Metody i techniki badan socjologicznych Skrypt

WPROWADZENIE

BADANIA NAUKOWE: KILKA SŁÓW-KLUCZY

•

TEORETYCZNE: koncentracja na tworzeniu, rozwijaniu,
testowaniu i eksplorowaniu teorii i idei) i

EMPIRYCZNE: w

tym celu bazowanie na obserwacji i pomiarze
rzeczywistości.

•

NOMOTETYCZNE: celem podejścia naukowego jest
poszukiwanie praw i reguł ogólnych (w odróżnieniu od
idiografii – prawa i reguły odnoszące się do
poszczególnych pojedynczych przypadków).

•

PROBABILISTYCZNE: oparte na prawdopodobieństwie,
dominacja podejścia statystycznego

• WYJAŚNIANIE: poszukiwanie wyjaśnień odkrytych i

prawidłowości i reguł; znaczenie zwłaszcza związków
PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH.

•

METODYCZNE: badania naukowe są zawsze zaplanowane,
celowe, przeprowadzone zgodnie z przyjętymi metodami i
procedurami

1. Nowe zrozumienie człowieka

2. Ustalenie warto

ci jakimi kieruj

ludzie

3. Powab estetyki, artyzm

4. Zgoda

rodowiskowa

5. Reformowanie społecze

stwa, emancypacja

1. Wyja

nianie rzeczywisto

2. Prognoza

3. Prostota, reguła oszcz

dno

4. Weryfikacja hipotez

5. Praktyczna u

yteczno

ść

teorii

KRYTERIA

„DOBROCI”

TEROII

badania terenowe/etnografia, wywiady
jako

ciowe, analiza dyskursu

sonda

e, eksperymenty, ilo

ciowa analiza

tre

GŁÓWNE

TECHNIKI

BADAWCZE

interpretowanie, rozumienie, poszukiwanie
unikatowych aktów interpretacji; idiografia;

ledzenie sieci znacze

, wykorzystywanie

teorii

odkrywanie uniwersalnych praw (nauka
nomotetyczna); uogólnianie;
konstruowanie i testowanie hipotez;
przewidywalno

ść

, kontrola, rzetelno

ść

CEL TEORII I

DZIAŁA

BADAWCZYCH

koncentracja na

wiadomych wyborach

jednostek, wnikanie w motywy i warto

ci;

przekonanie o roli wolnej woli jednostki

skłonno

ść

do podkre

lania wagi

czynników zewn

trznych kształtuj

cych

zachowanie ludzkie; wyja

nianie

abstrahuj

ce od

wiadomo

ci, model

Bodziec

Reakcja

NATURA

LUDZKA.

WOLNA WOLA.

poszukiwanie prawdy, ale w

tpliwo

ci co do

liwo

ci odkrycia obiektywnej

rzeczywisto

ci; subiektywizm prawdy – nie da

oddzieli

wiedzy o rzeczywisto

ci od tego

kto t

wiedz

odkrywa; wielo

ść

znacze

interpretacji, prawda to nie stan, ci

gła walka o

, przekonywanie innych.

prawda jest jedna; rzeczywisto

ść

jest

poznawalna zmysłowo; widzie

wiadczy

= uwierzy

; dobra teoria jest

zwierciadłem natury

SPOSOBY

ZDOBYWANIA

WIEDZY.

PRAWDA.

HUMANI

CI, INTERPRETATORZY

SCJENTY

CI, OBIEKTYWI

ZAGADNIENIA

2 NURTY BADAWCZE W NAUKACH SPOŁECZNYCH

Idiograficzna, zale

na od kontekstu społeczno-

kulturowego i warto

ci, wiedza bardziej trafna

Nomotetyczna, ponadczasowa, niezale

na od

kontekstu bada

i warto

ci kulturowych,

wiedza bardziej rzetelna

TYP

TWORZONEJ

WIEDZY

Wywiady jako

ciowe, analiza tekstu i obrazu,

etnografia; naturalny, niewystandaryzowany
pomiar, małe próby, otwarte, dynamiczne,
elastyczne, niemo

ść

prognozowania i

uogólniania wyników, badany bardziej aktywny;
wi

cej bł

dów z próby

Sonda

e i eksperymenty; kontrolowany i

wystandaryzowany, ustrukturyzowany pomiar,
ograniczone sondowanie, mo

ść

prognozowania i uogólniania wyników, du

próby, bierna rola badanego, mniej bł

dów z

próby

METODY I

TECHNIKI

BADAWCZE

Badacz wewn

trz procesu, bezpo

redni

kontakt ze

ródłem danych, konieczne

specjalne predyspozycje; mniejsze zespoły
badawcze (mniejsze ryzyko zniekształcenia
informacji)

Badacz na zewn

trz procesu, ograniczony

kontakt ze

ródłem danych; mniejsze

wymagania co do predyspozycji badacza;
wi

ksze ryzyko tzw. efektu ankieterskiego;

ksze zespoły badawcze (wzrost ryzyka

zniekształce

informacji)

ROLA

BADACZA

Pytania DLACZEGO, JAK…

Eksploracja, pogł

biony opis; Zrozumienie

zachowa

jednostek zgodnie z ich własnymi

układami odniesienia

Pytania: ILE, JAK CZ

STO…

Ilo

ciowe rozmieszczenie interesuj

cych nas

cech; poszukiwanie faktów i przypadków
zjawisk bez zainteresowania subiektywnymi
stanami zachowa

jednostek

PROBEMY

BADAWCZE

Podej

cie emic- subiektywne, od

rodka

holistyczne, nacisk poło

ony na interpretacj

zjawisk, orientacja na proces.

Cel:

ledzenie znacze

okre

laj

cych ludzkie

istnienie, opis, wykorzystywanie teorii do
interpretacji rzeczywisto

ci, rozumienie zjawisk

Podej

cie etic – z zewn

trz; pozytywistyczne,

obiektywne, praktyczne, nacisk poło

ony na

wyniki liczbowe, orientacja na wynik.

Cel : wyja

nianie, odkrywanie prawidłowo

ci i

praw uniwersalnych, przewidywanie,
dowodzenie/falsyfikacja teorii

PODEJ

CIE I

CEL

JAKO

CIOWE

ILO

CIOWE

BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE

Programy badawcze dla uj

ęć

pozytywistycznych:

•

program poznawczy (traktowanie ludzi
jakom racjonalnych jednostek, które na
podstawie przetworzonych informacji
formułuj

swoje przekonania i postawy

•

program behawioralny: zachowania ludzi s

determinowane przez otoczenia i
do

wiadczenia, traktowane jako „nagrody”

lub „kary”

•

program ekonomiczny: zachowania
konsumenta maja na celu maksymalizacje
u

yteczno

•

program strukturalistyczno-funkcjonalny:
zachowania człowieka s

determinowane

•

przynale

do grup społecznych i

wpływie czynników społecznych

Charakterystyczne programy badawcze

dla uj

ęć

interpretacyjnych:

•

program fenomenologiczny: rola potocznej
wiedzy, „czysty opis” badanej

•

rzeczywisto

ci, „wzi

cie w nawias” zało

analogii i konstruktów II stopnia, słu

żą

cych

zwykle za rodzaj „siatki poj

ciowej” badacza

(Schutz, Circourel)

•

program hermeneutyczny: interpretowanie
działa

konsumenta w podobny sposób,

•

jak interpretuje si

tekst pisany (Gadamer,

Ricoer, Geertz)

•

program strukturalistyczny: badanie
mitycznych aspektów zachowa

(Levy –

Strauss)

•

program humanistyczny (badanie wy

szych

warto

ci, wew

trznych prze

wiadcze

, itp. (E. Hirschmann)

•

program semiotyczny: symboliczne i
semiotyczne aspekty zachowa

•

program interakcyjny: interakcje
symboliczne

PROGRAMY BADAWCZE CHARAKTERYSTCZNE DLA

DWÓCH PODEJŚĆ BADAWCZYCH (Denzin)

PROCES BADAWCZY

UNIWERSALNY ALGORYTM PROCESU

BADAWCZEGO

(Babi

ski)

Wstępne sformułowanie problemu

Wyjaśnienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza

problemu

Operacjonalizacja problemu

Przygotowanie narzędzi badawczych

Pilotaż badań

Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane

badaniu

Realizacja badań empirycznych w terenie

Weryfikacja zebranego materiału empirycznego

Wstępne grupowanie materiału surowego

10. Analiza materiału empirycznego
11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań
12. Pisanie raportu

1. Wstępne sformułowanie problemu:

Problem naukowy = pytanie, na które nie ma odpowiedzi. Pytanie takie musi
spełniać następujące warunki:
• dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy
•powinno być wyrażone w języku naukowym
•sformułowane w taki sposób, aby móc sensownie poszukiwać odpowiedzi na
to pytanie
•(2 ostatnie mogą być pominięte, gdy chodzi o nieznane dziedziny wiedzy)

Kwestie do przemyślenia na tym etapie:
•w jaka formę pytania najlepiej przekształcić problem: czy...?, jak...?,
dlaczego...?
•w jakim celu podejmuje się badania (wypełnienie luki w wiedzy,
rozstrzygnięcie spornych problemów i dostarczenie podstaw do działań
praktycznych?
•czy potrzeba odwołać się do nowych danych empirycznych czy wystarczą
dane zasrane i literatura?
•Czy wystarczy posługiwanie się istniejącym aparatem pojęciowym w danej
nauce czy też trzeba odwołać się do innych nauk lub tworzyć inne pojęcia?

2. Wyja

nienie (eksplikacja)- szczegółowa analiza problemu

Eksplikacja = a) wyrażenie problematyki badawczej w formie zdań zawierających

proste i zrozumiałe terminy oraz b) ukazanie powiązań będącego przedmiotem
wyjaśnienia z problemami czy tematami pokrewnymi, c) postawienie hipotez
Paradoks eksplikacji: albo używamy pojęć równych zakresowo, ale tak samo ogólnych,
albo bardziej szczegółowych, ale nie pokrywających się całkowicie z pojęciem
wyjaśnianym. Zawsze potrzeba pewnej zmiany tematu i jego zawężenia

HIPOTEZA = zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami;
propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada możliwą lub oczekiwaną w danym
kontekście sytuacyjnym naturę związku
W wyniku badań hipotezę można przyjąć (zweryfikować) lub odrzucić (sfalsyfikować).
Hipotezy mogą łączyć też więcej niż 2 zmienne (zmienna niezależna to zmienna
sprawcza; zmienna zależna ulega zmianom pod wpływem niezależnej)
Hipotezy formułowane dla celów badawczych muszą spełniać warunki:
•odnosi się jednoznacznie do badanej problematyki
•posiada uzasadnienie
•być sprawdzalne empirycznie – wymienione tam zmienne muszą być empirycznie
uchwytne i mierzalne
•zależność musi mieć charakter prawidłowości, nie może być związkiem
niepowtarzalnym i przypadkowym
•zależność ta może występować tylko w określonych okolicznościach, ale w tych
okolicznościach musi stanowić regułę
Hipoteza musi mieć moc wyjaśniającą – musi być pomocna przy wyjaśnianiu
obserwowanych zjawisk; ma silniejszą moc wyjaśniającą jeżeli związek ma charakter
przyczynowy, oraz wtedy gdy możemy hipotezę uzasadnić jako teoretycznie konieczną
(gdy dysponujemy zweryfikowaną teorią empiryczną, która potrafi opisać dlaczego
związek określony w naszej hipotezie ma miejsce w określonych warunkach)

3. Operacjonalizacja problemu

Operacjonalizacja = wyłożenie pojęć i terminów
teoretycznych w kategoriach operacyjnych.

Obejmuje ona:

•dobór wskaźników

•wybór zbiorowości badanej

•wybór metod i technik

•wybór bazy źródłowej

•wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników
badania

4. Przygotowanie narzędzi badawczych

Czynimy to dopiero po ostatecznym sformułowaniu problemu, eksplikacji i
operacjonalizacji, po wyborze populacji badanej i po przynajmniej wstępnym
zdecydowaniu, w jaki sposób będą analizowane wyniki badań.
Odpowiedzieć sobie na pytania:
•Po co zadaje się takie pytania?
•Dlaczego jest ono tak sformułowane?
•Jak jest jego wartość wskaźnikowa (czego dotyczy)?
•Jakie odpowiedzi można uzyskać, zadając to pytanie?
•Dlaczego zostało umieszczone w tym miejscu?
•W jaki sposób będą analizowane odpowiedzi na pytanie?

5. Pilotaż badań

3 funkcje:
•stwierdzenie poprawności problemu badawczego (czy może być rozwiązany
przy użyciu przyjętych metod i technik, czy jest całkowicie i prawidłowo
zoperacjonalizowany, jaka jest wartość przyjętych wskaźników, czy wszystkie
pojęcia maja jednoznaczny sens empiryczny, czy problem w ogóle istnieje?)
•sprawdzenie narzędzi badawczych (gł. poprawności pytań, potrzeby pytań
otwartych, czasu wywiadu itp.)
•sprawdzenie techniczno-organizacyjne badań

6. Dobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniu)

Kryteria merytoryczne (problem badawczy, charakter zbiorowości itp.) co
najmniej tak samo ważne jak kryteria statystyczne.
Dobór próby następuje dopiero po ostatecznym przygotowaniu programu
badań. O liczebności próby decyduje: wielkość badanej zbiorowości; stopień
jej jednorodności; oczekiwana dokładność wyników; rodzaj doboru próby;
ilość i charakter zmiennych
Stosowana metoda i technika, badań, sposób analizy i wykorzystania wyników

7. Realizacja badań empirycznych w terenie

8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego

8a) wstępna weryfikacja:
•poznanie stopnia realizacji próby
•poznanie kierunków zniekształceń próby
•eliminacja materiałów niepełnych i błędnych
•ustalenie problemów szczegółowych
•ocena stopnia istotności
8b) weryfikacja pogłębiona:
•ocena wiarygodności materiału empirycznego

9. Wstępne grupowanie materiału surowego

Zbudowanie instrukcji kodowej (zasad klasyfikacji)
Kodowanie danych i łączenie jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy
oraz przypisywanie im nazw bądź symboli cyfrowych (kodowych)
Redukcja przestrzeni własności (czyli tworzenie zmiennych
wielowymiarowych)

10. Analiza materiału empirycznego

Konfrontacja danych z pytaniami i hipotezami
Analiza jakościowa: typologie
Analiza ilościowa: jedno-, dwu- lub wielozmiennowa

11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań

Następstwo analizy materiału, wnioskowanie z siły i kierunków zależności
między analizowanymi cechami o słuszności założeń badawczych i
prawdziwości twierdzeń, zawsze charakter analizy jakościowej (pojęcia,
twierdzenia, uogólnienia)

12. Pisanie raportu

Na które pytania uzyskano zadowalające odpowiedzi?
Które hipotezy zostały sprawdzone i z jaka mocą?
Jakie nowe prawidłowości czy fakty poznano?
Jakie pojawiły się nowe pytania, problemy, wątpliwości

ORIENTACJE, METODY,

PROCEDURY i TECHNIKI BADAWCZE

ORIENTACJA

ORIENTACJA = zespół założeń określający sposób

ujmowania świata (ontologia) i sposoby jego
poznawania (epistemologia)

ORIENTACJA TEORETYCZNA: Zespół założeń i twierdzeń

stanowiących hipotezy i uzasadnioną wiedzę socjologiczną
dotyczące danej dziedziny socjologii. Teoria w której
osadzamy problem.

ORIENTACJA METODOLOGICZNA: Odnosi się do

charakterystyki procesu poznawczego i pewnej ogólnej wizji
rzeczywistości, sformułowana na gruncie metodologii i
filozofii nauki

PARADYGMAT: orientacja, która podaje gotowe wzorce

rozwiązania wszystkich etapów poznania

GŁÓWNE ORIENTACJE

W SOCJOLOGII

• POZYTYWIZM/NEOPOZYTYWIZM

• FUNKCJONALIZM

• STRUKTURALIZM

• INSTYTUCJONALIZM

• HISTORYZM

• SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA: KULTURALIZM,

INTERAKCJONIZM, FENOMENOLOGIA

METODA

METODA = stałe (systematyczne, powtarzalne) sposoby

rozwiązywania problemów poznawczych lub praktycznych;
określony, powtarzalny, planowy i wyuczalny sposób/ schemat/
wzór postępowania świadomie skierowanego na realizacje
pewnego celu poprzez dobór odpowiednich środków.

Metody danej nauki to schematy poszczególnych czynności

badawczych faktycznie stosowane lub zalecane w danej nauce.

Każda metoda jednocześnie obejmuje elementy algorytmu i

elementy twórczości.

Metoda w sensie szerszym nie tylko wskazuje drogę

rozwiązywania problemu, ale obejmuje również skondensowane
implikacje zaczerpnięte z orientacji (metodologicznej).

W metodzie zawarte są twierdzenia danej teorii przekształcone w

reguły i przepisy wskazujące jak powinny przebiegać myślenie i
działanie w procesie poznawczym, aby doprowadził do nowego,
wiarygodnego rezultatu.

Metoda w sensie węższym = zalecane lub faktycznie stosowane w

danej nauce schematy czynności służących do udzielania
odpowiedzi na formułowane pytania badawcze.

NAJWAŻNIEJSZE METODY BADAWCZE

•

Metoda statystyczna

•

Metoda eksperymentalna

•

Metoda monograficzna

•

Metoda ekologiczna

•

Metoda historyczno-porównawcza Metoda
biograficzna

•

Metoda typologiczna

•

Metoda semiologiczna

•

Metoda sytuacyjna

PROCEDURY BADAWCZE

W przeciwieństwie do metody, procedura

badawcza kładzie akcent na aspekt
prakseologiczno-organizacyjny. Metoda zawsze
w jakiejś mierze implikowana orientacjami
metodologicznymi, pośrednio też
teoretycznymi. Procedura nie jest uwikłana w
szereg założeń ontologiczno-
epistemologicznych; pewna niezalezność
procedury

Procedura = sposób realizacji pewnych faz

badawczych: 1. faza doboru jednostek analizy;
2. faza wytwarzania danych; 3. faza analizy

KWESTIE DO USTALENIA W PROCEDURZE

• Identyfikacja

celu badania

• Wskazanie

jaki aspekt rzeczywistości chcemy

poznać: uchwycić aspekt istnienia czy aspekt
zmiany (uwzględnienie czynnika czasu)

• Sposób wykorzystania danych (powiązane z

technikami otrzymywania danych)

• Sposób opracowania danych (struktura, zawarte

elementy)

• Sposoby weryfikacji danych, kontrola danych
• Kwestie prakseologiczne: efektywność,

wiarygodność badań, czas otrzymywania i
opracowania danych, kolejność faz
badawczych, techniki, scenariusz badań

PODZIAŁ EMPIRYCZNYCH PROCEDUR BADAWCZYCH

1. KRYTERIUM: TYPY EWIDENCJI DANYCH/SPOSOBY

POZYSKIWANIA DANYCH

1.1.ARCHIWALNE: wykorzystanie źródeł zastanych różnej natury od
dokumentów po świadectwa materialne (np. roczniki statystyczne, dane
GUS-u itp.). Potrzebna porównywalność wyników.
1.2.SZTABOWO-LABORATORYJNE: wywoływanie danych za pomocą
technik komunikacyjnych lub obserwacyjnych. Standaryzacja i kontrola
układu warunków uzyskiwania danych, reprezentatywność (sondaże,
eksperymenty).
1.3.TERENOWE: bazują na różnych źródłach, niezbędne jest
uczestnictwo w życiu poznawanej jednostki, grupy, zbiorowości.
Bazowanie na przeżyciach badanych, próba ich zrozumienia.
Uczestnictwo badacza ma tutaj wpływ na badaną przez niego
rzeczywistość.
1.4. OSOBISTE: ewidencja bazująca na doświadczeniu osobistym,
doświadczalna, ale nie empiryczna (nie umożliwia porównań,
powtórzeń, z braku standaryzacji danych); wykorzystuje
samoobserwację, intuicję, introspekcję, niealgorytmiczne wyjaśnianie -
rozumienie

2. KRYTERIUM: JEDNOKROTNY LUB KILKUKROTNY
KONTAKT Z RZECZYWISTOŚCIĄ EMPIRYCZNĄ + DZIAŁANIE
SAMOISTNE (INDYWIDUALNE) LUB RÓWNOLEGŁE
2.1. Badania jednorazowe, samoistne

2.2. Badania jednorazowe synchroniczne, porównawcze

2.3. Badania wielokrotne, samoistne

2.4. Badania wielokrotne, porównawcze

3. KRYTERIUM: ZNACZENIE DOBORU PRÓBY DLA PROCESU
POZNANIA
3.1. z doborem próby (+)

3.2. bez doboru próby (-)

TECHNIKI BADAWCZE

Technika: to swoiste uszczegółowienie procedury

postępowania badawczego, podanie konkretnych
rozwiązań dla poszczególnych elementów badania.

Narządzie badawcze: to instrument za pomocą którego

dokonujemy pomiaru np. ankieta, formularz wywiadu,
karta, skaner, kamera i tp.

Typologia technik badawczych wg. Lutyńskiej:

3 kryteria podziału:
1) ZE WZGLĘDU NA OBSERWACJĘ: t. obserwacyjne (np.

wywiad) i nieobserwacyjne (np. ankieta)

2) ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB KOMUNIKOWANIA SIĘ: - t.

bezpośrednie (np. wywiad) i pośrednie (np. ankieta)

3) ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ KONTROLI – t. kontrolowane

(np. wywiad) i niekontrolowane (np. ankieta).

TECHNIKI OTRZYMYWANIA DANYCH - TABELA

TECHNIKI INSTRUMENTALIZACJI

INDEKSY I SKALE

Podobieństwa:
• indeksy i skale są porządkowymi miernikami zmiennych.

Porządkują jednostki analizy w kategoriach
konkretnych zmiennych, takich jak religijność,
alienacja, uprzedzenia.

• wynik danej osoby na przykład na skali lub indeksie

religijności stanowi wskazanie co do względnej
religijności tej osoby w porównaniu z innymi badanymi.

• są złożonymi miernikami zmiennych – wynik jest

uzależniony od odpowiedzi na kilka (kilkanaście) pytań.

Różnice:
• Sposób ustalania wyniku punktowego przy każdej z

metod. Skalę mają generalnie tę wyższość nad
indeksami, że uwzględniają intensywność obrazowania
danej zmiennej przez różne pytania.

Opracowanie własne na podst. http://www.socialresearchmethods.net/kb/scalgen.php

SKALOWANIE

RODZAJE SKAL

STOSOWANYCH

W BADANIACH

SPOŁECZNYCH

A. PODZIAŁ WG MOCY MIERZONEJ

ZMIENNEJ (Stevens)

•

Skala ilorazowa

•

Skala interwałowa

•

Skala porządkowa

•

Skala nominalna

• ,

SKALA ILORAZOWA
bardzo podobna do skali interwałowej

różnica - na tej skali mierzymy zmienne, które mają naturalny
punkt zerowy

możemy powiedzieć ile razy jeden pomiar jest większy od
drugiego (a nie tylko o ile)

przykłady: waga, wzrost, czas

SKALA INTERWAŁOWA
obok możliwości porządkowania zbioru obserwacji w
terminach relacji >, można również określić dokładną
odległość pomiędzy kolejnymi obserwacjami i jest ona
stała

oprócz możliwości stwierdzenia, że jeden obiekt jest
większy od drugi, możemy określić, o ile dokładnie
jednostek pierwszy jest większy od drugiego

musimy dysponować dokładną jednostką pomiaru

zero na tej skali ma charakter arbitralny

przykłady: rok kalendarzowy, temperatura w

C, iloraz

inteligencji

SKALA PORZĄDKOWA
zmienne, które nie tylko można zaklasyfikować, ale
też porządkować ze względu na określone relacje.

typowymi relacjami są „wyższy”, „większy”, „bardziej
pożądany”, „trudniejszy”. Relacje te można
przedstawić za pomocą symbolu > (<)

osiągnęliśmy porządkowy poziom pomiaru, jeżeli
relacja > (obok równoważności) zachodzi dla
wszystkich obserwacji tworzących zbiór w pełni
uporządkowany

liczby wykorzystywane do uporządkowania obiektów
nazywamy wartościami rangowymi

przykłady: wykształcenie, prestiż społeczny,

SKALA NOMINALNA
cyfry lub inne symbole wykorzystuje się do
klasyfikowania obiektów lub obserwacji do określonej
liczby kategorii

zbiór obiektów musi być zaklasyfikowany na kategorie,
które będą wyczerpujące, wzajemnie rozłączne i
każdej kategorii zostanie przypisany inny symbol,
który będzie ją reprezentował

zjawiska znajdujące się w jednej kategorii są sobie
równe, lecz nie są równe zjawiskom znajdującym się
w innej kategorii (zachodzi relacja równoważności)

przykłady: płeć, narodowość, kolor oczu, itp.

B.PODZIAŁ SKAL WG ZASAD

KONSTRUKCJI

Skale jednowymiarowe

a. Skala Bogardusa
b. Skala Thurstone’a
c. Skala Likerta
d. skala Guttmana

Skale wielowymiarowe

a. dyferencjał semantyczny Osgooda

SKALA BOGARDUSA

(SKALA DYSTANSU SPOŁECZNEGO)

•

Skala ta służy do pomiaru skłonności

ludzi do uczestniczenia w –

zróżnicowanych co do stopnia bliskości

– stosunkach społecznych z innymi

grupami ludzi.

•

Osoba, która akceptuje pewien stopień

integracji, będzie też przypuszczalnie

skłonna zaakceptować wszystkie

możliwości poprzedzające go na liście –

czyli o mniejszej intensywności.

Członka każdej rasy (grupowo, a nie najlepsze i najgorsze jednostki

jakie znałem) chętnie uznałbym, zgodnie z moją pierwszą reakcją, za

członka jednej lub kilku kategorii, które zaznaczam kółkiem

Jak ustalamy wynik?

• 1. Przypisujemy cyfry poszczególnym pozycjom

(np. 5 = najmniejszy dystans)

• 2. Obliczamy ile osób w danej zbiorowości

udzieliło odpowiedzi „tak” na poszczególne

twierdzenie. Zliczone odpowiedzi „tak”

wyrażamy procentowo (frekwencja dla całej

zbiorowości).

1 – 20%
2 – 10%
3 – 30%
4 – 20%
5 – 20%

2. Ważymy poszczególne pozycje, mnożąc

przypisane im cyfry przez uzyskane
frekwencje.

1 – 20% 0,2x1= 0,2
2 – 10% 0,1x2= 0,2
3 – 30% 0,3x3= 0,9
4 – 20% 0,2x4= 0,8
5 – 20% 0,2x5= 1,0

3. Posługując się uzyskanymi w ten sposób

liczbami, dla każdej osoby ostatecznie
zliczamy punkty.

SKALA THURSTONE’A

• Skala przeznaczona do mierzenia

postaw. Postawy są rozumiane tutaj jako

stopniowane w swym natężeniu; badanie

poziomu postawy (założenie, ludzie nie

różnią się posiadaniem postawy ale

stopniem jej intensywności).

• Dążenie konstruktora do budowy skali

interwałowej, skala Thurstone’a jest

jednak skalą porządkową (interwały są

subiektywnie równe, nie są miarami

liczbowymi a psychologicznymi).

KROKI POSTĘPOWANIA

1. Wybór tego, co skala ma mierzyć.
2. Zaplanowanie i wybór zestawu stwierdzeń wiążących się bezpośrednio lub

pośrednio z obiektem postawy. (zwykle 80-100). Ujednolicenie ich

formy.

Thurstone i Chave zebrali 130 takich twierdzeń służących do badania postaw wobec Kościoła) np.

(...) Sądzę, iż uczęszczanie do kościoła jest dobrym świadectwem moralności społeczeństwa
(...) Sądzę, że kościół jest pasożytem w społeczeństwie
(...) Jestem wierzący, ale rzadko chodzę do kościoła

3. Powołanie grupy sędziów (zwykle 40-80).
4. Każdy sędzia otrzymuje w porządku losowym kartki z poszczególnymi

stwierdzeniami. Tworzymy hipotetyczną skalę z przedziałami

(zazwyczaj 11 grup) i prosimy sędziów, aby odpowiednio ulokowali

wylosowane stwierdzenia.

UWAGA: Sędziowe oceniają w jakim stopniu każde stwierdzenie

wyraża stosunek przychylny do badanej kwestii.

5. Sędziowie numerują wszystkie stwierdzenia według numeru kategorii, do

której je zaliczyli; np.

1 = najbardziej przychylny stosunek do…
11- najmniej przychylny stosunek do…

KROKI POSTĘPOWANIA

6. Zebranie wszystkich ocen poszczególnych stwierdzeń. Analiza

rozkładu ocen każdego stwierdzenia.

kategorie A

punkty

0,01 0,01 0,03 0,01 0,03 0,31 0,32 0,13 0,09 0,04 0,02

0,01 0,02 0,05 0,06 0,09 0,40 0,72 0,85 0,94 0,98 1,00

6,8 1,7

N= 200 S – wartość skalowa

f – liczba sędziów, którzy kartkę z danym twierdzeniem
umieścili w danej kategorii
p – proporcja liczby kartek umieszczonych w danej kategorii
cp – skumulowana proporcja

KROKI POSTĘPOWANIA

7. Na podstawie tabeli obliczamy statystyki: mediana i

odchylenie kwartylowe

. Na ich podstawie dokonujemy

wyboru twierdzeń: twierdzenia powinny różnić się o

jednakowe wartości mediany; o tym które ze

stwierdzeń o odpowiedniej wartości mediany ma wejść

do skali decyduje wartość odchylenia kwartylowego

(jak najniższa wartość Q).

8. Wybrane stwierdzenia wraz z ich wartościami

wydrukowane w porządku losowym – wyrażenia

aprobaty lub dezaprobaty – odczytywanie wartości, z

którymi respondent się zgodził, ich mediana oznacza

wynik respondenta.

SKALA LIKERTA

• Z założenia skala interwałowa
• Skala zależnościowa (zależność

wewnętrzna skali)

• Respondent zajmuje stanowisko wobec

kompletu stwierdzeń (do których

jesteśmy intuicyjnie przekonani, że

dotyczą mierzonej cechy). Wybranym

przez respondentów odpowiedziom

nadajemy wartości liczbowe tak, by

rosły zawsze wg jednego założenia, w

tym samym kierunku

Zasady skalowania

Podejście Likerta
1. Całkowicie się zgadzam
2. Zgadzam się
3. Nie mam zdania
4. Nie zgadzam się
5. Zupełnie się nie zgadzam
______________________
Podejście A.L Edwardsa i

F.P. Kilpatrika

1. Całkowicie się zgadzam
2. Zgadzam się
3. Raczej się zgadzam
4. Raczej się nie zgadzam
5. Nie zgadzam się
6. Zupełnie się nie zgadzam

Podejście komplementarne
1. Całkowicie się zgadzam
2. Zgadzam się
3. Raczej się zgadzam
4. Trudno powiedzieć
5. Raczej się nie zgadzam
6. Nie zgadzam się
7. Zupełnie się nie zgadzam

SKALA LIKERTA

Zdecydowa-

nie si

nie

zgadzam

Nie

zgadzam

Raczej si

nie

zgadzam

Nie mam

zdania

Raczej si

zgadzam

Zgadzam

Zdecydowa-

nie si

zgadzam

Zajmowani

e si

dzie

wymaga

ode mnie

zbyt wiele

Dzieci w

sumie

powoduj

cej

rado

ci ni

ęż

arów

Dzieci

zbli

mał

onków

do siebie

KROKI POSTĘPOWANIA

1. Wybór tego, co skala ma mierzyć.
2. Zaplanowanie i wybór zestawu stwierdzeń wiążących się

bezpośrednio lub pośrednio z obiektem postawy. (zwykle

80-100). Selekcja i jednolicenie ich formy. Wśród

stwierdzeń powinno być ok. 20% twierdzeń „odwrtotnych”.

3. Pierwotny zestaw twierdzeń poddajemy ocenie

respondentom. Respondenci są proszeni o zajęcie

stanowiska względem każdego ze stwierdzeń.

4. Zakodowanie odpowiedzi respondentów. Przypisujemy

wartości liczbowe poszczególnym możliwościom odpowiedzi

(symbole kodowe są liczbami (!)). Musimy postanowić, czy

wysoki wynik ma oznaczać postawę pozytywną czy

negatywną. Trzeba być konsekwentnym.

5. Obliczamy łączną liczbę punktów uzyskanych przez

respondenta poprzez zsumowanie wartości punktowych

jego odpowiedzi na każde ze stwierdzeń.

KROKI POSTĘPOWANIA - cd.

6. Obliczamy poziom korelacji między odpowiedziami na każde

pytanie z osobna a sumą (lub średnia) odpowiedzi na wszystkie

pozostałe pytania. Eliminujemy z dalszych analiz połowę ogólnej

liczby twierdzeń (tych o najniższych współczynnikach korelacji)

7. Obliczenie mocy rozdzielczej pozostałych twierdzeń – średnia

oceny każdego twierdzenia dokonana przez 25% badanych o

najniższej i 25% o najwyższej punktacji łącznej. Jeżeli dane

stwierdzenie odnosi się do badanego wymiaru, to w grupie

„górnej” powinno się uzyskać inną liczbę punktów niż grupie

„dolnej”. Po obliczeniu średnich, obliczamy test istotności

statystycznej (zazwyczaj test t) i sprawdzamy, czy średnie

istotnie się różnią.

8. Wybieramy te twierdzenia, które uzyskały największą wartość t.

T jednak nie może spaść poniżej pewnej dolnej granicy, którą

określają: 1. liczba stopni swobody (df) i przedział ufności.

9. Sumujemy odpowiedzi respondenta na zaakceptowane przez nas

stwierdzenia

SKALOGRAM GUTTMANA

• Guttman przywiązywał duże znaczenie do zagadnienia

odtwarzalności i jednowymiarowości skali.

• Skala opiera się na założeniu, że każdy kto wykazuje wysoki

poziom danej zmiennej będzie wykazywał także poziomy niższe.

Twierdzenia skali Guttmana dają się zatem uporządkować

(zasada kumulatywności) i mają charakter addytywny.

• W technice tej wykorzystuje tzw. pytania monotoniczne =

dzielące zbiorowość posiadających pewną cechę ilościową na 2

grupy: tych którzy odpowiadają „tak” i tych którzy odpowiadają

„nie”. Tworzy się kontinuum pytań z tzw. momentami krytycznymi

(punkt, w którym następuje jakościowy skok uzyskiwanych

odpowiedzi) i umieszcza się na nich odpowiedzi respondentów.

Zsumowane odpowiedzi „tak” są charakterystyką liczbową

postawy respondenta.

• Nie wiemy z góry czy dane pytanie ma charakter monotoniczny i

w którym miejscu znajduje się jego mement krytyczny -

ustalamy to empirycznie w trakcie badania.

TWORZENIE SKALOGRAMU

Zdefiniowanie przedmiotu

badań

Wybór twierdzeń (80-

100) i określenie ich

trafności fasadowej

Sprawdzenie czy

twierdzenia te tworzą

jednowymiarową skalę

Wybór stwierdzeń

dokonujemy techniką

Cornella (najmniejsza

liczba błędów). Kroki:

3a. każdemu

respondentowi

przypisujemy miarę

odpowiadającą liczbie

udzielonych przez

niego pozytywnych

odpowiedzi

3b. Następnie

porządkujemy

pytania wg liczby

punktów

uzyskanych przez

respondentów

3c. Następnie

porządkujemy pytania

wg liczby potwierdzeń

jakie na nie dano.

Kreskami oddzielamy w

każdym ze stwierdzeń

odpowiedzi „tak” od

odpowiedzi „nie”
Tylko przy pytaniu

doskonale

monotonicznym kreska

jest równocześnie

momentem krytycznym

pytania (tutaj pyt. nr 7

i 2). Jako tzw. błędy

traktowane są

wszystkie sytuacje

wyłamujące się z

szeregu. Zasada jest

taka, by postawić

kreskę w takim miejscu

by liczba błędów była

jak najmniejsza (w tym

przykładzie ta zasada

nie zawsze została

zastosowana)

Analiza skalogramu

ma pomóc w

przekonaniu się w

jakiej mierze nasze

twierdzenia i

stosunek badanych do

nich

odchylają się od

idealnego wzorca

skali

(który w tym

przykładzie winien

wyglądać

następująco)

Najczęściej uzyskujemy tabele, które nie są

całkiem regularne, co podważa w pewniej
mierze odtwarzalność danej skali. Tego
rodzaju odchylenia nazywamy tutaj błędami.
Ważne, żeby nie było ich więcej niż 10%.

3d. Obliczamy

tzw. współczynnik

odtwarzalności

wg wzoru:

R = 1 - ---------------------------------

Skala jest niezadowalająca jeśli ten

współczynnik jest niższy niż 0,9.

liczba błędów

liczba odpowiedzi (liczba stwierdzeń x liczba respondentów)

DYFERENCJAŁ SEMANTYCZNY

•

Technika zaproponowana przez C. E. Osgooda, G. J. Suciego i P. H.

Tannenbauma jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia

(

obrazu)

, jakie obiekty otaczającego świata sprawiają na osobie badanej

•

Zawsze dokonujemy oceny owego obrazu w porównaniu z obrazami

innego rodzaju obiektów lub tego samego obiektu w innej jednostce

czasu.

•

Technika polega na zebraniu par opozycyjnych przymiotników

układających się w kilka odrębnych wymiarów. (U Osgooda pary

przeciwstawnych określeń np. dobry-zły odnoszą się do trzech

wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S)). Ważne jest by każdy

wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych

określeń.

•

Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np.

dobry – 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio

0-bardzo – zły. Każdemu punktowi na continuum odpowiada określona

liczba (odcinki są równej długości)

•

Najprostszą formą analizy jest wykreślenie profilu graficznego

porównywanych obrazów. Powstaje on w wyniku połączenia linią wartości

liczbowych jaki uzyskał badany obiekt na każdej ze skal ewaluacji. W

tym celu obliczamy następujące statystyki: wartość średnią dla każdej

pary kontrastowych cech oraz odchylenie standardowe od owych

średnich; syntetyczny wskaźnik oceny obiektu w postaci średniej

obliczonej łącznie dla wszystkich par cech ewaluatywnych.