziów: 2 SN, 2 apelacyjnych, 8 okręgowych, 1 wojskowych na 4 lata przez ich zgromadzenia ogólne;

- Minister Sprawiedliwości (MS);

- osoba powołana przez prezydenta;

ZADANIA

•

przedstawia wnioski prezydentowi w sprawie powołania sędziów;

•

wyraża opinie co do propozycji zmian ustroju sądów i wynagrodzeń sędziów (proceduralna

niekonstytucyjność gdy pominie się zasięgnięcie opinii);

•

wysłuchuje i omawia informacje dot. działalności sądów i problemów sądownictwa;

•

decyzje w sprawach personalnych podlegają kontroli sądowej z punktu widzenia legalności przez SN;

SĘDZIOWIE

1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

2. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie
dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów - apolityczność

3. Powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony
(gwarancja niezawisłości).

4. Są nieusuwalni.

5. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko
wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie
(wewnętrzna odpowiedzialność dyscyplinarna).

6. Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani
pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu
niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie
zatrzymanego (immunitet sędziowski).

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

1. sądowa kontrola zgodności ustaw z konstytucją to jedna z podstawowych obecnie gwarancji konstytucji, ale długo
wypracowywała sobie tą pozycję, przede wszystkim dlatego, iż tradycyjna doktryna francuska odrzucała ją, jako
ograniczenie praw parlamentu;

2. w konstytucjach międzywojennych – nie było TK, choć toczyły się spory i dyskusje nad wprowadzeniem;

3. okres PRL – nie było warunków do stworzenia sądownictwa konstytucyjnego, a dopiero w latach 1980
wprowadzono takie uregulowania → nowela Konstytucji z kwietnia 1982 r. → wprowadzenie TS (+ ustawa) i TK, ale
ustawa o TK została uchwalona dopiero w 1985 r.

 szereg ograniczeń kompetencji, a najważniejsze to możliwość

odrzucenia przez Sejm wyroku TK większością 2/3 głosów;

4. po przełomie w 1989 r. – utrzymano TK, ale nie zmieniono jego ograniczeń (wszystkie państwa byłego obozu
socjalistycznego utworzyły sądy konstytucyjne o kompetencjach do wydawania ostatecznych orzeczeń), przy czym
ważna uchwała TK z 1993 r. → jeśli Sejm w ciągu 6 m-cy nie odrzuci wyroku TK, to staje się on ostateczny →
pomimo tych wszystkich ograniczeń TK dorobił się bogatego orzecznictwa;

obecny kształt sądownictwa konstytucyjnego –

5. Konstytucja z 1997 r. i ustawa o TK z 1997 r.;

SKŁAD

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób
wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

POZYCJA USTROJOWA TK

1. to organ władzy sądowniczej, ale nie jest sądem

choć trybunały mają wiele cech wspólnych z sądami, to są odrębny elementem tej władzy;

2. odrębności to przede wszystkich odmienne zadania, czyli kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych i
eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiązującego prawa oraz powiązania z politycznymi procesami,
jak: kadencyjność urzędu, tryb powoływania sędziów, bliższe związki z parlamentem

 stąd wg niektórych to nie

organ sądowy, ale szczególna instytucja kontroli konstytucyjności prawa;

4. charakter pozycji TK – niezależność (choć i Sejm i prezydent mają pewne uprawnienia kreacyjne, a w stosunku do
innych organów sądowych (sądy, SN, NSA, KRS) nie ma żadnych powiązań) oraz zasada niezawisłości sędziowskiej;

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody
wyrażonej w ustawie,

3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej

(Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, wnieść skargę do Trybunału
Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd
lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach
określonych w Konstytucji).

1. Z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:

1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes
Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,

2) Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie niezależności sądów i niezawisłości sędziów

3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji
zawodowych,

5) kościoły i inne związki wyznaniowe,

6) podmioty upoważnione do złożenia skargi konstytucyjnej.

Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy
rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt
normatywny był ogłoszony.

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może
określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu
miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy.

4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu
normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja
administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia
decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego
postępowania.

5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.