ERGONOMIA I BiHP

Parametry przestrzenne i

materialne środowiska pracy

Granice przestrzeni roboczej, są determinowane przez:
- minimalną powierzchnię jaką zajmować będzie wyposażenie stanowiska,
- łatwość dostarczania materiału,
- długość traktów komunikacyjnych,
- jakość warunków środowiskowych (zwłaszcza oświetlenie),
- warunki bhp.

Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna:
- zapewnić bezpieczną i wygodną pracę dla 90% populacji użytkowników,
- być dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych,
- umożliwiać dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do
indywidualnych potrzeb użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji,
- uniemożliwiać powstawanie zagrożeń wypadkowych i szkodliwych dla zdrowia
- zapewniać swobodę ruchów,
- zapewnić minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku pracownika,
- zapewniać dobre warunki widoczności procesu pracy i otoczenia.

Punktem wyjścia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jak

i jego elementów składowych są wymiary antropometryczne użytkowników
oraz ich granice: pola widzenia i zasięgów ruchu.

Główne wielkości pomiarowe
uwzględniane w analizie struktury
przestrzennej stanowiska pracy w
zależności od:
- pozycji ciała: a) stojącej, b)
siedzącej,
- ustawienia płaszczyzny pracy
lub obserwacji: a) pionowej, b)
poziomej, c) pod pewnym kątem.

1-7 – rozmiary,
a* – granica pola widzenia;
b* – pozioma (normalna) linia widzenia;
c* – centralna linia widzenia;
d* – optymalna linia widzenia;
A – kąt powyżej którego oświetlenie nie daje olśnienia, strefa
nieważnych układów sterowniczych;
B – górna strefa mniej ważnych układów sterowniczych i
kontrolnych;
C – strefa optymalna dla układów kontrolno-sterowniczych;
D – dolna strefa mniej ważnych układów kontrolno-
sterowniczych;
E – zasięg.

Wysokość manipulacyjna (H

manip

) – podstawowa miara właściwego położenia

strefy pracy w stosunku do operatora.

Określa ona wysokość od oparcia stóp do płaszczyzny poziomej przechodzącej

przez miejsce optymalnego przyłożenia rąk w czasie pracy.

Wysokość manipulacyjna określa się w zależności od przyjętej pozycji ciała w

trakcie pracy i wymagań dotyczących samych czynności (cechy ruchu).

Dla pracy wymagającej dużej swobody ruchu, wykonywanej w pozycji stojącej,

wysokością optymalną jest położenie ręki przy zgiętym przedramieniu, 5 cm
poniżej łokcia.

Ogólne zalecenia doboru H

manip

w zależności od przyjętej pozycji ciała

pracownika są następujące:
- dla pozycji stojącej - płaszczyzna pracy powinna znajdować się 7,5 cm poniżej
łokcia,
- dla pozycji siedzącej, wykonanie prac lekkich i średnio ciężkich powinno być
możliwe rękami zgiętymi w łokciu pod kątem 90

° lub lekko rozwartymi,

- dla pozycji przemiennej (siedząco-stojącej) - H

manip

powinna być taka jak dla

pozycji stojącej.

Kolejność postępowania przy ustaleniu wysokości manipulacyjnej (H

manip

):

1. ustalenie typu pracy i ciężkości wykonywanych czynności,
2. ustalenie pozycji ciała przyjętej przez pracownika w trakcie pracy,
3. określenie rodzaju wykonywanych ruchów,
4. ustalenie stopnia ograniczenia ruchowego dla przyjętych ruchów,
5. ustalenie zakresu nastawności siedziska i podnóżka,
6. określenie strefy wygody związane z danym typem pracy.
7. ustalenie H

manip

dla odpowiedniej wartości rozkładu normalnego danych

antropometrycznych (progowego lub mediany).

Kształt i wymiar siedzisk:

W = P

U

- 5 cm,

- G

min

= 2/3 U (warunek ważny ze względu na utrzymanie równowagi ciała, zapewnia swobodę

ruchu nóg, zmniejsza ucisk ud),
- OT = 1/3 T (nie powinno być poniżej lędźwi),
- OB = T - RA (zależne jest od obwodu ciała i długości ramienia),
- SB = 1,5 M - szerokość miednicy.

Parametry siedziska powinny zapewnić:
- warunków stabilizacji tułowia, kończyn i głowy użytkownika,
- stabilności i trwałości samego siedziska,
- możliwości jego regulacji i łatwej obsługi.

Uzyskać to można stosując:
- profilowanie i pochylenie płyty siedziska (dla stanu pracy, kąt pochylenia powinien
być zawarty między 3

°÷15°),

- kształtowanie części bocznych i oparć pod plecy (promień podparcia > 101,5 cm);
- podpórki pod stopy, łokcie głowę (w zależności od pełniącej funkcji);
- właściwe pokrycie płyt siedziskowych ze względu na ich:

• twardość (ugięcie przy ruchach dynamicznych);
• szybkość odprowadzania ciepła;
• współczynnik tarcia;
• właściwości elektryzujące;
• działanie alergiczne.

Alternatywne siedzisko do pracy przed komputerem:

Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej

Sposoby wykonywania czynności roboczych:
- bez użycia wzroku, czyli tzw. ruchy ślepe;
- z użyciem wzroku (czynności te określamy mianem koordynacji wzrokowo-
ruchowej).

Strefy wygody i identyfikacji wzrokowej zależą od:
- pozycji ciała przy pracy,
- odległości obrazu od oczu,
- charakteru wykonywanej pracy,
- rodzaju odbieranej przez zmysł wzroku informacji,
- wielkości obrazu, jego jednoznaczności, ostrości itp.,
- warunków oświetlenia.

Pole obserwacji – jest to całkowity zasięg widzenia, w którym za pomocą obu
oczu, bez ich poruszania, możemy zaobserwować duże przedmioty
spoczywające, małe przedmioty poruszające się lub sygnały optyczne.

Granice pola widzenia uwarunkowane są przez:
- usytuowanie oka w oczodole;
- kształt anatomiczny oczu i nosa.

i wynoszą:
- w górę - 37

°÷45°;

- w dół - 53

°÷55°;

- w bok (w stronę nosa) - 44

°÷46°;

- w bok (na zewnątrz) - 60

°;

Pola widzenia oka prawego i lewego pokrywają się (widzenie obuoczne), dzięki
temu możemy ocenić odległość i wielkość oglądanych przedmiotów).

W zależności od barwy światła i przedmiotu pole widzenia się zmienia.
Największe jest dla światła białego.
Ilość footoreceptorów zmniejsza się wraz z oddalaniem się od centrum siatkówki.
Wyróżniamy więc widzenie centralne i obwodowe.

Zmiana ostrości widzenia
w zależności od kąta
widzenia

Zmiana centralnego pola widzenia w zależności od:
przyjętej pozycji ciała: a) siedzącej, b) stojącej;
płaszczyzn obserwacji: c) pionowej, d) poziomej;
zasięgów pola widzenia: 1) optymalny, 2) maksymalny.

Złudzenia optyczne dotyczą następujących tendencji:
a) zarówno podobieństwo jak i bliskość nadaje strukturom ciągłości,
b) ciągłość a struktualizacja,
c) zamykania struktur,
d) sposób osadzenia linii wpływa na błędną ocenę ich długości,
e) utrudnienia oceny wielkości w skutek zastosowanego kontrastu,
f) przecięcie równoległych szeregiem prostych dają złudzenie braku
równoległości,
g) pozornej wielkości przedmiotu w zależności od jego barwy (element jasny-
bliżej, ciemny-dalej) - zjawisko irradiacji,
h) pozornej odległości przedmiotu wynikającej z jego wielkości (element większy
- bliżej, mniejszy - dalej),
i) złudzenia ruchu w wyniku przemiennego pojawiania się struktur jasnych i
ciemnych.

Przykłady złudzeń optycznych:

Warunki świetlne wymagane dla celów widoczności:
1.Zasada właściwego natężenia oświetlenia. Określona jest wartościami
minimalnymi i maksymalnymi. Minimalne natężenie uwarunkowane jest rodzajem
wykonywanych czynności i możliwością rozróżniania poszczególnych elementów
(szczegółów), na stanowisku pracy. Maksymalna wartość zależna jest od
subiektywnego odczucia, od wystąpienia zmęczenia wzroku i wieku.

2. Zasada dostosowania czasu postrzegania, który jest funkcją natężenia
oświetlenia, wielkości i kształtu obrazu lub jego prędkości ruchu, miejsca
pojawienia się, zmęczenia i wieku patrzącego.

3. Zasada równomierności oświetlenia związana z wymaganiami stawianymi
przez realizowane zadanie.

4. Zasada właściwych stosunków luminancji (przedmiot a otoczenie).
Przedmiot musi być oświetlony silniej niż otoczenie. Najsilniej w pomieszczeniu
powinien być oświetlony sufit (uzyskuje się wówczas maksymalne rozproszenie
oświetlenia ogólnego), następnie - ściany, a najmniej - podłoga). Maksymalny
stosunek luminancji nie powinien być większy od 1:40.

5. Zasada równomierności kontrastu luminancji (przedmiot jako całość a jego
elementy). Obie te zasady (4 i 5) powiązane są ze zjawiskiem olśnienia
(bezpośrednim i pośrednim).
Wpływ na olśnienie bezpośrednie ma:
- natężenie źródła światła,
- położenie źródła światła względem linii wzroku (dla źródeł umieszczonych
powyżej kąta 60

° nad linią wzroku - zjawisko olśnienia już nie występuje, im bliżej

linii wzroku, tym działanie jest silniejsze),
- stopień rozproszenia światła,
- rodzaj zastosowanych opraw oświetleniowych.

6. Zasada właściwego kontrastu barwnego całego przedmiotu jak i jego
elementów (zbyt duży kontrast - wzrok może być zbytnio przyciągany do
elementów jaskrawych, przez co szybciej może wystąpić jego zmęczenie i
osłabienie ostrości, za mały - może powodować zlewanie się obrazu, co również
prowadzi do nadmiernego zmęczenia wzroku i spadku napięcia uwagi).

7. Zjawisko addytywności barw. Działając światłem monochromatycznym na
barwne przedmioty można uzyskać efekt: wzmocnienia danej barwy, wytłumienia
lub całkowitej jej zmiany na inną.

8. Zjawisko stroboskopowe, które występuje dla wyładowczych źródeł światła.
Podczas ruchu obrotowego urządzenia pracującego przy tego typu oświetleniu
mogą zachodzić następujące stany:
- pozornego bezruchu, jeżeli częstotliwość strumienia świetlnego będzie równa
wielokrotności częstotliwości obrotowej pracującego urządzenia,
- pozornej zmiany prędkości obrotowej urządzenia będącego w ruchu,
- pozornej zmiany kierunku obrotów.