Sołtysiak M.

Metody ochrony płazów oraz minimalizowania strat przy inwestycjach drogowych

Methods of amphibians protection during road investments

Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec, ul. Będzińska 60

Niniejszy artykuł, oparty na kilkuletnich badaniach przyrodniczych w pasach

prowadzonych inwestycji drogowych, przedstawia propozycje zapobiegania niepotrzebnym
stratom przyrodniczym. Może on być wykorzystany zarówno w raportach oceny
oddziaływania na środowisko, jak i w decyzjach administracyjnych. Jego forma wynika z
oczekiwań kadry inżynierskiej zajmującej się inwestycjami drogowymi. Opisane propozycje
działań skierowanych na ochronę fauny, dotyczą zarówno fazy realizacji inwestycji, jak i fazy
eksploatacji. W pierwszej z nich wymieniono zadania techniczno-inżynieryjne, jakie mogą
być realizowane podczas prac budowlanych. Zadaniom tym towarzyszą propozycje
minimalizowania strat przyrodniczych odnoszących się głównie do batrachofauny,
występującej w otoczeniu niemal wszystkich zbiorników wodnych i obszarów podmokłych.
Przedstawione propozycje mają uniwersalny charakter – wskazane działania mogą przyczynić
się do zmniejszenia strat także w przypadku innych gromad zwierząt. Zaproponowane
działania powinny wynikać z wcześniej wykonanej, rzetelnej inwentaryzacji przyrodniczej
poprzedzającej inwestycję.

A. Faza realizacji inwestycji – wymagany nadzór przyrodniczy!

1.

Zadanie: Likwidacja zbiorników wodnych i zalewisk

Optymalnym terminem wykonania prac jest wrzesień – z uwagi na opuszczenie zbiornika
przez większość przeobrażonych z postaci larwalnych osobników oraz z uwagi na brak w
zbiorniku osobników zimujących. Proponuje się następujący harmonogram działań:

1.1 Obniżenie lustra wody, następnie penetrację dna przez wykwalifikowanych

pracowników i odłowienie zwierząt. Konieczne będzie zabezpieczenie odłowionych zwierząt
w przygotowanych uprzednio pojemnikach, następnie ich transport i wypuszczenie zwierząt
w siedliskach, w których wcześniej stwierdzono ich występowanie, (Styczyński, Tabasz,
1994) – miejsca uwolnienia zwierząt powinny być poza zasięgiem robót ziemnych.

1.2. Zasypanie osuszonej niszy zbiornika bezpośrednio po odłowieniu zwierząt małym,

jednostronnym frontem roboczym, w obecności zoologa na przedpolu zasypywanego obszaru
i przy umożliwieniu samodzielnej ucieczki zwierząt.

1.3. W okresie wegetacyjnym następującym po zlikwidowaniu zbiornika, w ramach

monitoringu przyrodniczego konieczne są kontrole herpetologiczne – płazy będą się schodzić
w miejsce nieistniejącego zbiornika.

1.4. Budowa nowych miejsc rozrodu płazów po obydwu stronach drogi, jako działanie

kompensacyjne – optymalnie przed likwidacją zbiornika.

1.5. Budowa pod drogą przepustów dla płazów w miejscu zlikwidowanego zbiornika

(ograniczanie skutków izolacji populacji).

1.6. Po wybudowaniu pasa drogowego ogrodzenie go półmetrowej wysokości siatką o

oczkach poniżej 5 mm lub inną szczelną, nieprzekraczalną barierą na rozciągłości
nieistniejącego zbiornika oraz na odcinku minimum po 250 m w górę i 250 m w dół od
granic zasypanego miejsca rozrodu. Sposób montażu siatki poprzez trwałe wkopanie jej w
grunt i wykonanie przewieszki powinien gwarantować jej skuteczność. Siatka powinna
zarazem uniemożliwić zwierzętom dostęp do urządzeń odwodnienia (korytek spływowych,

studzienek, piaskowników itp.). Szczegółowe metody zabezpieczeń dróg przed wtargnięciem
płazów omówił M. Rybacki (2002).

2.

Zadanie: Likwidacja części zbiornika – propozycje działań:
2.1. Budowa nowego miejsca rozrodu płazów po stronie drogi, od której odcięta
zostanie możliwość dojścia do zbiornika, w razie konieczności kompensacja utraconej
powierzchni zbiornika poprzez jego rozbudowę.

2.2. Likwidacja fragmentu toni wodnej we wrześniu.
2.3. Odławianie i ewakuacja zwierząt ze stref zagrożenia.
2.4. Wybudowanie przepustów dla drobnych zwierząt pod drogą.

2.5. Po wybudowaniu pasa drogowego uniemożliwienie zwierzętom wtargnięcia na

jezdnię – analogicznie jak w p. 1.6.

3.

Zadanie: Budowa odcinków drogi na terenach (okresowo) podmokłych – propozycje
działań:

3.1. Wykonanie początkowych robót ziemnych (usunięcie roślinności i humusu,
budowa dróg technologicznych, likwidacja podmokłości) w okresie jesiennym.
3.2. Monitoring przyrodniczy na placu budowy – odławianie zwierząt i ich ewakuacja
ze stref zagrożenia.
3.3. Wykonanie przepustów dla płazów co 100 m (zgodnie z poglądami
Jędrzejewskiego i in., 2004).

3.4. Po wybudowaniu pasa drogowego - odcięcie go od otoczenia siatką o oczkach
poniżej 5 mm lub inną szczelną, nieprzekraczalną barierą na całej długości autostrady
na terenach podmokłych.

4.

Zadanie: Budowa drogi w odległości < 1 000 m od zbiorników wodnych znajdujących
się poza zasięgiem prac budowlanych – propozycje działań:
4.1. Monitoring przyrodniczy pasa budowy na wysokości zbiornika w celu

potwierdzenia obecności płazów migrujących do zbiornika.

4.2 Budowa przepustów dla płazów w celu zapewnienia im dostępu do zbiornika –

płazy bezogonowe przemieszczają się na odległość 2-3 km od miejsca rozrodu
(Noellert, Noellert, 1992).

4.3. Ogrodzenie odcinka drogi, na którym spotykano płazy, siatką o drobnych oczkach

-sposób montażu siatki podano w p. 1.6.

5.

Zadanie: Budowa drogi w dolinach rzecznych – propozycje działań:

5.1. Likwidacja roślinności przybrzeżnej poza okresem wegetacyjnym.
5.2. Przed przystąpieniem do robót inspekcja brzegów objętych pracami przez
przyrodnika i ewentualna ewakuacja zwierząt.
5.3. Rozpoczęcie prac ziemnych bezpośrednio po inspekcji przyrodniczej.
5.4. Obiekty mostowe powinny spełniać parametry przejść dla średnich i/lub dużych
zwierząt w zależności od wyników waloryzacji (Jędrzejewski i in., 2004).

6.

Zadanie: Budowa estakad – propozycje działań:

6.1 Wykonywanie dróg technologicznych i innych robót ziemnych w obrębie toni

wodnej we wrześniu.

6.2. Prowadzenie prac ziemnych w lądowej strefie brzegowej zbiornika w miesiącach

jesienno-zimowych z uwzględnieniem punktów 5.1, 5.2, 5.3.

7.

Zadanie: inne roboty ziemne – propozycje działań:

7.1. W przypadku prowadzenia wykopów – zabezpieczenie przed możliwością
uwięzienia w nich zwierząt. W przypadku zastosowania ścianek Larsena dobrą
praktyką jest pozostawienie jej elementów ok. 0,5 m nad powierzchnią gruntu.
7.2. Przed likwidacją (zasypaniem) wykopów – sprawdzenie dna i ścian pod kątem
obecności w nich zwierząt i ich ewakuacja.
7.3. Zabezpieczanie urządzeń odwodnienia przed możliwością dostania się do nich
zwierząt – szybki, kompleksowy montaż elementów i ich natychmiastowe
zabezpieczenie przed dostępem zwierząt.

B. Faza eksploatacji

Na etapie eksploatacji konieczne jest monitorowanie miejsc konfliktowych, zwłaszcza
w sąsiedztwie zbiorników wodnych, również tych zlikwidowanych. Kluczowe jest
monitorowanie stanu zabezpieczeń dróg przed wtargnięciem płazów na jezdnię tj.
siatek o drobnych oczkach lub płyt oraz przepustów – w okresie poprzedzającym
migracje

wiosenne

(połowa

marca),

przed

okresem

masowego

wyjścia

przeobrażonych płazów na ląd (połowa czerwca) oraz przed migracjami jesiennymi.

Wspólną cechą wszystkich proponowanych działań jest zapewnienie czynnego,

terenowego nadzoru przyrodniczego, mającego wpływ na sposób prowadzenia prac. Rolą
nadzoru byłoby zapobieganie stratom (np. poprzez ewakuację zwierząt z zasięgu prac
budowlanych), jak też zapobieganie obecności zwierząt w pasie budowy (np. przez
monitorowanie i zapobieganie powstawaniu okresowych zalewisk). Odbiór wykonanych prac
powinien odbywać się również w obecności przyrodnika.

Warto zwrócić uwagę, iż obserwacje terenowe, jak i dane literaturowe (np. Przystański

i Willma, 2000; Sołtysiak, 2007) wskazują na konieczność opracowania konstrukcji
zabezpieczeń dla urządzeń odwodnienia (studzienki ściekowe, piaskowniki itp), które
stanowią pułapki bez wyjścia dla zwierząt.

Uwzględnienie przedstawionych powyżej sposobów działań doprowadziłoby do nowej

jakości realizacji inwestycji drogowych. Przy niewielkim wzroście kosztów i modyfikacjach
w harmonogramach prac, podjęcie proponowanych działań przełożyłoby się na efekt
ś

rodowiskowy w postaci realnej ochrony zasobów przyrodniczych, chroniłoby jednocześnie

wykonawcę i inwestora przed protestami, jak też przed potencjalnymi skutkami
wynikającymi z Ustawy z dn.13.IV.2007r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich
naprawie (Dziennik Ustaw nr 75 poz.493 z dn. 26.IV.2007r.).

Literatura:
Noellert A., Noellert Ch. N., - Die Amphibien Europas. Bestimmung – Gafaehrdung –

Schutz. Franckh-Kosmos Verlags GmbH, Stuttgart, 1992

Jędrzejewski W., Nowak S., Kurek R., Mysłajek R., Stachura K.- Zwierzęta a drogi –

Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża, 2004

Przystalski A., Willma B. - Wpływ konstrukcji autostrad na płazy – w: Biologia

płazów i gadów, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków, 2000

Rybacki M.- Metody ochrony szlaków migracji płazów; w: Przegląd Przyrodniczy t.

XIII, z.3, Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin 2002

Sołtysiak M. - Obwodnica Grodźca Śląskiego – zmarnowana szansa pogodzenia

potrzebnej inwestycji i ochrony przyrody; Przyroda Górnego Śląska nr 49, Katowice, 2007

Styczyński M., Tabasz G. - Poradnik czynnej ochrony zwierząt, cz1. płazy;

Greenworks; Nowy Sącz, 1994