P O K O J O W A N A G R O D A

Nagrodzony: Daisuke Inoue-Japonia, wynalazca karaoke, za „stworzenie ca³kowicie nowego sposobu wzajemnego
krzewienia tolerancji”

M E D Y C Y N A

Nagrodzeni: Steven Stack z Wayne State University w Detroit i James Gundlach z Auburn University w Alabamie.
Ju¿ w roku 1992 opublikowali pionierski raport „Wp³yw muzyki country na samobójstwa”. W miastach, gdzie ra-
dio nadaje szczególnie du¿o tego rodzaju muzyki, niepokoj¹co zwiêksza siê liczba samobójstw wœród bia³ej ludno-
œci (czarni Amerykanie nie s³uchaj¹ country).Prawdopodobnie ma to zwi¹zek z depresyjn¹ tematyk¹ utworów - al-
koholizmem, utrat¹ pracy i rozpadem wiêzi miêdzyludzkich.Autorzy publikacji proponuj¹ puszczanie piosenek co-
untry od ty³u.

F I Z Y K A

Nagrodzeni: Ramesh Balasubramaniama (University of Ottawa) i Michael Turveya (University
of Connecticut i Yale University). Badali oni dynamikê zabawy hula-hoop.

Z D R O W I E P U B L I C Z N E

Nagrodzona: Jillian Clarke,studentka Howard University w Waszyngtonie.Zbada³a naukowo s³usznoœæ regu³y, we-
d³ug której ¿ywnoœæ podniesion¹ z pod³ogi mo¿na spo¿ywaæ bezpiecznie, jeœli nie le¿a³a tam d³u¿ej ni¿ piêæ se-
kund. Gdy ¿elki i ci¹gutki upada³y na specjalnie zabrudzon¹ bakteriami Escherichia coli pod³ogê, ulega³y ska¿eniu
w czasie krótszym ni¿ piêæ sekund). Natomiast próby polowe na pod³odze University of Illinois nie wykaza³y œla-
dów bakterii, najwyraŸniej tamtejsze budynki s¹ tak czyste. Wniosek: nie nale¿y podnosiæ jedzenia z pod³ogi
w publicznych toaletach.

M

Ł

ODY

TECHNIK

11
/2004

Znamy już tegorocznych laureatów Nagro-

dy Nobla. Alfred Nobel, w pozostawionym

przez siebie testamencie polecił, by całość

należącego do niego, a nadającego się do

spieniężenia majątku została zainwestowa-

4

42

2

TEKST

Ś

REDNIO TRUDNY

!!

!

NOBEL 2004

F I Z Y K A

Nagrodzeni: David J. Gross, H. David Politzer i Frank Wilczek z USA, za odkrycie asymptotycznej swobody
w teorii silnych oddzia³ywañ. „Asymptotycznoœæ” to cecha, która polega na tym, ¿e coœ zbli¿a siê coraz bardziej
do jakiegoœ punktu, ale go nigdy nie dotyka. Jest to rodzaj nieskoñczonej spirali. Asymptotyczn¹ swobod¹ odzna-
czaj¹ siê kwarki, podstawowe cegie³ki przyrody. Jak wykazali nobliœci, paradoksalnie, miêdzycz¹steczkowe od-
dzia³ywanie silne robi siê coraz s³absze, w miarê jak kwarki zbli¿aj¹ siê do siebie. Im s¹ bli¿ej, tym staj¹ siê bar-
dziej „swobodne”. Kiedy zaœ oddalaj¹ siê, si³a ich wzajemnego oddzia³ywania roœnie.

C H E M I A

Nagrodzeni: obywatele Izraela - Aaron Ciechanover i Avram Hershko oraz Amerykanin Irwin Rose, za odkrycie
ubikwityny i jej roli w komórce polegaj¹cej na znakowaniu bia³ek przeznaczonych do zniszczenia. Dziêki pracom
tegorocznych noblistów mo¿na zrozumieæ na poziomie komórki, jak s¹ kontrolowane procesy rozpadu, dlaczego
rozk³adane s¹ te, a nie inne bia³ka. Dziêki kontrolowanym za pomoc¹ ubikwityny procesom rozpadu mo¿liwy jest
podzia³ komórek, naprawa DNA, „kontrola jakoœci” nowo wytwarzanych bia³ek, a tak¿e niektóre reakcje odporno-
œciowe. Jeœli mechanizm kontrolowanego rozpadu Ÿle dzia³a, organizmy choruj¹.

IG NOBEL 2004

Po raz 14 na kilka dni

przed ogłoszeniem na-

zwisk laureatów Nagrody

Nobla, przyznano Nagro-

dy Anty-Nobla.

M E D Y C Y N A I F I Z J O L O G I A

Nagrodzeni: Amerykanie Richard Axel i Linda B. Buck, za badania nad zmys³em
wêchu. „Wêch d³ugo pozostawa³ najbardziej zagadkowym z naszych zmys³ów. Pod-
stawy rozpoznawania i zapamiêtywania oko³o 10 tys. ró¿nych zapachów by³y nie-
zrozumia³e. Dziêki serii pionierskich badañ tegoroczni laureaci Nagrody Nobla z fi-
zjologii i medycyny rozwi¹zali to zagadnienie” - napisa³a w uzasadnieniu Komisja.

L I T E R A T U R A

Nagrodzona: austriacka pisarka Elfriede Jelinek, za demaskowanie absurdalnoœci stereotypów spo³ecznych w po-
wieœciach i dramatach. Szwedzka Akademia w uzasadnieniu werdyktu wyeksponowa³a te¿ „nadzwyczajn¹ lin-
gwistyczn¹ pasjê” i inne œrodki wyrazu artystycznego, jakimi charakteryzuje siê twórczoœæ Jelinek.

P O K O J O W A N A G R O D A N O B L A

Nagrodzona: Kenijka Wangari Maathai, dzia³aczka ruchu ekologicznego.

na w bezpieczne papiery wartościowe, stanowiące fundusz, od któ-

rego odsetki byłyby rokrocznie rozdzielane w postaci nagród dla

tych, którzy w poprzednim roku „wyświadczyli ludzkości największe

dobrodziejstwa”. W tym roku Nagroda wyniosła 10 mln koron

szwedzkich, czyli 1,36 mln dolarów.

Uroczystość odbyła się na Uniwersytecie Harvarda. Jury nagrody Ig Nobel (po angielsku wy-

mawia się „ignoble”, czyli niegodny) przyznaje je osobom, które dokonały czegoś „zmuszające-

go ludzi najpierw do śmiechu, a potem do myślenia”, za odkrycia, które „nie mogą lub nie po-

winny być powtarzane”. Laureaci nie uważają Ig Nobli za nagrody honorujące najgłupsze doko-

nania naukowe, a wielu z nich przybywa na uroczystość i bierze udział we wspólnej zabawie.

M

Ł

ODY

TECHNIK

11
/2004

4

43

3

B I O L O G I A

Nagrodzeni: Kanadyjczycy Ben Wilson (University of British Columbia) i Lawrenc Dill (Simon Fraser University),
Szkot Robert Batty (Scottish Association for Marine Science), Duñczyk Magnus Whalberg (Uniwersytet w Aarhus)
i Szwed Hakan Westerberg (Sweden’s National Board of Fisheries) za badania nad tajemnym jêzykiem œledzi (Clu-
pea harengus). Ryby te porozumiewaj¹ siê za pomoc¹ dŸwiêków, towarzysz¹cych wypuszczaniu pêcherzyków ga-
zu z odbytu. Larry Dill powiedzia³, ¿e „tak¿e m³odzi ch³opcy znaj¹ ten sposób komunikacji od tysi¹cleci.”

I N ¯ Y N I E R I A

Nagrodzeni:Donald J. Smith i jego nie¿yj¹cy ju¿ ojciec Frank Smith z Orlando na Florydzie. Opatentowali metodê
u³atwiaj¹c¹ ³ysiej¹cym mê¿czyznom zaczesywanie braków ow³osienia.

C H E M I A

Nagrodzeni: brytyjska filia Coca-Cola Company.Dziêki trudnemu i kosztownemu procesowi technologicznemu uda-
³o siê przekszta³ciæ wodê z kranu, w butelkowan¹ wodê o egzotycznej nazwie Dasani. „Nie potrafiê bez niej ¿yæ” -
g³osi³o has³o reklamowe. „(...) To jedno z najbardziej imponuj¹cych dokonañ w dziedzinie chemii od wesela w Ka-
nie Galilejskiej. Niestety, wodê wycofano z rynku z powodu jakichœ rakotwórczych zanieczyszczeñ.”

P S Y C H O L O G I A

Nagrodzeni: Daniel Simons (University of Illinois at Urbana-Champaign) i Christopher Chabris (Harvard Universi-
ty). Jeœli ludzie skupiaj¹ uwagê na jakimœ elemencie rzeczywistoœci, mog¹ nie zauwa¿yæ bardzo dziwnych rzeczy.
Gdy ochotnikom prezentowano na wideo mecz koszykówki i proszono o notowanie podañ, niewiele osób zauwa-
¿a³o krêc¹cego siê po boisku cz³owieka w kostiumie goryla. Co ciekawe, goryla który wszed³ na scenê podczas
wrêczania nagród zauwa¿yli wszyscy obecni.