Francuscy Żydzi i Francuzi w Auschwitz

Historycy szacują, że 75-76 tysięcy francuskich Żydów, w tym ponad 11 tysięcy dzieci,
zostało deportowanych do obozów zagłady. Około 69 tysięcy osób trafiło do KL
Auschwitz, blisko 900 do Kowna, 4 tysiące do Sobiboru, z których część przeniesiono
następnie do Majdanka. Spośród wszystkich deportowanych przeżyło zaledwie 3
procent, około 2,5 tysiąca ludzi.

Za udział w ruchu oporu z Francji do KL Auschwitz deportowano również ponad 3 tysiące
osób nieżydowskiego pochodzenia. Przeżyło 969.

Historyk Serge Klarsfeld, prezydent Les Fils et Filles des Deportes Juifs de France
(Synowie i Córki Deportowanych Żydów z Francji), autor Księgi Pamięci Deportacji
Żydów z Francji, pisze, że w czasie, gdy hitlerowcy zajęli Francję w czerwcu 1940 roku,
przebywało tam około 320 tysięcy Żydów. Około 20 tysięcy spośród nich stanowili
uchodźcy z zajętych wcześniej Belgii i Holandii.

Tak zwane ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej poprzez deportacje na Wschód
rozpoczęło się na Zachodzie wiosną 1942 roku. Pierwszy transport z Francji do
Auschwitz wyruszył 27 marca.

Pertraktacje między władzami niemieckimi strefy okupowanej (Paryż i północna część
Francji - około trzech piątych przedwojennego terytorium) a rządem Vichy na temat
aresztowania i dostarczania Żydów przez policję francuską toczyły się w dniach
zwycięskiej ofensywy Hitlera w Afryce i Związku Radzieckim. Doprowadziły one - mimo
wahań marszałka Petaina i szefa rządu Pierrea Lavala, do wyrażenia zgody na
aresztowania francuskich Żydów przy wsparciu policji francuskiej. Ustalono początkowo,
że w pierwszej fazie zatrzymanych zostanie 40 tysięcy osób uznawanych za
bezpaństwowców (obywateli niemieckich, austriackich, polskich, czeskich, rosyjskich).

W październiku 1940 roku dziesiątki tysięcy "bezpaństwowców" zostało osadzonych w
obozach na terenie znajdującym się w jurysdykcji rządu Vichy, m.in. w Gurs, Rivesaltes
lub Milles.

W strefie okupowanej przez Niemców w 1941 roku miały miejsce trzy duże "łapanki".
Zatrzymani Żydzi trafiali do obozów przejściowych wokół Paryża. Największy z nich
istniał w Drancy. Został założony 20 sierpnia 1941 roku w byłych koszarach francuskiej
żandarmerii. Do 1 lipca 1943 roku pozostawał pod nadzorem francuskiej policji i
żandarmerii, kontrolowanych przez niemieckiego dowódcę policji bezpieczeństwa i
służby bezpieczeństwa na tym terenie. Przez ostatni rok kierowany był bezpośrednio
przez SS. Od założenia do wyzwolenia w sierpniu 1944 roku przez Drancy przeszło
około 70 tysięcy Żydów.

1

Podczas "łapanki" w maju Żydzi byli osadzani w Pithiviers i Baune-la Rolande (4000
osób), w sierpniu w Drancy (4000 osób), a w grudniu w Compiegne (700 osób). Klarsfeld
podaje, że chodziło wówczas wyłącznie o mężczyzn, ale podczas czwartej "łapanki" 16 i
17 lipca 1942 roku w Paryżu i strefie okupowanej zatrzymywano całe rodziny.
Internowano w jej trakcie 13 tysięcy paryskich Żydów, w tym 4 tysiące dzieci. Ze
wspomnianych wyżej obozów mieli trafić do Auschwitz.

Ogółem w 43 transporty do Auschwitz, które opuściły okupowane tereny francuskie w
1942 roku, jeden wyjechał z prowincji (Angers), dwa z Compiegne, osiem z Pithiviers I
Baune-la-Rolande, a 32 z Drancy.

W sierpniu i wrześniu 1942 roku rząd Vichy wydał Niemcom 10 tysięcy
"bezpaństwowych" Żydów z własnego terytorium. Część z nich została przeniesiona z
miejsc internowania, do których trafili już wcześniej. Część dostała się w ręce
kolaborantów podczas wielkiej "łapanki" 26 sierpnia, zorganizowanej w 40
departamentach strefy Vichy. Trafili do obozu tranzytowego w Drancy.

Klarsfeld podaje, że w ciągu 11 tygodni, między 17 lipca a 30 września 1942 roku
deportowanych zostało do Auschwitz 33 tysiące Żydów. Każdego tygodnia wyjeżdżało 3
tysiące osób. Tempo deportacji zostało zahamowane po ostrym sprzeciwie Francuzów,
głównie duchownych katolickich i Kościoła reformowanego, którzy wywierali presję na
rząd Vichy. Uratowało to prawdopodobnie życie dziesiątkom tysięcy Żydów. Gestapo
zakładało bowiem deportowanie każdego dnia od 15 września do 30 października po
tysiąc osób.

W całym 1943 roku deportowano 17 tysięcy Żydów. Klarsfed twierdzi, że niemieckie
plany masowej deportacji z Francji utrudniła w tym okresie prożydowska postawa
włoskich władz w okupowanej przez nie strefie (8 departamentów południowo-
wschodniej Francji).

Klęska Niemców pod Stalingradem sprawiła, że rząd Vichy - bez udziału którego
masowe aresztowania nie były możliwe - odmówił pozbawienia praw obywatelskich
dziesiątków tysięcy Żydów, którzy po 1927 roku zostali uznani na Francuzów.

8 września 1943 roku, po kapitulacji Włoch, Niemcy weszli do zajmowanej przez nie
strefy. Zaczęli "polowanie" na Żydów, które zakończyło się wysłaniem czterech
transportów do obozów na Majdanku i Sobiboru. 13 transportów trafiło do Auschwitz.

W 1944 roku do Auschwitz zostało deportowanych ogółem 16 tysięcy Żydów. Tylko
jeden transport z 878 mężczyznami wysłano na Litwę, do Kowna.

Ostatni transport z Drancy do Auschwitz wyjechał 31 lipca 1944 roku. W wagonach było
1,3 tysiąca Żydów, w tym dzieci od 2 do 13 lat. 25 dni później wyzwolony został Paryż.

2

11 sierpnia z Lyonu do Auschwitz deportowano jeszcze 430 osób, a 17 sierpnia z Drancy
do KL Buchenwald 51 Żydów.

Francuzi współczuli Żydom. Pomagali uniknąć "łapanek" organizowanych przez
francuską policję i Gestapo. W pierwszej kolejności ratowano żydowskie dzieci.
"Kolaborancki i antysemicki rząd Vichy pomógł Niemcom w deportowaniu 25 procent
Żydów z Francji, natomiast Francuzi pomogli pozostałym 75 procentom" - pisze
Klarsfeld.

PAP

3