1

Roztwory spirytusowe

Solutiones spirituosae

Spirytusy lecznicze

Spirituosa medicata

Spirytusy aromatyczne

Spirituosa aromatica

roztwory etanolowe tradycyjnie nazywa si

ę

roztworami

spirytusowymi

(Solutiones

spirotuosae)

FP IV wyró

ż

nia ponadto spo

ś

ród roztworów

spirytusowych

tzw.

spirytusy

lecznicze

(Spirituosa

medicata),

które

definiuje

jako

roztwory przyrz

ą

dzane przy u

ż

yciu etanolu

o st

ęż

eniu powy

ż

ej 40º

po

ś

ród

spirytusów

leczniczych

wyodr

ę

bni

ć

mo

ż

na

dodatkowo

spirytusy

aromatyczne

(Spirituosa

aromatica)

b

ę

d

ą

ce

etanolowymi

roztworami olejków aromatycznych

je

ż

eli rozpuszczalnikiem substancji leczniczych

w preparacie jest mieszanina etanolu i wody, to:

substancje

lepiej

rozpuszczalne

w

etanolu

rozpuszczamy w etanolu

substancje lepiej rozpuszczalne w wodzie – w wodzie

a nast

ę

pnie ł

ą

czymy obydwa roztwory

Etanol 96

o

wg. FP VI

syn. Ethanolum 760 g/l

Etanol 760 g/l

Ethanolum 96

o

Alkohol etylowy

Spiritus Vini rectificatus

2

bezbarwa,

przezroczysta,

lotna,

łatwopalna,

higroskopijna ciecz o swoistym zapachu

miesza si

ę

z wod

ą

, acetonem, chloroformem, eterem,

86% glicerolem

przy zmieszaniu z wod

ą

nastepuje

zmniejszenie

objeto

ś

ci mieszaniny – KONTRAKCJA

KONTRAKCJA – ko

ń

cowa objeto

ść

jest mniejsza ni

ż

wynikałoby to z sumy objeto

ś

ci zmieszanych składników

(np. 50 ml spirytusu zmieszane z 50 ml wody daje
objeto

ść

mniejsz

ą

ni

ż

100 ml)

Tabela rozcie

ń

cze

ń

etanolu wg. FP

(fragment)

789,27

100,00

100,00

0,79067

749,90

95,02

92,43

0,8128

710,20

89,98

85,63

0,8308

671,00

85,02

79,42

0,8646

444,70

56,34

48,48

0,9188

434,30

55,03

47,12

0,9218

394,80

50,02

42,44

0,9318

275,80

34,95

28,86

0,9574

268,00

33,95

28,00

0,9588

st

ęż

enie

g/l

% obj

ę

to

ś

ciowy (v/v)

(

o

– stopnie obj

ę

to

ś

ciowe)

% wagowy (w/w)

(%)

G

ę

sto

ść

Wyja

ś

nienie sposobu przeliczania st

ęż

enia v/v

(stopnie -

o

) na st

ęż

enie w/w (st. procentowe - %)

st

ęż

enie 95

o

wg. FP V najbli

ż

sze st

ęż

enie to 95,02

o

(v/v)

czyli 92,43 % (w/w)

100 cm

3

etanolu 95,02

o

(obj

ę

to

ść

roztworu)

d=0,8128 g/cm

3

95,02 cm

3

etanolu absolutnego
(obj

ę

to

ść

substancji)

(d=0,79067 g/cm

3

)

reszta to woda

teoretycznie

100,0 cm

3

- 95,02 cm

3

= 4,98 cm

3

m = 4,98 cm

3

x 1g/cm

3

= 4,98 g

obliczenie masy roztworu

m

r

= 100,0 cm

3

x 0,8128 g/cm

3

m

r

= 81,28 g

obliczenie masy substancji

m

s

= 95,02 cm

3

x 0,79067 g/cm

3

m

s

= 75,129 g

Obliczenie st

ęż

enia procentowego

%

43

,

92

=

p

C

o

02

,

95

%

43

,

92

=

=

C

%

100

28

,

81

129

,

75

×

=

g

g

C

p

%

100

×

=

r

s

p

m

m

C

3

Obliczenie teoretycznej zawarto

ś

ci wody w roztworze

(nie uwzgl

ę

dniaj

ą

ce kontrakcji)

V

H2O

= 100,0 cm

3

– 95,02 cm

3

= 4,98 cm

3

m

H2O

= 4,98 cm

3

x 1 g/cm

3

= 4,98 g

Obliczenie rzeczywistej zawarto

ś

ci wody w roztworze

(uwzgl

ę

dniaj

ą

ce zjawisko kontrakcji)

m

H2O

= 81,28 g – 75,129 g = 6,151 g

Spirytusy lecznicze

(Spirituosa medicata)

Solutio Iodi spirituosa

Tinctura Iodi – Jodyna (FP VI)

jest to 3% etanolowy roztwór jodu (zawarto

ść

nie mniejsza

ni

ż

2,7% i nie wi

ę

ksza ni

ż

3,3%) z dodatkiem 1% jodku

potasu, który ułatwia rozpuszczenie jodu i stabilizuje preparat,

Iodum

3,0 cz.

Kalii iodidum

1,0 cz.

Aqua

6,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

90,0 cz.

podczas przechowywania, szczególnie w niewła

ś

ciwych

warunkach, mog

ą

w preparacie zachodzi

ć

du

ż

e zmiany –

m.in. powstaje jodowodór, który zwi

ę

ksza dra

ż

ni

ą

ce działanie

preparatu:

C

2

H

5

-OH + I

2

→

CH

3

-CHO + 2HJ

nalewk

ę

jodow

ą

stosuje si

ę

zewn

ę

trznie, do odka

ż

ania

brzegów ran, nie stosuje si

ę

na otwarte rany ze wzgl

ę

du na jej

działanie dra

ż

ni

ą

ce,

jodyn

ę

nale

ż

y przechowywa

ć

w wykazie „B”

przygotowanie:

jodek potasu rozpu

ś

ci

ć

w wodzie, doda

ć

jod i miesza

ć

do

całkowitego rozpuszczenia,

nast

ę

pnie dodawa

ć

stopniowo, mieszaj

ą

c etanol 760 g/l.

roztworu nie s

ą

czymy.

4

Solutio Iodi spirituosa pro usu interno

Tinctura Iodi pro usu interno (FP IV)

jest to 10,0% roztwór jodu w etanolu 760 g/l bez dodatku
jodku potasu,

preparat posiada ograniczon

ą

trwało

ść

, dlatego farmakopea

poleca przygotowywa

ć

go na okres nie dłu

ż

szy ni

ż

15 dni,

preparat stosuje si

ę

doustnie, w terapii jodowej, w celu

dostarczenia organizmowi jodu w stanach jego niedoboru.

Iodum

10,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

90,0 cz.

Camphorae spiritus - Spiritus camphoratus

Solutio Camphorae spirituosa

Spirytus kamforowy (FP VI)

jest to 10,0% roztwór kamfory w mieszaninie etanolu 760 g/l i wody

Camphora

10,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

65,0 cz.

Aqua

25,0 cz

przygotowanie

kamfor

ę

rozpu

ś

ci

ć

w etanolu, doda

ć

wod

ę

, dokładnie

wymiesza

ć

i cało

ść

przes

ą

czy

ć

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach

działanie i zastosowanie

wywołuj

ą

ce miejscowe przekrwienie; stosowany zewn

ę

trznie;

nie stosowa

ć

u dzieci do lat 6.

Spiritus formicicus – Spiritus Formicae

Spirytus mrówczany (FP VI)

jest roztworem kwasu mrówkowego w mieszaninie etanolu
760 g/l i wody

Acidum formicum 305 g/l 5,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

70,0 cz.

Aqua

25,0 cz.

przygotowanie

kwas mrówkowy zmiesza

ć

z wod

ą

i etanolem

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach

działanie i zastosowanie

ś

ci

ą

gaj

ą

ce; stosowany zewn

ę

trznie

Spiritus Saponato - Camphoratus

Opodeldok liquidum

Spirytus mydlano-kamforowy (FP VI)

Camphorae spiritus

24,0 cz.

Sapo kalini spiritus

70,0 cz.

Ammonii hydroxydum 96 g/l

4,8 cz.

Thymi oleum

0,4 cz.

Rosmarini oleum

0,8 cz.

przygotowanie

składniki zmiesza

ć

, pozostawi

ć

na 24 godziny i przes

ą

czy

ć

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach, chroni

ć

od

ś

wiatła

działanie i zastosowanie

wywołuj

ą

ce

miejscowe

przekrwienie;

stosowany

zewn

ę

trznie; nie stosowa

ć

u dzieci do lat 6

5

Spiritus salicylatus

Spirytus salicylowy (FP VI)

Acidum salicylicum

2,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

68,0 cz.

Aqua

30,0 cz.

przygotowanie

kwas salicylowy rozpu

ś

ci

ć

w etanolu, doda

ć

wody i zmiesza

ć

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach, chroni

ć

od

ś

wiatła

działanie i zastosowanie

antyseptyczne o słabym działaniu, stosowany zewn

ę

trznie

tylko na skór

ę

Sapo kalini spiritus – Saponis kalini spiritus

Spirytus mydlany (FP VI)

Sapo kalinus

50,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

50,0 cz.

Lavandulae oleum

1,0 cz.

przygotowanie

mydło potasowe rozpu

ś

ci

ć

w 42,0 cz

ęś

ciach etanolu 760

g/l, olejek lawendowy w 8,0 cz

ęś

ciach etanolu 760 g/l i

poł

ą

czy

ć

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach, chroni

ć

od

ś

wiatła

zastosowanie

zewn

ę

trznie; do preparatów farmaceutycznych

Spirytusy aromatyczne

(Spirituosa aromatica)

Ammonii anisati spiritus

Spiritus Ammonii anisatus

Liquor Ammonii anisatus

Krople any

ż

owe (FP VI)

Anisi oleum

2,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

40,0 cz.

Ammonii chloridum

3,0 cz.

Aqua

55,0 cz.

6

przygotowanie

olejek any

ż

owy rozpu

ś

ci

ć

w etanolu, chlorek amonowy w

wodzie i zmiesza

ć

obydwa roztwory,

na ka

ż

de 100,0 cz. preparatu doda

ć

2,0 cz. talku

wytrz

ą

sn

ąć

, pozostawi

ć

do odstania i przes

ą

czy

ć

do

uzyskania klarownego roztworu (je

ż

eli zachodzi potrzeba

– s

ą

czy

ć

powtórnie przez ten sam s

ą

czek),

dodatek talku ułatwia zdyspergowanie olejku any

ż

owego

w roztworze spirytusowo-wodnym, a tak

ż

e wchłania

nadmiar nie rozpuszczonego olejku.

przechowywanie

w

zamkni

ę

tych naczyniach, chroni

ć

od

ś

wiatła,

przechowywanie w zbyt niskiej temperaturze mo

ż

e

doprowadzi

ć

do wykrystalizowania anetolu b

ę

d

ą

cego

jednym ze składników olejku, w celu ponownego
rozpuszczenia nale

ż

y naczynie z kroplami any

ż

owymi

ogrza

ć

łagodnie na ła

ź

ni wodnej.

zastosowanie

wykrztu

ś

ne

Spiritus sinapis – Spirytus gorczyczny (FP VI)

jest roztworem olejku gorczycznego w mieszaninie etanolu
760 g/l i wody

Sinapis oleum

2,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

90,0 cz.

Aqua

8,0 cz.

przygotowanie

olejek gorczyczny rozpu

ś

ci

ć

w etanolu, doda

ć

wody i

zmiesza

ć

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach, chroni

ć

od

ś

wiatła

działanie i zastosowanie

dra

ż

ni

ą

ce, wywołuj

ą

ce miejscowe przekrwienie, stosowany

zewn

ę

trznie tylko na skór

ę

Lavandulae spiritus – Spiritus Lavandulae

Spirytus lawendowy (FP III)

jest roztworem olejku lawendowego w mieszaninie etanolu
760 g/l i wody:

Lavandulae oleum

0,3 cz.

Ethanolum 760 g/l

69,2 cz.

Aqua

30,5 cz.

przygotowanie

olejek lawendowy rozpu

ś

ci

ć

w etanolu, doda

ć

wody i zmiesza

ć

przechowywanie

w zamkni

ę

tych naczyniach, chroni

ć

od

ś

wiatła

działanie i zastosowanie

dra

ż

ni

ą

ce, wywołuj

ą

ce miejscowe przekrwienie, stosowany

zewn

ę

trznie.

7

Inne roztwory etanolowe

Collodium (wg. FP VI)

Collodium jest bezbarwn

ą

lub jasno

ż

ółt

ą

, przezroczyst

ą

,

syropowat

ą

ciecz

ą

o silnym zapachu eteru,

jest to roztwór koloksyliny (nitrocelulozy) w mieszaninie
etanolu 760 g/l oraz eteru etylowego

Colloxillinum

4,0 cz.

Ethanolum 760 g/l

12,0 cz.

Ether ethylicus

84,0 cz.

koloksylin

ę

otrzymuje si

ę

przez nitrowanie oczyszczonej

waty celulozowej (11,0 cz) umieszczonej na pr

ę

ciku

szklanym w ci

ą

gu 24 godzin w mieszaninie nitruj

ą

cej

(8,0 cz. st

ęż

onego HNO

3

i 220,0 cz. st

ęż

onego H

2

SO

4

uwaga! koloksylina posiada wła

ś

ciwo

ś

ci wybuchowe

Collodium elasticum czyli kolodium elastyczne uzyskuje
si

ę

dodaj

ą

c do Collodium 3% Ricini oleum.

Solutio Nitroglicerini spirituosa

Nitroglicerylum solutum

Liquor trinitri

przezroczysty, bezbarwny płyn o zapachu i smaku
etanolu,

powinien zawiera

ć

1,0% nitrogliceryny,

jest preparatem nale

żą

cym do wykazu „A”,

stosuje si

ę

go w lekach o działaniu rozkurczaj

ą

cym

naczynia wie

ń

cowe