Uk

ład szkieletowy - składa się z kilku rodzajów tkanki łącznej:

¾ Chrząstki
¾ Kości
¾ Szpiku kostnego
¾ Okostnej
Uk

ład ten spełnia w organizmie ważne funkcje:

1) Tworzy rusztowania i podpor

ę dla części miękkich, stanowiąc również miejsca przyczepów mięśni, więzadeł oraz powięzi otaczających narządy

2) Wiele narz

ądów wewnętrznych jest chronionych przez kości. Mózgowie ochraniają kości czaszki, rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym, serce i płuca leżą w kostnej klatce piersiowej,

narz

ądy ukł. moczowego i płciowego chronione są przez miednicę.

3) Odgry wa wa

żną rolę w lokomocji. Wraz z układem stawowym tworzą narządy bierne ruchu, które wspólnie z mięśniami tworzą układ dźwigni.

4) Ko

ści są rezerwuarem związków mineralnych, głównie wapnia i fosforu. Mogą one być zużyte w przypadku niedoborów. Poziomy wapnia i innych elektrolitw w ustroju zależą od procesów resorpcji i

ko

ściotworzenia i kontrolowane są przez liczne hormony oraz witaminy, głównie witaminę D, która zwiększa ilość wapnia i fosforu w ustroju, co z kolei zabezpiecza prawidłowy rozwój, wzrost i

mineralizacj

ę kości.

5) Znajduj

ący się w kościach szpik posiada zdolności wytwarzania ciałek krwi (hemopoeza) oraz komórek tucznych. Szpik kostny jest też miejscem produkcji przeciwciał oraz przejściowego

magazynowania

żelaza

6) Ko

ści stanowią rezerwuar energii w którym są komórki tłuszczowe, znajdujące się w szpiku kostnym żółtym.

Sk

ład kości. Składa się z komórek oraz substancji międzykomórkowej, w skład której w chodzi substancja organiczna (25%), sole wapniowe (50%) i woda (25%). Odtłuszczona sucha tkanka kostna

zawira 67% zwi

ązków mineralnych i 33% włókien białkowych, głównie kolagenu (90%).

Komórki ko

ści stanowią: komórki progenitorowe (osteogenne), osteoblasty, osteocyty i osteoklasty.

Komórki progenitorowe s

ą niewyspecjalizowanymi komórkami pochodzącymi z mezenchymy. Dzielą się one i mają możliwość różnicowania się w osteoblasty.

Osteoblasty nie maj

ą możliwości podziałów i są związane z tworzeniem kości.

Osteocyty lub dojrza

łe komórki kostne są głównymi komórkami kości. Nie mają możliwości podziau, zabezpieczają dzienną aktywność komórkową kości.

Osteoklasty rozwijaj

ą się z krążących monocytów i biorą udział w resorpcji i usuwaniu materiałów zbędnych.

Budowa ko

ści. Uwzględniając budowę mikroskopową wyróżniamy tkankę kostną grubowłóknistą lub splotowa tą i drobnowłóknistą, czyli blaszkowatą.

Ko

ść o budowie grubo włóknistej, splotowa te, jest kością niedojrzałą, występującą głównie w okresie rozwoju. U dorosłych ta tkanka kostna znajduje się w miejscach przyczepów ścięgien, szwach,

wyrostkach z

ębodołowych, błędniku kostnym. W kości tej znajduje się więcej komórek aniżeli w kości dojrzałej, a włókna kolagenowe występują w grubych pęczkach o przebiegu nieregularnym.

Ko

śćo budowie drobnowłóknistej, blaszkowatej, jest kością dojrzałą, zbudowaną z blaszek kostnych. Ze względu na kształt i wlekość blaszek wyróżniamy kość zbitą oraz kość gąbczastą.

Ko

ść zbita jest zbudowana z osteonu mającego walcowaty kształt, jego długao oś przebiega równolegle do długiej osi kości. Osteon tworzą koncentryczne blaszki osteonu, a w jego środku znajduje się

wys

łany śródkostną kanał, zawierający naczynia i nerwy. Pomiędzy osteonami znajdują się blaszki międzysystemowe. Zewnętrzną warstwę kości zbitej tworzą blaszki podstawowe zewnętrzne otoczone

okostn

ą. Od strony jamy szpikowej znajdują się blaszki podstawowe wewnętrzne, pokryte śródkostną. Znajduje się ona w trzonach kości długich i blaszkach kości płaskich.

Ko

ść gąbczasta składa się z blaszek kostnych tworzących sieć rozgałęzionych beleczek, między którymi znajduje się szpik czerwony. Kość gąbczasta znajduje się w nasadach i przynasadach kości

długich oraz wypełnia wnętrze kości płaskich stanowiąc śródkoście.
Okostna to powierzchnia zewn

ętrzna pokrywająca kości. Jest bogato unaczynioną i unerwioną błoną włóknistą. Składa się z warstwy zewnętrznej zawierającej liczne włókna kolagenowe i wewnętrznej,

przylegaj

ącej do kości i zawierającej liczne komórki, również komorki progenitorowe.

Śródkostna wyściela beleczki kości gąbczastej, kanały osteonów oraz jamy szpikowe i kanały odżywcze. Utworzona jest przez płaskie, przylegające do siebie komórki osteogenne, które mogą być
źródłem komórek kościotwórczych oraz komórek krwi.
Szpik kostny znajduje si

ęw jamach szpikowych trzonów kości długich, w jamkach istoty gąbczastej oraz w kościach płaskich. Stanowi ok. 5% masy ciała. Jego ilość wzrasta wraz z wiekiem. Występuje w

postaci

żółtego i czerwonego. U noworodka występuje wyłącznie szpik czerwony, który u dorosłych znajduje się w nasadach bliższych niektórych kości długich, w kręgach oraz w kościach płaskich, skąd

pobieramy go w celach diagnostycznych i leczniczych.
Komórki zr

ębu szpiku mają właściwości fagocytarne. Mogą przekształcać się w komórki tłuszczowe. Jeżeli liczba ich znacznie wzrasta, to zanika hemopoeza i szpik przekształca się z czerwonego w

żółty. Około 10% komórek szpiku stanowią limfocyty. Szpik jest także głównym miejscem produkcji immunoglobulin surowicy.
W zale

żności od kształtu wyróżniamy kości:

Ø Ko

ści długie, w których przewyższa szerokość i grubość. Należą do nich większość kości kończyn: obojczyk, k. ramienna, k. udowa, kości przedramienia i podudzia, oraz kości śródręcza, śródstopia i

palców. Ka

żda składa się z trzonu, końca bliższego lub górnego i końca dalszego lub dolnego. Końce zwykle są szersze od trzonu i nazywa się je nasadami.

Ø Ko

ści krótkie posiadają prawie równe wszystkie wymiary, występują w nadgarstku i stępie. Zbudowane są z istoty gąbczastej otoczonej cienką warstwą istoty zbitej.

Ø Ko

ści płaskie składają się z dwóch blaszek (zewnętrznej i wewnętrznej) kości (istoty) zbitej, pomiedzy którymi znajduje się kość (istota) gąbczasta oraz szpik kostny.Istota gąbczasta pomiędzy

blaszkami istoty zbitej ko

ści czaszki nazywa się śródpościem i zawiera liczne naczynia żylne.

Ø Ko

ści różnokształtne lub nieregularne zbudowane są głównie z kości gąbczastej. Należą do nich kości podstawy czaszki (klinowa i skroniowa) oraz kręgi.

Ø Ko

ści pneumatyczne zawierają przestrzenie wypełnione powietrzem. Przestrzenie te wysłane błoną śluzową, zwiększają przestzeńpowietrzną jamy nosowje, stanowiąc zatoki przynosowe (trzon kości

klinowej, ko

ść czołowa, szczęka, kość sitowa).

Ø Ko

ści trzeszczkowa te są to małe kości włączone w torebkę stawową lub ścięgna mięśni

Unaczynienie i unerwienie ko

ści. Kości długie unaczynione są przez tętnice odżywcze, które przebijają okostną trzonu i dzielą się na przebiegające w niej gałęzie, zaopatrujące jamę szpikową i trzon aż

do przynasad. Równie

ż do trzonu dochodzą gałązki tętnic od tętnic okostnowych. Tętnice nasadowe i przynasadowe pochodzą głównie od tetnic unaczyniających staw.

Naczynia

żylne towarzyszą tętnico. Liczne włókna nerwowe biegną wzdłuż naczyń krwionośnych. Są to włókna czuciowe i autonomiczne. Kończą się one w okostnej i ścianie naczyń krwionośnych. Część

włókien wnika do szpiku. Wiele włókien czuciowych stanowią włókna przewodzące wrażenia bólowe.
Cz

ęści układu szkieletowego

1) Ko

ści czaszki w liczbie 28, tworzą czaszkę

2) Ko

ści tułowia – kręgosłup, szkielet k. piersiowej (żebra, mostek i kręgi piersiowe). Łącznie 52 kości

3) Ko

ści kończyny górnej w liczbie 32 dla każdej kończyny.

4) Ko

ści kończyny dolnej, ogółem 32 kości dla każdej kończyny.

Uk

ład stawowy - albo połączenia kosci wspólnie z układem szkieletowym tworzą bierne narządy ruchu. Połączenia te dzieli się na ścisłe i wolne.

Po

łączenia ścisłe mogą występować w postaci więzozrostu albo połączenia włóknistego, chrząstkozrostu lub połączenia chrzęstnego oraz kościozrostu lub połączenia kostnego.

Do wi

ęzozrostów zaliczamy szwy, wklinowanie, błonę międzykostną.

Szwy wyst

ępują pomiędzy kośćmi czaszki i w zależności od kształtu brzegów łączących się kości wyróżniamy szew płaski lub gładki, szew łuskowy, szew piłowaty, szew rowkowy.

Wklinowanie stanowi umocowanie z

ębów w zębodołach.

Błony międzykostne łączą sąsiadujące kości. Spotykamy je pomiędzy kośćmi przedramienia i podudzia. Zbudowane są z mocnej taknki łącznej włóknistej.
Chrz

ąstkozrosty dzielimy na szkliste i włókniste.Chrząstkozrosty szkliste są przejściowymi połączeniami, występującymi w chrząstkach przynasadowych. Zanikają one po zakończeniu wzrostu kości i

przekszta

łcają się w kościozrost. Chrząstkozrosty włókniste zwane są także spojeniami. Chrząstka włóknista oddzielona jest od kości cienką płytką chrząstki nasadowej.

Ko

ściozrosty powstają w wyniku kostnienia chrząstek szklistych nasadowych oraz szwów.

Po

łączenia wolne. Stawy albo połączenia wolne, albo maziowe charakteryzują się obecnością:

a) Powierzchni stawowych
b) Torebki stawowej
c) Jamy stawowej
Są to podstawowe elementy warunkujące staw.
Powierzchnia stawowa pokryta najcz

ęściej chrząstką szklistą, pozbawioną naczyń i nerwów oraz ubogokomórkową. Odżywiana jest przez maź stawową. Brak ochrzęstnej powoduje, że nie ma ona

komórek chrz

ęstnych, stąd też jej uszkodzenia z reguły nie goją się. Chrząstki stawowe są różnej grubości, która zależy od rodzaju stawu.

Torebka stawowa sk

łada się z warstwy zewnętrznej, włóknistej oraz warstwy wewnętrznej, maziowej. Błona włóknista często przyczepia się poza powierzchniami stawowymi, gdzie przechodzi w

okostn

ą. Grubość jej jest różna w stawach i w różnych miejscach stawu. Jest ona mało rozciągliwa i zapewnia stabilizację stawu. Przebiegają w niej naczynia krwionośne oraz znajdują się zakończenia

nerwowe. B

łona maziowa przyczepia się na obwodzie powierzchni stawowych. Wyściela ona wewnętrzną powierzchnię błony włóknistej, z wyjątkiem powierzchni stawowych, i jest bogato unaczyniona.

Jama stawowa jest w

łosowatą szczeliną wypełnioną mazią i rozdzielającą powierzchnie stawowe. W stanach zapalnych, gdy jest zwiększone wydzielanie mazi, może ona zawierać ponad 1 litr płynu.

Dodatkowe elementy stawu to:
1) Wi

ęzadła stawowe, które mogą być wewnątrztorebkowe, torebkowe i zewnątrztorebkowe. Zbudowane z tkanki łącznej włóknistej z licznymi włóknami kolagenowymi i stanowią wzmocnienie torebki

stawowej oraz ograniczaj

ą nadmierny ruch. Zawierają liczne zakończena nerwowe istotne w odruchach.

2) Obr

ąbki stawowe to pierścienie chrząstki włóknistej zwiększające powierzchnie stawowe

3) Kr

ążki stawowe i łąkotki stawowe to płytki chrząstki włóknistej, które całkowicie lub częściowo rozdzielają jamę stawu. Występują zwykle w stawach, w których zginaniu i prostowaniu towarzyszą ruchy

ślizgowe. Struktury te modelują powierzchnie stawowe i wzmacniają stabilność stawu.

4) Fa

łdy maziowe, kosmki maziowe oraz kaletki maziowe. Są to sfałdowania lub uwypuklenia błony maziowej zwiększające jej powierzchnię. Kaletki maziowe, które mogą się łączyć z jamą stawową lub

nie, odgrywaj

ą ważną rolę w mechanice stawów, ułatwiając przesuwanie się ścięgien lub mięśni.

Stawy jednoosiowe mog

ą występować jako:

1) Staw zawiasowy, w którym ruchy odbywaj

ą się wokół osi ustawionej poprzecznie do długiej osi kości.

2) Staw obrotowy, w którym ruchy obrotowe odbywaj

ą się wzdłuż długiej osi koci i są to nawracanie i odwracanie

3) Staw

śrubowy jest odmianą stawu obrotowego, gdy przy obracaniu następuje zbliżanie lub oddalanie powierzchni stawowych

Stawy dwuosiowe
1) Staw elipsoidalny albo k

łykciowy. Głowa stawu ma kształt elipsy. W stawie tym odbywają się ruchy zginania i prostowania oraz przywodzenia i odwodzenia. Kombinacja tych ruchów wywołuje ruch

obwodzenia.

2) Staw siode

łkowy, w którym powierzchnie stawowe mają kształt siodła. Przykładem jest staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, w którym występują ruchy przywodzenia i odwodzenia oraz

przeciwstawiania i odprowadzania.

Stawy wieloosiowe
1) Staw kulisty wolny w którym kulista powierzchnia stanowi

ąca głowę objęta jest przez płytką panewkę, pokrywającą mneij aniżeli połowę obwodu głowy, np. staw ramienny.

2) Staw kulisty panewkowy w którym panewka obejmuje du

żą powierzchnię głowy, np. staw biodrowy.

3) Staw nieregularny, który zwykle wyst

ępuje jako krążek stawowy. W stawie tym odbywają się ruchy w wielu kierunkach podobnie jak w stawie kulistym.

Stawy p

łaskie mają płaskie powierzchnie stawowe oraz bardzo małą ruchomość. Określamy je także jako połączenia półścisłe.

Uk

ład mięśniowy - składa się z wydłużonych komórek otoczonych błoną podstawną, zwanych włóknami mięśniowymi. Mięśnie stanowią 40-50% całkowitego ciężaru ciała. Cechami

charakterystycznymi mi

ęśni są:

Ø Pobudliwo

ść, czyli zdolność przyjmowania bodźców i reagowania na nie

Ø Kurczliwo

ść, czyli zdolność do skracania i generowania siły pozwalającej wykonywać pracę

Ø Rozci

ągliwość, czyli zdolność do wydłużania, bez uszkodzenia włókna mięśniowego

Ø Elastyczno

ść, czyli zdolność do powrotu do pierwotnego kształtu po skurczu lub rozciągnięciu.

Napi

ęcie mięśnia sprawia, że przeciwstawia się on sile chcącej go rozciągnąć. Na stopień napięcia mają wpływ: budowa osobnika, jego wiek i gruczoły wydzielania wewnętrznego, szczególnie jajniki i

jądra, a także układ nerwowy.
Trzy podstawowe czynno

ści mięśni:

1) Ruch, który mo

że być odruchem lub wykonany dowolnie. Wszystkie ruchy są wynikiem zintegrowanego działania kości, stawów i mięśni.

2) Utrzymanie postawy cia

ła. Skurcz mięśni pozwala na utrzymanie stałej pozycji ciała (stanie, siedzenie)

3) Wytwarzanie ciep

ła. Mięśnie w czasie czynności wytwarzają ciepło, utrzymując stałą ciepłotę ciała. Uważa się iż około 85% całkowitego ciepła ciała jest produkowane w czasie skurczu mięśnia.

Mi

ęśnie szkieletowe, stanowiące czynny narząd ruchu, przyczepiają się do kości lub skóry. Są to wydłużone, wielojądrowe komórki, wskazujące poprzeczne prążkowanie i nazywane włóknami

mi

ęśniowymi. Ich komórki są wielojądrowe, ają bardzo rozbudowaną gładką siateczkę sarkoplazmatyczną i w cytoplazmie posiadają włokiena mięśniowe, mające zdolność kurczenia.

Poszczególne w

łókna mięśniowe otacza luźna, delikatna tkanka łączna zwana śródmięsną, w której znajdują się naczynia krwionośne, chłonne oraz nerwy. Pęczki włókien mięśniowych otacza zbita

tkanka

łączna zawierająa włókna kolagenowe, siateczkowe i fibroblasty, które tworzą omięsną. Cały mięsień otacza łącznotkankowa torebka zwana namięsną, która może łączyć się z powięzią.

Unerwienie i unaczynienie. Mi

ęśnie szkieletowe są dobrze unaczynione, a ilość krwi dopływającej do mięśnia wzrasta wraz z jego czynnością. Mnogie tętnice dochodzące do mięśni, którym zwykle

towarzysz

ą dwie żyły, rozgałęziają się w omięsnej i tworzą sieci, od których biegną tętniczki przebiegające prostopadle do włókien mięśniowych. Są to tętniczki końcowe. Oddają one odgałęzienia

przebiegaj

ące w śródmięsnej, tworzące sieci oplatające włókna mięśniowe. Żyły mięśni zaopatrzone są w zastawki. Unerwienie ruchowe pochodzi od motoneuronów α, które znajdują się w rogach

przednich rdzenia kr

ęgowego oraz w jądrach ruchowych nerwów rdzeniowych w pniu mózgu.

Do narz

ądów pomocniczych mięśni należą:

Ø Powi

ęzie

Ø Pochewki

ścięgien

Ø Kaletki maziowe
Ø Trzeszczki
Ø Bloczki mi

ęśni

Powi

ęź to łącznotkankowa błona włóknista o zmiennej grubości, która otacza poszczególne mięśnie oraz grupy mięśni. Spełnia bardzo ważne funkcje: mogą przyczepiać się do niej włókna mięśniowe;

stanowi elastyczn

ą torebkę mięśnia zabezpieczając go przed urazami; znajdująca się w niej tkanka tłuszczowa chroni przed utratą ciepła; ułatwia przesuwanie się mięśni względem siebie; bierze udział w

tworzeniu pochewek w

łóknistych ścięgien; może ograniczać rozprzestrzenianie zapaleń ropnych; stanowi drogę przejścia naczyń i nerwów do mięśni.

Kaletki maziowe stanowi

ą uwypuklenia błony maziowej torebki stawowej. Wypełnione są mazią stawową i znajdują się w miejscach narażonych na tarcie podczas przesuwania się mięśni lub ścięgien.

Ułatwiają ruch.
Trzeszczki lub ko

ści trzeszczkowa te są to drobne kostki włączone w ścięgna mięśni, w pobliżu ich przyczepów. Stanowią one punkty podparcia dźwignii mogą zmieniać kierunek ścięgna.

Bloczki mi

ęśni są to wystające kości lub chrząstki, wokół których owijają się ścięgna mięśni. Działają jako punkty podparcia i zmieniają kierunek działania mięśnia.

Mi

ęsień sercowy lub tkanka mięśniowa sercowa występuje głównie w ścianach serca doraz w ścianach dużych naczyń w pobliżu serca. Tkanka ta składa się z komórek mięśniowych sercowych oraz

komórek uk

ładu przewodzącego. Komórki mięśniowe sercowe, zwane włóknami mięśniowymi sercowymi, są jedno- lub dwujądrowe, układające sięw szeregi, które łączą się bocznymi odgałęzieniai z

szeregami s

ąsiednimi. Szeregi komórek połączone są między sobą wyspecjalizowanymi powierzchniami zwanymi wstawkami. Wstawki zawierają desmosomy, połączenia typu nexus umożliwjaące

przep

ływ impulsów, oraz strefy przylegania, stanowiące kanały jonowe.

Mi

ęśnie gładkie składają się z wydłużonych komórek o długości od 30 do 50 µm, posiadają jedno jądro oraz liczne wgłobienia, zwane jamkami w błonie komórkowej. Na wewnętrznej powierzchni błony

komórkowej znajduj

ą się liczne ciałka gęste, pomiędzy którymi rozciągają się miofilamenty aktynowe i miozynowe. Unerwione są układem autonomicznym.

Uk

ład trawienny - spełnia następujące ważne funkcje:

Ø Przyjmowanie pokarmu [a) umieszczenie pokarmu w jamie ustnej; b) rozdrobnienie mechaniczne pokarmu (

żucie); c) nawilgocenie pokarmu śliną; d) połykanie pokarmu

Ø Przeprowadzenie pokarmu przez przewód pokarmowy, zale

żne od czynności motorycznej

Ø Trawienie, w wyniku którego pokarm zostaje roz

łożony za pomocą enzymów na prostrze związki. Amylaza rozkłada skrobię na cukry proste. Pepsyna i trypsyna rozkłada białka. Lipazy rozkładają

tłuszcze na monoglicerydy i kwasy tłuszczowe.

Ø Wch

łanianie, które polega na transporcie substancji odżywczych, wody i elektrolitów z przewodu pokarmowego do krwi i chłonki.

Ø Defekacja, czyli wydalanie niestrawionych substancji z przewodu pokarmowego.

Uk

ład trawienny składa się z:

Ø Przewodu pokarmowego
Ø Gruczo

łów

Przewód pokarmowy zaczyna si

ę szparą ust i kończy odbytem. Składa się z następujących części:

Ø Jama ustna
Ø Gard

ło

Ø Prze

łyk

Ø

Żołądek

Ø Jelito cienkie
Ø Jelito grube

Do gruczo

łów przewodu pokarmowego zaliczamy gruczoły, których przewody uchodzą do poszczególnych części przewodu pokarmowego oraz drobne gruczoły znajdujące się w ścianie przewodu

pokarmowego.
Do gruczo

łów posiadających przewody wprowadzające należą:

1) Gruczo

ły ślinowe, uchodzące do jamy ustnej, które wydzielają od 1000 do 1500 ml śliny na dobę.

2) W

ątroba, której przewód uchodzi do części zstępującej dwunastnicy. Wątroba posiada ciężar ok. 1,4 kg i jest największmy gruczołem organizmu, który produkuje 800 do 1000 ml żółci dziennie.

3) Trzustka, która ma budow

ę zrazikową, poprzez przewody wydziela sok trzustkowy w ilości od 1200 do 1500 ml na dobę do części zstępującej dwunastnicy.

Ściana przewodu pokarmowego prawie na całej długości ma budowę czterowarstwową:

1) B

łona śluzowa – najbardziej wewn. warstwa

2) B

łona podśluzowa – pod błoną śluzową

3) B

łona mięśniowa

4) B

łona surowicza (przydanka)

Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem, który w obrębie jamy ustnej, gardła i przełyku jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, natomiast od wpustu żołądka aż do dolnej części kanału odbytu jest
jednowarstwowym nab

łonkiem walcowatym. W nabłonku znajdują się liczne komórki gruczołowe, szczególnie w żołądku. W przełyku błona śluzowa tworzy podłużne fałdy. W żołądku błona śluzowa

tworzy pod

łużne fałdy układające się w zdłuż długiej osi narządu. W jelicie cienkim błona śluzowa wspólnie z podśluzową wytwarza fałdy okrężne, najwyższe w jelicie czczym, znkają w końcowym odcinku

jelita kr

ętego. W jelicie grubym błona śluzowa wspólnie z warstwą okrężną błony mięśniowej wytwarza fałdy półksiężycowate. W kanale odbytu błona śluzowa tworzy podłużne fałdy zwane słupami.

Błona podśluzowa składa się z gęstej tkanki łącznej zawierającej liczne naczynia krwionośne i chłonne oraz splot nerwowy podśluzowy, kontrolujący czynność serekcyjną i krążenie krwi przewodu
pokarmowego.
Błona mięśniowa w większości przewodu pokarmowego składa się z wewnętrznej warstwy okrężnej i zewnętrznej podłużnej. W żołądku występuje warstwa skośna leżąca najgłębiej. W górnej części
prze

łyku błona mięśniowa utworzona jest przez mięśnie poprzecznie prążkowane, w części środkowej tego narządu tworzą ją mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane, a w części dolnej mięśnie

gładkie. W żołądku warstwa podłużna grupuje się głównie wzdłuż krzywizn, a skośna występuje w dnie i przyległej do dna części trzonu. W jelicie cienkim obydwie warstwy mięśni rozmieszczone są
równomiernie. W jelicie grubym warstwa pod

łużna tworzy podłżne taśmy, warstwa okrężna zaś tworzy fałdy półksiężycowate. Między dwoma warstwami błony znajduje się splot nerwowy śródmięśniowy,

odpowiedzialny za czynno

ść motoryczną przewodu pokarmowego.

Błona surowicza(przydanka). Ściany jamy brzusznej wyściela otrzewna ścienna zbudowana z tkanki łącznej włóknistej pokrytej nabłonkiem. Otrzewna otarza również większość narządów układu
trawiennego jako otrzewna trzewna. Narz

ądy otoczone otrzewną mają błonę surowiczą, w której znajduje się splot nerwowy podsurowiczy. Części przewodu pokarmowego leżące poza jamą brzuszną i

nie pokryte ca

łkowicie otrzewną w jamie brzusznej otacza przydanka (tkanka łączna).

Czynno

ść motoryczna przewodu pokarmowego występuje w postaci:

Ø Ruchów perystaltycznych, polegaj

ących na stopniowym okrężnym skurczu ściany przewodu, przesuwajćych się z szybkością 1cm/min.

Ø Ruchów segmentowych, w których skurczowi ulegaj

ą dwa odległe miejsca przewodu pokarmowego. Jeżeli ta odległość to kilka cm mówimy o ruchach wahadłowych, mieszających pokarm i

ułatwiających krążenie krwi.

Ø Ruchów masowych, wyst

ępujących w jelicie grubym. Jest to skurcz jelita na długości 30-40 cm, powodujący przesuwanie mas kałowych.

Uk

ład oddechowy - spełnia cały szerego ważnych funkcji organizmu:

1. Utrzymuje sta

łość środowiska wewnętrznego przez dostarczanie O

2

i wydalanie CO

2

2. Bierze udzia

ł w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej.

3. Chroni organizm przed wdychanymi cia

łami stałymi i bakteriami

4. Zapobiega przedostaniu si

ę do krążenia dużych skrzeplin, powstałych w układzie żylnym

5. Ogrzewa, nawil

ża i oczyszcza wdychane powietrze

6. W drogach oddechowych (jama nosowa) znajduje si

ę narząd powonienia, odbierający wrażenia węchowe dochodzące z wdychanym powietrzem

7. Uk

ład oddechowy odgrywa rolę w fonacji, tworząc dużą komorę rezonacyjną

8. Komórki nab

łonka dróg oddechowych produkują hormony polipeptydowe.

Do dróg oddechowych nale

żą:

Ø Nos wraz z jam

ą nosową i zatokami przynosowymi

Ø Gard

ło, które jest wspólną drogą dla ukł. pokarmowego i oddechowego, w którym drogi te krzyżują się.

Ø Krta

ń

Ø Tchawica

Ø Oskrzela, w których rozró

żniamy oskrzela zewnątrzpłucne i wewnątrzpłucne

Ø Oskrzelka
Cz

ęść oddechową ukł. oddechowego stanowi właściwy miąższ płucny i należą do niej oskrzelka oddechowe, przewodziki pęcherzykowe i pęcherzyki płucne.

Pęcherzyki płucne w liczbie 300 mln otoczone są siecią naczyń włosowatych. Powierzchnia pęcherzyków wynosi około 80 m

2

. P

ęcherzyki wyściela nabłonek składający się z trzech pneumocytów.

Płuca składają się z dróg oddechowych należących do części przewodzącej oraz końcowych rozgałęzień oskrzelek tworzących część oddechową. Płuca znajdują się w klatce piersiowej i otoczone są
op

łucną. Mogą one zmieniać swoją objętość dzęki ruchom klatki piersiowej oraz przepony.

Uk

ład moczowy

1) Utrzymuje homeostaz

ę ustroju poprzez kontrolę składu i objętości krwi oraz wydalanie z moczem produktów przemiany materii i utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej

2) Syntezuje hormony (renina, nerkowy czynnik erytropoetyczny)
3) Aktywuje witamin

ę D.

Nerka wytwarza mocz, jest

ściśle powiązana z układem krążenia. Nerkowy przepływ krwi wynosi 1200 ml/min, co stanowi ok. 20% spoczynkowej objętości minutowej serca. Całkowita objętość krwi

organizmu prze

ływa przez nerki 60 razy dziennie.

W sk

ład ukł. moczowego wchodzą:

Ø Nerka
Ø Moczowód
Ø P

ęcherz moczowy

Ø Cewka moczowa
Nerki znajduj

ą się na tylnej ścianie jamy brzusznej, zawierają części produkujące mocz oraz część dróg wyprowadzających mocz (cewki zbiorcze, kielichy nerkowe mniejsze i większe, miedniczkę

nerkow

ą).

Wytwarzaie moczu ostatecznego odbywa si

ę przez filtrację osocza w kłębuszkach nerkowych, sekrecję przez komórki nefronu i resorpcję. Jednostką czynnościową nerki jest kanalik nerkowy,

sk

ładający się z nefronu i cewki zbiorczej. Cewki zbiorcze otwierają się do kielichów nerkowych mniejszych, te łączą się i tworzą kielichy nerkowe większe, które uchodzą do miedniczki nerkowej,

przed

łużającej moczowód. Moczowody przebiegają w jamie brzusznej i miednicy i uchodzą do pęcherza moczowego, z którego dna wychodzi cewka moczowa.

Cewka moczowa m

ęska, długości ok. 20 cm, stanowi wspólną drogę odpływu moczu i nasienia. Jej część ruchoma (błoniasta) wchodzi w skład prącia należącego do narządów płciowych zewnętrznych.

Narz

ądy płciowe żeńskie dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Do narządów płciowych wewnętrznych żeńskich, które znajdują się w miednicy mniejszej zaliczamy:

Ø Jajniki
Ø Jajowody
Ø Macic

ę

Ø Pochw

ę

Jajniki wytwarzaj

ą komórki płciowe oraz wydzielają hormony (estrogeny i progesteron). Komórki pciowe dojrzewają w pęcherzykach jajnikowych, które są także źródłem hormonów.

Jajowód przylegaj

ący strzępkami do jajnika, bierze udział w wychwytywaniu komórki jajowej z jajnika w czasie owulacji. W jajowodzie następuje również zapłodnienie (w części bańkowej) oraz wczesny

rozwój zarodka. Implantacja i rozwój p

łodu następuje w macicy.

Macica odgrywa istotn

ą rolę w prawidłowo przebiegającym porodzie. Macica, której ciężar wynosi ok. 50 g, wzrasta intensywnie w okresie ciąży i osiąga ciężar ok. 1 kg przed porodem. Wzrost ten

dotyczy naczy

ń i mięśnia macicy,w którym odbywa się hiperplazja i hipertrofia.

Pochwa jest kana

łem mięśniowo-włóknistym łączącym się z narządami płciowymi zewnętrznymi.W obrębie pochwy następuje zdeponowanie nasienia podczas stosunku płciowego. Cykliczne zmiany

nab

łonka pochwy są wykorzystywane w diagnostyce endokrynologicznej.

W sk

ład narządów płciowych zewnętrznych żeńskich leżących ku przodowi i poniżej spojenia łonowego wchodzą:

Ø Wzgórek

łonowy

Ø Wargi sromowe wi

ększe

Ø Szpara sromu
Ø Wargi sromowe mniejsze
Ø Przedsionek pochwy
Ø Opuszki przedsionka
Ø Gruczo

ły przedsionkowe większe i mniejsze

Ø

Łechtaczka

Ø Cewka moczowa

żeńska

Narz

ądy płciowe męskie dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Do narządów płciowych wewnętrznych męskich zaliczamy:

Ø J

ądro

Ø Naj

ądrze

Ø Powrózek nasienny
Ø Nasieniowód
Ø P

ęcherzyk nasienny albo gruczoł nasienny

Ø Przewód wytryskowy
Ø Gruczo

ł krokowy (prostata)

Ø Gruczo

ły opuszkowo-cewkowe

Cewki kr

ęte jądra wysłane są nabłonkiem plemnikotwórczym, reprezentującym różne etapy spermatogenezy, oraz zwierają komórki Sertoliego,które są komórkami zrębowymi biorącymi udział w regulacji

spermatogenezy. Gruczo

ł śródmiąższowy jądra tworzą komórki Leydiga.

Spermatogeneza obejmuje proliferacj

ę oraz odnowę komórek plemnikotwórczych, podziały mejotyczne spermatocytów i transformację spermatyd w plemniki. W obrębie najądrza zmieniają się

właściwości błony komórkowej plemników i nabywają one zdolność ruchu.
Przed

łużeniem przewodu najądrza jest nasieniowód, który posiada funkcję sekrecyjną, odgrywa ważną rolę w transporcie nasienia oraz procesie emisji i ejakulacji.

Pęcherzyki nasienne wytwarzają jasny, lepki płyn, stanowiący 15-32% nasienia. Pęcherzyki wydzielają również wesikulinę,powodującą koagulację nasienia, co zapobiega jego wypływaniu z pochwy
Gruczo

ł krokowy jest narządem mięśniowo-gruczołowym leżącym u podstawy pęcherza moczowego. Przewody wyprowadzające gruczołu uchodzą do części sterczowej cewki moczowej. Wydzielina

gruczo

łu krokowego stanowi 15-30% nasienia. Wśród białek gruczołu występuje swoisty antygen sterczowy, który jest ważny w diagnostyce nowotworów gruczołu.

Gruczo

ły opuszkowo-cewkowe, o średnicy około 1 cm, leżą bocznie od opuszki prącia. Przewody ich uchodzą do części gąbczastej cewki moczowej. Iwch wydzielina zawiera enzymy metabolizujące

androgeny oraz polipeptydy, stanowi

ące składnik nasienia.

Do narz

ądów płciowych zewnętrznych męskich należą:

Ø Pr

ącie

Ø Cewka moczowa m

ęska

Ø Moszna
Pr

ącie jest narządem kształcu cylindrycznego zbudowanego z 2 ciał jamistych i ciała gąbczastego, w którym przebiga cewka moczowa. Wzwód prącia umożliwia współżycie seksualne oraz

wprowadzenie nasienia do pochwy. W mechanizmie wzwodowym pr

ącia odgrywają rolę 3 czynniki: a) naczyniowy; b) nerwowy; c) hormonalny.

Tętnice głębokie prącia oddają liczne kręte odgałęzienia, zwane tętnicami ślimakowatymi, których ściany mają grubą mięśniówkę, a ich gałązki mają poduszeczkowate wypuklenia błony wewnętrznej
zawieraj

ące włókna kolagenowe i mięśniowe gładkie. Odgrywają one rolę w regulacji przepływu krwi. Pobudzenie włókien przywspółczulnych powoduje rozkurcz błony mięśniowej i rozszerzenie tetnic z

równoczesnym zw

ężeniem naczyń żylnych.

Uk

ład sercowo-naczyniowy - albo układ krążenia składa się z serca, naczyń krwionośnych i naczyń chłonnych. Podstawową funkcją jest rozprowadzanie krwi w organizmie, przez co następuje:

Ø Dostarczenie tkankom substancji od

żywczych, tlenu i wody

Ø Odprowadzenie produktów przemiany materii oraz dwutlenku w

ęgla

Ø Uczestniczenie, poprzez transport hormonów, w regulacji czynno

ści poszczególnych narządów oraz całego organizmu

Ø Termoregulacja
Ø Utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej
Ø Regulacja procesów zapalnych i immunologicznych ustroju poprzez wytwarzanie cytokin i cz

ąstek adhezyjnych

Ø Zapobieganie krwotokom przez wytwarzanie skrzepu
Krew jest specjalnym rodzajem tkanki

łącznej, której komórki zawieszone są w środowisku płynnym, zwanym osoczem. Krew, wraz łożyskiem naczyniowym przenika inne tkanki i narządy, stanowiąc ich

integraln

ą część. Zmiany składu krwi i jej schorzenia mają wpływ na czynność całego organizmu. Krew stanowi od 7 do 8% ciężaru ciała (ok.5 l). Część płynna krwi (osocze) zajmuje 55% jej objętości,

krwinki zajmuj

ą około 45% objętości.

Osocze zawiera 91% wody oraz 9% zwi

ązków, śród których znajdują się białka (7%), aminokwasy, tłuszcze, gazy oddechowe, związki nieorganiczne (2%). Wśród białek osocza 55% stanowią albuminy,

38% globuliny i 7% fibrynogen. Globuliny, sk

ładające się z kilku frakcji, są białkami obronnymi (immunoglobuliny).

Krzepni

ęcie krwi. Po wypływie z naczyń krwionośnych, z formy płynnej przechodzi w galaretowatą. Krzepnięcie jest procesem bardzo złożonym, w którym bierze udział kilkanaście czynników, będących

glikoproteinami, lipoproteinami, polipeptydami lub jonami Ca. W ostatnim etapie krzepni

ęcia z fibrynogenu wytwarza się włóknik i tworzy się skrzep hamujący krwawienie. Osocze pozbawione włóknika

nazywa si

ę surowicą krwi.

Wśród krwinek lub ciałek krwi wyróżniamy:
1) Krwinki czerwone (erytrocyty) b

ędące okrągłymi bezjądrzastymi komórkami, których głównym składnikiem jest hemoglobina

2) Krwinki bia

łe (leukocyty), które dzielimy na: granulocyty obojętnochłonne, granulocyty kwasochłonne, granulocyty zasadochłonne, limfocyty, monocyty

3) P

łytki krwi (trombocyty) biorące udział w hamowaniu krwawienia

Ch

łonka to żółtawy, lekko zasadowy płyn, powstający z płynu tkankowego, wnikający do ślepo zakończonych naczyń włosowatych chłonnych, rozpoczynających się w tkankach. Przepływając z tkanek do

żył poprzez węzły chłonne, chłonka przyjmuje limfocyty, makrofagi oraz cząsteczki przeciwciał. Chłonka w naczyniach błony śluzowej jelita cienkiego zawiera dużo wchłoniętych tłuszczów i nazywa myją
mleczem. Ca

łkowita ilość chłonki wytwarzanej w ciągu doby to 1-2 l.

Serce to centralny narz

ąd układu naczyniowego, występuje jako wydrążony mięsień, pełniący funkcję pompy ssąco-tłoczącej. Regularna, skurczowa czynność serca warunkuje pobieranie krwi krążącej w

organizmie z obu

żył głównych, górnej i dolnej, oraz żył płucnych i wtłaczania jej do aorty i do pnia płucnego, a następnie z nich dalej, aż do sieci naczyń włosowatych całego organizmu. Znajdujące sięw

sercu zastawki warunkuj

ą jednokierunkowy przepływ krwi.

Budowa i topografia serca. Serce obj

ęte jest workiem osierdziowym i położone jest w śródpiersiu przednim. Osierdzie stanowi układ błon surowiczych i wyróżnia sięw dnim dwie warstwy: wewnętrzną,

czyli osierdzie surowicze, oraz zewn

ętrzną, czyli osierdzie włókniste. Blaszka trzewna osierdzia surowiczego stanowi nasierdzie.

Serce dzieli si

ę na cztery jamy: dwa przedsionki oraz dwie komory. Każdy przedsionek łączy się z odpowiednią komorą szerokim ujściem przedsionkowo-komorowym. Natomiast każda komora łączy się z

pocz

ątkiem wielkich tętnic: komora prawa z pniem płucnym ujścia pnia płucnego, zaś komora lewa z tętnicą główną ujściem aorty.

Serce podzielone jest przegrod

ą podłużną, która na poziomie przedsionków nosi nazwę przegrody międzyprzedsionkowej, natomiast na poziomie komór – przegrody międzykomorowej. Na granicy

przedsionków i komór znajduj

ą się zastawki przedsionkowo-komorowe lub żylne, zbudowane ze zdwojonego wsierdzia i podzielone na płatki.

Po prawej stronie wyst

ępują trzy płatki, zastawka trójdzielna, a po lewej stronie dwa płatki, zastawka dwudzielna. W ujściach tętniczych znajdują się zastawki tętnicze: zastawka pnia płucnego i

zastawka aort, zbudowane z trzech p

łatków półksiężycowatych ułożonych w kształcie gniazd jaskółczych i tworzących zatoki.

Do prawego przedsionka uchodz

ą obie żyły główne (górna i dolna) oraz zatoka wieńcowa, odprowadzająca większość krwi żylnej ze ścian serca. Do lewego przedsionka uchodzą cztery żyły płucne

prawe i lewe.
Ściana serca zbudowana jest z trzech warstw: wsierdzia, śródsierdzia i nasierdzia. Wsierdzie wyściela powierzchnię wewnętrzną przedsionków i komór oraz powierzchnie zastawek, strun ścięgnistych i
mi

ęśni brodawkowatych. Śródsierdzie stanowi najgrubszą warstwę ściany serca i składa się z: właściwego mięśnia sercowego, szkieletu serca oraz układu przewodzącego serca.

Szkielet serca sk

łada się czterech pierścieni włóknistych, które otaczają ujścia tętnicze i żylne, a także oddzielają mięśniówkę komór i przedsionków na dwa trójkąty włókniste oraz część błoniasta

przegrody mi

ędzykomorowej.

Uk

ład przewodzący serca reguluje rytmiczne ruchy serca i składa się z węzła zatokowo-przedsionkowego oraz z części przedsionkowo-komorowej obejmującej węzeł przedsionkowo-komorowy oraz

pęczek przedsionkowo-komorowy.
Naczynia krwiono

śne tworzą zamknięty układ cew, do których zaliczamy:

Ø T

ętnice

Ø T

ętniczki

Ø Naczynia w

łosowate

Ø

Żyły

Ø

Żyłki

Tętnice. Biorąc pod uwagę średnicę światła tętnic oraz ich szczegółową budowę, możemy wyróżnić:
Ø T

ętnice duże, elastyczne, zwane tętnicami przewodzącymi, które charakteryzują się znaczną ilością tkanki sprężystej w ścianie naczynia. Są to: aorta pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna,

tętnica podobojczykowa, tętnica kręgowa, tętnica biodrowa wspólna

Ø T

ętnice średnie, typu mięśniowego, zwane rozprowadzającymi, stanowią odgałęzienia lub przedłużenia tętnic sprężystych. Należą do nich: tętnica pachowa, tętnica ramienna, tętnica promieniowa,

tętnice międzyżebrowe, tętnica śledzionowa, tętnice krezkowe, tętnica udowa, tętnica podkolanowa, tętnica piszczelowa.

Ø T

ętniczki o średnicy mniejszej od 100 µm posiadające stosunkowo grube ściany.

Naczynia w

łosowate stanowią przedużenia tętniczek o średnicy od 4 do 15 µm i tworzą sieć, która rozgałęzia się w obrębie tkanek i narządów. Główna funkcja naczyń włosowatych polega na

po

średniczeniu w wymianie płynów, cząsteczek oraz różnych związków chemicznych między przepływającą przez nie krwią a otaczającymi je tkankami.

Żyły. Charakterystyczną cechą odróżniającą żyły od tętnic jest obecność w ścianie żył zastawek, które zapobiegają cofaniu się krwi. W zależności od średnicy wyróżniamy:
Ø

Żyły najmniejsze, czyli żyłki, o średnicy około 20-30 µm

Ø

Żyły małe i średnie, które są żyami typu mięśniowego i charakteryzują się grubą błoną zewnętrzną zbudowaną z podłużnie ułożonych pęczków włókien kolagenowych i mięśni gładkich

Ø

Żyły duże, do których zalicza się żyły: główną górną i dolną, żyłę wrotną oraz dopływy, które dochodzą bezpośrednio do nich.

Zespolenia t

ętniczo-żylne to bezpośrednie połączenia tętnicy z żyłą z pominięciem układ naczyń włosowatych. Wyróżniamy zespolenia tętniczo-żylne proste i kłębuszkowate. Odgrywają one ważną rolę

w regulacji przep

ływu krwi przez tkanki oraz narządy.

Po

łączenia tętniczo-tętnicze występują wpostaci sieci dziwnej. Połączenia takie występują w nerce, gdzie naczynia włosowate tętnicze łączą się w naczynia tętnicze.

Sie

ć dziwna żylna występuje w przypadku przejścia naczyń włosowatych żylnych w żyłki. Sieć dziwną żylną nazywamy również krążeniem wrotnym.

Naczynia ch

łonne rozpoczynają się ślepo zakończonymi naczyniami włosowatymi o budowie podobnej do naczyń włosowatych krwionośnych. Średnica ich jest nieco większa. Naczynia włosowate

przed

łużają się w małe naczynia chłonne posiadające zastawki i pojedyncze komórki mięśni gładkich. Pnie chłonne uchodzą do 2 przewodów chłonnych:

· Przewodu piersiowego, bedącego głównym przewodem chłonnym
· Przewodu chłonnego prawego
Obydwa przewody uchodz

ą do głównych pni żylnych. Przewód piersiowy uchodzi w lewym kącie żylnym do żyły ramienno-głowowej lewej, zaś przewód chłonny prawy uchodzi w prawym kącie żylnym do

żyły ramienno-głowowej prawej.
Unerwienie naczy

ń jest bardzo bogate, występuje w postaci nerwów naczyniowych zawierających włókna współczulne, przywspółczulne i czuciowe. Włókna nerwowe tworzą sploty w warstwach ściany

naczy

ń. W łuku aorty oraz tętnicach szyjnych występują zakończenia nerwowe wrażliwena zmiany ciśnienia krwi oraz zawartość dwutlenku węgla.

Kr

ążenie małe lub płucne. Zawarte jest między prawą komorą a lewym przedsionkiem. Z prawej komory wychodzi pień płucny, który rozpoczyna się stożkiem tętniczym prawej komory i następnie dzieli

si

ę on na tętnicę płucną prawą i lewą, które zdążają do wnęki płuc. Utlenowana krew powraca do lewego przedsionkaza pośrednictwem czterech żył płucnych.

Kr

ążenie wielkie lub systemowe. Rozpoczyna się w lewe komorze, z której w przedłużeniu stożka tętniczego komory lewej wychodzi aorta. Aorta rozprowadza krew tętniczą po całym ustroju. W

pocz

ątkowym przebiegu aorta kieruje się ku górze, jako aorta wstępująca, od której odchodzą tętnice wieńcowe zaopatrujące serce. Aorta wstępująca przechodzi w łuk aorty. Od łuku aorty odchodzą pień

ramienno-g

łowowy, tętnica szyjna wspólna lewa oraz tętnica podobojczykowa lewa.Gałęzie te zaopatrują w krew tętniczą głowę i szyję oraz kończynę górną. Łuk aorty przechodzi w aortę zstępującą,

która w obr

ębie klatki piersiowej ma nazwę aorty piersiowej i zaopatruje w krew ściany i narządy klatki piersiowej. Po przejściu przez przeponę aorta piersiowa przyjmuje nazwę aorty brzusznej i na

poziomie czwartego kr

ęgu lędźwiowego kończy się rozdwojeniem na tętnice biodrowe wspólne, zaś bezpośrednim przedłużeniem aorty jest ttnica krzyżowa pośrodkowa. Gałęzie aorty brzusznej

zaopatruj

ą ściany oraz trzewia jamy brzusznej. Tętnica biodrowa wspólna dzieli się na tętnicę biodrową wewnętrzną, zaopatrującą głównie ściany i narządy miednicy, oraz tętnicę biodrową zewnętrzną,

która jest g

łównym źródłem zaopatrzenia w krew tętniczą kończyny dolnej.

Żyły krążenia wielkiego tworzą cztery układy:
1) Uk

ład żył serca

2) Uk

ład żyły głównej górnej, od której uchodzą:

a)

Żyły głowy i szyi

b)

Żyły kończyny górnej

c)

Żyły klatki piersiowej i odcinka piersiowego kręgosłupa

3) Uk

ład żyły głównej dolnej, do której uchodzą

a)

Żyły brzucha i miednicy

b)

Żyły kończyny dolnej

4) Uk

ład żyły wrotnej , zbierający krew z nieparzystych trzewi jamy brzusznej z wyjątkiem wątroby

Kr

ążenie płodowe. Pobieranie tlenu oraz substancji odżywczych z krwi matki przez płód następuje przez łożysko. Tą drogą wydalane są również produkty końcowe przemiany materii. Cechy różniące

kr

ążenie płodowe i ostateczne to:

Ø Mieszanie si

ę krwi tętniczej i żylnej

Ø Wyst

ępowanie otworu owalnego

Ø Obecno

ść przewodu tętniczego między aortą a pniem płucnym

Ø Wyst

ępowanie przewodu żylnego między żyłą pępkową i żyłą główną dolną

Ø Zredukowanie kr

ążenia płucnego

W

życiu płodowym krew żylna płodu odprowadzana jest do łożyska poprzez dwie tętnice pępkowe. W łożysku krew pobiera tlen oraz substancje odżywcze i powraca do płodu poprzez żyłę pępkową. Żyła

pępkowa kieruje się do wnęki wątroby łącząc się z lewą gałęzią żyły wrotnej i dzieli na dwa strumienie: większy przechodzi przez naczynia zatokowe wątroby, następnie wypływa z niej przez żyły
wątrobowe do żyły gównej dolnej, mniejszy strumień krwi przepływa z żyły pępkowej przewodem żylnym wprost do żyły głównej dolnej. Żyła główna dolna uchodzi od przedsionka prawego. Krew ta
zawiera krew t

ętniczą łożyska, która miesza się z krwią żyły wrotnej oraz z krwią dopływów żyły głównej dolnej.

Z prawego przedsionka wi

ększa iloć krwi wpływa przez otwór owalny do lewego przedsionka. Krew ta miesza się tutaj z krwią doprowadzaną przez żyły płucne. Wskutek skurczu lewego przedsionka krew

płynie do lewej komory, a następnie aortą włącza się do krążenia wielkiego.
Do przedsionka prawego doprowadzana jest równie

ż krew żylna zatoki wieńcowej serca, a także z głowy i szyi oraz kończyn górnych przez żyłę główną górną. Krew ta przechodz następnie do komory

prawej, a z niej do pnia p

łucnego.

W okresie p

łodowym pojemność krążenia płucnego jest bardzo mała, ponieważ płuca są jeszcze nieczynne i część krwi przez przewód tętniczy przepływa do aorty.

Poni

żej ujścia przewodu tętniczego w aorcie płynie krew mająca dużą domieszkę krwi żylnej. Natomiast łuk aorty, który otrzymuje krew z lewej komory ma krew bogatą w tlen i substancje odżywcze.

Dlatego te

ż głowa i kończyny górne otrzymujące krew z tętnic odchodzących od łuku aorty są lepiej zaopatrzone w tlen i substancje odżywcze i znacznie szybciej rosną niż tułów i kończyny dolne

zaopatrywane przez aort

ę zstępującą. Następnie krew z aorty poprzez tętnice pępkowe dopływa do łożyska.

Po urodzeniu:
1) Nast

ępuje najbardziej istotna zmiana w krążeniu polegająca na całkowitym oddzieleniu prawej połowy serca od lewej i oddzieleniu krwi żylnej od krwi tętniczej.

2) Z chwil

ą pierwszego oddechu ciśnienie krwi w przedsionku prawym zmniejsza się, wzrasta ciśnienie krwi w przedsionku lewym. Powoduje to stałe przyleganie zastawki otworu owalnego do jego

kraw

ędzi, który anatomicznie zarasta pod koniec 1 roku życia

3) Podwi

ązane i przecięte tętnice pępkowe kurczą się, a następnie zarastają i przekształcają w więzadła pępkowe przyśrodkowe

4) Zarasta

żyła pępkowa, która przekształca się w więzadło obłe wątroby

5) Zamyka si

ę przewód żylny, który przekształca się w więzadło żylne.

Z chwil

ą podjęcia oddychania przewód tętniczy kurczy się i zarasta, cała krew z prawej komory przepływa do płuc, zaś całkowite anatomiczne zamknięcie przewodu tętniczego ma miejsce pod koniec

pierwszego miesi

ąca życia. Następnie przekształca się on w więzadło tętnicze.

Uk

ład nerwowy - wspólnie z układem dokrewnym utrzymuje stabilność organizmu wobec zmieniającego się środowiska. Pod względem czynnościowym możemy podzielić układ nerwowy na:

1) Cz

ęść dośrodkową, aferentną, zwaną także czuciową. Odbiera ona różnego rodzaju bodźce ze środowiska i zamienia je na impulsy nerwowe, a następnie przewodzi je do wyższych pięter układu

nerwowego

2) Cz

ęść nadrzędną, integrującą, w której dokonuje się analiza otrzymanych informacji, ich porównanie z dotychczas otrzymanymi i wypracowanie decyzji, czyli reakcji na otrzymane informacje

3) Cz

ęść odśrodkową, eferentną, która prowadzi wypracowane decyzje do efektorów.

Do efektorów zaliczamy mi

ęśnie szkieletowe, mięsień sercowy, mięśnie gładkie, gruczoły.

Uk

ład nerwowy ruchowy to część odśrodkowa układu nerwowego, która unerwia mięśnie szkieletowe.

Uk

ład nerwowy autonomiczny to część odśrodkowa układu nerwowego, która unerwia mięsień sercowy, mięśnie gładkie i gruczoły.

Topograficznie uk

ład nerwowy dzielimy na:

1) Uk

ład nerwowy ośrodkowy do którego należy mózgowie oraz rdzeń kręgowy

2) Uk

ład nerwowy obwodowy do którego należą nerwy czaszkowe w liczbie 12 par, nerwy rdzeniowe w liczbie 31 par i pnie współczulne oraz sploty w jamach ciała i narządach.

Neuron lub neurocyt jest podstawow

ą jednostką układu nerwowego. Podobnie do innych komórek, posiada ciało komórki oraz wypustki, wśród których wyróżniamy dendryty i aksony.

Synapsy. Komórki nerwowe komunikuj

ą się między sobą oraz efektorami poprzez złącza nerwowe zwane synapsami. W ich skład wchodzą:

¾ Część presynaptyczna synapsy
¾ Szczelina synapsy
¾ Zakończenie postsynaptyczne
W zale

żności od rodzaju struktury wyróżniamy synapsy chemiczne i synapsy elektryczne. W zależności od czynności wyróżniamy synapsy pobudzające i hamujące.

Neuroglej. Komórki glejowe, których liczba przewy

ższa znacznie liczbę neuronów, stanowią ważny składnik układu nerwowego. Do komórek glejowych w ukł. nerwowym ośrodkowym zaliczamy:

astrocyty, oligodendrocyty oraz komórki wy

ściółki, a także komórki mezogleju.

Astrocyty osiadaj

ą małe ciało komórki i liczne wypustki. Posiadające szeroko, symetrycznie rozgałęziające się wypustki znajdują się głównie w istocie szarej i nazywamy je protoplazmatycznymi.

Oligodendrocyty posiadaj

ą skąpe wypustki i znajdują się w drogach nerwowych oraz między neuronami. Tworzą one osłonkę mielinową w układzie ośrodkowym.

Komórki mezogleju s

ą pochodzenia mezodermalnego i wnikają do układu nerwowego w procesie rozwoju z naczyniami krwionośnymi.

W uk

ładzie obwodowym do komórek glejowych zaliczamy komórki torebkowe otaczające ciała neuronów w zwoajach, komórki osłonkowe oraz komórki podpórkowe w nabłonkach zmysłowych.

Funkcje komórek glejowych:
Ø Funkcj

ę podporową

Ø Funkcj

ę izolującą poszczególne neurony i grupy neuronów

Ø Posiadaj

ą zdolność fagocytozy i odgrywają rolę w procesach reparacyjnych tkanki nerwowej

Ø Spe

łniają wążną funkcję metaboliczną w regulacji środowiska metabolicznego neuronów oraz doprowadzaniu substancji odżywczych do komórek nerwowych

Ø Tworz

ą osłonkę mielinową w układzie ośrodkowym oraz obwodowym

Ø W

łączone są procesy wydzielnicze

Receptory to zako

ńczenia nerwowe oraz składniki tkanki nienerwowej odbierające wrażenia ze środowiska. Ich rola polega na odbieraniu różnych bodźców środowiskowych i transformowaniu ich na

impulsy nerwowe. W zale

żności od budowy receptorów można podzielić je na:

Ø Wolne zako

ńczenia nerwowe, występujące w tkance nabłonkowej, tworzą się w ten sposób, że włókno nerwowe będące dendrytem komórki nerwowej traci osłonki i wnika do tkanki.

Ø Zako

ńczenia nerwowe otorbione, które powstają w ten sposób, że końcowy odcinek włókna nerwowego zostae otoczony tkanką łączną, która tworzy torebkę.

W zale

żności od położenia receptory dzielimy na:

1) Eksteroceptory – odpowiadaj

ące na wrażenia środowiska zewnętrznego

2) Proprioceptory – odpowiadaj

ące na wrażenia ze strony narządów ruchu

3) Interoceptory – znajduj

ące się w narządach wewnętrznych i w naczyniach krwionośnych

MóZGOWIE
Z punktu widzenia rozwoju i topografii sk

łada się z 5 części. Postępując od rdzenia kręgowego są to: rdzeł przedłużony, tyłomózgowie wtórne albo zamózgowie, śródmózgowie, międzymózgowie i

kresomózgowie.
Z punktu widzenia klinicznego w mózgowiu wyró

żniamy: mózg, móżdżek i pień mózgu. Mózg obejmuje istotę białą i szarą półkul mózgu, a więc część kresomózgowia.

Pie

ń mózgu w szerokim ujęciu obejmuje jądra kresomózgowia, międzymózgowie, śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony. W węższym ujęciu do pnia mózgu zaliczmay: śródmózgowie, most i rdzeń

przed

łużony.

Rdze

ń kręgowy otrzymuje i przetwarza informacje czuciowe i kontroluje ruchy ciała. Znajdujące się w rdzeniu ośrodki autonomiczne regulują czynności narządów wewnętrznych.

Rdze

ń przedłużony leżący ponad rdzeniem kręgowym, zawiera ważne ośrodki kontrolujące krążenie oddychanie i trawienie.

Most, wchodz

ący w skład tyłomózgowia wtórnego, odgrywa ważną rolę w przekazywaniu informacji z kory mózgu do móżdżku i kontroli narządów ruchu.

Mó

żdżek, który jest częścią tyłomózgowia wtórnego, połączony jest z poszczególnymi częściami układu ośrodkowego poprzez konary mózgu. Otrzymuje on informacje z dróg dośrodkowych i odgrywa

wa

żną rolę w modulowaniu czynności ruchowych.

Śródmózgowie znajduje się ku przodowi od mostu, kontroluje czynność mięśni gałek ocznych oraz włączone jest w koordynację odruchów układu wzrokowego i słuchowego.
Mi

ędzymózgowie jest najważniejszym ośrodkiem podkorowym wszystkich dróg informacyjnych, dochodzących do kory mózgu. Część międzymózgowia zwana podwzgórzem jest ośrodkiem

integruj

ącym czynności nerwowe i humoralne oraz najważniejszym podkorowym ośrodkiem układu autonomicznego.

Kresomózgowie, którego g

łówną częścią są półkule mózgu, zawiera ośrodki nerwowe i jest odpowiedzialne za funkcje poznawcze, pamięć, uczenie się oraz kontrolę ruchów.

Uk

ład nerwowy autonomiczny składa się z części współczulnej, przywspółczulnej i jelitowej.

Uk

ład współczulny posida ośrodki w jądrze pośrednio-bocznym rdzenia kręgowego neurom erach peiresiowych. Włókna przedzwojowe z ośrodków w rdzeniu wychodzą wspólnie z korzeniami przednimi

i nast

ępnie oddzielają się jako gałąź łącząca biała i dochodzą do zwojów pnia współczulnego. Od pnia współczulnego wychodzą nerwy trzewne, gałęzie naczyniowe oraz gałęzie łączące szare, które

dochodz

ą do nerwów rdzeniowych, a następnie w ich składzie do efektorów.

Uk

ład przywspółczulny posiada ośrodki w pniu mózgu oraz w jądrze pośredniobocznym odcinka krzyżowego rdzenia kręgowego.

Uk

ład jelitowy tworzy sploty śródścienne przewodu pokarmowego. Kontroluje czynność wydzielniczą i motorykę układu pokarmowego.

Skóra. - W sk

ład powłoki wspólnej wchodzą: skóra oraz przydatki skóry: gruczoły skóry, włosy oraz paznokcie.

Skóra zbudowana jest z dwóch warstw: naskórka oraz ze skóry w

łaściwej, które stanowią anatomiczną i biologiczną całość. Grubość skóry waha się od 0,5 do 4 mm w różnych okolicach ciaa, a jej ciężar

to 16% ci

ężaru ciała.

Funkcje skóry:
1) Stanowi ochron

ę organizmu przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego poprzez amortyzację sił działających z zewnątrz

2) Warstwa rogowa naskórka i w

łókna skóry stanowią mechaniczną osłonę przed wnikaniem drobnoustrojów do organizmu

3) Gruczo

ły łojowe skóry, płaszcz kwasowy i lipidowy na powierzchni skóry i keratyna naskórka tworzą chemiczną barierę, która zapobiega wysychaniu skóry i chroni przed jej pękaniem.

4) Stanowi wyspecjalizowany narz

ąd czucia poprzez obecność licznych zakończeń nerwowych i włókien nerwowych odbierających wrażenia dotyku, ucisku, bólu i temperatury, bierze udziałw percepcji

tych bod

źców

5) W sposób czynny i bierny bierze udzia

ł w termoregulacji ustroju

6) Uczestniczy w gospodarce witaminowej poprzez wytwarzanie witaminy D oraz w melanogenezie porzez wytwarzanie melaniny
7) Odgrywa rol

ę narządu wewnątrzwydzielniczego przez komórki tuczne, które magazynują heparynę i histaminę

8) Produkuje cytokiny
9) Ma zdolno

ść wchłaniania niektórych związków, np. witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz niektórych hormonów, uczestniczy w gospodarce wodno-mineralnej, a także tłuszczowej poprzez

magazynowanie t

łuszczu w tkance podskórnej.

Skóra zbudowana jest z naskórka oraz skóry w

łaściwej. Najgłębszą warstwę stanowi tkanka podskórna, łącząca skórę z podłożem.

Naskórek jest nab

łonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym i może składać się z kilku do kilkuset warstw zrogowaciałych komórek. Rozwija się ektodermy. Pomiędzy komórkami występują

melanocyty, czyli komórki barwnikowe pochodz

ące z grzebieni cewy nerwowej oraz komórki dendrytyczne pochodzące z mezenchymy współpracujące z układem immunologicznym. Ich obecność wpływa

na du

żą aktywność antygenową skóry.

Skóra w

łaściwa znajduje się pod naskórkiem i posiada grubość od 0,5 do 3 mm. Wyróżnić można w niej dwie warstwy:

1) Warstw

ę brodawkową, którą tworzy tkanka łączna włóknista, zawierająca włókna kolagenowe, sprężyste i siateczkowe. Warstwa ta pukla się w naskórek poprzez brodawkowate wyniosłości. W

warstwie brodawkowej wyst

ępują głównie fibroblasty oraz mniej liczne limfocyty, komórki plazmatyczne, komórki tuczne i komórki tłuszczowe. Znajdują się tutaj także wolme i otorbione zakończenia

nerwowe.

2) Warstwa siateczkowa utworzona przez bardzo g

ęstą sieć włókien kolagenowych i włókien sprężystych. W Warstwie tej znajdują się w niewielkiej ilości fibrocyty oraz naczynia krwionośne i włókna

mi

ęśniowe gładkie, głównie w pobliżu mieszków włosowych. Występują też tutaj liczne połączenia naczyniowe tętniczo-żylne, które odgrywają rolę w regulacji ciepła.

Tkanka podskórna jest zwi

ązana ze skórą anatomicznie i czynnościowo, bowiem łączy ją z tworami położonymi głębiej, np. ze ścięgnami, mięśniami lub kośćmi. Zbudowana jest z tkanki łącznej wiotkiej

oraz tkanki t

łuszczowej, fibroblastów i histiocytów. Wiotka budowa tkanki podskórnej umożliwia jej wchłanianie znacznej ilości wody oraz pozwala na przesuwanie sóry wobec podłoża, pełniąc funkcję

ochronn

ą przed urazami mechanicznymi.

Przydatki skóry stanowi

ą włosy, paznokcie oraz gruczoły.

Włosy występują na skórze całego ciała z wyjątkiem dłoni i stóp, okolicy odbytu, ujść narządów moczowo-płciowych oraz warg. Zbudowane są z komórek zrogowaciałych zawierających keratynę
włóknistą twardą. Włosy powstają z komórek naskórka i wrastają w głąb skóry aż do warstwy podskórnej.
Paznokcie to wytwór zrogowacenia naskórka. S

ą wypukłymi czworobocznymi zrogowaciałymi płytkami, które pokrywają grzbietowe powierzchnie paliczków dystalnych palców dłoni i stóp. Zrogowaciała

blaszka paznokcia przylega do zmodyfikowanego naskórka tworz

ącego łożysko paznokcia.

Gruczo

ły skóry. Do gruczołów skóry zalicza się gruczoły łojowe, wydzielające łój, oraz gruczoły potowe, wydzielające pot i występujące prawe we wszystkich częściach skóry.

Gruczo

ły łojowe powstają z nabłonka mieszka włosowego lub z naskórka. Znajdują się w skórze właściwej. Są gruczołami typu pęcherzykowego i otoczone są torebką z tkanki włóknistej. Wyróżnia się

gruczo

ły łojowe jednogronkowe i wielogronkowe, których przewód wyprowadzający wysłany jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim i może doprowadzać wydzielinę do ujścia mieszka włosowego lub

wprost na powierzchni

ę naskórka. Pęcherzyki wydzielnicze gruczołów łojowych zbudowane są z kilku lub kilkunastu komórek i nie mają światła. Komórki znajdujące się w samym środku pęcherzyka

ulegaj

ą degeneracji i rozpadają się, tworząc wydzielinę gruczołu o dużej zawartości tłuszczu, którą nazywa się łojem.

Gruczo

ły potowe powstają bezpośrednio z naskórka i są gruczołami typu cewkowego, są nierozgałęzione oraz kłębkowa te. Położone są w najgłębszych warstwach skóry właściwej bądź w tkance

podskórnej. Uj

ścia gruczołów potowych znajdują się na powierzchni naskórka w postaci porów skórnych. Wyróżnia się 2 typy gruczołów potowych:

1) Gruczo

ły potowe zwykłe o wydzielaniu ekranowym, czyli merokrynowym, występujące na całej skórze

2) Gruczo

ły apokryfowe, czyli wonne, zwane także dużymi gruczołami potowymi.

Ró

żnice regionalne i rozwojowe w budowie skóry. Skóra gruba i cienka.

Skóra gruba znajduje si

ę na dłoniach i powierzchniach podeszwowych stóp. Skóra ta nie ma włosów oraz charakteryzuje się specjalnym ukształtowaniem. Ma ona także liczne gruczoły potowe.

Skóra cienka pokrywa wi

ększośc powierzchni ciała, ma mniej gruczołów potowych i liczne zakończenia nerwowe.

Okolice topograficzne grzbietu.Górn

ą granicę grzbietu wyznacza kresa karkowa górna, z boku granica biegnie wzdłuż brzegu mięśnia czworobocznego. Kark od dołu ograniczony jest linią poziomą

przebiegaj

ącą przez wyrostek kolczysty C7. Dalej okolica grzbietu graniczy z okolicą naramienną. Na tułowiu linia pachowa tylna ogranicza grzbiet od klatki piersiowej i brzucha. Od dołu granicę grzbietu

wyznacza grzebie

ń biodrowy. W rzucie kości krzyżowej leży okolica krzyżowa, najniższa część grzbietu. W okolicy grzbietu wyróżnia się leżącą przyśrodkowo okolicę kręgową i okolice parzyste –

łopatkowe, podłopatkowe i lędźwiowe.
Unerwienie. W okolicy karku skóra unerwiona jest czuciowo przez ga

łęzie tylne nerwów rdzeniowych C1-C3, tworząc tzw. splot szyjny tylny. Mięśnie podpotyliczne unerwia nerw podpotyliczny. Nerw

potyliczny wi

ększy i nerw potyliczny trzeci biorą udział w unerwieniu karku ii znacznej części okolicy potylicznej, gdzie nerw potyliczny większy rozgałęzia się wraz z tętnicą i żyłą potyliczną. W

unerwieniu okolicy karku bior

ą także udział gałązki nerwu potylicznego mniejszego i nerwu usznego wielkiego ze splotu szyjnego. Wzdłuż brzegu mięśnia naramiennego górna część okolicy grzbietu

unerwiona jest przez tyln

ą grupę nerwów nadobojczykowych. Pozostałe obszary zaopatrują gałęzie skórne przy środkowe i boczne, odchodzące od gałęzi grzbietowych nerwów rdzeniowych.

Unaczynienie karku pochodzi od ga

łęzi tętnicy podpotylicznej, kręgowej oraz głębokiej szyi będącej odgałęzieniem pnia żebrowo-szyjnego odchodzącego od tętnicy podobojczykowej. Mięśnie

czworoboczny i równoleg

łoboczne wraz ze skórą zaopatrzone są przez gałęzie tętnicy poprzecznej szyi. Tkanki na granicy okolicy ramiennej zaopatruje tętnica okalająca łopatkę. Mięsień najszerszy

grzbietu wraz z pokrywaj

ącą go skórą i tkanką podskórną zaopatrzony jest przez tętnicę piersiowo-grzbietową. Pozostały obszar grzbietu unaczyniony jest przez gałęzie tętnic międzyżebrowych tylnych i

lędźwiowych.
Powi

ęzie karku i grzbietu. Mięsień czworoboczny i najszerszy grzbietu pokryte są powięzią powierzchowną grzbietu. Mięśnie głębokie grzbietu obejmuje powięź piersiowo-lędźwiowa. Jej blaszka

powierzchowna rozpoczyna si

ę od wyrostków kolczystych kręgów piersiowych, lędźwiowych i krzyżowych, aż do kości guzicznej oraz od grzebienia biodrowego, rozciągając się bocznie do kątów żeber.

Stanowi ona miejsce przyczepu mi

ęśni powierzchownych grzbietu.

Blaszka g

łeboka leży od przodu od mięśni głębokich grzbietu, oddzielając je od mięśnia czworobocznego lędźwi i mięśnia lędźwiowego większego. Rozpoczyna się ona od wyrostków porzecznych

kr

ęgów lędźwiowych, dwunastego żebra i grzebienia biodrowego.

Powi

ęź piersiowo-lędźwiowa przedłuża się ku górze w powięź karku, która dochodzi do łuski kości potylicznej, pokrywając mięśnie płatowate i mięsień półkolcowy. Przyśrodkowo łączy się ona z

wi

ęzadłem karkowym, a ku przodowi przechodzi w blaszkę powierzchowną i podkręgową powięzi szyjnej.

Powierzchowne mi

ęśnie grzbietu. Grupa kolcowo-ramienna.

Ø M. czworoboczny – rozpoczyna si

ę na guzowatości potylicznej zewnętrznej i kresie karkowej górnej, więzadle karkowym i wyrostkach koczystych kręgów C7-Th12, kończy na końcu barkowym

obojczyka. Prostuje kr

ęgosłup szyjny, przyciąga łopatki do kręgosłupa i obraca je tak, że kąt górny zbliża się do kręgosłupa, a dolny przesuwa się do przodu i bocznie.. Unerwiony przez gałąź

zewn

ętrzną nerwu dodatkowego i gałązki splotu szyjnego.

Ø M. najszerszy grzbietu – rozpoczyna si

ę rozcięgnem na wyrostkach kolczystych kręgów począwszy od TH6 do S5, następnie na tylnej blaszce powięzi piersiowo-lędźwiowej, na grzebieniu biodrowym i

powierzchni zewn

ętrznej trzech dolnych żeber. Kończy się na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej. Obniża uniesione ramię, przewodzi je i obraca do wewnątrz. Działa jako pomocniczy

mi

ęsień wdechowy – mięsień kaszlu. Unerwiony przez n. piersiowo-grzbietowy.

Ø Mm. równoleg

łoboczne – rozpoczynają sięna wyrostkach koczystych C6-Th4, a kończą na brzegu przyśrodkowym łopatki. Pociągają łopatkę do góry i przyśrodkowo. Pociągają łopatkę do góry i

przy

środkowo. Unerwione ze splotu szyjnego i nerwu grzbietowego łopatki.

Powierzchowne mi

ęśnie grzbietu. Grupa kolcowo-żebrowe.

Ø M. z

ębaty tylny górny – rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych C6-Th2, a kończy na powierzchni zewnętrznej żebra 2-5. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym, unerwionym przez nerwy

mi

ędzyżebrowe I-IV.

Ø M. z

ębaty tylny dolny – rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych Th11-L2-3 rozcięgnem, a kończy na brzegach dolnych żeber 9-12. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

Głębokie mięśnie grzbietu. Leżą po obu stronach kręgosłupa między wyrostkami kocystymi kręgów i kątami żeber. Stanowią właściwą mięśniówkę grzbietu i unerwione są przez gałęzie tylne nerwów
rdzeniowych. Ca

łość nazywana jest mięśniem prostownikiem grzbietu.

Głębokie mięśnie grzbietu. Grupa kolcowo-poprzeczne.
Ø M. p

łatowaty głowy – rozciąga się od więzadła karkowego na wysokości C3-C7 i od wyrostków koczystyc Th1-Th2 do wyrostka sutkowa tego kości skroniowej.

Ø M. p

łatowaty szyi rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych Th3-Th5, a kończy na guzkach tylnych wyrostków poprzecznych C1-C3.

Mi

ęśnie płatowate obracają głowę do tyłu w stronę działających grup mięśniowych. Obustronnie prostują kręgosłup szyjny. Unewione przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych C1-C6.

Głębokie mięśnie grzbietu. Mięśnie długie grzbietu. Stanowią właściwą masę prostownika grzbietu. Przebiegając ku górze, dzieli się na trzy pasma: boczne, utworzone przez m. biodrowo-żebrowy;
po

średnie, które stanowi m. najdłuższy; Przyśrodkowe, utworzone przez m. kolcowy.

Ø M. biodrowo-

żebrowy dzieli się na:

o

M. biodrowo-

żebrowy lędźwi kończący się na kątach żeber 6-12

o

M. biodrowo-

żebrowy klatki piersiowej rozciągający się od kątów żeber 7-12 do kątów żeber 1-4

o

M.biodrowo-

żebrowy szyi przebiegający od kątów żeber 3-4 do guzków tylnych wyrostków poprzecznych C4-C6

Ø M. najd

łuższy dzieli się na:

o

M. najd

łuższy klatki piersiowej kończący się na wyrostkach poprzecznych Th1-Th12 oraz na żebrach 4-12

o

M. najd

łuższy szyi rozciągający się od wyrostków poprzecznych Th1-Th5 do guzków tylnych wyrostków poprzecznych C2-C6

o

M. najd

łuższy głowy przebiegający od wyrostków poprzecznych C3-Th5 do wyrostka sutkowatego

Ø M. kolcowy dzieli si

ę na:

o

M. kolcowy klatki piersiowej rozpoczynaj

ący się na wyrostkach kolczystych L1-L2, a kończący na wyrostkach kolczystych Th1-Th4-8

o

M. kolcowy szyi przebiegaj

ący od wyrostków kolczystych C7-Th2 do wyrostków kolczystych szyi C2-C4

o

M. kolcowy g

łow, niestały, zlewający się mięśniem półkorcowym głowy

Głębokie mięśnie grzbietu. Grupa poprzeczno-kolcowe.
Ø M. pó

łkolcowy dzieli się na:

o

M. pó

łkolcowy klatki piersiowej rozciągający się od wyrostków poprzecznych Th6-Th10 do wyrostków koczystych C6-Th6.

o

M. pó

łkolcowy szyi przebiegający od wyrostków poprzecznych Th1-Th5-6 do wyrostków kolczystych C2-C5

o

M. pó

łkolcowy głowy rozpoczynający się na wyrostkach poprzecznych C4-Th6-7 i kończący się na kości potylicznej między kresą karkową górną i dolną.

Ø M. wielodzielny le

ży w zagłębieniu między wyrostkami kolczystymi i poprzecznymi. Rozpoczyna się od powierzchni tylnej kości krzyżowej, kolca biodrowego tylnego górnego, wyrostków suteczkowatych

L1-L5, wyrostkóo poprzecznych Th1-Th12, wyrostków stawowych C3-C7. Ko

ńczy się na wyrostkach kolczystych. Pęczki przebiegają w trzech warstwach. Powierzchwone warstwy przebiegają nad 3-4

kr

ęgami, warstwy pośrednie nad 2-3 kręgami, a głębokie łączą sąsiednie kręgi.

Ø Mm. obracaj

ące dzielą się na:

o

M. obracaj

ące lędźwi przebiegające od wyrostkóo suteczkowatych do brzegów dolnych łuków kręgów powyżej

o

M. obracaj

ące klatki piersiowej rozciągające się od wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych do łuków kręgów leżących powyżej

o

M. obracaj

ące szyi przebiegające od wyrostków stawowych dolnych kręgów szyjnych do wyrostków kolczystych kręgów leżących powyżej.

Dzia

łając obustronnie m. głębokie prostują istabilizują kręgosłup, pełnią funkcję pomocniczą we wdechu, jednostronnie zginają kręgosłup w swoją stronę. M. kolcowo-poprzeczne obracają kręgosłupw

swoj

ą stronę, a m. poprzeczno-kolcowe w przeciwną.

Głębokie mięśnie grzbietu. Mięśnie krótkie grzbietu.
Ø Mm. mi

ędzykolcowe są najsilniejsze w odcinku szyjnym, gdzie łączą rozdwojone końce wyrostków kolczystych. Biorą udział w prostowaniu kręgosłupa.

Ø Mm. mi

ędzypoprzeczne także najsilniejsze w odcinku szyjnym, gdzie łączą guzki wyrostków poprzecznych. Dlatego wyróżnia się w tym odcinku mięśnie międzypoprzeczne przednie i tylne. Unerwione

przez przednie i tylne ga

łęzie nerwów rdzeniowych

Ø Mm. podpotyliczne kontroluj

ą ruchy w stawach szczytowo-potylicznym i szczytowo-obrotowym. Unerwine przez nerw podpotyliczny za wyjątkiem mięśnia prostego bocznego głowy, zaopatrywanego

przez ga

łąź przednią nerwu rdzeniowego C1.

Ø M. prosty tylny wi

ększy głowy rozciąga się od guzka tylnego kręgu obrotowego do kości potylicznej poniżej kresy karkowej dolnej

Ø M. prosty tylny mniejszy g

łowy rozciąga się od guzka tylnego kręgu szczytowego kości potylicznej przyśrodkowo od przyczepu mięśnia poprzedniego.

Obydwa mi

ęśnie proste prostują głowę. Jednostronny skurcz zwraca głowę w swoją stronę.

Ø M. prosty boczny g

łowy rozpoczyna się na wyrostku poprzecznym dźwigacza, a kończy na wyrostku szyjnym kości potylicznej. Zgina on głowę w swoją stronę.

Ø M. sko

śny górny głowy przebiega od wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego do bocznej części kresy karkowej dolnej, Działając obustronnie prostuje głowę, jednostronnie obraca ją w stronę

przeciwn

ą.

Ø M. sko

śny dolny głowy rozciąga się między wyrostkiem kolczystym kręgu obrotowego a wyrostkiem poprzecznym kręgu szczytowego. Obraca głowę w swoją stronę.

Mi

ęśnie podpotyliczne - prost tylny większy i oba skośne – ograniczają trójkąt podpotyliczny. W jego obrębie tętnica kręgowa krzyżuje się u gry z łukiem tylnym kręgu szczytowego i przebija błonę

szczytowo-potyliczn

ą tylną. Z trójkąta wychodzi nerw podpotyliczny.

Kr

ęgosłup zbudowany jest z kręgów połączonych stawami i połączeniami nieruchomymi lub ścisłymi. Kręgi stanowiące samodzielne kości nazywane są kręgami prawdziwymi. Tworzą one trzy odcinki

kr

ęgosłupa: szyjny (7), piersiowy (12), lędźwiowy (5).

Kr

ęgi rzekome połączone kościozrostami tworzą kość krzyżową i kość guziczną.

Lordoza to krzywizna wypuk

ła do przodu.

Kifoza to krzywizna wypuk

ła do tyłu.

Lordoza wyst

ępuje w odcinku szyjnym i lędźwiowym, a kifoza w odcinku piersiowmy i krzyżowym.

Skolioza wygi

ęcie boczne kręgosłupa.

Budowa kr

ęgu. Kręg zbudowany jest z części przedniej, stanowiącej trzon i części tylnej – łuku kręgu. Otaczają one otwór kręgowy. Suma otworów tworzy kanał kręgowy. Na powierzchni przedniej i

bocznej trzonu widoczne s

ą liczne otwory odżywcze dla naczyń tętniczych zaopatrujących trzon. Na powierzchni tylnej otwór podstawno-kręgowy umożliwia połączenie się jednoimiennej żyły ze

splotem

żylnym kanału kręgowego.

Kr

ęgi szyjne – C1-C7; kręgi piersiowe – Th1-Th12; Kręgi lędźwiowe L1-L5.

Kr

ęg szyjny szczytowy lub dźwigacz (atlas) utracił trzon na rzecz następnego – obrotowego (axis). Jego przednią część tworzy łuk przedni zaopatrzony w skierowany do przodu guzek przedni a od

ty

łu w dołek zęba. Z łukiem przednim łaczą się masywne części boczne. Na ich górnych i dolnych powierzchniach leżą odpowiedni powierzchnie stawowe górne i dolne. Łuk kręgowy zamyka otwór

kr

ęgowy. Szczątkowy wyrostek kolczysty tworzy guzek tylny kręgu szczytowego. Tuż za częścią boczną na górnej powierzchni łuku tylnego leży bruzda tętnicy kręgowej.

Kr

ęg obrotowy (axis) ma trzon wybitnie przedłużony ku górze. Z górnej powierzchni trzonu powstaje ząb z dwiema powierzchniami stawowymi – przednią i tylną.

Ko

ść krzyżowa ma kształt trójkąta podstawą skierowanego ku górze, a wierzchołkiem ku dołowi i do przodu. Od tyłu widoczne jest trójkątne wejście do kanału krzyżowego będącego przedłużeniem

kana

łu kręgowego. Z boku znajdują się wyrostki stawowe górne z powierzchnią stawową ustawioną czołowo. Do przodu zwrócona jest powierzchnią miedniczą. Widać na niej dwa symetryczne szeregi

otworów krzy

żowych miedniczych. Na powierzchni grzbietowej widoczny jest podobny szereg otworów krzyżowych grzbietowych. W linii pośrodkowej biegnie grzebień krzyżowy pośrodkowy.W

przy

środkowym ograniczeniu grzbietowym otworów krzyżowych widoczny jest grzebień krzyżowy pośredni. U dołu przedłużeniem grzebieni są różki krzyżowe ograniczające rozwór kanału

krzy

żowego. Z boku otworów krzyżowych grzbietowych ze zrośniętych wyrostków porpzecznych powstaje grzebień krzyżowy boczny. Na powierzchni zewnętrznej znajduje się powierzchnia

uchowata. Powy

żej powierzchni uchowatej znajduje się wniosła guzowatość krzyżowa.

Ko

ść guziczna, inaczej zwana ogonową, składa się z 3-5 szczątkowych trzonów kręgów. Jedynie pierwszy ma skierowane w górę różki guziczne łączące się z odpowiednimi różkami kości krzyżowej.

Ko

ść guziczna skierowana jest do przodu, często odchyla się od linii środkowej.

Kana

ł kręgowy powstaje jako suma otworów kręgowych i kanału krzyżowego. U góry przez otwór wielki łączy się z jamą czaszki, u dołu otwiera się rozworem krzyżowym. Jego przebieg odpowiada

krzywiznom kr

ęgosłupa. W odcinku szyjnym kanał kręgowy jest najszerszy, w przekroju poziomym ma kształt trójkątny. W odcinku piersiowym jest okrągły i stosunkowo wąski, co w przypadku

przemieszczania kr

ęgów jest niekorzystne dla rdzenia kręgowego.W odc. Lędźwiowym kanał kręgowy znowu ma przekrój trójkątny, o podstawie mniejszej od wysokości. Kanał krzyżowy początkowo

równie

ż trójkątny ku dołowi zmniejsza swój wymiar strzałkowy, przyjmując kształt sierpowaty. Okolice kanału, w których leżą nerwy rdzeniowe przed wyjściem przez otwory międzykręgowe, nazywane są

zachy

łkami bocznymi.

W kanale kr

ęgowym znajdują się rdzeń kręgowy, korzenie nerwów rdzeniowych i opony rdzenia kręgowego. Opona twardza rdzenia kręgowego jest zbudowana z dwóch blaszek. W obrębie kanału

kr

ęgowego blaszka zewnętrzna opony twardej wyściel, jako delikatna okostna, kanał kręgowy, natomiast blaszka zewnętrzna tworzy właściwą oponę twardą. Opona twarda kończy się w kanale

krzy

żowym na wysokości drugiego kręgu krzyżowego. Jej przedłużeniem jest wąska nić końcowa, dochodząca do okostnej kości guzicznej. Przestrzeń między blaszkami opony twardej nazywana jest

przestrzeni

ą nadtwardówkową kanału kręgowego. Wypełnia ją tkanka tłuszczowa i sploty żylne kręgowe wewnętrzne. Opona twarda styka się z pajęczynówką rdzenia kręgowego. Pajęczynówka

otacza rdze

ń pokryty ściśle oponą miękką. Między pajęczynówką a pną miękką rozciąga się przestrzeń podpajęczynówkowa, wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym.

Rdze

ń kręgowy jest strukturą walcowatą, spłąszczoną w osi strzłkowej, o długości około 50 cm i grubości w zależności od poziomu 10-20 mm. Na jego przebiegu występuje zgrubienie szyjne i

lędźwiowo-krzyżowe, związane z ośrodami zaopatrującymi odpowiednio kończyny górne i dolne. Zgrubienie lędźwiowo-krzyżowe zwęża się ku dołowi, tworząc stożek rdzeniowy najczęściej na
wysoko

ści trzonu kręgu. Szczyt stożka przechodzi w nić końcową, a ta w nić końcową opony twardej, dochodzącej do kości guzicznej.

Z rdzeniem kr

ęgowym za pośrednictwem korzeni brzusznych i grzbietowych związane jest 31 par nerwów rdzeniowych.

Dolne korzenie nerwów rdzeniowych tworz

ą w dolnym odcinku kanału kręgowego ogon koński.

Budowa rdzenia kr

ęgowego. Zbudowany jest z istoty szarej położonej centralnie oraz z istoty białej leżącej obwodowo. Istota szara otacza kanał centralny w postaci słupów przednich, bocznych i

tylnych. Istota bia

ła tworzy sznury. Rdzeń kręgowy dzieli się na 31 segmentów – neuromerów. Każdy segment zaopatruje para nerwów rdzeniowych. Wyróżnia się 8 neuromerów szyjnych, 12

piersiowych, 5 l

ędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny.

W przekroju poprzecznym neuromeru widoczne s

ą odpowiadające słupom istoty szarej rogi przednie, boczne i tylne. Róg przedni jest szeoki i krótki. Boczne występują w neurom erach C8-L2. Róg

tylny jest smuk

ły i wyróżnia się w nim podstawę, szyjkę, głowę i szczyt, którym sięga do bruzdy bocznej tylnej. Wokół kanału centralnego leży istota szara pośrednia, a z przodu od niej spoidło białe.

Na szczycie rogu tylnego le

ży istota galaretowata związana szczególnei z przewodzeniem bodźców bólowych. W głowie rogu tylnego znajduje się jądro własne, związane z przewodzeniem bodźców

czuciowych. W podstawie rogu tylnego od C8 do L3-L4 znajduje si

ę jądro grzbietowe związane z drogami rdzeniowo-móżdżkowymi. W rogu bocznym na przestrzeni od C8 do L1-L2 mieszczą się ośrodki

wspó

łczulne, noszące miano istoty szarej pośrednio-bocznej. W odcinku krzyżowym S2-S4 leżą jądra przywspółczulne krzyżowe.

Nerw rdzeniowy sk

łada się z korzeni – tylnego i przedniego, łączących się z neurom erem w odpowiednim polu korzeniowym.

W obr

ębie korzenia tylnego widoczne jest dystalne zgrubienie – zwój rdzeniowy. Oba korzenie się łączą i w otworze międzykręgowym tworzą nerw rdzeniowy. Opuszcza on kanał kręgowy, aby

nast

ępnie podzielić się na trzy gałęzie – gałąź przednią, gałąź tylną i wstecznie biegnącą do kanału kręgowego gałąź oponową. Na powierzchni bocznej trzonów kręgowych przebiega pień

wspó

łczulny składający się ze zwojów pnia połączonych gałęziami międzyzwojowymi. Wszystkie nerwy rdzeniowe łączą się z pniem współczulnym gałęzią łączącą szarą. Gałęzie łączące białe łączą

ośrodki współczulne z pniem współczulnym. Nerwy rdzeniowe unerwiają ściany jam ciała i kończyn.
Drogi rdzenia kr

ęgowego

Ø Drogi wst

ępujące

o

Sznury tylne s

ą jedną wielką drogą przewodzącą czucie epikrytyczne (ucisk, wibracje, ruch i pozycje) oraz czucie dotyku. Pierwszy neuron tej drogi znajduje się w zwojach rdzeniowych. Aksony

wst

ępują w w sznurach tylnych do jąder pęczka smukłego i klinowatego, gdzie jest drugi neuron. Sznur tylny zawiera włókna przewodzące dane rodzaje czucia z toż stronnej połowy ciała. Najpierw

powstaje p

ęczek smukły przewodzący czucie z dolnej połowy ciała do poziomu Th12. Od tego poziomu formować zaczyna się pęczek klinowaty. Uszkodzenie sznurów tlnych powoduje objawy

bez

ładu rdzeniowego po stronie uszkodzenia. Bezład ten oże być częściowo kompensowany pod kontrolą wzroku.

o

Drogi rdzeniowo-wzgórzowe utworzone s

ą przez aksony neuronów leżących w rogach tylnych rdzenia kręgowego. Droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia przewodzi czucie dotyku i ucisku tzw.

prymitywnego. Jej aksony bior

ą udział z jądra właściwego w głowie rogu tylnego. Droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna przewodzi czucie bólu i temperatury. Aksony obu dróg opuszcają róg tylny i

przechodz

ą na stronę przeciwną przez spoidło białe przednie. Droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia krzyżuje się z włóknami strony przeciwległej na poziomie danego neuromeru lub 2-3 segmenty

powy

żej i układa się w sznurze przednim. Droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna krzyżuje się z włóknami strony przeciwległej na poziomie danego neuromeru i układa sięw sznurze bocznym.

Uszkodzenie drogi rdzeniowo-wzgórzowej przedniej nie powoduje utraty czucia dotyku i ucisku po stronie przeciwnej do uszkodzenia, poniewa

ż te rodzaje czucia przewodzą też pęczki sznura tylnego.

Uszkodzenie drogi rdzeniowo-wzgórzowej bocznej powoduje utrat

ę czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej od poziomu uszkodzenia w dół.

o

Drogi rdzeniowo-mó

żdżkowe zajmują obwodowe warstwy sznura bocznego. Przewodzą informacje czuciowe z zakresu unerwienia nerwów rdzeniowych do móżdżku. Droga rdzeniowo-

mó

żdżkowa tylna jest utworzona z aksonów jądra piersiowego. Nie krzyżuje się i przewodzi bodźce z tejże strony połowy ciała. Jej aksony docierają do móżdżku przez konar dolny. Droga

rdzeniowo-mó

żdżkowa przednia krzyżuje się z włóknami strony przeciwnej w rdzeniu i ponownie w konarach górnych móżdżku. Układ włókien jest również somatotopiczny – bardziej

powierzchownie przebiegaj

ą włókna przewodzące bodźce z dolnych części ciała.

Do innych dróg wst

ępujących można zaliczyć: droga rdzeniowo-pokrywowa, droga rdzeniowo-siatkowata, droga rdzeniowo-oliwkowa.

Ø Drogi zst

ępujące

Główną drogą zstępującą jest droga korowo-rdzeniowa. W skrzyżowaniu piramid większość włókien (90%) krzyżuje się z włóknami strony przeciwległej i tworzy drogę korowo-rdzeniową boczną.
Pozosta

ła część włókien pozostaje po tej samej stronie tworząc drogę korowo-rdzeniową przednią, biegnącą w sznurze przednim rdzenia kręgowego. Włókna jej krzyżują się na poziomie

zaopatrywanego neuromeru. W

łókna kontrolujące neurom ery szyjne znajdują się najbardziej przyśrodkowo w drodze korowo-rdzeniowej bocznej. Jej uszkodzene powoduje po tej stronie porażenie

spastyczne wszystkich mi

ęśni poniżej poziomu uszkodzenia.

Do innych dróg zst

ępujących należą droga przedsionkowo-rdzeniowa, droga korywowo-rdzeniowa, droga czerwienno-rdzeniowa oraz droga oliwkowo-rdzeniowa.

Ø Drogi w

łasne rdzenia kręgowego

W przekroju poziomym wokó

ł istoty szarej znajduje się cienka warstwa utworzona przez pęczki własne rdzenia kręgowego. Najlepiej wyodrębniona jest droga grzbietowo-boczna, położona między

szczytem rogu tylnego a bruzd

ą boczną tylną. Biegnie ona na całej długości rdzenia, ale długość pojedynczych włókien odpowiada odległości kilku segmentów.

Ośrodki autonomiczne rdzenia kręgowego. Ośrodki współczulne znajdują się w jądrze pośrednio-bocznym w neurom erach C8-L1-2. Ośrodki przywspółczulne zlokalizowane są w jądrze
po

średnio0bocznym w neurom erach S2-S4.

Ośrodek rzęskowo rdzeniowy kontroluje mięśnie gładkie znajdujące się w oczodole, tzn. mięsień rozwieracz źrenicy, mięsień oczodołowy, mięsień tarczkowy. Włókna przedzwojowe z tego ośrodka
wst

ępują do pnia współczulnego w odcinku szyjnym na wysokości zwoju gwiaździstego, u góry tworzą synapsy w zwoju szyjnym górnym. Stąd włókna zazwojowe docierają do narządów docelowych

przez sploty oko

łonaczyniowe. Przywspółczulne ośrodki krzyżowe kontrolują erekcję i ejakulację, które po uszkodzeniu ośrodków zostają zaburzone.

Unaczynienie rdzenia kr

ęgowego. Zaopatrywany jest przez wiele naczyń, ze względu na swoją długość. Od góry z krótkich gałęzi obu tętnic kręgowych na przedniej powierzchni rdzenia przedłużonego

powstaje

tętnica rdzeniowa przednia. Układa się ona w szczelinie przyśrodkowej przedniej. Na tylną powierzchnię rdzenia wstępują odchodzące od tętnic kręgowych lub móżdżkowych tylnych dolnych

tętnice rdzeniowe tylne. Układ naczyniowy rdzenia zasilany jest kilkoma-kilkunastoma gałęziami rdzeniowymi tętnic korzeniowych. Największa z nich, odchodząca najczęściej na poziomie Th10,
nazywana jest

tętnicą korzeniową wielką lub tętnicą Adamkiewicza.

Czaszka. Ogólna budowa. Stanowi ona szkielet g

łowy oraz osłonę mózgowia, narządów zmysłów oraz górnych części układu oddechowego i pokarmowego wraz zębami stanowiącymi część narządu

żucia. W czaszce można wyróżnić część mózgową oraz część twarzową lub trzewną. Część mózgową tworzą: kość czołowa, parzyste kości ciemieniowe i skroniowe, kość sitowa, klinowa i potyliczna.
Cz

ęść trzewną czaszki tworzą: kości nosowe, łzowe, małżowiny nosowe dolne, szczęki i kości jarzmowe (wszystkie parzyste) oraz lemiesz i żuchwa. Kości czaszki za wyjątkiem żuchwy połączone są

szwami nale

żącymi do połączeń ścisłych.

Ściana górna czaszki, czyli sklepienie, jest utworzona przez łuskę kości czołowej, obydwie kości ciemieniowe i część łuski potylicznej. Rozciąga się od łuków brwiowych kości czołowej do kresy
skroniowej. W

środku sklepienia znajduje się najwyższy punkt czaszki zwany szczytem. Część przednią sklepienia nazywamy czołem. W obrębie sklepienia występują trzy szwy: szew wieńcowy

mi

ędzy kością czołową i kośćmi ciemieniowymi; szew strzałkowy biegnący przyśrodkowo między kośćmi ciemieniowymi; oraz szew węgłowy między kośćmi ciemieniowymi a łuską kości potylicznej. Po

obu stronach szwu strza

łkowego leżą otwory ciemieniowe, bardziej bocznie zaś znajdują się guzy lub wyniosłości ciemieniowe.

Ściana przednia określana bywa jako twarz kostna. Tworzą ją: części oczodołowe i część łuski kości czołowej, kości nosowe, kości jarzmowe, szczęki i żuchwa.Część górną tworzy łuska kości czołowej.
Poni

żej znajdują się oczodoły, między którymi leży jama nosowa.

Oczodó

ł lub jama oczodołowa ma kształt ostrosłupa z wierzchołkiem zwróconym do kanału wzrokowego, natomiast podstawą do powierzchni twarzoczaszki.

Mi

ędzy oczodołami znajduje się kostna jama nosowa, do której prowadzi otwór gruszkowaty, ograniczony od góry kośćmi nosowymi, bocznie i od dołu kośćmi szczęki, które tworzą wcięcie nosowe.

Brzegi wci

ęć nosowych zaginają się w dolnej części do przodu, tworząc kolec nosowy przedni. Jama nosowa podzielona jest przegrodą kostną nosa na część prawą i lewą. Ze ścian bocznych jamy

nosowej zwisaj

ą listewki kostne, zwane małżowinami nosowymi. Do jamy nosowej zalicza się też zatoki przynosowe: zatoki czołowe, komórki sitowe, zatoki szczękowe, zatoki klinowe. Poniżej

brzegu dolnego oczodo

łu znajduje się otwór podoczodołowy, a pod nim dół nadkłowy. Boczną część strony przedniej twarzoczaszki tworzą kości jarzmowe, stanowiące obustronnie wyniosłość

policzkow

ą. Na powierzchni bocznej kości jarzmowej znajduje się otwór jarzmowo-twrarzowy dla jenoimiennego nerwu.

W cz

ęści środkowej powierzchni zewnętrznej trzonu żuchwy znajduje się guzowatość bródkowa a bocznie do niej guzki bródkowe. Poniżej drugiego zęba przedtrzonowego leży otwór bródkowy.

Trzon

żuchwy ku tyłowi obustronnie przechodzi w gałęzie żuchwy.

Ściana boczna. Tworzą ją kości: czołowa, ciemieniowa, potyliczna, skroniowa i skrzydło większe kości klinowej. Połączone są szwami. Na bocznej ścianie w części przedniej jest widoczna kresa
skroniowa, odgraniczaj

ąca od przodu i od góry dół skroniowy. Kresa ta w części środkowej występuje w postaci dwóch równoległych linii: kresy skroniowej górnej i dolnej. Dół skroniowy ku dołowi

łączy się z dołem podskroniowym. Na granicy dołui skroniowego i podskroniowego widoczny jest łuk jarzmowy utworzony przez wyrostek jarzmowy kości skroniowej i wyrostek skroniowy kości
jarzmowej, które s

ą połączone szwem skroniowo-jarzmowym. Na wyrostku jarzmowym kości skroniowej znajduje się guzek stawowy. Do tyłu i poniżej łuku jarzmowego znajduje się otwór słuchowy

zewn

ętrzny. Z przodu od otworu słuchowego zewnętrznego leży dół żuchwowy, który wspólnie z guzkiem stawowym twoorzy powierzchnię stawową stawu skroniowo-żuchwowego. Ku dołowi i przodowi

od otworu s

łuchowego zewnętrznego znajduje się wyrostek rylcowaty, a ku dołowi i do tyłu wyrostek sutkowaty kości skroniowej.

Ściana dolna albo podstawna. Stanowi powierzchnię zewnętrzną podstawy czaski. Jest ograniczona od przodu wyrostkami zębodołowymi szczęki, od tyłu kresami karkowymi górnymi kości
potylicznej, bocznie natomiast wyrostkami z

ębodołowymi szczęki, dolnym brzegiem kości jarzmowej i łukiem jarzmowym oraz wyrostkiem sutkowa tym kości skroniowej. Podniebienie kostne, stanowiące

przedni

ą część podstawy czaszki, tworzą wyrostki podniebienne obu szczęk oraz blaszki poziome kości podniebiennych, połączone szwami podniebiennym pośrodkowym i poprzecznym. W podniebieniu

kostnym, w jego tylno-bocznym k

ącie, znajduje się obustronnie otwór podniebienny większy, a ku tyłowi od niego otwory podniebienne mniejsze. Prowadzą one do kanałów podniebiennych dla

jednoimiennych naczy

ń i nerwów. W części środkowej brzegu tylnego podniebienia kostnego leży kolec nosowy tylny. Nad tylnym brzegiem podniebienia kostnego występują dwa otwory przedzielone

lemieszem, tworz

ące nozdrza tylne lub otwory nosowe tylne. Bocznie od nozdrzy tylnych znajduje się blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowa tego. Obie blaszki wyrostka skrzydłowa tego otaczają

dó

ł skrzydłowy, przy czym blaszka przyśrodkowa (druga to boczna) kończy się haczykiem skrzydłowym.W podstawie czaszki trzy otwory zasługują na szczególną uwagę. Otwór zewnętrzny kanału

tętnicy szyjnej, otwór szyjny i otwór wielki.
Ku ty

łowi powierzchnię dolną podstawy czaszki tworzą powierzcnie dolne skrzydeł większych kości klinowej, część trzonu kości klinowej, powierzchnie dolne kości skroniowych oraz kości potylicznej. W

środku części podstawnej kości potylicznej znajduje się guzek gardłowy. Przy nasadzie skrzydła większego kości klinowej występuje otwór owalny, a bocznie i od tyłu od niego otwór kolcowy. Na
powierzchni dolnej ko

ści skroniowej znajduje się dół żuchwowy, przez który przebiega szczelina skalisto bębenkowa. Bocznie od dołu żuchwowego leży wyrostek sutkowaty, a ku tyłowi wyrostek

rylcowaty, mi

ędzy nimi zaś otwór rylcowo-sutkowy. Otwór poszarpany znajduje się przy podstawie wyrostka skrzydłowa tego, a ku tyłowi od niego leży otwór wewnętrzny kanału tętnicy szyjnej.

Bocznie od otworu poszarpanego przebiega pó

łkanał trąbki słuchowej. Otwór szyjny ograniczony jest przez kość potyliczną oraz część skalistą kości skroniowej. W otworze tym przebiegają nerwy

czaszkowe IX, X, XI,

żyła szyjna wewnętrzna, zatoka skalista dolna, oraz tętnica oponowa tylna. Szczelina skalisto-potyliczna znajduje się między piramidą kości skroniowej a kością potyliczną. W

obr

ębie kości potylicznej znajduje się otwór wielki, przez który przechodzą: rdzeń przedłużony, tętnice kręgowe, nerwy dodatkowe (XI), tętnice rdzeniowe oraz sploty żylne. Bocznie od kłykci potylicznych

le

ży wyrostek szyjny, którego podstawę przebija kanał nerwu podjęzykowego, a od tyłu od niego biegnie kanał kłykciowy. Ku tyłowi od otworu wielkiego znajdują się grzebień potyliczny zewnętrzny

oraz guzowato

ść potyliczna zewnętrzna.

Budowa szczegó

łowa czaszki. Kości mózgoczaszki.

Ø Ko

ść potyliczna składa sięz czterech części: nieparzystej części podstawnej, nieparzystej łuski potylicznej oraz parzystych części bocznych, otaczających otwór wielki. Łączy on jamę czaszki z

kana

łem kręgowym, w którym przebiega rdzeń przedłużony, a także przednie i tylne tętnice rdzeniowe oraz gałęzie oponowe tętnic kręgowych

Ø Ko

ść klinowa jest kością nieparzystą, składającą się z sześciu parzystych wyrostków: skrzydeł większych, skrzydeł mniejszych oraz wyrostków skrzydłowatych.

Ø Ko

ść czołowa, tworząca przednią część sklepienia czaszki, składa się z nieparzystej łuski czołowej, dwóch bocznych części oczodołowych oraz nieparzystej części nosowej leżącej między częściami

oczodo

łowymi

Ø Ko

ść skroniowa jest kością parzystą, tworzącą część podstawy i część ściany bocznej czaszki. Zawiera ona narząd słuchu i równowagi oraz liczne kanały dla nerwów i naczyń. Wyróżnia się w niej

cz

ęść łuskową, bębenkową i skalistą, do której należy część sutkowa. Wszystkie części widoczne są na ścianie bocznej i dolnej czaszki.

Ø Ko

ść ciemieniowa jest kością parzystą o kształcie nieregularnego czworoboku, stanowiącą sklepieniei ściany boczne czaszki. Posiada ona brzegi: strzałkowy, łuskowy, czołowy i potyliczny, oraz kąty:

czo

łowy, klinowy, potyliczny i sutkowy.

Ø Ko

ść sitowa składa się z blaszki sitowej, blaszki pionowej oraz dwóch błędników sitowych.

Budowa szczegó

łowa czaszki. Kości twarzoczaszki.

Ø Ma

łżowina nosowa dolna jest kością parzystą leżącą w dolnej części ściany bocznej jamy nosowej. Posiada trzy wyrostki: szczękowy, łzowy i sitowy, które łączą się z odpowiadającymi im kośćmi.

Ø Ko

ść nosowa jest kością parzystą tworzącą nasadę i górną część grzbietu nosa. Obydwie kości nosowe łączą się brzegiem górnym z częścią nosową kości czołowej, a ich brzegi przyśrodkowe łączą

si

ę szwem międzynosowym. Na jej wewnętrznej powierzchni przebiega bruzda sitowa, w której biegnie nerw sitowy przedni.

Ø Lemiesz jest ko

ścią nieparzystą, tworzącą część tylną przegrody nosa. Na jego obu powierzchniach biegną bruzdy nosowo-podniebienne, w których przebiega nerw nosowo-podniebienny. Brzeg

górny rozdziela si

ę na skrzydła lemiesza, które przylegają do kości klinowej i kości podniebiennej. Brzeg tylny przedziela nozdrza tylne.

Ø Ko

ść łzowa jest najmniejszą kością twarzy, tworząca część ściany przyśrodkowej oczodołu oraz część ściany jamy nosowej. Grzebień łzowy tylny przechodzący ku dołowi w haczyk łzowy dzieli się na

dwie cz

ęści. Do przodu od grzebienia biegnie bruzda łzowa, stanowiąca część dołu woreczka łzowego.

Ø Szcz

ęka jest kością parzystą biorącą udział w budowie przedniego odcinka twarzy, podniebienia, jamy nosowej i oczodołu, a także częściowo dołu podskroniowego i skrzydłowo-podniebiennego.

Sk

łada się ona z troznu i czterech wyrostków: jarzmowego, czołowego, zębodołowego i podniebiennego.

Ø Ko

ść podniebienna uczestniczy w tworzeniu szkieletu jamy nosowej, podniebieniai oczodołu. Jest to kość parzysta, składająca się z blaszek poziomej i pionowej oraz z trzech wyrostków:

piramidowego, oczodo

łowego i klinowego.

Ø Ko

ść jarzmowa jest kością parzystą składającą się z trzonu oraz wyrostka skroniowego i wyrostka czołowego. Tworzy ona część dna ściany bocznej oczodołu oraz część dołu skroniowego i

podskroniowego.

Ø

Żuchwa jest kością nieparzystą składjącą się z troznu i dwóch gałęzi. Trzon żuchwy ma dwie powierzchnie i dwa brzegi. Na powierzchni zewnętrznej w części środkowej znajduje się guzowatość

bródkowa, którapo bokach uwypukla si

ę jako guzek bródkowy.

Ø Ko

ść gnykowa jest kością podkowiastą leżącą pomiędzy żuchwą i krtanią na poziomie trzeciego kręgu szyjnego. Składa się z trzonu oraz parzystych rogów większych i mniejszych.

Jamy i do

ły czaszki

ü Dó

ł przedni czaszki położony jest najwyżej. Jego dno tworzą części oczodołowe kości sitowej, blaszka sitowa kości sitowej oraz skrzydła mniejsze i przednie części trzonu kości klinowej. Dół ten

graniczy od do

łu z oczodołami oraz częścią sklepienia jamy nosowej. Zawartość dołu stanowią płaty czołowe mózgu oraz opuszka węchowa i pasma węchowe. W dole przenim czaszki, w linii

po

środkowej, znajduje się wystający ku górze grzebień koguci, do którego przyczepia się sierp mózgu. Z przodu od grzebienia koguciego znajduje się otwór ślepy, przez który przechodzi żyła jamy z

nosowej do zatoki strza

łkowej górnej. Przez otwory w blaszce sitowej dół czaszki przedni łączy się z jamą nosową.

ü Dó

ł środkowy czaszki jest głębszy i nniżej położony od przedniego. Wyróżnia się w nim część środkową i dwie części boczne, w których znajdują się płaty skroniowe mózgu. Części boczne utworzone

są przez skrzydła większe kości klinowej, część łuskową i powierzchnię przednią piramidy kości skroniowej. Odcinek środkowy tworzy trzon kości klinowej, na przodzie którego znajduje się bruzda
przedskrzy

żowania wzrokowego, kończąca się obustronnie kanałem wzrokowym zawierającym nerw wzrokowy i tętncę oczną. Z tyłu od kanału wzrokowego wstępuje wyrostek pochyły przedni. W

cz

ęści środkowej dołu leży siodło tureckie, w którym znajduje się dół przysadki, zawierający przysadkę. W przedniej ścianie dołu przysadki znajdują się wyrostki pochyłe środkowe. Siodło tureckie

ograniczone jest od ty

łu grzbietem siodła, z wyrostkami pochyłymi tylnymi. Po obu stronach siodła tureckiego biegnie bruzda tętnicy szyjnej. Mieści się w niej zatoka jamista, w której świetle

biegnie t

ętnica szyjna wewnętrzna otoczona splotem nerwowym oraz nerw odwodzący. W częściach bocznych dołu środkowego czaszki najbardziej do przodu znajduje się szczelina oczodołowa

górna. Biegn

ą przez nią nerwy: okoruchowy, bloczkowy, oczny, odwodzący, włókna splotu jamistego, gałąź tętnicy oponowej środkowej, żyła oczna i gałąź żyły ocznej dolnej. Ku tyłowi leży otwór

okr

ągły, przez który przechodzi nerw szczękowy, a z boku i z tyłu od niego znajduje się otwór owalny, przez który biegnie nerw żuchwowy, z boku od niego zaś leży otwór kolcowy, przez który

przechodz

ą gałąź oponowa nerwu żuchwowego oraz naczynia oponowe środkowe. Pryśrodkowo od otworu owalnego leży otwór poszarpany. W pobliżu szczytu piramidy, na powierzchni przedniej

znajduj

ą się wycisk nerwu trójdzielnego oraz dwie bruzdy zakończone otworami. Boczna z nich, bruzda nerwu skalistego mniejszego, rozpoczynająca się rozworem kanału nerwu skalistego

mniejszego,wiod

ącym do biegnącego w części skalistej kanalika nerwu bębenkowego. Bruzda przyśrodkowa, bruzda nerwu skalistego większego, prowadząca do kanału nerwu twarzowego,

zawiera nerw skalisty wi

ększy i gałąź tętnicy oponowej środkowej.

ü Dó

ł tylny czaszki jest najgłębszy i położony najniżej. Tworzą go grzbiet siodła i stok kości klinowej, kość potyliczna, część skalista kości skroniowej i kąt sutkowy kości ciemieniowej. W dole tym znajdują

si

ę móżdżek, most i rdzeń przedłużony. Od dołu środkowego oddziela go grzbiet siodła kości klinowej oraz brzeg górny piramidy kości skroniowej. Dół tenz tyłu jest ograniczony bruzdą zatoki

poprzecznej. W

środku dołu leżą otwór wielki oraz kanał nerwu podjęzykowego przez który przechodzi nerw podjęzykowy. Między bocznymi częściami kości potylicznej a piramidą kości skroniowej

znajduje si

ę otwór szyjny, podzielony przez wyrostek śródszyjny na część przyśrodkową zawierającą zatokę skalistą dolną i nerw językowo-gardłowy oraz na część boczną zawierającą nerw błędny,

nerw dodatkowy,

żyłę szyjną wewnętrzną i tętnicę oponową tylną. Na powierzchni tylnej piramidy znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny, prowadzący do przewodu słuchowego wewnętrznego. Z

ty

łu od otworu słuchowego wewnętrznego leży otwór kanalika przedsionka, a bliżej brzegu górnego piramidy dół podłukowy. Z tyłu od otworu wielkiego w płaszczyźnie pośrodkowej przebiega

grzebie

ń potyliczny wewnętrzny rozdzielający doły potyliczne dolne, które od góry ograniczone są bruzdą zatoki poprzecznej. Bruzda ta przedłuża się w bruzdę zatoki esowatej, dochodzącą do

otworu szyjnego. Obydwie bruzdy zawieraj

ą jednoimienne zatoki.

ü Oczodó

ł. Oczodoły są położone w górnej części twarzoczaszki i mają kształt czworościennych ostrosłupów. W każdym oczodole wyróżnia się ścianę górną, dolną, przyśrodkową i boczną, podstawę

czyli wej

ście do oczodołu i szczyt.

ü Jama nosowa kostna. Nieparzystna kostna jama nosowa podzielona pionow

ą kostną przegrodą nosową na dwie części, składa się z jamy nosowej właściwej i zatok przynosowych: czołowych,

szcz

ękowych, klinowych i komórek sitowych. Do przodu otwiera się otworem gruszkowatym, z tyłu znajdują się nozdrza tylne.

ü Jama ustna jest przestrzeni

ą ograniczoną częściami kostnymi i głównie mięśniami. Ściamy boczne jamy ustnej właściwej tworzą wyrostki zębodołowe szczęki, część zębodołowa żuchwy oraz zęby.

Sklepienie jamy ustnej tworzy podniebienie kostn,e dno natomiast utworzone jest przez mi

ęśnie.

ü Dó

ł skroniowy ograniczony jest od góry, od tyłu i od przodu kresą skroniową. Grzebień podskroniowy oraz brzeg dolny łuku jarzmowego stanowią jego dolną granicę, przez którą łączy się z dołem

podskroniowym.

Ścianę przyśrodkową dołu tworzą kość ciemieniowa, część łuskowa kości skroniowej, powierzchia skroniowa kości czołowej oraz skrzydło większe kości klinowej. Ściana przednia

jest utworzona przez powierzchnie skroniowe ko

ści czołowej i jarzmowej. Ścianę boczną tworzy łuk jarzmowy. Zawartość dołu skroniowego tstanowią: mięsień skroniowy, naczynia skroniowe

środkowe i głębokie, nerwy skroniowe głębokie, gałązka jarzmowo-skroniowa nerwu jarzmowego, tkanka tłuszczowa. Wszystkie te twory pokryte są powięzią skroniową, na której powierzchni biegną
naczynia skroniowe powierzchowne, nerwy uszno-skroniowe oraz ga

łązki skroniowe i jarzmowe nerwu twarzowego

ü Dó

ł podskroniowy leży poniżej i przyśrodkowo od łuku jarzmowego oraz dołu skroniowego. Ku górze łączy się on z dołem skroniowym, ku tyłowi z dołem zażuchwowym, ku dołowi z przestrzenią

przygard

łową. Ścianę górną dołu podskroniowego tworzy powierzchnia podskroniowa skrzydła większego kości klinowej. Ściana boczna utworzona jest przez gałąź żuchwy. Ścianę przyśrodkową

tworzy blaszka boczna wyrostka skrzyd

łowatego kości klinowej. Zawartość dołu stanowią: oba mięśnie skrzydłowe, spolt żylny skrzydłowy, tętnica szczękowa i jej gałęzie, nerw żuchwowy i jego gałęzie

oras struna b

ębenkowa. Dół podskroniowy łączy się z:

¾ Dołem skrzydłowo-podniebiennym przez szczelinę skrzydłowo-szczękową
¾ Oczodołem przez szczelinę oczodołową dolną
¾ Dołem środkowym czaszki przez otwór owalny i otwór kolcowy.

ü Dó

ł skrzydłowo-podniebienny leżący przyśrodkowo od dołu podskroniowego, ma postać trójkątnej szczeliny położonej między szczęką a wyrostkiem skrzydłowa tym kości klinowej. Jest on ograniczony

od góry przez trzon ko

ści klinowej, od przodu przez wyrostek oczodołowy kości podniebiennej i trzon szczęki, od tyłu przez wyrostek skrzydłowaty i powierzchnię szczękową skrzydła większego kości

klinowej i przy

środkowo przez blaszkę pionową kości podniebiennej. Zawartość dołu skrzydłowo-podniebiennego stanowią: zwój skrzydłowo-podniebienny, nerw szczękowy i jego gałęzie oraz końcowe

ga

łęzie tętnicy szczękowej. Dół skrzydłowo-podniebienny łączy się:

¾ Przez otwór klinowo-podniebienny z jamą nosową
¾ Przez szczelinę oczodołową dolną z oczodołem
¾ Przez otwór okrągły z dołem środkowym czaszki
¾ Przez kanał skrzydłowy z powierzchnią wewnętrzną i zewnętrzną podstawy czaszki
¾ Przez kanał podniebienno-pochwowy z dolną powierzchnią podstawy czaszki
¾ Przez kanały podniebienne z jamą ustną
¾ Przez szczelinę skrzydłowo-szczękową z dołem podskroniowym

ü Dó

ł zażuchwowy jest przestrzenią leżącą między gałęzią żuchwy a wyrostkiem sutkowa tym kości skroniowej. Śięga on do wyrostka rylcowatego i do bocznej ciany gardła. Zawiera część ślinianki

przyusznej, nerw twarzowy, który dzieli si

ę w tym dole na gałęzie końcowe, tętnicę szyjną zewnętrzną i jej końcowe gałęzie, którymi są tętnica szczękowa, oraz tętnicę uszną tylną i nerw uszno-

skroniowy.

Po

łączenia kości czaszki.

o

Chrz

ąstkozrosty. Znajdują się głównie na podstawie czaszki, a tworząca je chrząstka szklista z wiekiem przekształca się w chrząstkę włóknistą i kość.

o

Wi

ęzozrosty. Występują w miejscach połączeń kości powstałych na podłożu łącznotkankowy, głównie na sklepieniu i bocznych ścianach czszki w postaci szwów i ciemiączek

· Szwy. Mogą występować w różnej postaci, najczęściej są to szwy piłowate, rzadziej łuskowate lub gładkie, lub szwy rowkowe.
· Ciemiączka. Występuje sześć ciemiączek, z których dwa są parzyste i dwa nieparzyste. Ciemiączko przednie lub wielkie albo czołowe jest ciemiączkiem nieparzystym. Ciemiączko tylne lub

ma

łe albo potyliczne należy do ciemiączek nieparzystych. Na bocznej ścianie czaszki leżą parzyste ciemiączka przednio-boczne czyli klinowe oraz tylno-boczne czyli sutkowe.

o

Po

łączenia stawowe zwane również połączeniami maziowymi, występują obustronnie w miejscu połączenia żuchwy kośćmi skroniowymi, tworząc stawy skroniowo-żuchwowe.

Okolice topograficzne g

łowy i szyi. W obrębie szyi można wyróżnć szyję właściwą oraz kark. Okolica szyi właściwej jest ograniczona od góry dolnym brzegiem żuchwy, od dołu górnym brzegiem

obojczyka i wci

ęciem szyjnym mostka. Granicą karku od przodu jest linia przebiegająca wzdłuż przedniego brzegu męśnia czworobocznego, od dołu linie przebiegające od wyrostka barkowego łopatki do

wyrostka kolczystego VII kr

ęgu szyjnego oraz od góry linia przebiegająca wzdłuż kresy barkowej górnej do guzowatości potylicznej zewnętrznej.

Unerwienie g

łowy i szyi. Skóra twarzy unerwiona jest przez nerwy skórne odchodzące od gałęzi nerwu trójdzielnego: nerwu ocznego, nerwu szczękowego i nerwu żuchwowego. Skórę głowy unerwiają

ga

łęzie skórne splotu szyjnego: nerw uszny wielki, nerw poprzeczny szyi, nerw nadobojczykowy, nerw potyliczny mniejszy, a także gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych: nerw potyliczny większy, nerw

potyliczny trzeci, czasem ga

łąź skórna nerwu podpotylicznego i gałęzie grzbietowe dolnych nerwów rdzeniowych szyjnych.

Żyły głowy biorą początek w sieci żylnej sklepienia czaszki, z której obustronnie biegną cztery pnie żylne: żyła twarzowa, żyła skroniowa powierzchowna, żyła uszna tylna i żyła potyliczna. Żyła twarzowa
odprowadza krew do

żyły szyjnej wewnętrznej, żyła uszna tylna zaś oraz żyła potyliczna prowadzą krew do żyły szyjnej zewnętrznej. Żyła zażuchwowa powstaje w komorze przyusznicy z połączenia żyły

skroniowej powierzchownej i szcz

ękowej, wychodzącej ze splotu skrzydłowego. Ze splotu tego krew odpływa przez żyłę szczękową do żyły zażuchwowej.

Żyły szyi – powierzchowne

Ø

Żyła szyjna zewnętrzna – rozpoczyna się za małzowiną uszną, poniżej ślinianki przyusznej i powstaje z połączenia dwóch korzeni: przedniego i tylnego.

Ø Zy

ła szyjna przednia – rozpoczyna się w okolicy podbródkowej i początkowo przebiega na blaszce powierzchownej powięzi szyjnej, a następnie przebija tę blaszkę, wchodząc pod mięsień mostkowo-

obojczykowo-sutkowy, wchodz

ąc do przestrzeni mostkowej.

Ø

Żyła szyjna zewnętrzna tylna – przebiega w trójkącie bocznym szyi i uchodzi do żyły szyjnej zewnętrznej.

Żyły szyi – głębokie
Ø

Żyła szyjna ramienno-głowowa składa się z:

-

żyły kręgowej, która odpowiada części szyjnej tętnicy kręgowej. Rozpoczynma się spoltem żylnym podpotylicznym leżącym w trójkącie podpotylicznym i zazwyczaj podwójnie towarzyszy tętnicy

kr

ęgowej aż do szóstego kręgu szyjnego, poniżej którego żyły kręgowe łączą się w pojedynczy pień żyły kręgowej, przechodzący przez otwór wyrostków poprzecznych siódmego kręgu szyjnego.

-

żyła szyjna głęboka – bierze swój początek w splocie podpotylicznym, zstępuje w dół pod wyrostkiem poprzecznym siódmego kręgu szyjnego, łączy się z żyłą kręgową i wspólnie z nią lub czasem

samodzielnie uchodzi do

żyły ramienno-głowowej lub żyły podoboczyjkowej.

Ø

Żyła szyjna wewnętrzna, zbiera krew z jamy czaszki, twarzy oraz większej części trzew szyi. Rozpoczyna się jako przedłużenie zatoki esowatej, tworząc opuszkę górną żyły szyjnej, następnie

przebiega wzd

łuż tylno-bocznego obwodu tętnicy szyjnej wewnętrznej, dalej wzdłuż bocznego obwodu tętnicy szyjnej wspólnej i kończy się z tyłu od stawu mostkowo-obojczykowo-sutkowego, gdzie

łączy się z żyłą podobojczykową, tworząc żyłę ramienno-głowową. W początkowym odcinku przebiega w przestrzeni przygardłowej, a następnie w przestrzeni środkowej szyi. Tuż przed swym ujściem
tworzy opuszk

ę dolną żyły szyjnej.

Tętnice głowy i szyi
o

T

ętnica szyjna wspólna jest największą tętnicą szyi. Nie oddaje gałęzi bocznych. Prawa tętnica szyjna wspólna rozpoczyna się w miejscu rozdwojenia pnia ramienno-głowowego z tyłu od stawu

mostkowo-obojczykowego prawego. W jej przebiegu wyró

żnia się tylko część szyjną. Lewa tętnica szyjna wspólna wychodzi z najniższej części łuku aorty między pniem ramienno-głowowym a tętnicą

podobojczykow

ą lewą. W przebiegu tętnicy szyjnej lewej wyróżnia się część piersiową oraz szyjną.

o

T

ętnica szyjna wewnętrzna zaopatruje przednią część mózgowia, oko i zawartoć oczodołu, ucho wewnętrzne oraz oddaje gałęzie do czoła i nosa. Rozpoczyna się na wysokości górnego brzegu

chrz

ąstki tarczowatej w przedłużeni tętnicy szyjnej wspólnej i biegnie ku górze w stronę podstawy czaszki do otworu zewnętrznego kanału tętnicy szyjnej.

Ga

łęzie tętnicy szyjnej wewnętrznej:

· Gałąź szyjno-bębenkowa
· Gałąź kanału skrzydłowego
· Gałęzie zatoki jamistej

o

T

ętnica oczna jest pierwszym odgałęzieniem końcowego odcinka tętnicy szyjnej wewnętrznej. Zaopatruje ona zawartość oczodołu, zatokę klinową, komórki sitowe, błonę śluzową górnej części jamy

nosowej oraz opon

ę twardą przedniego dołu czaszki.

o

T

ętnica łącząca tylna w pobliżu górnego brzegu mostu uchodzi do tętnicy tylnej mózgu z tętnicy podstawnej lub kręgowej i bierzej udział w zaopatrzeniu podstawy mózgowia.

o

T

ętnica naczyniówkowa zaopatruje splot naczyniówkowy komory bocznej

o

T

ętnica przednia mózgu odchodzi pod prawie prostym kątem z przedniego obwodu tętnicy szyjnej wewnętrznej i przebiega nad nerwem wzrokowym w kierunku przyśrodkowym, zbliżając się do tętnicy z

drugiej strony, i

łączy z nią za pośrednictwem tętnicy łączącej przedniej. Zaopatruje ona ciało modzelowate, węchomózgowe, płat czołowy i ciemieniowy półkul mózgu oraz część jąder kresomózgowia.

o

T

ętnica środkowa mózgu jest przedłużeniem tętnicy szyjnej wewnętrznej, przebiega w bruździe bocznej i zaopatruje wyspę, płat czołowy, ciemieniowy i skroniowy oraz część istoty białej i jądra

kresomózgowia.

o

T

ętnica szyjna zewnętrzna rozpoczyna się w miejscu podziału tętnicy wspólnej na poziomie górnego brzegu chrząstki tarczowatej, wychodzi spod przedniego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-

sutkowego, nast

ępnie przebiega w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej przykryta mięśniem szerokim szyi oraz blaszką powierzchowną powięzi szyi. Zaopatruje szyję oraz głowę, za wyjątkiem mózgowia, oka

i ucha wewn

ętrznego.

o

T

ętnica tarczowa górna przebiega do górnego bieguna płata bocznego gruczołu tarczowego, oddając gałęzie gruczołowe przednią, tylną i boczą do tarczycy. Zaopatruje też mięśnie w okolicy gnykowej

oraz krtani.

o

T

ętnica językowa jest drugą gałęzią tętnicy szyjnej zewnętrznej rozpoczynającą się w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej na wysokości rogu większego kości gnykowej. Biegnie pod mięśniem gnykowo-

językowym w głębi trójkąta tętnicy językowej, zdążając do przodu, do końca języka, gdzie przedłuża sięw tętnicę głęboką jęzka. Zaopatruje język oraz okolicę podjęzykową.

o

T

ętnica twarzowa odchodzi z przedniego obwodu tętnicy szyjnej zewnętrznej i kieruje się ku górze i do przodu, przykryta brzuścem tylnym mięśnia dwubrzuścowego i mięśniem rylcowo-gnykowym.

Dalej biegnie esowato za k

ątem żuchwy i wychodzi na twarz na przednim brzegu mięśnia żwacza. Na twarzy kieruje się do przyśrodkowego kąta oka, gdzie zespala się z tętnicą grzbietową nosa z

tętnicy ocznej. Zaopatruje głównie dno i ścianę boczną jamy ustnej oraz cieś gardzieli, kości oraz miękkie części twarzy.

o

T

ętnica gardłowa wstępująca jest przyśrodkową gałęzią tętnicy szyjnej zewnętrznej. Przebiega w kierunku gardła, a następnie ku górze do podstawy czaszki. Zaopatruje gardło, oponę twardą oraz jamę

bębenkową.

o

T

ętnica potyliczna rozpoczyna się z tylngo obwodu tętnicy szyjnej zewnętrznej na wysokości tętnicy twarzowej, następnie przebiega ku górze i ku tyłowi, dochodząc do potylicy pod mięśniem mostkowo-

obojczykowo-sutkowym. Zaopatruje mi

ęsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, oponę twardą, małżowinę uszną, mięśnie karku oraz części miękkie okolicy potylicznej.

o

T

ętnica uszna tylna jest tylną gałęzią tętnicy szyjnej zewnętrznej; kieruje się do tyłu od małżowiny usznej i zaopatruje mięsień strzemiączkowy, jamę bębenkową, komrki sutkowe oraz część

przy

ś®odkową małżowiny i okolicę wyrostka sutkowa tego.

o

T

ętnica skroniowa powierzchowna jest gałęzią końcową tętnicy szyjnej zewnętrznej; rozpoczyna się ku tyłowi od szyjki żuchwy i biegnie do przodu od małżowiny usznej do okolicy skroniowej gdzie dzieli

si

ę na gałąź czołową i ciemieniową. Unaczynia śliniankę przyuszną, mięsień skroniowy, małżowinę uszną, powierzchowne warstwy sklepienia czaszki oraz twarzy w okolicy łuku jarzmowego.

o

T

ętnica szczękowa jest drugą, silniejszą gałęzią końcową tętnicy szyjnej zewnętrznej, rozpoczynającą się w dole zażuchwowym wewnątrz ślinianki przyusznej, ku tyłowi od szyjki żuchwy. Kieruje się

ona do do

łu podskroniowego, a następnie do dołu skrzydłowo-podniebiennego. W jej przebiegu wyróżnia się trzy części: żuchwową, skrzydłową oraz skrzydłowo-podniebienną.

o

T

ętnica podobojczykowa po stronie prawej odchodzi z pnia ramienno-głowowego, po stronie lewej natomiast jest dłuższa o 4-5 cm i odchodzi z łuku aorty. Kończy się ona na brzegu zewnętrznym

pierwszego

żebra, przedłużając się w tętnicę pachową.

o

T

ętnica kręgowa odchodzi z górnego obwodu tętnicy podobojczykowej i kieruje się ku górze, następnie wstępuje do otworu wyrostka poprzecznego szóstego kręgu szyjnego i biegnie ku górze przez

sze

ść otworów wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Wchodzi do czaszki przez otwór wielki i na dolnym brzegu mostu łączy się z tętnicą kręgową z drugiej strony, tworząc nieparzystą tętnicę

podstawow

ą.

o

T

ętnica piersiowa wewnętrzna odchodzi od tętnicy podobojczykowej ku dołowi, biegnąc równolegle do bocznego brzegu mostka. Oddaje liczne gałęzie dotrzew i ściany przedniej klatki piersiowej,

nast

ępnie dzieli się na gałęzie końcowe – tętnice mięśniowo-przeponową oraz tętnicę nadbrzuszną górną, która zespala się z tętnicą nadbrzuszną dolną.

o

Pie

ń tarczowo-szyjny odchodzi z przednio-górnego obwodu części wstępującej tętniczy podobojczykowej i dzieli się przeważnie na trzy, a czasem cztery gałęzie.

o

Pie

ń żebrowo-szyjnyodchodzi z tylnego obwodu tętnicy podobojczykowej, przebiega przy przyśrodkowym brzegu mięśnia pochyłego przedniego i z przodu od szyjki pierwszego żebra dzieli się na dwie

ga

łęzie końcowe.

Naczynia i w

ęzły chłonne głowy i szyi

· Węzły chłonne głowy

® Węzły chłonne potyliczne położone na poziomie kresy karkowej górnej
® Węzły chłonne zamałżowinowe leżące ku tyłowi od małżowiny usznej
® Węzły chłonne przyusznicze układające się w dwóch warstwach (powierzchowne i głębokie)
® Węzły chłonne policzkowe leżące na powięzi mięśnia policzkowego

· Naczynia chłonne głowy układają się w trzy pasma; są to:

® Pasmo twarzowe, biegnące wzdłuż żyły twarzowej i odprowadzające cłonkę do węzłów podżuchwowych
® Pasmo zażuchwowe przebiegające wzdłuż żył skroniowych powierzchownych oraz żyły zażuchwowej, uchodzącej do węzłów przyuszniczych, policzkowych oraz węzłów szyjnych górnych głębokich
® Pasmo potyliczne albo zamałżowinowe przebiegające wzdłuż żyły potylicznej i usznej, następnie przez węzły potyliczne i zamałżowinowe dochodzące do głębokich węzłów szyjnych górnych i

węzłów szyjnych powierzchniowych

· Węzły chłonne szyi dzieli się na trzy grupy

1) W

ęzły chłonne szyjne przednie zbierające chłonkę z jamy ustnej oraz trzewi szyi.

2) W

ęzły chłonne szyjne powierzchowne zwane także węzłami chłonnymi szyjnymi tylno-bocznymi, zlokalizowane w górnej części trójkąta bocznego szyi i zbierające chłonkę z okolicy potylicznej i

karku.

3) W

ęzły chłonne szyjne głębokie przebiegają wraz z powrózkiem naczyniowo-nerwowym szyi, układając się wzdłuż żyły szyjnej wewnętrznej. Zbierają całą chłonkę trzewi głowy i szyi.

Mi

ęśnie głowy dzieli się na trzy grupy:

1) Mi

ęśnie wyrazowe (mimiczne)

2) Mi

ęśnie żuca powodujące ruchy żuchwy

3) Mi

ęśnie języka, gałki ocznej, oczodołu oraz mięśnie związane z narządem słuchu.

Wszystkie mi

ęśnie wyrazowe głowy unerwione są przez nerw twarzowy.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie sklepienia czaszki.

o

Mi

ęsień naczaszny, składa się z mięśnia potyliczno-czołowego i skroniowo-ciemieniowego, połączonych płaskim rozcięgnem tworzącym czepiec ścięgnisty. Brzusiec mięśnia potyliczno-czołowego

rozpoczyna si

ę na bocznych częściach kresy karkowej najwyższej i kończy się we włóknach czepca ścięgnistego. Brzusiec czołowy tego mięśnia rozpoczyna się w skórze brwi i gładzizny, a kończy we

włóknach czepca ścięgnistego. Mięsień skroniowo-ciemieniowy rozpoczyna się na czepcu ścięgnistym, a kończy na powierzchni wewnętrznej chrząstki małżowiny usznej. Mięsień naczaszny przesuwa
czepiec

ścięgnisty wobec kości sklepienia czaszki i wytwarza poprzeczne zmarszczki czoła. Unerwiony przez nerw twarzowy.

o

Czepiec

ścięgnisty zwany rozcięgnem naczasznym, stanowi cienką mocną błonę ścięgnistą złączoną luźno z okostną, ściśle natomiast ze skórą głowy. Wraz ze skórą głowy tworzy tzw. skalp Indian.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie szpary powiek.

o

Mi

ęsień okrężny oka składa się części oczodołowej, części powiekowej oraz części łzowej. Część włókien części oczodołowej tworzy mięsień obniżacz brwi. Część oczodołowa zaciska powieki. Mięsień

obni

żacz brwi pociąga brwi ku dołowi. Część łzowa rozwiera woreczek łzowy.

o

Mi

ęsień marszczący brwi jest małym mięśniem leżącym obok nasady nosa, którego włókna biegną do skóry powyżej brwi. Tworzy pionowe fałdy między brwiami.

o

Mi

ęsień podłużny. Przebiega od kości nosowej do skóry gładzizny; wywołuje fałdy u nasady nosa.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie szpary ust.

o

Mi

ęsień obniżający wargę dolną biegnie od brzegu dolnego żuchwy do skóry wargi dolnej i kurcząc się obniża, uwypukla i pogrubia wargę dolną.

o

Mi

ęsień bródkowy przebiega w płaszczyźnie strzałkowej od żuchwy do skóry bródki. Uwypukla bródkę.

o

Mi

ęsień obniżacz kąta ust ma kształt trójkątny, biegnie między żuchwą i kątem ust, kurcząc się pociąga kąt ust ku dołowi, wygładzając bruzdę nosowo-wargową.

o

Mi

ęsień śmiechowy przebiega od powięzi przyuszniczej i żwaczowej do kąta ust, wywołując dołek śmiechowy i poszerza szparę ust.

o

Mi

ęsień jarzmowy większy biegnie od kości jarzmowej do kąta ust i jest on właściwym mięśniem śmiechu.

o

Mi

ęsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa rozciąga się od wyrostka czołowego szczęki do skóry bruzdy nosowo-wargowej i skrzydła nosa. Unosi on skrzydło nosa oraz rozwiera nozdrza.

o

Mi

ęsień dźwigacz wargi górnej biegnie od brzegu podoczodołowego do skóry bruzdy nosowo-wargowej i unosi wargę górną.

o

Mi

ęsień jarzmowy mniejszy rozciąga się od powierzchni policzkowej kości jarzmowej do skóry bruzdy nosowo-wargowej. Pociąga wargę górną ku górze i pogłębia bruzdę nosowo-wargową.

o

Mi

ęsień dźwigacz kąta ust przebiega od dołu nadkłowego do skóry kąta ust i unosi kąt ust.

o

Mi

ęsień policzkowy przebiega między szczęką a żuchwą, od wyrostka zębodołowego szczęki, szwu skrzydłowo-żuchwowego i części zębodołowej żuchwy do błony śluzowej obu warg. Przyciska

policzki do z

ębów.

o

Mi

ęsień okrężny ust przebiega wokół szpary ust do kąta ust, zwęża czerwień wargową i wywija wargi na zewnątrz.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie nozdrzy.

o

Mi

ęsień nosowy biegnie od łęków zębodołowych górnych kłai bocznego siekacza, tworzy część poprzeczną rozchodzącą się wachlarzowato na grzbiet nosa, powoduję zwężenie nozdrzy. Część

skrzyd

łowa biegnie do tylnego bocznego brzegu skrzydła nosa i rozwiera nozdrza

o

Mi

ęsień obniżacz przegrody przebiega od łęku zębodołowego górnego siekacza bocznego do części błoniastej przegrody nosa, pociągając przegrodę nosa ku dołowi.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie małżowiny usznej – są to mięśnie szczątkowe. Tworzą one dwie grupy – pierwsza rozpoczyna się i kończy na chrząstce małżowiny usznej, druga zaś tylko jednym

ko

ńcem przyczepia się do małżowiny usznej, drugim natomiast kończy się w sąsiednich podwięziach.

Powi

ęzie głowy

· powięź policzkowo-gardłowa pokrywa od zewnątrz mięsień policzkowy, ku tyłowi tworzy szew skrzydłowo-uchwowy i przechodzi na zewnętrzną powierzchnię mięśni gardła
· powięź skroniowa pokrywa mięsień skroniowy i jest rozpięta między łukiem jarzmowym a kresą skroniową górną
· powięź przyusznicza i żwaczowa łączą się ze sobą i pokrywają śliniankę przyuszną, tworząc dla nie torebkę i mięsień żwacz. Po więze te ku dołowi przechodzą w blaszkę powierzchowną powięzi szyi.
Powi

ęzie głowy. Mięśnie żucia. Tworzą wspólną grupę czynnościową, wpływając na ruchy żuchwy, są też wspólną grupą rozwojową, ponieważ pochodzą z mięśniówki I łuku gardłowego unerwionego

przez trzeci

ą gałąź nerwu trójdzielnego – nerw żuchwowy

o

mi

ęsień skroniowy rozpoczyna się na kresie skroniowej dolnej, na ścianie przyśrodkowej dołu skroniowego aż do grzebienia podskroniowego na powięzi skroniowej oraz na łuku jarzmowym. Unosi

żuchwę, obraca ją na zewnątrz i zaciska zęby.

o

mi

ęsień żwacz leży na bocznej powierzchni gałęzi żuchwy, składa się części powierzchownej i głębokiej. Powierzchowna rozpoczyna się na dolnym brzegu kości jarzmowej i łuku jarzmowym, głęboka

natomiast rozpoczymna si

ę od tylnej części łuku jarzmowego. Obie kończą się na powierzchni zewnętrznej kąta żuchwy. Unosi i obraca żuchwę na zewnątrz.

o

Mi

ęsień skrzydłowy przyśrodkowy leży do wewnątrz od gałęzi żuchwy; rozpoczyna się w dole skrzydłowym kości klinowej, na wyrostku piramidowym kości podniebiennej i na guzie szczęki, a kończy na

powierzchni wewn

ętrznej kąta żuchwy, na guzowatości skrzydłowej. Unosi żuchwę

o

Mi

ęsień skrzydłowy boczny ma dwie głowy – górną i dolną, a położony jest w dole podskroniowym. Głowa górna rozpoczyna się na grzebieniu podskroniowym i powierzchni podskroniowej skrzydła

wi

ększego kości klinowej. Głowa dolna rozpoczyna się na blaszce bocznej wyrostka skrzydłowatego i powierzchni podskroniowej sczęki. Obie głowy kończą się w dołku skrzydłowym wyrotka

kłykciowego żuchwy, na torebce i krążku stawowym stawu skroniowo-żuchwowego. Obustronny skurcz powoduje wysunięcie żuchwy do przodu. Jednostronny skręca żuchwę w przeciwną stronę.

Mi

ęśnie szyi. Powierzchowne mięśnie szyi.

o

mi

ęsień szeroki szyi przyczepia się początkowo do tkanki podskórnej w okolicy obojczykowej na poziomie 2-3 żebra, biegnie do powięzi przyusznico-żwaczowej, przyczepiając się do dolnego brzegu

żuchwy, wplata sięw mięsień czworoboczny wargi dolnej i mięsień okrężny ust. Unerwiony przez gałąź szyjną nerwu twarzowego, pociąga skórę do przodu, zmniejszając ucisk na żyły powierzchowne.

o

mi

ęsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy ma dwie głowy. Głowa przyśrodkowa (mostkowa) przyczepia się na przedniej powierzchni rękojeści motka, a głowa boczna (obojczykowa) na górnej

powierzchni przy

środkowej przedniej części obojczyka. Obie głowy kończą się na bocznej powierzchni wyrostka sutkowa tego oraz bocznej części kresy karkowej górnej. Unerwione przez gałąź

zewn

ętrzną nerwu dodatkowego i splot szyjny. Działając jednostronnie – zgina głowę w swoją stronę i obraca w przeciwną.Działając obustronnie przy ustalonej klatce piersiowej zgina głowę do tyłu.

Przy ustalonej g

łowie podnosi mostek. Przy ustalonym kręgosłupie szyjnym zgina głowę do przodu.

Mi

ęśnie szyi. Środkowe mięśnie szyi. Mięśnie nadgnykowe.

o

mi

ęsień dwubrzuścowy początkowo przyczepia się do wcięcia sutkowego kości skroniowej (brzusiec tylny), a końcowo do dołu dwubrzuścowego żuchwy (brzusiec przedni). Brzusiec tylny unerwia gałąź

nerwu twarzowego, brzusiec przedni nerw

żuchwowo-gnykowy. Przy ustalonej kości gnykowej opuszcza żuchwę, przy ustalonej żuchwie unosi kość gnykową.

o

Mi

ęsień rylcowo-gnykowy przyczepia się początkowo do wyrostka rylcowatego kości skroniowej, a końcowo do trzonu i rogów większych kości gnykowej, unerwiony przez nerw twarzowy. Pociąga kość

gnykow

ą ku górze i ku tyłowi.

o

Mi

ęsień żuchwowo-gnykowy przyczepia się do kresy żuchwowo-gnykowej żuchwy, końcowo do trzonu kości gnykowej oraz łącznotkankowego szwu między kością gnykową a żuchwą. Unerwiony przez

nerw

żuchwowo-gnykowy. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę. Przy ustalonej żuchwie unosi kość gnykową ku górze i do przodu, napna dno jamy ustnej.

o

Mi

ęsień bródkowo-gnykowy przyczepia się do kolca bródkowego żuchwy i ciągnie do trzonu kości gnykowej. Unerwiony przez gałęzie splotu szyjnego prowadzone nerwem podjęzykowym. Pociąga

ko

ść gnykową do przodu i ku górze, a przy utalonej kości gnykowej opuszcza żuchwę.

Mi

ęśnie szyi. Środkowe mięśnie szyi. Mięśnie podgnykowe.

o

Mi

ęsień mostkowo-gnykowy rozciąga się od powierzchni tylnej rękojeści mostka i torebki stawu mostkowo-obojczykowego do trzonu kości gnykowej. Unerwiony pętlą szyjną. Ustala położenie kości

gnykowej.

o

Mi

ęsień łopatkowo-gnykowy przyczepia się do części bocznej górnego brzegu łopatki i więzadła poprzecznego łopatki, ciągnąc do trzonu kości gnykowej. Unerwiony pętlą szyjną. Napina blaszkę

przedtchawicz

ą powięzi szyi oraz ustala położenie kości gnykowej.

o

Mi

ęsień mostkowo-tarczowy rozciąga się od powierzchni tylnej rękojeści mostka i chrząstki I żebra do kresy skośnej chrząstki tarczowej. Unerwia go pętla szyjna. Obniża chrząstkę tarczową.

o

Mi

ęsień tarczowo-gnykowy przyczepia się do kresy skośnej chrząstki tarczowatej, kończy na trzonie i rogach większych kości gnykowej. Unerwiają go gałęzie bezpośrednie od splotu szyjnego z nerwu

podj

ęzykowego. Unosi chrząstkę tarczowatą podczas łykania.

Mi

ęśnie szyi. Głębokie mięśnie szyi. Mięśnie pochyłe.

o

Mi

ęsień pochyły przedni rozciąga się od guzków przednich wyrostków poprzecznych 3-6 kręgów szyjnych, do guzka mięśnia pochyłego przedniego na pierwszym żebrze. Unerwia go gałąź splotu

szyjnego i ramiennego. Jednostronnie zgina odcinek szyjny kr

ęgosłupa do boku. Działając dwustronnie zgina kręgosłup szyjny do przodu.

o

Mi

ęsień pochyły środkowy rozciąga się od wyrostków poprzecznych 1 do 6, 7 kręgu szyjnego, a kończy na pierwszym żebrze do tyłu od bruzdy tętnicy podobojczykowej. Unerwiają go gałązki splotu

szyjnego i ramiennego. Dzia

ła jak pochyły przedni.

o

Mi

ęsień pochyły tylny rozciąga się od guzków tylnych wyrostków poprzecznych 5-7 kręgu szyjnego, ciągnie się do bocznej powierzchni drugiego żebra. Unerwiają go gałązki splotu szyjnego i

ramiennego. Dzia

ła jak pochyły przedni.

o

Mi

ęsień pochyły najmniejszy przyczepia się od wyrostków poprzecznych 6 lub 7 kręgu szyjnego, kończy na powierzchni bocznej pierwszego żebra i osklepku opłucnej. Unerwiony przez gałązki splotu

szyjnego i ramiennego. Dzia

ła jak pochyły przedni.

Mi

ęśnie szyi. Głębokie mięśnie szyi. Mięśnie przedkręgowe

o

Mi

ęsień prost przedni głowy przyczepia się do łuku przedniego i nasady wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego, kończy na częci podstawnej kości potylicznej. Unerwiają go gałązki splotu szyjnego

i ramiennego. Zgina g

łowę do przodu i bocznie.

o

Mi

ęsień długi głowy rozciąga się od guzków przednich wyrostkó1.poprzecznych 3-6 kręgu szyjnego do części podstawnej kości potylicznej. Unerwiony przez gałązki splotu szyjnego i ramiennego. Zgina

głowę do przodu i bocznie.

o

Mi

ęsień długi szyi składa się z trzech pasm. Pierwsze przyczepia się do trzonów 2-4 kręgu szyjnego i kończy na trzonach 6 i 7 kręgu szyjnego raz 1-3 kręgach piersiowych. Pasmo drugie przyczepia się

do guzków przednich wyrostków poprzecznych 6-3 kr

ęgu szyjnego, a kończy na guzku przednim kręgu szczytowego oraz trzonie kręgu obrotowego. Pasmo trzecie zaczyna się na trzonach 3-1 kręgu

piersiowego, a ko

ńczy na guzkach przednich wyrostków 7 i 6 kręgu szyjnego. Mięsień unerwiają gałązki splotu szyjnego i ramiennego. Zgina kręgosłup szyjny do przodu i bocznie oraz obraca go w

swoj

ą stronę w zależności od tego, czy czynność jest jednostronna czy obustronna.

Powi

ęź szyi składa się z trzech blaszek otaczających poszczególne warstwy mięśni szyi, naczynia i nerwy oraz tworzą przestrzenie międzypowięzowe.

· Blaszka powierzchowna powięzi szyjnej jest bardzo cienką blaszką łącznotkankową, stanowiącą przedłużenie blaszki powierzchownej powięzi piersiowej. Od dołu przyczepia się do wyrostka barkowego

łopatki oraz przedniego brzegu obojczyka i rękojeści mostka. Ku górze przyczepia się do trzonu i rogów większych kości gnykowej; przebiegając od środka w kierunku bocznym, obejmuje mięsień
mostkowo-obojczykowo-sutkowy, pokrywa okolic

ę boczną szyi, następnie obejmuje mięsień czworoboczny, łącząc się z powięzią karku.

· Blaszka przedtchawicza rozciąga się od kości gnykowej wzdłuż bocznego brzegu mięśnia łopatkowo-gnykowego do górnej powierzchni obojczyka i rękojeści mostka. Obejmuje mięśnie podgnykowe
· Blaszka przedkręgowa pokrywa mięśnie przedkręgowe oraz powierzchnię przednią trzonów kręgów szyjnych, łącząc się po bokach z powięzią mięśni pochyłych.
· Przestrzenie nadrostkowa i nadobojczykowa zawarte są między blaską powierzchowną oraz przedtchawiczą powięzi szyjnej. W przestrzeni nadrostkowej przebiegają żyła szyjna przednia oraz łuk żylny

szyjny, przestrze

ń nadobojczykowa natomiast zawiera luźną tkankę łączną.

· Przestrzeń środkowa szyi znajduje się poniżej kości gnykowej między blaszką przedtchawiczą i przedkręgową, zawiera ona trzewia i naczynia szyi: krtań, tchawicę, gardło, przełyk, tarczycę oraz

powrózek naczyniowo-nerwowy szyi

· Przestrzeń przedkręgowa znajduje się między blaszką przedkręgową szyi a powierzchnią przednią kręgosłupa szyjnego. Zawiera ona mięśnie przedkręgowe szyi oraz odcinek szyjny pnia

wspó

łczulnego.

Trójk

ąty szyi

o

trójk

ąt boczny (tylny) szyi ograniczony od tyłu przez mięsień czworoboczny, od przodu przez brzeg boczny mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego i od dołu przez obojczyk. Brzusiec dolny mięśnia

łopatkowo-gnykowego dzieli go na dwa trójkąty.
® trójkąt łopatkowo-obojczykowy ograniczony dolnym brzuścem mięśnia łopatkowo-gnykowego, brzegiem bocznym dolnego odcinka mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego oraz obojczykiem.

Przykryty blaszk

ą powierzchowną i przedtchawiczą powięzi szyi. W głębi jest tętnica i żyła podobojczykowa.

® Trójkąt łopatkowo-czworoboczny ograniczają: mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, mięsień czworoboczny i brzusiec dolny mięśnia łopatkowo-gnykowego. Przykryty blaszką powierzchowną

powi

ęzi szyi, zawiera nerwy splotu szyjnego oraz gałąź zewnętrzną nerwu dodatkowego.

o

Trójk

ąt przedni szyi ograniczony jest przez oba mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe oraz żuchwę. Zawiera mniejsze trójkąty szyi, tj.:

® trójkąt podżuchwowy ograniczony jest przez oba brzuśce mięśnia dwubrzuścowego oraz dolny brzeg żuchwy. Dno trójkąta tworzy mięsień żuchwowo-gnykowy z przodu i mięsnień gnykowo-

językowy z tyłu. Zawiera on śliniankę podżuchwową, węzły chłonne podżuchwowe, tętnicę twarzową i jej odgałęzienia wraz z żyłami, końcowy odcinek nerwu podjęzykowego, nerw językowy i nerw
żuchwowo-gnykowy.

® Trójkąt tętnicy szyjnej ograniczony jest przez brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego, brzusiec górny mięśnia łopatkowo-gnykowego oraz brzeg przedni mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego.

Zawiera on ko

ńcowy odcinek tętnicy szyjnej wspólnej, gałęzie przednie tętnicy szyjnej zewnętrznej, łuk nerwu podjęzykowego, gałąź górną pętli szyjnej, nerw błędny i nerw krtaniowy oraz żyłę

tarczow

ą górną, twarzową i językową.

® Trójkąt tarczowy ograniczają mięsień mostkowo-gnykowy, mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, oraz brzusiec górny mięśnia łopatkowo-gnykowego. Zawiera on płaty boczne tarczycy oraz z

ty

łu od niej powrózek naczyniowo-nerwowy szyi.

Splot szyjny tworz

ą gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych w odcinku od C1 do C4. Gałęzie skórne wychodzą spod tylnego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Są to:

Ø Nerw potyliczny mniejszy, który po wyj

ściu spod mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego wstępuje wzdłuż tylnego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, dalej przebiega poza

ma

łżowiną uszną, unerwiając skórę okolicy potylicznej i bocznej głowy. Zespala się z nerwem usznym oraz potylicznym większym.

Ø Nerw uszny wielki przebiega sko

śnie po mięśniu mostkowo-obojczykowo-sutkowym ku górze i na wysokości kąta żuchwy dzieli się na gałąź przednią i tylną. Gałąź przednia biegnie z przodu od

ma

łżowiny usznej, zaopatrując skórę jej powierzchni przedniej oraz skórę ponad ślinianką przyuszną. Gałąź tylna unerwia skórę tylnej powierzchni małżowiny.

Ø Nerw poprzeczny szyi przebiega poprzecznie po mi

ęśniu mostkowo-obojczykowo-sutkowym i na przednim brzegu tego mięśnia dzieli się na gałąź górną i dolną. Gałąź górna zespala się z gałęzią

szyjn

ą nerwu twarzowego, która unerwia mięsień szeroki szyi i tworzy pętle szyjną powierzchowną

Ø Nerwy nadobojczykowe przy

środkowe pośrednie i tylne zstępują pod mięśniem szerokim szyi w trójkącie bocznym szyi i przechodzą nad obojczykiem. Zaopatrują one skórę bocznej powierzchni szyi,

barku oraz okolicy podobojczykowej.

Ga

łęzie mięśniowe splotu szyjnego

o

Ga

łęzie do mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowego, czworobocznego, bródkowo-gnykowego, tarczowo-gnykowego i mięśni głębokich szyi

o

P

ętla szyjna powstająca z gałęzi górnej pętli pochodzącej od C1 i C2 oraz gałęzi dolnej od C2 i C3; gałąź górna pętli przebiega razem z nerwem podjęzykowym

o

Nerw przeponowy

Opony mózgowia spe

łniają następujące funkcje:

ü Ochraniaj

ą mózgowie

ü Tworz

ą rusztowanie i ochronę dla tętnic, żył i zatok żylnych

ü Ograniczaj

ą przestrzenie wypełnione płynem, który jest nieodzowny w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego

ü Zawieraj

ą komórki kościotwórcze (opona twarda)

Opony mózgowia u

łożone są w trzy warstwy.

Opona twarda po

łożona jest najbardziej zewnętrznie; przylega do wewnętrznej powierzchni czaszki i składa się z dwóch blaszek. Blaszka zewnętrzna, okostnowa, pełni funkcję okostnej. Na zewnątrz

niej przebiegaj

ą tętnice oponowe. Stanowi ciągłość z okostną zewnętrznej powierzchni sklepienia czaszki w otworach czaszki. Blaszka wewnętrzna jest silną błoną włóknistą, w otworze wielkim

przed

łuża sięw oponę twardą rdzenia kręgowego.W miejscach bruzd mózgowia blaszka wewnętrzna podwaja się tworząc wypustki, które dzielą jamę czaszki na przedziały i stanowią ochronę mózgowia.

Do wypustek zaliczamy:
® Sierp mózgu, przebiegający w płaszczyźnie strzałkowej w szczelinie podłużnej mózgu, rozpoczyna się od przodu na grzebieniu kogucim i biegnąc wzdłuż brzegów bruzdy zatoki strzałkowej

górnej,ko

ńczy się na guzowatości potylicznej wewnętrznej, zrastając się z namiotem móżdżku. Wzdłuż wypukłego brzegu sierpa mózgu leży zatoka strzałkowa górna, zas wzdłuż dolnego, wklęsłego –

zatoka strza

łkowa dolna.

® Namiot móżdżku jest rozpięty nad dołem tylnym czaszki oddzielając płaty potyliczne od móżdżku. Przyczepia się obustronnie do bruzdy zatoki poprzecznej kości potylicznej i brzegu górnego części

skalistej ko

ści skroniowej, a kończy sę na wyrostkach pochyłych przednich skrzydeł mniejszych kości klinowej. Namiot dzieli jamę czaszki na przedział nadskroni owy i podskroniowy. Wzdłuż brzegu

przednio-przy

środkowego namiotu jest wcięcie namiotu, przez które przechodzi śródmózgowie.

® Sierp móżdżku leży w dole czaszki tylnym wzdłuż grzebienia potylicznego wewnętrznego, pocąwszy od guzowatości potylicznej wewnętrznej. Wzdłuż jego brzegu wypukłego leży zatoka potyliczna.

Brzeg przedni wnika mi

ędzy półkule móżdżku. U góry łączy się z namiotem.

® Przepona siodła jest rozpięta nad siodłem tureckim, pokrywając przysadkę mózgową. Znajduje się w niej otwór przez który przechodzi lejek.
Unaczynienie opony twardej jest oddzielone od unaczynienia mózgowia. T

ętnicom towarzyszą żyły opony twardej. Nerwy opony twardej pochodzą głównie od nerwu trójdzielnego. Dół czaszki przedni i

przedni

ą część dołu środkowego unerwia gałąx oponowa nerwu szczękowego. Większą część dołu środkowego unerwia gałąź oponowa nerwu żuchwowego. Od nerwu ocznego odchodzi gałąź namiotu.

W tylnym dole czaszki opon

ę twardą unerwia gałąź oponowa nerwu podjęzykowego i nerwu błędnego.

Opona paj

ęcza jest przezroczystą, cienką błoną osłaniającą całe mózgowie. Nie ma naczyń krwionośnych i ściśle przylega do opony twardej, ograniczając potencjalną przestrzeń podtwardówkową.

Podobna potencjalna przestrze

ń nadtwardówkowa istnieje między blaszkami opony twardej. Pomiędzy oponą pajęczą i miękką znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa, zawierająca płyn

mózgowo-rdzeniowy. W miejscach, których opona mi

ękka wnika do bruzd i zagłębień, przestrzeń podpajęczynówkowa poszerza się, tworząc zbiorniki.

Opona mi

ękka wnika do bruzd i szczelin mózgowia oraz otacza sploty naczyniówkowe komór. Jako tkanka naczyniówkowa komory III i IV powleka ścieńczałe części mózgowia. Opona miękka jest

bogato unaczyniona. Otacza tak

że wnikające do kory mózgu naczynia, tworząc przestrzenie okołonaczyniowe. Oponę pajęczą i miękką określa się wspólną nazwą leptomeninx.

Zatoki opony twardej. Grupa górna.
v Zatoka strza

łkowa górna biegnie w bruździe zatoki strzałkowej górnej, uchodząc do spływu zatok. Stanowi ona górne obramowanie sierpa mózgu. Krew do tej zatoki spływa z powierzchni górnej płata

czo

łowego, ciemieniowego i potylicznego. Uchodzą do niej żyły mostkowe, których liczba jest zmienna. Zatoka ta jest rozszerzona przez zachyłki wytwarzające rozstępy boczne. Znajdują się w nich

skupiska ziarnisto

ści pajęczynówki, które mogą wnikać do światła zatoki strzałkowej górnej, lokalizując się także na powierzchni mózgowia.

v Zatoka strza

łkowa dolna położona jest wzdłuż dolnego brzegu sierpa mózgu

v Zatoka prosta le

ży w linii łączącej sierp mózgu z namiotem móżdżku i dochodzi do guzowatości potylicznej wewnętrznej, gdzie łączy się z zatoką strzałkową górną, uchodząc do spływu zatok.

Powstaje z po

łączenia żyły wielkiej mózgu z zatoką strzałkową dolną.

v Zatoka prosta le

ży w linii łączącej sierp mózgu z namiotem móżdżku i dochodzi do guzowatości potylicznej wewnętrznej, gdzie łączy się z zatkoą strzałkową górną, uchodząc do spływu zatok.

Powstaje z po

łączenia żyły wielkiej mózgu z zatoką strzałkową dolną.

v Zatoka poprzeczna wychodzi ze sp

ływu zatok położonego na guzowatości potylicznej wewnętrznej i biegnie w bruździe zatoki poprzecznej łuski kości potylicznej

v Zatoka esowata stanowi przed

łużenie zatoki poprzecznej, leży w bruździe zatoki esowatej kości skroniowej i uchodzi do opuszki żyły szyjnej wewnętrznej

v Zatoka potyliczna po

łożona jest wzdłuż brzegu sierpa móżdżku, przed dojściem do otworu potylicznego wielkiego dzieli się na zatoki brzeżne

v Sp

ływ zatok jest miejscem połączenia zatok – strzałkowej górnej, poprzecznej i prostej

Zatoki opony twardej. Grupa dolna.
v Zatoka klinowo-ciemieniowa biegnie wzd

łuż wolnego brzegu skrzydła mniejszego kości klinowej i uchodzi do zatoki jamistej

v Zatoka jamista znajduje si

ę po obu stronach siodła tureckiego

v Zatoka skalista górna zlokalizowana jest w przyczepie namiotu mó

żdżku do części skalistej kości skroniowej

v Zatoka skalista dolna usytuowana jest w bru

ździe skalistej dolnej; należy ona do zatok uchodzących bezpośrednio do żyły szyjnej wewnętrznej.

Na stoku po

łożony jest splot podstawny, który stanowi połączenie zatok jamistych od góry splotem żylnym kanału kręgowego.

Mózgowie. Budowa pi

ętrowa. Mózgowie jest częścią ośrodkowego układu nerwowego położoną wewnątrz jamy czaszki. U człowieka mózgowie składa się z pięciu części: przodomózgowie, które

obejmuje kresomózgowie oraz mi

ędzymózgowie; śródmózgowia oraz tyłomózgowia w którym rozróżnia się rdzeniomózgowie zawierające rdzeń przedłużony oraz tyłomózgowie wtórne.

Rdze

ń przedłużony. Budowa zewnętrzna. Górna część rdzenia kręgowego po przejściu przez otwór wielki przechodzi w rdzeń przedłużony położony na części podstawnej kości potylicznej. Od tyłu

jest w znacznym stopniu przkryty przez pó

łkule móżdżku. W dolnej części rdzenia przedłużonego znajduje się kanał środkowy będący kontynuacją kanału środkowego rdzenia kręgowego. Na powierzchni

brzusznej rdzenia przed

łużonego widoczne są parzyste piramidy, zawierające drogi piramidowe oddzielone od siebie w linii pośrodkowej szczeliną pośrodkową przednią. W najniższej części rdzenia

przed

łużonego szczelina jest przerwana przez krzyżujące się tu włókna dróg piramidowych, tworzące skrzyżowanie piramid. Bocznie od piramidy widoczne jest uwypuklenie – oliwka. Zawiera ona jądra

oliwki, jest ograniczona przy

środkowo przez bruzdę przednio-boczną, a od strony bocznej przez bruzdę tylno-boczną. Na powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego w linii pośrodkowej widoczna

jest bruzda po

środkowa tylna. Po obu jej stronach położone są dwie drogi nerwowe biegnące z rdzenia kręgowego. Drogi te kończą się wyniosłościami określanymi jako guzki – smukły i klinowaty, w

których znajduj

ą się odpowiednio jądro smukłe i klinowate. Powyżej guzków znajduje się trójkątna przestrzeń ograniczona konarami dolnymi móżdżku, która stanowi dolną część dna komory czwartej.

Rdze

ń przedłużony. Budowa wewnętrzna. Na przekroju poprzecznym można wyróżnić część brzuszną zawierającą głównie drogi rozpoczynające sięw korze mózgu i część grzbietową, czyli nakrywkę,

w której znajduje si

ę twór siatkowaty oraz skupiska istoty szarej tworzącej jądra. W obrębie oliwki rdzenia przedłużonego znajduje się jądro dolne oliwki. Od strony przyśrodkowej w okolicy dolnego

jądra oliwki położone są jądra dodatkowe oliwki. Jądra oliwki mają połączenie z móżdżkiem. W części tylnej rdzenia przedłużonego w guzku smukłym znajduje się jądro smukłe, a w guzku klinowatym
–

jądro klinowate. W jądrach tych kończą się czuciowe włókna pęczka smukłego i klinowatego, a wychodzą włókna zdążające do wzgórza, tworzące wstęgę przyśrodkową. W rdzeniu przedłużonym

mieszcz

ą się jądra nerwów czaszkowych: ruchowe, czuciowe, autonomiczne.

Most. Budowa zewn

ętrzna. Znajduje się między rdzeniem przedłużonym a śródmózgowiem do przodu od móżdżku. W obrębie mostu rozróżnia się dwie zasadnicze części – brzuszną i grzbietową.

Cz

ęść brzuszna, położona z przodu, Est odpowiednikiem piramid rdzenia przedłużonego. Część grzbietowa tworzy dno komory czwartej i przechodzi u dołu w część grzbietową rdzenia przedłużonego.

Na brzusznej powierzchni widoczne s

ą poprzecznie biegnące włókna poprzeczne mostu przechodzące w kierunku bocznym w konary środkowe móżdżku. W linii pośrodkowej na brzusznej

powierzchni mostu widoczne jest zag

łębienie – bruzda podstawna, w której przebiega tętnica podstawna. Z boku, w kącie tworzonym przez rdzeń przedłużony, most i konar środkowy móżdżku,

wychodz

ą korzenie trzech nerwów czaszkowych: przedsionkowo-ślimakowego; twarzowego oraz odwodzącego. Powyżej, na granicy mostu, znajdują się korzenie nerwu trójdzielnego. Powierzchnia

tylna mostu tworzy górn

ą część dna komory IV, ograniczonej od góry przez konary górne móżdżku.

Most. Budowa wewn

ętrzna. Część brzuszna mostu zawiera liczne włókna nerwowe zorganizowane w pęczki włókien podłużnych, włókna poprzeczne i nieregularnie rozmieszczone komórki nerwowe –

jądra mostu. Pęczki włókien podłużnych utworzone są przez zstępujące drogi nerwowe wchodzące głównie w skład dróg korowo-rdzeniowych. Włókna poprzeczne tworzą drogi dochodzące do móżdżku
przez jego konar

środkowy. Część grzbietowa mostu zawiera jądra: ruchowe, autonomiczne i czuciowe nerwu trójdzielnego.

Dno komory czwartej, czyli dó

ł równoległoboczny jest utworzone przez powierzchnię grzbietową mostu oraz część powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego. Prążki rdzenne komory czwartej

dziel

ą dół równoległoboczny na część górną, mostową i dolną (opuszkową). Bruzda pośrodkowa oddziela prawą połowę dołu równoległobocznego od lewej. Bruzda graniczna oddziela wyniosłość

przy

środkową od okolicy leżącej bardziej z boku. W górnej części znajduje się wzgórek twarzowy zawierający jądro nerwu odwodzącego, a w dolnej – trójkąt nerwu podjęzykowego zawierający jądro

tego nerwu. Bocznie od niego widoczny jest trójk

ąt nerwu błędnego, gdzie znajduje się jądro nerwu X i położone poniżej pole najdalsze. Bocznie od bruzdy granicznej leży pole przedsionkowe, w

którym zlokalizowane s

ą ośrodki wytwarzające noradrenalinę.

Mó

żdżek leży w tylnym dole czaszki. Trzy konary móżdżku – górny, środkowy i dolny łączą go odpowiednio ze śródmózgowiem, mostem i rdzeniem przedłużonym. Móżdżek zbudowany jest z

wewn

ętrznej istoty szarej – kory móżdżku, oraz istoty białej, w której znajdują się jądra móżdżku. Na powierzchni zewnętrznej rozróżnia się część pośrodkową – robaka oraz dwie półkule móżdżku.Na

podstawie budowy makroskopowej mo

żna odróżnić 10 płacików,oddzielonych od siebie szczelinami. Szczeliny pierwsza i tylno-boczna dzielą móżdżek na płaty przedi, tylny i kłaczkowato-grudkowy.

Do funkcji mó

żdżku należy przede wszystkim zapewnienie równowagi i postawy ciała, regulacja napięcia mięśni oraz kontrola wykonywania ruchów dowolnych. Móżdżek dzieli się na część

przedsionkow

ą, rdzeniową i związaną zkorą mózgu poprzez jądra mostu.

Mó

żdżek przedsionkowy otrzymuje informacje przede wszystkim z układu przedsionkowego; tworzy go płat kłaczkowo-grudkowy, a związany jest przede wszystkim z jądrami przedsionkowymi.

Mó

żdżek rdzeniowy otrzymuje przede wszystkim informacje somatosensoryczne z rdzenia kręgowego. Należą do niego robak oraz leżące bezpośrednio obok tzw. strefa przyrobakowa półkul. Związany

jest on z j

ądrami czopowatymi kulkowatym oraz jądrem wierzchu.

Mó

żdżek nowy otrzymuje przez jądra mostu informacje z kory mózgu. Należy do niego większa boczna część kory półkul móżdżku związana z jądrem zębatym.

Śródmózgowie. Budowa zewnętrzna. Śródmózgowie łączące tyłomózgowie z przodomózgowiem, zbudowane jest z części brzusznej – konarów mózgu, oraz części grzbietowej – pokrywy
śródmózgowia. Parzysta część brzuszna konaru mózgu zawiera odnogi mzgu uwypuklające się silnie ku przodowi. W części grzbietowej śródmózgowia znajdują się dwie pary wzgórków pokrywy
śródmózgowia: wzgórki górne i dolne. Od każdego z nich odchodzi pasmo istoty białej – ramię wzgórka górnego lub dolnego. Łączą one wzgórek górny z ciałem kolankowatym bocznym i wzgórek dolny z
cia

łem kolankowatym przyśrodkowym.

Śródmózgowie. Budowa wewnętrzna. Na przekroju poprzecznym śródmózgowia od przodu ku tyłowi znajduje się część brzuszna konarów mózgu zwanych jego odnogą, część grzbietowa konarów,
czyli ich nakrywka i pokrywka

śródmózgowia. Część brzuszna zawiera włókna korowo-rdzeniowe i korowo-mostowe; bezpośrednio za nimi położona jest istota czarna. Składa się ona z części zbitej

(pobudzaj

ącej) i siatkowatej (hamującej). Grzbietowo od istoty czarnej, w nakrywce, znajduje się jądro czerwienne, a bocznie wstępujące szlaki czuciowe. Istota szara środkowa otacza wodociąg

śródmózgowia, czyli wodociąg mózgu łączący komory III z IV Do przodu od istoty szarej środkowej położone są jądra nerwu okoruchowego i bloczkowego oraz pęczek podłużny przyśrodkowy.
Twór siatkowaty pnia mózgu zajmuje znaczn

ą część pnia mózgu. Składa się z luźno ułożonych grup komórkowych i gęstej sieci włókien nerwowych. W jego obrębie znajdują się jądra nerwów

czaszkowych i w

łókna długich dróg czuciowych. Można podzielić go na części układające się wzdłuż osi długiej pnia mózgu:

1) Po

środkową – obejmującą jądra szwu

2) Przy

środkową

3) Boczn

ą

Cz

ęść pośrodkowa obejmuje liczną grupę komórek podzielonych na 9 głównych ośrodków wytwarzających serotoninę. Najważniejszym jądrem jest jądro grzbietowe szwu. Ośrodki te są początkiem

wst

ępujących i zstępujących połączeń zaopatrujących ośrodkowy układ nerwowy w serotoninę.

Cz

ęść przyśrodkowa zbudowana jest z licznych jąder, z których najważniejsze jest jądro olbrzymiokomórkowe. Komórki tego jądra dają początek drogom siatkowo-rdzeniowym, które modulują napięcie

mi

ęśniowe i wpływają na siłę odruchów mięśniowych.

Cz

ęść boczna jest związana z kontrolą czynności układu krążenia i oddychania. Znajduą się tu ośrodki oddechowe oraz nadrzędny ośrodek, w którym następuje przełączanie włókien wpływających na

przyspieszenie lub zwolnienie czynno

ści oddechowej.

W przy

środkowej i dolnej części rdzenia przedłużonego znajdują się ośrodki hamujące powodujące zmniejszanie ciśnienia tętniczego krwi, gdy do boku od nich i ku górze znajdują się ośrodki

zwi

ększające ciśnienie krwi.

Zadania tworu siatkowego:
1) Aktywacja o

środkowego układu nerwowego, a zwłaszcza kory, z utrzymaniem jej w stanie czuwani

2) Wp

ływ na funkcje rucowe i postawę ciała za pośrednictwem dróg siatkowo-rdzeniowych

3) Kontrol

ę czynności wegetatywnych

4) Modulacj

ę odbioru bodźców bólowych przez wpływ na rogi tylne rdzenia kręgowego

Mi

ędzymózgowie. W jego obrębie rozróżnia się dwie części. Górną, którą tworzy wzgórzomózgowie i dolną, którą tworzy podwzgórze.

Wzgórzomózgowie sk

łada się ze wzgórza i nadwzgórza. Podwzgórze tworzy dno oraz część ściany komory III, przechodząc ku tyłowi i do boku w niskowzgórze.

Wzgórzomózgowie: Wzgórze. Jest najwi

ększą częścią międzymózgowia i jednocześnie największym podkorowym ośrodkiem przesyłającym informacje czuciowe do kory mózgu. Kontroluje przepływ

informacji zwi

ązanych z ruchami dowolnymi oraz emocjami. Jest owalną strukturą przykrytą przez półkulę mózgu. Prawe wzgórze od lewego oddziela komora III. Od góry wzgórze przylega do komory

bocznej, a bocznie do odnogi tylnej torebki wewn

ętrznej oddzielając wzgórzeod jądra soczewkowatego. Dolną granicę wzgórza wyznacza w ścianie komory trzeciej bruzda podwzgórzowa

oddzielaj

ąca wzgórze od podwzgórza. W obrębie wzgórza rozróżnia się liczne jądra. Laszki rdzenne wzgórza – wewnętrzna i zewnętrzna, umożliwiają rozróżnienie zasadniczych grup jąder wzgó®za:

przedniej, przy

środkowej, bocznej, brzusznej oraz jąder śródblaszkowych, pośrodkowych i jąder śródblaszkowych. Rolą jąder nieswoistych wzgórza o projekcji korowej rozproszonej jest regulacja

aktywno

ści w obu półkulach mózgu dużych obszarów korowych, podkorowych lub/i wpływ na funkcjonowanie innych jąder wzgórza. Jedynym jądrem wzgórza, które nie rzutuje do kory mózgu, jest jądro

siatkowate. Otacza ono wzgórze blaszk

ą rdzenną zewnętrzną i otrzymuje połczenia z kory mózgu, jąder przekaźnikowych, wysyłając do nich zwrotną projekcję hamującą. Można wyróżnić cztery konary

wzgórza: przedni, górny, tylny oraz dolny.
Wzgórzomózgowie: Nadwzgórze. W jego sk

ład wchodzą trójkąt uzdeczki, w którym znajduje się należące do układu limbicznego jądra uzdeczki, spoidło uzdeczek, szyszynka, spoidło tylne. Do

uzdeczki dochodzi pr

ążek rdzenny, stanowiący granicę między powierzchnią górną wzgórza a powierzchnią przyśrodkową. Poprzez prążek rdzenny wzgórza do jądra uzdeczki dochodzą włókna z ciała

migda

łowatego, zespołu hipokampa oraz podwzgórza. Rola jąder uzdeczki należących do układu limbicznego polega na integracji dośrodkowyh informacji czuciowych, autonomicznych i węchowych.

Szyszynka o kszta

łcie zbliżonym do szyszki pinii zbudowana jest z wyraźnie wyodrębnionych grup komórek poprzedzielanych pasmami tkanki łącznej. Jej komórki posiadają liczne rozgałęzione wypustki,

które na granicy z naczyniami i tkank

ą łączną wykazują maczugowate zgrubienia na końcach. W dzieciństwie hamuje ona wytwarzanie hormonów płciowych, co uniemożliwia wcześniejszą dojrzałość

płciową organizmu.
Podwzgórze tworzy cz

ęść ściany bocznej oraz dno komory trzeciej. Na powierzchni podstawnej można wyodrębnić widoczne w kierunku od przodu ku tyłowi skrzyżowanie wzrokowe, guz popielaty

wraz z lejkiem oraz cia

ła suteczkowate. W podwzgórzu wyróżnia się trzy zasadnicze części: suteczkowatą, guzową i wzrokową. Do wyraźnie ograniczonych jąder należą jądra ciała suteczkowatego, z

których w ychodz

ą pęczki: suteczkowo-wzgórzowy, suteczkowo-nakrywkowy, a dochodzą do nich słupy sklepienia. Do charakterystycznych jąder podwzgórza należą jądro nadwzrokowe, i

przykomorowe.

Jądro lejka ma połączenie z przednim płatem przysadki mózgowej. Podwzgórze związane jest z czynnością układu autonomicznego, limbicznego, jak i dokrewnego. Podwzgórze

reguluje czynno

ść neuronów przedzwojowych współczulnych i przywspółczulnych, znajdujących się w pniu mózgu oraz rdzeniu kręgowym. W tej regulacji kluczową rolę pełni jądro przykomorowe.

Innymi o

środkami podwzgórza wpływającymi na czynność układu autonomicznego jest pole boczne podwzgórza, jądro grzbietowo-przyśrodkowe oraz pole tylne podwzgórza. Podwzgórze ściśle

zwi

ązane jest z przysadką leżącą w siodle tureckim w środkowym dole czaszki. Z guzem popielatym połączona jest za pomocą lejka. Wyróżnia się dwie podstawowe częśći przysadki: przednią –

gruczo

łową przechodzącą z ektodermy kieszonki Rathkego, oraz tylną – nerwową, rozwijającą się z neurodermy. Na czynność obu części przysadki oddziałują odrębne grupy neuronów podwzgórza.

Funkcje podwzgórza:
· Kontrola nad czynnością układu dokrewnego
· Neurosekrecyjna
· Regulacja czynności układu autonomicznego
· Regulacja temperatury ciała
· Regulacja pobierania wody i pokarmu

· Kontrola zachowabua seksualnego
· Nadzorowanie rytmu biologicznego
· Współudział wraz z układem limbicznym i korą przedczołową w odczuwaniu i wyrażaniu emocji
Niskowzgórze znajduje si

ę w międzymózgowiu ku dołowi i w bok od wzgórza.Włókna torebki wewnętrznej przechodzące w odnogę mózgu oddzielają niskowzgórze od gałki bladej. Do głównych struktur

niskowzgórza zalicza si

ę jądro niskowzgórzowe oraz tzw. warstwę niepewną, która jest przyśrodkowym przedłużeniem jądra siatkowatego wzgórza. Włókna istoty białej tworzą tutaj charakterystyczne

pęczki: pęczek wzgórzowy oraz pęczek soczewkowy. Do struktur powiązanych z międzymózgowiem należy również gałka blada.
Kresomózgowie czyli pó

łkóle mózgu. W każdej półkuli mózgu można wyodrębnić trzy powierzchnie: górno-boczną, przyśrodkową oraz dolną i trzy bieguny: czołowy, skroniowy oraz potyliczny,

znajduj

ące się odpowiednio w przednim, środkowym i tylnym dole czaszki. Obie półkule mózgu są oddzielone szczeliną podłużną mózgu, w którą wchodzi sierp mózgu.Istota szara powierzchni półkuli

mózgu tworzy pofa

łdowaną korę mózgu z zakrętami i bruzdami. Na powierzchni górno-bocznej widoczne są cztery płaty:

1) Czo

łowy ograniczony bruzdą środkową od tyłu oraz od dołu bruzdą boczną

2) Ciemieniowy po

łożony ku tyłowi od bruzdy środkowej

3) Skroniowy po

łożony poniżej bruzdy bocznej

4) Potyliczny granicz

ący z płatem ciemieniowym i skroniowym.

W obr

ębie płata czołowego można rozróżnić zakręt przedśrodkowy oraz trzy zakręty czołowe: górny, środkowy i dolny, przy czym w ostatnim zakręcie gałęzie bruzdy bocznej wyodrębniają trzy

cz

ęści: wieczkową, oczodołową oraz trójkątną. Między zakrętami leżą bruzdy: przedśrodkowa, czołowa górna, czołowa dolna. Płat ciemienowy zawiera dwa płaciki: ciemieniowy górny i

ciemieniowy dolny, w którym dodatkowo rozró

żnić można zakręt nadbrzeżny oraz zakręt kątowy. Dwa ostatnie położone są odpowiednio pod bruzdą boczną oraz bruzdą skroniową górną. Do przodu

od p

łacików znajduje się zakręt środkowy. W płacie tym występują również bruzdy: położona za zakrętem zarodkowym bruzda środkowa oraz bruzda śródciemieniowa znajdująca się między obu

płacikami ciemieniowymi. Płat potyliczny posiada na powierzchni wypukłej szereg bruzd i zakrętów o bardzo zmiennym ukształtowaniu. W górnej części płata można wyróżnić bruzdę potyliczną górną
oraz le

żącą w jego dolnej części bruzdę potyliczną dolną. W przypadku, kiedy obie są wyraźnie ukształtowane, w obrębie płata potylicznego występują trzy zbiegające w kierunku bieguna potylicznego

zakr

ęty: potyliczny górny, środkowy i dolny. W obrębie płata skroniowego, na powierzchni wypukłej widoczne są trzy zakręty: skroniowy górny, środkowy i dolny; zakręty te oddzielają dwie bruzdy

skroniowe: górn

ą i dolną. W głębi bruzdy bocznej leży przykryta wieczkami czołowym, ciemieniowym oraz skroniowym wyspa, uważana za oddzielny płat, leżący na powierzchni wypukłej. W wyspie

mo

żna wyróżnić zakręty krótkie oraz zakręt długi, między którymi położona jest bruzda środkowa. Wyspę otacza bruzda okalająca. Na powierzchni przyśrodkowej półkuli mózgu powyżej ciała

modzelowatego i jego bruzdy le

ży zakręt obręczy otoczony przez bruzdę obręczy. W części przedniej w obrębie płata czołowego znajduje się powierzchnia przyśrodkowa zakrętu czołowego górnego, a

na granicy p

łata czołowego i ciemieniowego wokół bruzdy przyśrodkowej położony jest płacik okołośrodkowy. Ku tyłowi od niego znajduje się, należący do płata ciemieniowego, przedklinek oddzielony

bruzd

ą ciemieniowo-potyliczną od klinka. Klinek w całości należy do płata potylicznego i oddzielony jest bruzdą ostrogową od zakrętu językowatego nazywanego zakrętem potyliczno-skroniowym

przy

środkowym. W obrębie płata skroniowego na powierzchni przyśrodkowej, widoczny jest zakręt przyhipokampowy. Jest on przedłużeniem zakrętu obręczy, tworzącym z nim wspólnie kolejny płat

nazywany

płatem limbicznym. Hipokamp pukla się do światła rogu dolnego komory bocznej, w której tworzy trzy charakterystyczne części: głowę, trzon i ogon. Na powierzchni podstawnej płata

czo

łowego w pobliżu szczeliny przyśrodkowej znajduje się zakręt prosty, oddzielony od zakrętów oczodołowych bruzdą węchową. Leży w niej opuszka węchowa, która ku tyłowi przechodzi w pasmo

węchowe. Ku tyłowi pasmo węchowe przechodzi do istoty dziurjowanej przedniej i dzieli się na dwa prążki węchowe: przyśrodkowy i boczny. Kończą się one odpowiednio w zakręcie
przykra

ńcowym lub w zakręcie półksiężycowatym oraz węchowym bocznym. W płacie skroniowym widoczny jest zakręt wrzecionowaty. Od zakrętu przyhipokampowego oddziela go bruzda

poboczna.
Kora mózgu. W korze rozró

żnia się korę nową, o budowie sześciowarstwowej, obejmuje ona ponad 90% powierzchni półkuli mózgu, oraz korę filogenetycznie starszą, o odmiennej budowie, która jest

głównym elementem układu limbicznego i węchowego. Jej najbardziej charakterystyczną cechą jest układ warstwowy. W korze nowej rozróżnia się sześć warstw. Najbardziej powierzchownie leży
warstwa drobinowa, nast

ępnie kolejno: warstwa ziarnista zewnętrzna, piramidowa zewnętrzna, ziarnista wewnętrzna, piramidowa wewnętrzna oraz warstwa komórek różnokształtnych.

Kora ruchowa obejmuje zakr

ęt przedśrodkowy i część przednią płacika okołośrodkowego oraz tylne obrzeże zakrętu czołowego górnego, środkowego i dolnego. Rozróżnia się w niej pierwszorzędową

kor

ę ruchową, która leży z tyłu w zakręcie przedśrodkowym. Do przodu znajduje się drugorzędowa kora ruchowa i kora przedruchowa. W pierwszorzędowej korze ruchowej rozpoczynają się drogi korowo-

rdzeniowe i korowo-j

ądrowe.

Kora czuciowa. Pierwszorz

ędowa kora czuciowa zajmuje zakręt zarodkowy i tylną część płacika okołośrodkowego. Drugorzędowa kora czuciowa znajduje się w dolnej części zakrętu zarodkowego, ku

ty

łowi od kory pierwszorzędowej. Trzeciorzędowa kora czuciowa położona jest w płaciku ciemieniowym górnym.

Kora s

łuchowa. Pierwszorzędowa kora słuchowa zajmuje zakręty poprzeczne znajdujące się na górnej powierzchni zakrętu skroniowego górnego. Kora drugorzędowa znajduje się w zakręcie

skroniowym górnym wokó

ł kory pierwszorzędowej.

Kora wzrokowa. Pierwszorz

ędowa kora wzrokowa znajduje się na pryśrodkowej powierzchni płata potylicznego i pokrywa ścianę górną i dolną bruzdy ostrygowej. Jej cechą charakterystyczną jest

obecno

ść prążka istoty białej.

Dominacja pó

łkul. W większej części populacji europejskiej istnieje dominacja półkuli lewej. Odpowiada ona za procesy związane z mową, rozumieniem mowy oraz obliczeniami matematycznymi. W

obr

ębie płacika ciemieniowego górnego półkuli dominującej znajdują się ośrodki odpowiedzialne za właściwą dyskryminację bodźców bólowych i czuciowych wraz z ich prawidłową interpretacją. W

obr

ębie półkuli niedominującej są ośrodki wyobraźni przestrzennej, postrzegania trójwymiarowego oraz wyobraźnia niewerbalna.

Filogenetycznie starsza kora mózgowa. Ma odmienn

ą budowę; rozróżnia się w niej: korę dawną oraz korę starą. Granicę między korą nową a dawną i starą stanowi bruzda węchowa. Kora dawna

zwi

ązana z układem węchowym ma prostę budowę trójwarstwową. Kora stara jest podstawowym składnikiem układu limbicznego. Topograficznie znajduje się głównie w płacie skroniowym. Kora starsza

znajduje si

ę na górnej wewnętrznej części zakrętu przyhipokampowego, tworząc na jego wewnętrznej części hipokamp.

Hipokamp w

łaściwy i zakręt zębaty mają charakterystyczną budowę trójwarstwową. Oddzielone są od komory bocznej korytem, w którym znajdują się włókna wychodzące z hipokampa.

Struktury podkorowe. Cia

ło prążkowane. Zawiera dwie rozwojowe całkowicie różne części – prążkowie pochodzące z kresomózgowia i gałkę bladą powstałą z międzymózgowia. Prążkowie składa się

z

jądra ogoniastego i skorupy. Jądro ogoniaste w swym przebiegu towarzyszy komorze bocznej. Można w nim rozróżnić głowę, trzon oraz ogon. Od skorupy oddzielają je włókna torebki wewnętrznej.

Jedynie z przodu g

łowa jądra ogoniastego łączy się ze skorupą. Tworzy ona wspólnie z gałką bladą jądro soczewkowate. Leży ono między torebką wewnętrzną a zewnętrzną. Blaszka rdzenna

przy

środkowa dzieli gałkę bladą na gałkę bladą przyśrodkową i gałkę bladą boczną. Blaszka rdzenna boczna oddziela gałkę bladą od skorupy. Ciało prążkowane jest zasadniczą częścią układu

pozapiramidowego, którego dzia

łanie opiera się na układzie pętli neuronalnych łączących te struktury między sobą oraz ze wzgórzem i korą mózgu.

Stuktury podkorowe. Cia

ło migdałowate. Jest korowo-podkorową strukturą, położoną w przednio-przyśrodkowej części płata skroniowego. Odgrywa ważną rolę w procesach emocjonalnych i ich

ekspresji oraz kontrolowaniu czynno

ści narządów wewnętrznych i odbieraniu bodźców węchowych. Przylega do części przedniej rogu dolnego komory bocznej. Składa się z wielu jąder, które tworzą dwa

zespo

ły: korowo-przyśrodkowy i podstawno-boczny. Włókna neuronów projekcyjnych ciała migdałowatego biegną przez prążek krańcowy oraz przez drogę migdałową brzuszną.

Struktury podkorowe. Przedmurze. Jest w

ąskim pasmem istoty szarej położonej poniżej kory wyspowej, od której oddziela je torebka ostatnia. Ma ono liczne połączenia wstępujące i zstępujące

niemal ze wszystkimi obszarami kory mózgu.
Istota bia

ła półkul mózgu. Największym skupiskiem istoty białej w obrębie półkul mózgowych jest ośrodek półowalny utworzony przez włókna nerwowe biegnące w różnych kierunkach powyżej ciała

modzelowatego. Ni

żej włókna nerwowe są skupione w trzech torebkach: wewnętrznej, zewnętrznej i ostatniej. W zależności od przebiegu i połączeń rozróżnia się drogi rzutowe, spoidłowe i

kojarzeniowe.
Drogi rzutowe

łączą korę mózgu z innymi ośrodkami układu nerwowego. Największym skupiskiem tych włókien jest torebka wewnętrzna, w której wyróżnia się odnogę przednią, odnogę tylną, kolano

oraz cz

ęść zasoczewkową i podsoczewkową. W obrębie torebki wewnętrznej najbardziej z przodu w jej kolanie biegną włókna drogi korowo-jądrowej, w odnodze tylnej natomiast – włókna drogi korowo-

rdzeniowej, przy czym w jej cz

ęści przedniej najbliżej – włókna ruchowej mięśni szyi, a ku tyłowi mięśnie kończyny górnej, tułowia i kończyny dolnej.

Drogi spoid

łowe tworzą trzy spoidła:

1) Spoid

ło przednie łączące ze sobą węchomózgowie oraz środkowe i dolne zakręty płatów skroniowych

2) Cia

ło modzelowate składające się z części przyśrodkowej, gdzie wyróżnia się dziób, pień i położony tylnie płat oraz z promienistości ciała modzelowatego, której włókna docierają do

poszczególnych okolic kory.

3) Spoid

ło sklepienia przebiegające między odnogami sklepienia, łącząc ze sobą hipokamp prawej i lewej półkuli

Drogi kojarzeniowe

łączą różne pola kory mózgu w obrębie tej samej półkuli. Włókna kojarzeniowe krótkie łączą ośrodki korowe znajdujące się w sąsiednich zakrętach. Włókna kojarzeniowe długie łączą

odleg

łe obszary korowe tej samej półkuli. Do głównych pęczków półkuli mózgu należą pęczek haczykowaty, podłużny górny, podłużny dolny oraz obręcz. Pęczek haczykowaty łączy ze sobą korę płata

skroniowego z kor

ą płata czołowego; pęczek podłużny górny płat czołowy z płatem potylicznym i ciemieniowym; pęczek podłużny dolny płat potyliczny ze skroniowym; obręcz łączy ośrodki płata

limbicznego rozci

ągając się wzdłuż zakrętu obręczy.

Uk

łady czynnościowe

Ø Drogi piramidowe. S

ą to drogi korowo-rdzeniowa i korowo-jądrowa. Droga piramidowa utworzona jest z dwóch neuronów: neuronu ośrodkowego, położonego w korze mózgu oraz obwodowego,

którego cia

ło znajduje się w rogu przednim rdzenia kręgowego lub jądrze ruchowym nerwu czaszkowego. Początkiem dróg jest kora nowa. W korze ruchowej rozpoczynają się trzy z siedmiu dróg

zst

ępujących, kontrolujących czynności ruchowe. W korze płata czołowego i ciemieniowego rozpoczyna się droga korowo-rdzeniowa boczna, korowo-rdzeniowa przednia oraz korowo-jądrowa.

Pozosta

łe cztery rozpoczynają się w pniu mózgu i są to: droga czerwienno-rdzeniowa, siatkowo-rdzeniowa, przedsionkowo-rdzeniowa oraz pokrywowo-rdzeniowa.

o

Drogi wychodz

ące z kory mózgu

· droga korowo-rdzeniowa boczna rozpoczyna się w polu 4 i 6, krzyżuje się w skrzyżowaniu piramid, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze bocznym, kończy się w rogu przednim oraz istocie szarej

po

średnio-bocznej. Jej rola to kontrola ruchów dowolnych kończyn.

· droga korowo-rdzeniowa przednia rozpoczyna się w polu 4 i 6, nie krzyżuje się, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze przednim, kończy się w rogu przednim oraz strefie pośredniej. Jej rola to

kontrola ruchów dowolnych tu

łowia.

· droga korowo-jądrowa rozpoczyna się w polach 4 i 6, jest skrzyżowana i nieskrzyżowana, dochodzi tylko do pnia mózgu, kończą ją jądra ruchowe nerwów czaszkowych. Jej rola to kontrola ruchu

dowolnego mi

ęśni głowy i szyi.

o

Drogi rozpoczynaj

ące się w pniu mózgu

· droga czerwienno-rdzeniowa rozpoczyna się w jądrze czerwiennym, krzyżuje w brzusznej części nakrywki, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze bocznym, kończy się w bocznej strefie pośredniej

rogu przedniego. Jej rola to ruchy dowolne ko

ńczyn.

· droga przedsionkowo-rdzeniowa (boczna) rozpoczyna się w jądrze przedsionkowo-bocznym, jest nieskrzyżowana, w rdzeniu kręgowym znajduje się w sznurze przednim, kończy się w istocie

szarej po

średniej oraz rogu przednim. Jej rola to równowaga.

· droga przedsionkowo-rdzeniowa (przyśrodkowa) rozpoczyna się w jądrze przedsionkowo-bocznym, jest skrzyżowana obustronnie, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze przednim, kończy ją

istota szara po

średnia oraz róg przedni. Jej rola to kontrola pozycji głowy i mięśni karku.

· droga siatkowo-rdzeniowa (mostowa) rozpoczyna się w tworze siatkowatym mostu, krzyżuje się jednostronnie do neuronu wstawkowego, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze przednim, a kończy

si

ę w istocie szarej pośredniej i rogu przednim. Odpowiada za ruchy automatyczne tułowia i kończyn.

· droga siatkowo-rdzeniowa (opuszkowa) rozpoczyna się w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego, skrzyżowana jednostronnie do neuronu wstawkowego, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze

bocznym i przednim, ko

ńcząc się na istocie szarej pośredniej oraz rogu przednim. Jest odpowiedzialna za ruchy automatyczne tułowia i kończyn.

· droga pokrywowo-rdzeniowa rozpoczyna się we wzgórku górnym, krzyżując się w części grzbietowej nakrywki, w rdzeniu kręgowym leży w sznurze przednim, a kończy na istocie szarej

po

średniej i rogu przednim. Odpowiada za koordynację ruchów gałek ocznych i karku.

Drogi korowo-rdzeniowe i korowo-j

ądrowe mają podobny przebieg do wysokości rdzenia przedłużonego: rozpoczynają sięw polu 4 (zakręt przedśrodkowy) i 6 (kora przedruchowa) kory czołowej oraz

dodatkowo w polach 3,1,2 (p

łat ciemieniowy). Następnie przechodzą przez wieniec promienisty, odnogę tylną torebki wewnętrznej, przez przyśrodkową i boczną część odnogi mózgu, most, piramidy

rdzenia przed

łużonego. Na wysokości pnia mózgu od drogi piramidowej odłączają się włókna dla poszczególnych jąder ruchowych nerwów czaszkowych. Odnogi mózgu zbudowane są jedynie istoty

bia

łej utworzonej przez włókna nerwowe dochodzące tu z kory mózgu przez torebkę zewnętrzną. Zmierzają one do rdzenia kręgowego, jąder ruchowych nerwów czaszkowych, jąder mostu i tworu

siatkowatego. Okre

śla się je jako drogi: korowo-rdzeniową, korowo-jądrową, korowo-mostową, korowo-jądrową, korowo-mostową i korowo-siatkową. Ich włókna nie są ze sobą wymieszane,

przebiegaj

ą w określonych miejscach odnogi mózgu. Włókna drogi korowo-jądrowej, włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane, dochodzą do jądra ruchowego nerwu trójdzielnego oraz tworu siatkowego.

Wi

ększość bocznic aksonów drogi korowo-jądrowej dochodzi do neuronów wstawkowych tworu siatkowatego pnia mózgu w okolicy jąder ruchowych nerwów czaszkowych. Pozostała część włókien

drógi piramidowej (droga korowo-rdzeniowa) ulega w dolnej cz

ęści rdzenia przedłużonego skrzyżowaniu tworząc skrzyżowanie piramid. Poniżej tego skrzyżowania obecne są dwie drogi korowo-

rdzeniowe: boczna, po

łożona w sznurze bocznym rdzenia, oraz przednia, położona w sznurze przednim. Wszystkie drogi ruchowe zstępujące kończą się w rdzeniu kręgowym albo bezpośrednio na

neuronie ruchowym rogu przedniego lub po

średnio, dochodząc początkowo do neuronów wstawkowych wewnętrznych istoty szarej pośredniej.

Ø Drogi czuciowe. Informacje somatosensoryczne z tu

łowia i kończyn przesyłane są do wzgórza przez dwie drogi wstępujące: sznury tylne rdzenia (drogi czucia epikrytycznego) oraz sznury przednie i

boczne (drogi czucia protopatycznego).

o

Drogi czucia epikrytycznego. Czucie dotyku, wibracji i czucie ze stawów oraz

ścięgien przewodzone jest przez włókna dośrodkowe neuronów jednobiegunowych zwoju rdzeniowego. Dośrodkowe

wypustki komórek czuciowych ze zwoju rdzeniowego wnikaj

ą do rdzenia kręgowego i biegną w sznurach tylnych w określonym ułożeniu. Po dojściu do rdzenia przedłużonego włókna kończą się

odpowiednio w j

ądrze smukłym i klinowatym. Wychodzące z obu jąder włókna tworzą wstęgi przyśrodkowe, które w skrzyżowaniu wstęg rdzenia przedłużonego przechodzą na stronę przeciwległą. Po

skrzy

żowaniu włókna z jąder smukłych układają się brzusznie, a włókna z jąder klinowatych grzbietowo. Na wysokości mostu dołączają włókna wstęgi trójdzielnej. Włókna wstęgi przyśrodkowej

ko

ńczą się w jądrze brzusznym tylnym wzgórza.

o

Drogi czucia protopatycznego. Do

środkowe wypustki neuronów jednobiegunowych przewodzących czucie protopatyczne po wniknięciu do rdzenia dzielą się na gałęzie wstępującą i zstępującą.

Tworz

ą one drogę Lissauera, której włókna kończą się w istocie galaretowatej rogu tylnego rdzenia kręgowego.

o

Droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna to droga przewodz

ąca czucie bólu. Rozpoczyna się na neuronach blaszek I i V. Jest drogą skrzyżowaną. Po przejściu na stronę przeciwległą rdzenia biegnie w

sznurze bocznym. Na poziomie rdzenia przed

łużonego tworzy wstęgę rdzeniową, od której odchodzą liczne bocznice do tworu siatkowatego.

o

Droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia przewodzi informacje prymitywnego czucia dotyku i ucisku. Jest drog

ą skrzyżowaną, po przejściu na drugą stronę rdzenia kręgowego biegnie w sznurze

przednim. W rzdzeniu przed

łużonym i śródmózgowiu droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia biegnie wraz z boczną, tworząc wstęgę rdzeniową, która dochodzi do wzgórza

Uk

ład trójdzielny

Nerw trójdzielny unerwia czuciowo skór

ę twarzy, jamę ustną oraz oponę twardą jamy czaszki, a ruchowo mięśnie żucia. Ciała komórek ruchowych nerwu trójdzielnego znajdują się w jądrze ruchowym

nerwu trójdzielnego w mo

ście. Ciała komórek czuciowych znajdują się w zwoju trójdzielnym leżącym w środkowym dole czaszki. Informacje smakowe odbierane są przez receptory smakowe, które są

przekszta

łconymi komórkami nabłonka, zlokalizowanymi w kubkach smakowych. Znajdują się one w błonie śluzowej języka, podniebienia, nagłośni, gardła i krtani. Do kubków smakowych dochodzą

wypustki obwodowe komórek rzekomo jednobiegunowych. Droga w

ęchowa rozpoczyna się dwubiegunową komórką chemoreceptorową nabłonka węchowego w górnej części jamy nosowej. Aksony tych

komórek biegn

ą w niciach węchowych przechodzących przez otwory w blaszce sitowej kości sitowej. Dochodzą do komórek mitralnych opuszki węchowej, których aksony tworzą pasmo węchowe. Część

włókien pasma węchowego dochodzi do neuronów pasma chuchowego tworzących jądra węchowe przednie. Ku tyłowi pasmo węchowe zbliża się do istoty dziurkowanej przedniej, gdzie dzieli się na dwa
pr

ążki węchowe: przyśrodkowy i boczny.

Uk

ład komorowy

Sk

łada się czterech komór połączonych otworami i wodociągiem śródmózgowia. Dwie komory boczne znajdują się w kresomózgowiu. Komora trzecia ograniczona jest przez nieparzystą część

kresomózgowia oraz struktury mi

ędzymózgowia. Komora czwarta znajduje się wewnątrz tyłomózgowia wtórnego i rdzeniomózgowia. Układ komorowy mózgowia łączy się z przestrzenią

podpaj

ęczynówkową mózgowia i rdzenia kręgowego.

® Komora boczna jest przestrzenią o nieregularnym kształcie wewnątrz półkuli mózgu. Wyróżnia się w niej część środkową oraz rogi przedni,tylny i dolny.
® Komora trzecia jest szczelinowatą przestrzenią leżącą w płaszczyźnie przyśrodkowej. Otoczona jest kresomózgowiem nieparzystym oraz strukturami międzymózgowia. Jej ścianę boczną tworzą

przy

środkowe powierzchnie wzgórza i podwzgórza, przedzielone poziomo biegnącą bruzdą podwzgórzową. W ścianie bocznej ku tyłowi od słupów sklepienia znajduje się otwór

mi

ędzykomorowy, łączący komory boczne z komorą trzecią. Powierzchnie przyśrodkowe wzgórza mogą się ze sobą zrastać, tworząc zrost międzywzgórzowy.

® Komora czwarta ma kształt piramidy. Jej ścianę przednią tworzy dół równoległoboczny. Strop zbudowany jest z dwóch części – dolnej i górnej, połączonych ze sobą pod kątem ostrym. Część

doln

ą stropu komory czwartej tworzą grudka robaka, parzyste zasłony rdzenowe dolne oraz splot naczyniówkowy komory czwartej. Górną część stropu tworzą konary górne móżdżku i

rozpostarta mi

ędzy nimi zasłona rdzeniowa górna.

Kr

ążenie płynu mózgowo-rdzeniowego. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest wodnistą cieczą, która wypełnia komory mózgowia i znajduje się w przestrzeni podpajęczynówkowej mózgowia oraz kanału

kr

ęgowego. Łącznie układ komorowy i przestrzeń podpajęczynówkowa zawierają ok. 150 ml płynu mózgowo-rdzeniowego. Dobowa objętość wytwarzanego płynu wynosi ok. 450-500 ml. Wytwarzany

głównie w splocie naczyniówkowym komory bocznej, przepływa poprzez otwór międzykomorowy i miesza się z płynem produkowanym w splocie naczyniówkowym komory trzeciej. Stąd przepływa przez
wodoci

ąg śródmózgowia do komory czwartej, gdzie jest kolejne miejsce wytwarzania znacznej ilości płynu. Wydostając się z układu komorowego płyn mózgowo-rdzeniowy wypełnia przestrzeń

podpaj

ęczynówkową i jej zbiorniki.

Unaczynienie t

ętnicze mózgowia. Mózgowie zaopatrywane jest w krew przez cztery naczynia – dwie tętnice szyjne wewnętrzne oraz dwie tętnice kręgowe. Naczynia te dochodzą odpowiednio od

tętnic szyjnych wspólnych – tętnice szyjne wewnętrzne – oraz od tętnic podobojczykowych – tętnice kręgowe. Są pośrednio gałęziami łuku aorty.

Żyły mózgowia tworzą dwa układy powierzchowny i głęboki. Liczne zespolenia uniemożliwiają rozgraniczenie dorzecza żyły wielkiej mózgu, której basen naczyniowy określa się jako głęboki, od
pozosta

łego obszaru żylnego układającego się powierzchownie.Żyły powierzchowne uchodzą do zatok opony twardej. W ich obrębie wyróżnia się żyły górne, dolne i zespalające. Żyły głębokie

odprowadzaj

ą krew do żyły wielkiej mózgu.

Tarczyca / Gruczo

ł tarczowy należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego; składa się z dwóch płątów bocznych – prawego i lewego (tzw. węziny). Z górnego brzegu gruczołu w pobliżu

płaszczyzny przyśrodkowej odchodzi płat piramidowy kierujący się do chrząstki tarczowatej. Powierzchnia przednia gruczołu tarczowego przylega do blaszki przedtchawiczej powięzi szyjnej i mięśni
podgnykowych, powierzchnia tylna za

ś do powrózka naczyniowo-nerwowego szyi. Powierzchnią przyśrodkową tarczyca obejmuje krtań i tchawicę. Węzina przylega do 2,3 i 4 chrząstki tchawiczej.

Tarczyca obj

ęta jest osłonką łącznotkankową, która składa się z leżącej do wewnątrz torebki włóknistej oraz na zewnątrz luźnej powięzi tarczowej. W obrębie powięzi tarczowej na tylnej stronie płatów

bocznych le

żą gruczoły przytarczyczne. Z torebki wnikają do tarczycy przegrody łącznotkankowe, tworząc jej zrąb, w którego obrębie leżą pęcherzyki wypełnione kolidem zawierającym hormony tarczycy

– trójodotyronin

ę i tyroksynę. Unaczyniona jest przez tętnice tarczowe górne z tętnicy szyjnej, tętnice tarczowe dolne z tętnicy podobojczykowej i tętnicę tarczową najniższą z pnia ramienno-głowowego

lub

łuku aorty. Unerwiona z części szyjnej pnia współczulnego nerwu błędnego przez gałęzie nerwu krtaniowego górnego i nerwu krtaniowego wstecznego oraz nerwu językowo-gardłowego.

Nerwy czaszkowe wyst

ępują w liczbie 12 par. Podzielono je na nerwy narządów zmysłów (I, II, i VIII), nerwy mięśni gałki ocznej i języka (III, IV, VI i XII) oraz nerwy łuków skrzelowych (V, VII, IX, X i XI).

Włókna eferentne nerwów czaszkowych rozpoczynają się w jądrach ruchowych pnia mózgu.
Włókna przywspółczulne rozpoczynają się w jądrach przywspółczulnych pnia mózgu.
Włókna współczulne pochodzące z pni współczulnych zwoju szyjnego górnego dochodzą do nerwów czaszkowych przez gałęzie łączące lub drogą splotów okołonaczyniowych.
Jądra nerwów czaszkowych znajdują się w pniu mózgu. W śródmózgowiu leżą jądra nerwu III i IV, w moście jądra nerwów czaszkowych V-VIII, w rdzeniu przedłużonym jądra IX-XII.
Nerwy w

ęchowe (I) jego aksony przebijają blaszkę sitową kości sitowej, docierając do opuszki węchowej, jest odpowiedzialny za zmysł węchu.

Nerw wzrokowy (II) jego aksony zbiegaja si

ę ku tarczy nerwu wzrokowego, gdzie przechodzą do czaszki drogą kanału wzrokowego. Włókna tworzą skrzyżowanie wzrokowe, potem przechodzi w

jednoimienne pasma, ko

ńczące się w ciałach kolankowatym bocznym. Odpowiada za przekazywanie i przetwarzanie wrażeń wzrokowych.

Nerw okoruchowy (III) jego aksony opuszczaj

ą śródmózgowie poprzez dół międzykonarowy, biegną w ścianie zatoki jamistej, do oczodołu dostając się szczeliną oczodołową górną. Unerwia mięśnie

oka.
Nerw bloczkowy (IV) jego aksony krzy

żują się na poziomie wzgórków dolnych, wychodzą z mózgu grzbietowo, owijając się woków odnóg mózgu, przekracza (w ścianie) zatokę jamistą i dostaje się do

oczodo

łu szczeliną oczodołową górną. Unerwia mięsień skośny górny.

Nerw trójdzielny (V) jego w

łókna ukazują się między mostem a konarem środkowym móżdżku, na swej drodze wytwarzają zwój trójdzielny, będący początkiem nerwów: ocznego, szczękowego i

żuchwowego. Odpowiada za czucie z obszarów twarzy, zatok, jamy ustnej i nosowej oraz czucie opony twardej mózgu, a także unerwia mięśnie żucia i mięsień napinacz błony bębenkowej.
Nerw odwodz

ący (VI) jego aksony opuszczają most przy jego dolnym brzegu, biegną wewnątrz zatoki jamistej, wchodzą do oczodołu szczeliną oczodołową górną, unerwia mięsień prosty boczny.

Nerw twarzowy (VII) jego aksony (d

ążące ku pasmu nerwu trójdzielnego czy jąder pasma samotnego) wychodzą w kącie móżdżkowo-mostowym, wkraczają do przewodu słuchowego wewnętrznego;

włókna ruchowe leżą w kanale twarzowym, wychodząc otworem rylcowo-sutkowym i dzieląc się na końcowe gałęzie wewnątrz przyusznicy; włókna smakowe tworzą strunę bębenkową i łączą się z
nerwem j

ęzykowym. Unerwia gruczoł łzowy, ślinianki: podjęzykowa, podżuchwowa; mm. wyrazowe twarzy, m. strzemiączkowy; czucie w okolicy małżowiny usznej; wrażenia smakowe z przednich 2/3

języka
Nerw przedsionkowo-

ślimakowy (VIII) Nerwy: przedsionkowy i ślimakowy łączą się w przewodzie słuchowym wewnętrznym, do pnia mózgowia wkraczają przez kąt móżdżkowo-mostowy; projekcje do

jąder przedsionkowych i płatu kłaczkowo-grudkowego móżdżku, jąder ślimakowych. Jego zadanie to czucie równowagi i słuchu.
Nerw j

ęzykowo-gardłowy (IX) jego włókna biegną do i z rdzenia przedłużonego bruzdą tylno-boczną, mózg opuszczają albo do niego wchodzą przez otwór szyjny, przesuwa się wzdłuż m. rylcowo-

gard

łowego; projekcje wewnątrzmózgowe do pasma rdzeniowego n. trójdzielnego i pasma samotnego. Unerwia: ślinianka przyuszna; m. rylcowo-gnykowy; czucie w uchu zewnętrznym; wrażenia

smakowe z tylnej 1/3 j

ęzyka

Nerw b

łędny (X) Włókna biegną do i z rdzenia przedłużonego bruzdą tylno-boczną, mózg opuszczają albo do niego wchodzą przez otwór szyjny, unerwia m.in. serce, płuca, przewód pokarmowy do

lewego zgi

ęcia okrężnicy; projekcje daje do pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego i pasma samotnego. Unerwia przywspółczulnie trzewia; mięśnie gardła i krtani; czucie w uchu zewnętrznym (GSA);

enterorecepcja z trzewi (GVA)
Nerw dodatkowy (XI) Aksony cz

ęści czaszkowej uchodzą bruzdą tylno-boczną łącząc się z nerwem błędnym; aksony części rdzeniowej opuszczają rdzeń kręgowy wstępując przez otwór wielki do

czaszki, któr

ą opuszczają otworem szyjnym, wychodzi zza m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, zmierzając ku m. czworobocznego. Unerwia mm. wewnętrzne krtani (poprzez nerw błędny), mięśnie:

mostkowo-obojczykowo-sutkowy i czworoboczny.
Nerw podj

ęzykowy (XII) Aksony uchodzą bruzdą przednio-boczną i wybiegają z czaszki kanałem n. podjęzykowego, łukiem zdążając do języka. Unerwia mięśnie języka.

Klatka piersiowa ograniczona jest od ty

łu kręgosłupem piersiowym, po bokach żebrami, a od przodu mostkiem i żebrami chrzęstnymi. Otwór górny klatki piersiowej wyznaczony jest przez trzon

pierwszego kr

ęgu piersiowego, pierwsze żebro i brzeg górny rękojeści mostka. Otwór dolny jest ograniczony trzonem dwunastego kręgu piersiowego, dolnym brzegiem dwunastego żebra, końcem

przednim jedenastego

żebra, chrząstkami żeber od dziesiątego do siódmego tworzącymi łuki żebrowe oraz wyrostkiem mieczykowatym.

Okolice klatki piersiowej i grzbietu. Do okolic nale

żą pośrodkowa okolica mostka oraz okolice parzyste: obojczykowa, podobojczykowa, sutkowa, podsutkowa, pachowa i boczna. Linie topograficzne

klatki piersiowej to:
1) Linia po

środkowa przednia

2) Parzyste linie mostkowe przechodz

ące przez boczny brzeg mostka

3) Parzyste linie przymostkowe w po

łowie odległości pomiędzy linią mostkową a środkowo-obojczykową

4) Parzyste linie sutkowe albo

środkowo-obojczykowe przechodzące przez brodawkę sutkową i środek obojczyka

5) Parzyste linie pachowe przednie biegn

ące przez fałd pachowy przedni

6) Parzyste linie pachowe

środkowe przechodzące przez szczyt dołu pachowego

7) Parzyste linie pachowe tylne biegn

ące przez fałd pachowy tylny

8) Parzyste linie

łopatkowe biegnące przez dolny kąt łopatki

9) Linia przykr

ęgowa

10) Nieparzysta linia po

środkowa tylna

Szkielet klatki piersiowej zbudowany jest z 12 kr

ęgów piersiowych, 12 par żeber oraz mostka.

Kr

ęgi piersiowe. Charakterystyczną cechą trzonów kręgów piersiowych są dołki żebrowe, we wszystkich po dwa, poza kręgiem pierwszym, jedenastym i dwunastym, w których są pojedyncze. Od łuków

kr

ęgów wychodzą wyrostki poprzeczne, wyrostki stawowe górne i dolne oraz wyrostek kolczysty. Na końcach wyrostków poprzecznych znajdują się dołki żebrowe.

Żebra. Składają się z kości żebrowej oraz chrząstki żebrowej. Żebra dzieli się na prawdziwe – 7 górnych par łączące się bezpośrednio z mostkiem, rzekome – żebra 8, 9, 10 łączące się z mostkiem
za pomoc

ą łuku żebrowego oraz wolne żebra 11 i 12 nie łączące się z mostkiem. Na każdej kości żebrowej znajduje się koniec kręgosłupowy tylny i mostkowy przedni oraz położony między nimi trzon.

Na ko

ńcu kręgosłupowym wyróżnia się głowę żebra, szyjkę oraz guzek. Trzon żebra jest płaski, ma powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną. Powierzchnia zewnętrzna jest gładka i tworzy kąt żebra.

Powierzchnia wewn

ętrzna jest wklęsła a na jej brzegu olnym widoczna jest bruzda żebra.

Mostek sk

łada się z rękojeści, trzonu oraz wyrostka mieczykowatego. Po środku górnego brzegu rękojeści znajduje się wcięcie szyjne, po obu jego stronac leży wcięcie obojczykowe, w którym

mostek

łączy się z obojczykiem stawem mostkowo-obojczykowym, a poniżej wcięcie żebrowe, w ktrym mostek łączy się z pierwszym żbrem. Na bocznym brzegu rękojeści na granicy połączenia z

trzonem mostka znajduje si

ę część górna wcięcia dla górnego żebra. Trzon mostka jest podłużną płytką kostną, której brzeg dolny łączy się z rękojeścią. Na brzegu bocznym widoczne są wcięcia

żebrowe. Brzeg górny trzonu łączy się z rękojeścią mostka, tworząc kąt mostka o kącie otwartym ku tyłowi. Znajduje się tu przyczep drugiego żebra. Płaszczyzna pozioma przeprowadzona przez ten kąt
dzieli

śródpiersie na górne i dolne. Wyrostek mieczykowaty jest najmniejszą i najbardziej zmieną osobniczo częścią mostka. Jest ważnym punktem orientacyjnym w płaszczyźnie pośrodkowej. Jego

po

łączenie z mostkiem określa olną granicę środkowej części klatki piersiowej. W tym miejscu leży ścięgno środkowe przepony oraz dolna granica serca.

Po

łączenia żeber i mostka. Wyróżnia się połączenia żeber z kręgosłupem, żeber z mostkiem, żeber kostnych z chrząstkami żebrowymi, chrząstek żebrowych między sobą oraz poszczególnych części

mostka.
Po

łączenie żeber z kręgosłupem. Żebra połączone są z kręgami piersiowymi stawami żebrowo-kręgowymi. Każde żebro łączy się z kręgosłupem dwoma stawami: głowy żebra i żebrowo-poprzecznym.

Staw g

łowy żebra. Powierzchniestawowe tworzą głowa żebra i dołek żebrowy trzonu kręgu. Żebro pierwsze, jedenaste i dwunaste łączy się z jednym trzonem kręgu. Torebka stawowa wzmocniona jest

wi

ęzadłem promienistym głowy żebra. W stawach od 2 do 10 występują więzadła śródstawowe głowy żebra.

Staw

żebrowo-poprzeczny. Powierzchnia stawowa znajduje się na wyrostku poprzecznym oraz na guzku żebra. Torebka stawowa wzmocniona jest więzadłami: żebrowo-poprzecznym, żebrowo-

poprzecznym górnym,

żebrowo-poprzecznym bocznym oraz więzadłem guzka żebra.

Po

łączenia żeber z mostkiem. Pierwsze żebro łączy się z mostkiem za pomocą chrząstkozrostu. Pozostałych 6 par żeber łączy się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych. Stawy te

wzmacniaj

ą więzadła; promieniste mostkowo-żebrowe przednie i tylne, śr odstawowe oraz żebrowo-mieczykowe. Połączenie kości żebrowej z chrząstką żebrową ma charakter połączenia ścisłego.

Po

łączenie chrząstek żebrowych stanowią stawy międzychrząstkowe.

Po

łączenia poszczególnych części mostka to chrząstkozrosty mostkowe.

Powi

ęzie klatki piersiowej.

Ø Powi

ęź piersiowa dwublaszkowa pokrywa mięsień piersiowy większy. U góry przyczepia się do obojczyka, przyśrodkowo do mostka, obcznie przechodzi w powięź mięśnia naramiennego. Na brzegu

dolnym tego mi

ęśnia obie blaszki łączą się i przedłużają w powięź pachową.

Ø Powi

ęź obojczykowo-piersiowa pokrywa mięsień podobojczykowy i mięsień piersiowy mniejszy, przyczepiając się do żeber, powięzi mięśni międzyżebrowych zewnętrznych oraz wyrostka kruczego i

powi

ęzi mięśnia kruczo-ramiennego.

Ø Powi

ęź wewnątrzpiersiowa jest cienką łącznotkankową błoną pokrywającą wewnętrzne powierzchnie żeber i mięśni międzyżebrowych wewnętrznych. Określa się ją także jako powięź ścienną klatki

piersiowej.

Mi

ęśnie klatki piersiowej to mięśnie powierzchowne, wewnętrzne i przepona.

Mi

ęśnie klatki piersiowej powierzchowne

o

Mi

ęsień piersiowy większy – przyczepia się do przyśrodkowej połowy obojczyka, powierzchni przedniej mostka i żeber prawdziwych, blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzucha, końcowo do

grzebienia guzka wi

ększego kości ramiennej. Unerwiony przez nerwy piersiowe przednie ze splotu ramiennego opuszcza i przywodzi ramię; przy ustalonym i uniesionym ramieniu podnosi tułów do

góry; stanowi pomocniczy mi

ęsień wdechowy.

o

Mi

ęsień piersiowy mniejszy przyczepia się początkowo do końców przednich żeber kostnych od drugiego do piątego, a kończy sę na wyrostku kruczym łopatki. Unerwiają go nerwy piersiowe przednie

ze splotu ramiennego. Obni

ża bark, przesuwa obręcz kończyny górnej do przodu; stanowi pomocniczy mięsień wdechowy.

o

Mi

ęsień podobojczykowy początkowo przyczepia się do powierzchni górnej pierwszego żebra, kończy się na powierzchni dolnej obojczyka przy końcu barkowym. Unerwiony przez nerw

podobojczykowy ze splotu ramiennego poci

ąga obojczyk ku dołowi i do przodu.

o

Mi

ęsień zębaty przedni przyczepia się początkowo dziesięcioma zębami do powierzchni zewnętrznej dziewięciu górnych żeber, kończy się na przyśrodkowym brzegu łopatki, począwszy od górnego

kąta do kąta dolnego. Unerwiony jest przez nerw piersiowy długi ze splotu ramiennego, a jego funkcje to przyciskanie łopatki do tułowia, pociąganie barku do przodu, część dolna pociąga kąt dolny
łopatki ku bokowi i górze, unosząc ramię do pionu, jest również pomocniczym mięśniem wdechowym.

Mi

ęśnie klatki piersiowej głębokie

· Mięśnie międzyżebrowe, dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.

® Zewnętrzne – przyczep początkowy znajduje się na dolnym brzegu żebra, na zewnątrz od bruzdy żebra, począwszy od guzka żebra aż do bocznego końca chrząstki żebrowej. Przyczep końcowy

znajduje si

ę na brzegu górnym niżej leżącego żebra. Włókna mięśniowe przebiegają od góry ku dołowi i domostkowo. W części przedniej są one zastąpione łącznotkankową błoną międzyżebrową

zewn

ętrzną. Unoszą one żebra; są mięśniami wdechowymi.

® Wewnętrzne – rozpoczynają się na dolnym brzegu żebra do wewnątrz od bruzdy żebra i kierują się odkręgosłupowo do brzegu górnego niżej leżącego żebra.Wyróżnia się w nich warstwę

zewn

ętrzną – mięśnie międzyżebrowe pośrednie ciągnące się od kąta żebra do mostka oraz mięśnie międzyżebrowe najgłębsze kończące się na granicy kostno-chrzęstnej żebra. W przedłużeniu

mi

ęśni międzyżebrowych pośrednich w kierunku kręgosłupa ciągną się błony międzyżebrowe wewnętrzne. Ta grupa mięśni opuszcza żebra; są to mięśnie wydechowe.

· Mięśnie podżebrowe to mięśnie szczątkowe rozpoczynające się na powierzchni wewnętrznej dolnych żeber i kończące na brzegu górnym jedno lub dwa żebra wyżej.
· Mięsień poprzeczny klatki piersiowej rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego i dolnej części trzonu mostka, a kończy się pięcioma zebami na granicy części kostnej i

chrz

ęstnej od 2 do 6 żebra. W niewielkim stopniu uczestniczy w czynności wydechowej. Mięśnie głębokie klatki piersiowej są unerwione przez nerwy międzyżebrowe.

Przepona dzieli si

ę na części: lędźwiową, żebrową i mostkową. Część lędźwiowa skada się z parzystej odnogi oraz więzadeł łukowatych: pośrodkowego, przyśrodkowego i bocznego. Odnoga

prawa rozpoczyna si

ę na powierzchni przednej kręgosłupa na wysokości górnych trzech kręgów lędźwiowych. Odnoga lewa przyczepia się do dwóch górnych kręgów lędźwiowych. Na poziomie

dwunastego kr

ęgu piersiowego włókna obu odnóg krzyżują się, ograniczając rozwór aortowy, następnie rozchodzą się tworząc rozwór przełykowy. Rozwrór aortowy jest otoczony włóknami ścięgnistymi,

prze

łykowy nastomiast mięśniowymi Część żebrowa przepony rozpoczyna się na powierzcni wewnętrznej chrząstek od siódmego do dwunastego żebra. Część mostkowa przepony rozpoczyna się na

wyrostku mieczykowatym. Trzy cz

ęści przepony kończą się w środku ścięgnistym. Nie są one ze sobą połączone. Między nimi występują trójkąty: lędźwiowo-żebrowy i mostkowo-żebrowy. W

przeponie wyst

ępuje kilka otworów. Jest to rozwór aortowy, prez który przecodzi aorta i przewód piersiowy; rozwór przełykowy przez który przechodzą przełyk i pnie błędne; otwór żyły głównej

dolnej. Ponadto w przeponie znajduj

ą się szczeliny, przez które przechodzą naczynia i nerwy z jamy brzusznej do klatki piersiowej lub odwrotnie.

Unerwienie i unaczynienie

ścian klatki piersiowej. Skóra klatki piersiowej unerwiona jest przez gałęzie nerwów międzyżebrowych i nerwu podżebrowego. Mięśnie ściany klatki piersiowej mają

unerwienie identyczne jak skóra. Przepona jest zaopatrywana przez nerw przeponowy ze splotu szyjnego. Unaczynienie t

ętnicze pochodzi z tętnic i gałęzi międzyżebrowych. Dwie górne tętnice

mi

ędzyżebrowe tylne są gałęziami tętnicy międzyżebrowej najwyższej odchodzące jod pnia żebrowo-szyjnego. Pozostałe tętnice międzyżebrowe tylne i tętnica podżebrowa pochodzą z aorty piersiowej.

Ga

łęzie międzyżebrowe przednie odchodzą albo od tętnicy piersiowej wewnętrznej, albo od tętnicy mięśniowo-przeponowej. Tętnice międzyżebrowe tylne zespalają się w międzyżebrzach z gałęziami

mi

ędzyżebrowymi przednimi. Żyły powierzchowne klatki piersiowej tworzą splot w tkance podskórnej, z którego krew odpływa do żyły pachowej i żył szyi oraz naczyniami przeszywającymi do żył

piersiowych wewn

ętrznych i międzyżebrowych przednich. Do żył powierzchownych należą żyły piersiowo-nadbrzuszne oraz żyły żebrowo-pachowe. Uchodzą one do żyły pachowej i łączą się z żyłą

nadbrzuszn

ą powierzchowną, tworząc krążenie oboczne między żyłą pachową i udową. Żyły głębokie międzyżebrowe przednie odprowadzają krew do żyły piersiowej wewnętrznej. Żyły międzyżebrowe

tylne prawe le

żące w międzyżebrzach IV-XI uchodzą do żyły nieparzystej podobnie jak żyła podżebrowa. Po stronie lewej żyły międzyżebrowe tylne uchodzą do żyły nieparzystej krótkiej, środkowe do

żyły nieparzystej krótkiej dodatkowej. Górne trzy żyły międzyżebrowe tylne po obu stronach tworzą krótki pień – żyłę międzyżebrową górną uchodzącą do żyły ramienno –głowowej.
Naczynia ch

łonne powierzchowne odprowadzają chłonkę do węzłów pachowych piersiowych, piersiowo-nadbrzusznych i dalej do węzłów pachowych środkowych oraz do węzłów międzyżebrowych

przednich. W mi

ędzyżebrzach naczynia chłonne towarzyszą naczyniom krwionośnym. Ku przodowi odprowadzają chłonkę do węzłów międzyżebrowych przednich, a dalej do węzłów nadobojczykowych.

Ku ty

łowi chłonka kieruje się do węzłów międzyżebrowych tylnych i następnie do węzłów śródpiersiowych tylnych.

Ograniczenie i podzia

ł śródpiersia. Jamę klatki piersiowej ograniczają u góry otwór górny klatki piersiowej, z przodu moste, bocznie żebra i międzyżebrza, a z tyłu kręgosłup. Ograniczenie dolne

stanowi otwór dolny klatki piersiowej, zamkni

ęty przeponą. W jamie klatki piersiowej można wyróżnić trzy przestrzenie:

¾ Dwie opłucnowo-płucne, położone po obu stronach ciała, zawierające opłucną, płuco prawe i lewe
¾ Położoną między nimi nieparzystą przestrzeń zwaną śródpiersiem.
Śródpiersie jest przestrzenią rozciągającą się od góry od poziomu otworu górnego klatki piersiowej, ku dołowi do otworu dolnego klatki piersiowej. Bocznym ograniczeniem jest opłucna śródpiersiowa,
przednim mostek, a tylnym kr

ęgosłup piersiowy. Dzieli się na śródpiersie górne i dolne. W śródpiersiu dolnym wyróżnia się śródpiersie przednie, środkowe i tylne. Granicą między śródpiersiem

górnym i dolnym jest p

łaszczyzna przechodząca z przodu przez kąt mostka, a tyłu przez krążek międzykręgowy między czwartym a piątym kręgiem piersiowym. Płąszczyzna ta przechodzi także przez

podstaw

ę serca. W śródpiersiu dolnym worek osierdziowy z sercem stanowi śródpiersie środkowe. Przestrzeń między mostkiem a workiem osierdziowym jest śródpiersiem przednim. Przestrzeń między

workiem osierdziowym a kr

ęgosłupem stanowi śródpiersie tylne.

Zawarto

ść śródpiersia

Ø

Śródpiersie górne

· Grasica
· Żyły ramienno-głowowe oraz żyła główna
· Nerwy przeponowe, błędne, krtaniowy wsteczny lewy
· Pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa, tętnica podobojczykowa lewa, łuk aorty, gałęzie oskrzelowe
· Tchawica i węzły chłonne przytchawicze
· Pnie współczulne i przewód piersiowy
Ø

Śródpiersie przednie

· Dolna część grasicy
· Węzły chłonne przedosierdziowe i śródpiersiowe przednie
· Drobne gałęzie śródpiersiowe tętnic piersiowych wewnętrznych, więzadła mostkowo-osierdziowe
Ø

Śródpiersie środkowe

· Osierdzie, serce, wielkie naczynia wychodzące i uchodzące do jam serca
· Dwa oskrzela główne, tętnicze gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej, żyły oskrzelowe, splot płucny
· Przebiegające po osierdziu oba nerwy przeponowe i naczynia osierdziowo-przeponowe
· Węzły chłonne osierdziowe boczne, tchawiczo-sokrzelowe górne i dolne, prawe i lewe, węzły łuku żyłynieparzystej
Ø

Śródpiersie tylne

· Aorta piersiowa i jej gałęzie
· Przełyk, nerw błędny i pnie błędne
· Żyły nieparzysta i nieparzysta krótka
· Pnie współczulne i nerwy trzewne piersiowe większe, mniejsze i najniższe
· Przewód piersiowy, węzły chłonne przedkręgowe i śródpiersiowe tylne
Serce jest centralnym narz

ądem układu krążenia. W sercu nastę[pując cyklicznie skurcze i rozkurcze poszczególnych jam. Skurcz wypełnionych krwią przedsionków wtłacza krew do komór, z kolei ich

skurcz pompuje krew do du

żych naczyń krwionośnych i nimi rozprowadza ją po całym ciele. Z sercem połączone są dwa zamknięte układy krążenia: krwiobieg duży i krwiobieg mały, zwany płucnym.

Krwiobieg du

ży rozpoczyna się wychodzącym z lewej komory największym naczyniem – tętnicą główną, czyli aortą¸która oddaje bardzo liczne tętnice narządowe i ścienne, które ostatecznie w postaci

naczy

ń włosowatych docierają do narządów i tkanek. Tym systemem naczyń płynie tętnica, utlenowana krew. Następnie włosowate naczynia żylne, które przechodzą w coraz to większe żyły, prowadzą

krew

żylną, by ostatecznie przez żyłę główną górną i żyłę główną dolną dostarczyć ją do prawego przedsionka.

Krwiobieg ma

ły rozpoczyna wychodzący z prawej komory pień płucny, dzielący się na dwie tetnice płucne, które po licznych podziałach odpowiadających rozgałęzieniom oskrzeli już jako naczynia

włosowate dochodzą do pęcherzyków płucnych, gdzie następuje wymiana gazowa. Krwiobieg mały kończą cztery żyły płucne uchodzące do lewego przedsionka. Żyły płucne dochodzą do przedsionka
lewego poziomo,

żyły główne natomiast – górna i dolna – biegną pionowo do prawego przedsionka. Układ tych naczyń tworzy tzw. krzyż żylny.

Po

łożenie serca. Leży w klatce piersiowym w śródpiersiu środkowym. Jego położenie cechuje charakterystyczna asymetria, ok. 2/3 narząduleży po stronie lewej w stosunku do linii pośrodkowej ciała.

Po

łożenie zmienia się z wiekiem. Konsekwencją tego jest przesuwania się koniuszka serca z czasem do IV przestrzeni międzyżebrowej i nieco bocznie w stosunku do linii środkowo-obojczykowej .

Równie

ż praca serca oraz ruchy oddechowe zmieniają położenie narządu. Inaczej kształtuje się także sylwetka serca w przypadku różnych typów budowy konstytucyjnej klatki piersiowej. Również

deformacje klatki piersiowej zmieniaj

ą położenie serca.

Kszta

łt i wielkość serca. Kształtem serce zbliżone jest do stożka, którego podstawa skierowana jest ku górze i ku tyłowi, a wierzchoek ku dołowi i przodowi. Oś długa serca ma potrójnie skośn y

przebieg, biegnie od góry ku do

łowi, od strony prawej ku lewej oraz od tyłu ku przodowi. W obrębie serca odróżnia się podstawę w okolicy której tzw. koronę serca tworzą wychodzące z serca tętnice,

chodz

ące żyły i koniuszek. Koniuszek styka się z przednią ścianą klatki piersiowej w lewej V przestrzeni międzyżebrowej, nieco przyśrodkowo od linii środkowo-obojczykowej. Okolica ta uwypukla się

podczas pracy serca, co jest dobrze widoczne i wyczuwalne. Wyró

żnia się trzy powierzchnie serca: przednią – mostkowo-żebrowa, tylno-dolną – przeponowa, oraz płucną leżącą po stronie lewej. Na

powierzchni zewn

ętrznej serca dostrzec mżna granicę międzyprzedsionkami a komorami w postaci bruzdy wieńcowej oraz niewielkie wcięcia odpowiadające granicom między komorami. Są to

odpowiednie bruzdy mi

ędzykomorowe. W bruzdach wieńcowej i międzykomorowych biegną tętnicy i żyły serca. Najbardziej z przodu leży komora prawa, komora lewa w lewo i ku dołowi. Przedsionek

prawy znajduje si

ę po stronie prawej nieco i niżej i bardziej ku dołowi niż lewy, usytuowany w tylno-górnej części serca.

Osierdzie. Serce otacza podwójna b

łona surowicza tworząca worek osierdziowy. Zbudowane jest z dwóch blaszek. Blaszka trzewna osierdzia surowiczego zwana nasierdziem przylega do

powierzchni serca, stanowi

ąc warstwę zewnętrzną jego ściany. Blaszka ścienna osierdzia surowiczego jest wzmocniona dość grubą warstwą tkanki łącznej, czyli osierdziem włóknistym. Między tymi

blaszkami znajduje si

ę szczelinowata jama osierdzia, zawierająca ok. 10 ml płynu osierdziowego. Jego obecność stwarza korzystne warunki poślizgowe do pracy serca. Przy otwartym worku

osierdziowym mo

żna swobodnie wsunąć palec do przestrzeni leżącej za aortą i pniem płucnym. Jest to zatoka poprzeczna osierdzia. Ogranicza ją od przodu tylna ściana aorty i pnia płucnego, a od tyłu

powierzchnia przednia obu przedsionków. Blaszka trzewna osierdzia surowiczego przechodzi w blaszk

ę ścienną na początku wielkich pni naczyniowych, tj. aorty, pnia płucnego, żył głównych i płucnych.

W tym miejscu tworz

ą się tzw. zachyłki. Największy z nich to zatoka skośna osierdzia, ograniczona żyłą główną dolną oraz prawymi i lewymi żyłami płucnymi.

Unaczynienie i unerwienie osierdzia. Unacznienie t

ętnicze osierdzia zabezpiecza przede wszystkim tętnica osierdziowo-przeponowa przechodząca od tętnicy piersiowej wewnętrznej, w mniejszym

stopniu odchodz

ące od aorty gałęzie tętnic międzyżebrowych tylnych oraz gałęzie osierdziowe, przełykowe, a także odchodzące od tętnic przeponowych górnych i dolnych. Krew żylna odpływa z

osierdzia do u

ładu żył nieparzystych, do żył osiedlowo-przeponowych, osierdziowych, a także bezpośrednio od nerwu błędnego, pnia współczulnego oraz nerwu przeponowego ze splotu szyjnego, którm

przewodzone s

ą bodźce bólowe.

Ściany serca. Serce ma budowę trójwarstwową. Warstwę zewnętrzną stanowi nasierdzie, które jest częścią osierdzia surowiczego. Warstwę środkową stanowi śródsierdzie (sierdzie), którego
głównem składnikiem jest mięsień sercowy oddzielny dla przedsionków i komór. Warstwę wewnętrzą tworzy wsierdzie. Ściany komór są cienkie, a ściany komór grube. Ściana komory lewej jest dwa
razy grubsza od prawej ze wzgl

ędu na panujące tam ciśnienie. Śródsierdzie komór ma skomplikowany układ włókien mięśniowych, w którym wyróżnia się trzy warstwy. Zewnętrzna, rozpoczynająca się na

szkielecie serca, o sko

śnym przebiegu włókien, wspólna dla obu komór, tworzy w okolicy wierzchołka charakterystyczny wir serca. Warstwę środkową tworzą włókna poprzeczne, z reguły oddzielne dla

obu komór, które

łączą się z warstwą podłużną, czyli wewnętrzną. Wzajemniej przenikające się włókna mięśniowe tworzą przestrzenną sieć umożliwiającą prawidłowe funkcjonowanie serca.

Szkielet serca to le

żące na podstawie komór struktury ścięgniste otaczające ujścia przedsionkowo-komorowe oraz aortę i pień płucny. Tworzą go cztery pierścienie włókniste, dwa trójkąty włókniste

oraz cz

ęść błoniasta przegrody międzykomorowej.

Uk

ład przewodzący serca. W mięśniu sercowmy obok komórek mięśniówki roboczej występują komórki mięśniowe bogate w glikogen i zawierające mało miofibryli, a dużo mitochondriów, tworzących

uk

ład przewodzący serca. Charakteryzują się one powolną depolaryzacją spoczynkową, będącą podstawą automatyzmu sercowego. Układ ten zapewnia znaczną niezależność i samodzielność pracy

serca. Sk

łada się z kliku części. Najwyższe piętro stanowi węzeł zatokowo-przedsionkowy. Leży w górnej ścianie prawego przedsionka w okolicy zatoki żył głównych między ujściem żyły głównej górnej

i uszkiem prawego przedsionka.

Węzeł przedsionkowo-komorowy leży w dnie przedsionka prawego między ujściem zatoki wieńcowej, a płatkiem przegrodowym zastawki trójdzielnej.

Węzełprzedsionkowo-komorowy, kierując się ku przegrodzie błoniastej, przekształca się w pęczek przedsionkowo-komorowy, którego pień przedostając się przez otwór w szkielecie serca, łączy
przedsionki z komorami. P

ęczek ten nazywany jest także pęczkiem Hisa. W obrębie części błoniastej przegrody międzykomorowej dzieli się na dwie odnogi: prawą i lewą,które podążając ku dołowi,

obejmuj

ą część mięśniową przegrody międzykomorowej. Następnie dzieląc się na wiele włókien Purkinjego, wplatają się w mięśniówkę komór i mięśni brodawkowych.

Wsierdzie. Warstw

ę wewnętrzną serca stanowi wsierdzie, którego grubość podobna jest do nasierdzia. Pokrywa całkowicie ściany i wszystkie struktury leżące w poszczególnych jamach serca. W

miejscach dochodz

ących i wychodzących z serca wielkich pni naczyniowy wsierdzie przechodzi bez wyraźnej granicy w błonę wewnętrzną ścian naczyń.

Budowa wewn

ętrzna jam serca

Ø Przegroda serca – oddziela praw

ą połowę serca od lewej. Składa się z przegrody międzyprzedsionkowe i międzykomorowej. Przegroda międzyprzedsionkowa jest dość cienka, oddziela od siebie

oba przedsionki, ale w obr

ębie prawego zstępuje nieco niżej. Przegroda międzykomorowa oddziela obie komory i składa się z dwóch części. Część błoniasta, która w niewielkim zakresie stanowi

przegrod

ę przedsionkowo-komorową między dolną częścią przedsionka prawego i górną komory lewej. Oraz część mięśniową.

Ø Przedsionek prawy serca sk

łada się z części zatoki żylnej i właściwego prawego przedsionka. Granicę między nimi wyznacza bruzda graniczna. Na powierzchni wewnętrznej w ścianie bocznej

odpowiada jej grzebie

ń graniczny. Ściany przedsionka są gładkie za wyjątkiem uszka prawego, w którego obrębie biegną równoległe listewki mięśniowe – mięśnie grzebieniaste. W ścianie górnej

przedsionka znajduje si

ę ujście żyły głównej górnej, a w ścianie tylnej żyły głównej dolnej. W ujściu żyły głównej dolnej występuje zastawka żyły głównej dolnej. Nieco niżej znajduje się ujście zatoki

wie

ńcowej, zbierającej krwe z serca, zaopatrzonej w szczątkową zastawkę zatoki wieńcowej.W ścianie przyśrodkowej znajduje się zagłębienie zwane dołem owalnym, stanowiące pozostałość po

życiu płodowym. W ścianie dolnej przedsionka znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe prawe prowadzące do prawej komory.

Ø Komora prawa ma

ścianę cieńszą od ściany komory lewej. Przyjmuje kształt sierpowaty. W komorze prawej wyróżnia się trzy ściany – przednią, tylną i przyśrodkową, zwaną przegrodową. W obrębie

światła komory wyróżnia się drogę dopływową od ujścia przedsionkowo-komorowego do wierzchołka komory orza odpływową, tzw. stożek tętniczy prawy, który prowadzi do pnia płucnego. Obie drogi
oddziela grzebie

ń nadkomorowy. Tylko powierzchnia stożka tętniczego jest gładka. Na pozostałej części uwypuklają się liczne beleczki mięśniowe. Występujące w tej jamie serca mięśnie

brodawkowate cechu

ą się znaczną zmiennoścą osobniczą. Najbardziej stały i wykształcony jest mięsień brodawkowaty przedni. Ze ściany tylnej odchodzi najczęściej mięsień brodawkowaty tylny.

Ze

ściany przegrodowej odchodzą natomiast najbardziej zmienne mięśnie brodawkowate przegrodowe. Zastawka w ujściu przedsionkowo-komorowym to zastawka przedsionkowo-komorowa, a

ze wzgl

ędu na budowę nazywa się ją trójdzielną. Tworzą ją trzy płatki. Z przodu płatek przedni, z tyłu tylny a pośrodku płatek pośrodkowy, przegrodowy. Między nimi znajdują się spoidła. Ujście

pnia p

łucnego nazywane jest też ujściem tętniczym. Występuje w nim zastawka składająca się z trzech płatków półksiężycowatych, nazywanych płatkami przednim, prawym i lewym. Wolne

brzegi zastawek wzmocnione s

ą pasmem tkanki łącznej, tzw. obłączkiem, pośrodku którego występuje zgrubienie zwane grudkami, które uszczelniają zamykającą się zastawkę.

Ø Przedsionek lewy. Do przedsionka lewego od ty

łu dochodzą z każdej strony po dwie żyły płucne, jak w przedsionku prawym ściana jest gładka za wyjątkiem uszka lewego. Ścianę przyśrodkową

stanowi przegroda mi

ędzyprzedsionkowa, gdzie czasami można znaleźć niewielki fałd będący pozostałością części zastawki otworu owalnego.

Ø Komora lewa. Wyró

żnia się tu trzy ściany: przednią, tylną i przyśrodkową, czyli przegrodową. Wierzchołek tej stożkowato ukształtowanej jamy serca odpowiada koniuszkowi serca, a w obrębie

podstawy znajduje si

ę ujście przedsionkowo-komorowe żylne lewe oraz ujście aorty. W świetle komory lewej wyróżnia się drogę dopływową, wiodącą od ujścia przedsionkowo-komorowego do

koniuszka serca oraz odp

ływową, prowadzącą od koniuszka do aorty. Wewnętrzna powierzchnia pokryta jest przez liczne beleczki mięśniowe. Przebiegają tu różne wykształcone struny ścięgniste

rzekome. Wyst

ępujące dwa mięśnie brodawkowate, przedi i tylny, są stałymi, dobrze wykształconymi strukturami. Odchodzące od nich struny ścięgniste przyczepiają się zarówno do płatków, jak i do

spoide

ł zastawki przedsionkowo-komorowej. Zastawka ta nazywana jest dwudzielną, a z powodu podobieństwa do mitry – mitralną. Zazwyczaj składa sięz dwóch płatków: przedniego i tylnego,

po

łączonych spoidłami. W ujściu aorty zastawka składa się z trzech płatków półksiężycowatych – tylnego, prawego i lewego.

Unerwienie serca. Serce unerwiaj

ą nerwy współczulne i przywspółczulne tworzące splot sercowy. Nerwy pni współczulnych dochodzą do splotu sercowego z trzech zwojów szyjnych oraz górnych

zwojów piersiowych pnia wspó

łczulnego. Są to: nerwy sercowe szyjne – górny, środkowy i dolny, oraz nerwy sercowe piersiowe. Gałęzie przywspółczulne pochodzą bezpośrednio od nerwu

błędnego, jako gałęzie sercowe górne i dolne.
Unaczynienie serca
Ø

Tętnice wieńcowe odchodzą od opuszki aorty: lewa tętnica wieńcowa od lewej zatoki, prawa od prawej zatoki ponad płatkami półksiężycowatymi zastawki aorty. Ich początkowe odcinki biegną w
bru

ździe wieńcowej i jak wieniec okalają serce. Tętnica wieńcowa lewa po krótkim przebiegu dzieli się na dwie gałęzie końcowe – gałąź międzykomorową przednią, czyli przednią gałąź zstępującą

oraz ga

łąź oklającą. Gałąź międzykomorowa przednia, biegnąc w bruździe międzykomorowej przedniej, oddaje swoje gałęzie do ścian obu komór i przegrody międzykomorowej. Gałąź oklajaća

przebiega w bru

ździe wieńcowej, przechodząc w gałązki wstępujące oraz stępujące. Tętnica wieńcowa prawa po opuszczeniu bruzdy wieńcowej jako gałąź międzykomorowa tylna układa się w

bru

ździe międzykomorowej tylnej. Od pnia tętnicy wieńcowej prawej odchodzą także gałązki wstępujące i zstępujące do przedsionków i komór, a od gałęzi międzykomorowej gałęzie przegrodowe tylne.

Tętnica wieńcowa lewa zaopatruje znaczną część lewej połowy serca, ok. 2/3 przednich przerody międzykomorowej, ale i wielką część powierzchni komory prawej oraz lewy przedsionek. Tętnica
wie

ńcowa prawa zaopatruje większą część komory prawej, tylnej 1/3 przegrody międzykomorowej oraz część przeponową komory lewej i prawą prawy przedsionek.

Ø

Żyły serca. Leżąca na tylnej ścianie powierzchni przeponowej serca w bruździe wieńcowej zatoka wieńcowa jest głównym naczyniem zbierającym krew z serca i odprowadzającym ją do prawego
przedsionka. W miejscu uj

ścia znajduje się zastawka zatoki wieńcowej. Do zatoki wieńcowej uchodzi parę mniejszych żył. Głównym dopływem jest żyła wielka serca. Towaarzyszy w bruździe

mi

ędzykomorowej przedniej tętnicy o tej samej nazwie, a w bruździe wieńcowej tętnicy wieńcowej lewej. Do prawego końca zatoki wieńcowej uchodzi żyła mała serca, nazywana żyłą wieńcową

praw

ą.

Tchawica.

o

Po

łożenie. Tchawica to sprężysta rura chrzęstno-włóknista o długości 10-12 cm, rozpoczynająca się jako przedłużenie krtani poniżej dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej, na wysokości szóstego

kr

ęgu szyjnego, zapewniającą dopływ powietrza do płuc. Wyróżnia się w niej część szyjną, przebiegającą w przestrzeni środkowej szyi, z tyłu blaszki przedtchawiczej powięzi szyi, skąd wchodzi do

śródpiersia górnego przez otwór górny klatki piersiowej i przebiega dalej jako część piersiowa. Kończy się w śródpiersiu środkowym rozdwojeniem tchawicy, dzieląc się na oskrzele główne prawe i
oskrzele g

łówne lewe. W śródpiersiu górnym tchawica położona jest z tyłu grasicy, lewej żyły ramienno-głowowej i tętnicy szyjnej wspólnej lewej oraz łuku aorty. Ku tyłowi od tchawicy znajduje się

prze

łyk, lewy nerw krtaniowy wsteczny. Po prawej stronie przebiegają żyła nieparzysta, prawy nerw błędny i opłucna. Po lewej stronie znajdują się łuk aorty, lewa tętnica szyjna wspólna, lewa tętnica

podobojczykowa, lewy nerw b

łędny, lewy nerw przeponowy i opłucna.

o

Budowa.

Ściana tchawicy zbudowana jest z przydanki, błony włóknistej i błony śluzowej. Błona włóknista zawiera 16-20 chrząstek tchawicznych ułożonych jedna nad drugą, mających kształt

zbli

żony do litery U, otwartych z tyłu, gdzie łączy je błona sprężysta zawierająca włókna mięśniowe gładkie, tworzące mięsień tchawiczy. Ściana tchawicy nazywana jest ścianą błoniastą. Mięsień

tchawiczy kurcz

ąc się może zmniejszać światło tchawicy. Błona włóknista pokrywa odpowiednio powierzchnię zewnętrznąi wewnętrzną chrząstek tchawicznych, a na górnych i dolnych brzegach

chr

żastek obie blaszki zespalając sięw jedną błonę, tworzą więzadła obrączkowe, łączące chrząstki ze sobą. Tchawica na wysokości kąta mostka i krążka międzykręgowego dzieli się pod kątem 50-

100

o

na dwa oskrzela – prawe i lewe- tworz

ąc rozdwojenie tchawicy. Oskrzele główne prawe ma średnicę ok. 16 mm i długość ok. 2 cm. Jest krótsze i przebiega bardziej pionowo. Powoduje to, że

cia

ła obce dostające się do tchawicy łatwiej trafiają do oskrzela prawego niż do lewego. Oddaje oskrzele płatowe górne, a we wnęce płuca dzieli się na oskrzele płatowe środkowe i dolne. Oskrzele

główne lewe ma odpowiednio mniejszą średnicę, ok. 13 mm, jego długość wynosi 4 cm. Jest dłuższe i przebiega bardziej poziomo, poniżej łuku aorty, oraz z przodu przełyku. Dzieli sięna oskrzele
płatowe górne i dolne we wnęce płuca lewego.

o

Unaczynienie i unerwienie. Cz

ęść szyjną tchawicy zaopatrują gałęzie tętnicy tarczowej dolnej, a do części piersiowej i oskrzeli głównych dochodzą gałęzie oskrzelowe aory piersiowej i gałęzie

oskrzelowe t

ętnicy piersiowej wewnętrznej. Żyły uchodzą do żył tarczowych dolnych iu do układu żył nieparzystych. Naczynia chłonne górnej części tchawicy uchodzą do węzłów chłonnyc

przedtchawiczych i przytchawiczych, a z nich do w

ęzłów szyjnych głębokich. Z dolnej części tchawicy i oskrzeli naczynia chłonne biegną do węzłów chłonnych tchawiczo-oskrzelowych górnych i

dolnych, a dalej do pni oskrzelowo-

śródpiersiowych. Nerwy dochodzące do tchawicy pochodzą z nerwu błędnego oraz jego gałęzi.

Płuca. Płuco jest narządem parzystym, położonym w jamie klatki piersiowej w okolicach opłucnowo-płucnych, po bokach śródpiersia. Od ściany klatki piersiowej płuca oddzielone są dwiema blaszkami
op

łucnej – ścienną i płucną, oraz zawartą między nimi włosowatą szczeliną czyli jamą opłucnej. W każdym płucu wyróżnia się podstawę płuca i szczyt płuca oraz:

· Powierzchnię żebrową
· Powierzchnię śródpiersiową
· Powierzchnię przeponową
· Brzeg przedni
· Brzeg dolny
Brzeg przedni po stronie lewej wytwarza wci

ęcie sercowe i języczek płuca lewego. Brzeg dolny wnika do zachyłka żebrowo-przeponowego. Na powierzcni żebrowej wyróżnia się część kręgową.

Na powierzcni

śródpiersiowej znajduje się zagłębienie zwane wnęką płuca w kształcie trójkąta o zokrąglonych kątach, przez które przechodzą wszystkie twory wchodzące lub wychodzące z płuca, a

wi

ęc oskrzela, naczynia i nerwy. Tworzą one korzeń płuca otoczony opłucną, której blaszka opłucnowa w tym miejscu przechodzi w blaszkę ścienną. Poniżej korzenia płuca dwie blaszki opłucnej

schodz

ą w dół prawie do przepny tworząc więzadło płucne. Wycisk sercowy jest znacznie głębszy na łucu lewym niż na prawym, ponieważ większa część serca leży po lewej stronie ciała. Na

powierzchni

śródpiersiowej w płucu prawym u góry wycisku sercowego widoczna jest bruzda dla żyły głównej górnej, która przedłuża się ku górzew bruzdę dla żyły ramienno-głowowej prawej, a od tyłu

przebiega bruzda dla t

ętnicy podobojczykowej prawej. Z przodu przebiega pionowo bruzda dla przełyku. Z przodu więzadła płucnego znajduje się wgłebienie dla żyły głównej dolnej.Na powierzchni

śródpiersiowej płuca lewego widoczna jest bruzda dla łuku aorty. W jej górnej części odchodzi od niej ku szczytowi płuca bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej, a od przodu przebiega równolegle do
niej s

łabiej zaznaczona bruzda dla żyły ramienno-głowowej lewej. W przedłużeniu bruzdy dla łuku aorty pionowo w dół, znajduje się bruzda dla aorty zstępującej. Z przodu bruzdy aortowej, w jej dolnej

cz

ęści, znajduje się wycisk przełykowy. Płuco lewe ma większą długość niż płuco prawe, jest bardziej smukłe i ma mniejszą objętość.

Płuco prawe podzielone jest na trzy płaty – górny, środkowy i dolny przez szczelinę poziomą oddzielającą płat górny od płata środkowego i szczelinę skośną biegnącą od góry w dół i do przodu,
oddzielaj

ącą płat środkowy od płata dolnego.

Płuco lewe ma tylko jedną szczelinę – szczelinę skośną, która dzieli go na dwa płaty – górny i dolny. Powierzchnie płatów zwrócone do siebie nazywane są powierzchniami międzypłatowymi.
Pokryte s

ą one opłucną płucną, która wnika do szczelin, dzięki czemu płaty są w stosunku do siebie przesuwalne. Podczas wdechu brzeg przedni przechodzi w brzeg dolny płuca nieco bardziej z boku

po stronie lewej ni

ż po prawej, a w rzucie na ściany klatki piersiowej, w linii środkowo-obojczykowej, po obu stronach ciała leży on na poziomie VI chrząstki żebrowej. Podczas spokojnego wdechu dolne

granice p

łuc obniżają się zwykle o ok. 1 cm, ale z boku i z tyłu brzeg dolny obniża się o 3-4 cm. Podczas silnego wdechu w tych miejscach dolna granica płuc może się obniżyć nawet do 6 cm.

Korze

ń płuca. Na korzeń płuca składa się:

o

Oskrzele g

łówne prawe lub lewe

o

T

ętnica płucna, żyły płucne – górna i dolna, tętncze gałęzie oskrzelowe, żyły oskrzelowe

o

W

ęzły chłonne oskrzelowo-płucne, węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe górne i dolne

o

Splot p

łucny utworzony przez gałęzie nerwu błędnego, gałęzie pnia współczulnego i gałęzie nerwu przeponowego.

Ró

żnica w budowie korzenia między obu płucami polega na tym, że po stronie prawej występuje oskrzele nadtętnicze, przebiegające we wnęce powyżej tętnicy płucnej prawej. Oskrzele podtętnicze w

płucu prawym dzieli się na oskrzele płatowe środkowe i dolne. W płucu lewym natomiast występuje jedynie oskrzele podtętnicze, które dzieli się na oskrzele płatowe górne i dolne. Układ części
sk

ładowych korzenia płuca w kierunku od przodu do tyłu jest taki sam w obu płucach. Różni się w kierunku z góry na dół. Po stronie prawej najwyżej położone jest oskrzele podtętnicze i najniżej żyła

płucna dolna. Po stronie lewej najwyżej przebiega tętnica płucna, niżej oskrzele podtętnicze i następnie żyła płucna dolna. Żyła płucna górna po obu stronach ciała leży najbardziej z przodu.
Drzewo oskrzelowe. Oskrzele g

łówne we wnęce płuca dzieli się na oskrzele płatowe, trzy po stronie prawej i dwa po stronie lewej. One dzielą się na oskrzela segmentowe, podsegmentowe,

zrazikowe i oskrzelka. Rozga

łęzienia są podobne do rozgałęzień drzewa, tworząc podziały dwudzielne regularne i nieregularne. Rozdwojenie regularne polega na tym, że oskrzele dzieli się na dwie

ga

łęzie o podobnej średnicy, nieco mniejszej od pnia macierzystego. W rozdwojeniu nieregularnym jedna z gałęzi może mieć światło znacznie większe od drugiej. Gałąź o dużej średnicy jest

przed

łużeniem pnia macierzystego, a gałąź o małej średnicy odchodzi samdzielnie od tego pnia. Taki podział określa się podziałem monopodialnym czyli jedoodejściem. Podział dychotomiczny to

podzia

ł, gdzie jedna z gałęzi ma bardzo krótki pień i dzieli się od razu na dwie następne gałęzie.

Jama op

łucnej. Opłucna jest błoną łącznotkankową pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, mającym zdolność wydzielania płynu surowiczego i jest pozbawiona gruczołów. Bogato unaczyniona

i unerwiona. Tworzy zamkni

ęty worek otaczający płuco, które można porównać do pięści wciskającej się w nadmuchany balon. Opłucna zbudowana jest z dwóch blaszek – opłucnej trzewnej lub inaczej

płucnej oraz opłucnej ściennej. Opłucna płucna pokrywa płuco i jest z nim zrośnięta. Opłucna ścienna położona jest bardziej zewnętrznie i wyścieła jamę klatki piersiowej. Między blaszką opłucnej
płucnej i ściennej znajduje się szczelinowata przestrzeń zawierająca nieznaczną ilość płynu surowiczego, nazywana jamą opłucnej. Jest jamą surowiczą. Niewielka ilość płynu surowiczego, który się w
niej znajduje zapewnia mo

żliwość przesuwania się płuca bez tarcia o ściany klatki piersiowej. Opłucna ścienna jest nieprzesuwalnie złączona z wewnętrzną powierzchnią ścian klatki piersiowej,

przylegaj

ąc do powięzi wewnątrzpiersiowej, od dołu do przepony, a przyśrodkowo tworzy ścianę boczną śródpiersia. W zależności od miejsca przylegania wyróżnia się części: żebrową, przeponową,

śródpiersiową. Opłucną ścienną pokrywającą szczyt płuca nazywa się osklepkiem opłucnej. Osklepek opłucnej jest umocowany na stałe błoną nadopłucnową, odpowiadającą powięzi
wewn

ątrzpiersiowej, do okostnej pierwszego żebra. Na poziomie wnęki opłucna ścienna otacza bocznie korzeń płuca, przechodząc dookoła wnęki w opłucną trzewną.

Zachy

łki opłucnowe to miejsca w którym jedna część opłucnej ściennej przechodzi w drugą. Największy zachyłek nazywa się zachyłkiem żebrowo-przeponowym i powstaje przy przejściu opłucnej

żebrowej w opłucną przeponową.W miejscu przejścia opłucnej śródpiersiowej w przeponową powstaje zachyłek przeponowo-śródpiersiowy. Przy przejściu opłucnej żebrowej w śródpiersiową z przodu
powstaj e zachy

łek żebrowo-śródpiersiowy przedni, położony z tyłu mostka, zaś z tyłu zachyłek żebrowo-śródpiersiowy tylny, położony do przodu kręgosłupa. Za przybliżone granice opłucnej

mo

żna uznać:

o

U góry osklepek op

łucnej przylegający do szczytu płuc, wystający powyżej poziomu obojczyków

o

W linii mostkowej – 6

żebro

o

W linii

środkowo-obojczykowej – 8 żebro

o

W linii pachowej – 10

żebro

o

W linii

łopatkowej – 11 żebro

o

W linii przykr

ęgosłupowej – 12 żebro.

Po stronie lewej granica dolna przebiega nieco ni

żej (ok. 1 cm) jak po stronie prawej.

Unaczynienie czynno

ściowe płuc. W krążeniu czynnościowym naczyniem doprowadzającym krew są tętnice płucne prawa i lewa, powstające z rozdwojenia pnia płucnego. Wśród gałęzi obu tętnic

płucnych wyróżnia się gałęzie do płata górnego, środkowego i dolnego. Odcinek tętnicy płucnej od miejsca odejścia rozgałęzień dla płata górnego do miejsca odejścia odgałęzień dla płata środkowego lub
ga

łęzi języczkowych nazywany jest częścią międzypłatową, następny odcinek kończący się odejściem gałęzi do segmentów podstawnych płata dolnego – częścią podstawną. Gałęzie segmentowe

dziel

ą się na gałęzie podsegmentowe, zrazikowe i kolejne coraz mniejsze. Najmniejsze tętnice towarzyszące oskrzelkom końcowym jako gałęzie końcowe mają całkowitą warstwę mięśniową. Ich

odga

łęzienia przebiegają z przewodzikami pęcherzykowymi. Z włośniczek oplatających pęcherzyki płucne powstają naczynia zawłosowate, które z kolei łączą się w żyłki. Powstają z nich żyłki

mi

ędzygronkowe, następnie międzyzrazikowe, a one tworzą gałąź śródsegmentową, przebiegającą wewnątrz segmentu i gałąź międzysegmentową, która przebiega na obrzeżach segmentu, wyznaczając

jego granic

ę.

Unaczynienie od

żywcze płuc zapewniają gałęzie oskrzelowe, które towarzyszą oskrzelom. Wyróżnia się gałęzie oskrzelowe tylne, odchodzące od części początkowej aorty piersiowej i przednie,

bior

ące początek od tętnicy piersiowej wewnętrznej. Dla oskrzela głównego lewego występują dwie gałęzie oskrzelowe tylne, a dla oskrzela głównego prawego jedna. Gałęzie oskrzelowe przednie

nastomiast wyst

ępują po jednej dla każdego oskrzela głównego. Gałęzie oskrzelowe przebiegają najczęściej na tylnej powierzchni oskrzeli. Unaczyniają błonę śluzową, mięśniową i włóknistą piersiowej

cz

ęści tchawicy oraz jej rozdwojenie, oskrzela główne, płatowe, segmentowe, podsegmentowe, zrazikowe, oskrzelka, gruczoły wydzielnicze, ochrzęstną, opłucną płucną, węzły chłonne, ściany tętnic i żył

płucnych oraz nerwy.
Unaczynienie ch

łonne płuc i opłucnej. Naczynia chłonne w płucach rozmieszczone są w tkance łącznej. W związku z tym można wyróżnić dwie grupy naczyń chłonnych:

Ø Sie

ć chłonną powierzchowną znajdującą się w obszarze podopłucnowym

Ø Sie

ć chłonną głeboką towarzyszącą rozgałęzieniom oskrzeli, tętnic i żył płucnych.

Naczynia tej ostatniej pod

ążają w kierunku wnęki płuca, uchodząc do węzłów chłonnych oskrzelowo-płucnych i tchawiczo-oskrzelowych grupy górnej i dolnej.

Mo

żna wyróżnić dwa obszary spływu chłonki z płuc – obszar górny, zajmujący płaty górne i płat środkowy, skąd chłonka odpływa do górnej grupy węzłów oskrzelowo-płucnych, tchawiczo-oskrzelowych

górnych i przytchawiczych, oraz obszar dolny, obejmuj

ący płaty dolne, skąd chłonka odpływa do dolnej grupy węzłów oskrzelowo-płucnych, tchawiczo-oskrzelowych dolnych, oraz więzłów chłonnych

wi

ęzadła płucnego i stąd przez przeponę do węzłów chłonnych zaotrzewnowych i śródpiersiowych tylnych. Najczęściej obustronnie występują dwa pnie oskrzelowo-śródpiersiowe – przedni i tylny.

Pnie przednie uchodz

ą bezpośrednio do prawego kąta żylnego. Pień tylny prawy uchodzi do przewodu chłonnego prawego. Pień oskrzelowo-śródpiersiowy tylny lewy uchodzi do przewodu piersiowego.

Odp

ływ chłonki z opłucnej żebrowej odbywa się za pośrednictwem naczyń podopłucnowych, naczyniami chłonnymi międzyżebrowymi, do węzłów międzyżebrowych przednich i tylnych.

Unerwienie p

łuc i opłucnej. Płuco unerwione jest przez splot płucny, utworzony przez gałęzie oskrzelowe przednie i tylne części piersiowej nerwu błędnego, prowadzące włókna przywspółczulne oraz

ga

łęzie płucne splotu aortowego, prowadzące włókna współczulne odchodzące od zwoów części piersiowej pnia współczulnego, a takż przez gałęzie czuciowe od nerwu przeponowego.

Mechanizm oddychania. Polega na dostarczeniu organizmowi tlenu i wydalania z organizmu dwutlenku w

ęgla. W procesie tym wyróżnia się:

Ø Oddychanie zewn

ętrzne, czyli transport gazów do organizmu i na zewnątrz

Ø Oddychanie wewn

ętrzne polegające na procesach przebiegających wewnątrz komórek

Oddychanie zewn

ętrzne składa się z wdechu oraz wydechu. Wdech jest aktem czynnym polegającym na skurczu mięśni wdechowych, co powoduje zwiększenie objętości klatki piersiowej. Pociąga to

za sob

ą powstanie w jamie opłucnej i w jamie klatki piersiowej ujemnego ciśnienia w pęcherzykach płucnych i drzewie oskrzelowym, a w następstwie napływ powietrza do płuc. Skurcz mięśni

oddechowych jest efektem dzia

łania autonomicznego ośrodka oddychania, położonego w rdzeniu przedłużonym, a na jego czynność wpływa prężność tlenu i dwutlenku węgla we krwi tętniczej oraz

st

ężenie jonów wodorowych w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Przepona jest najwa

żniejszym mięśniem wdechowym, stanowi 75% siły wdechu. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne mają dużo mniejsze znaczenie przy wdechu. Podczas intensywnego, głębokiego

oddychania w

łączają się także pomocnicze mięśnie wdechowe.

Spokojny wydech jest aktem biernym, w którym rol

ę odgrywa siła ciężkości oraz sprężystość płuc i klatki piersiowej z chwilą ustania wdechu. Podczas intensywnego wydechu następuje jednak skurcz

mi

ęśni brzucha i mięśni międzyżebrowych wewnętrznych, a podczas kaszlu dodatkowo dołącza się mięsień najszerszy grzbietu.

Prze

łyk stanowi cewę mięśniową łączącą gardło z żołądkiem. Jego długość wynosi 23-25 cm, a odległość od przednich zębów do żołądka 37-41 cm. Rozpoczyna się na wysokości 6 kręgu szyjnego,

przez otwór klatki piersiowej wchodzi do

śródpiersia górnego, skąt przez śródpiersie tylne kieruje się do rozworu przełykowego przepony, przez który przechodzi do jamy brzusznej. Wyróżnia się jego

cz

ęść szyjną, część piersiową i część brzuszną. Ściana przełyku od wewnątrz pokryta jest pofałdowaną błoną śluzową wysłaną nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Spoczywa ona na

łącznotkankowej blaszce właściwej. Na zewnątrz od niej znajduje się gruba blaszka mięśniowa błony śluzowej. Tkanka podśluzowa jest gruba i luźna. Znajdują się w niej gruczoły przełykowe. W błonie
mi

ęśniowej wyróżnia się zewnętrzną warstwę włókien podłużnych i okrężnych. Błona zewnętrzna utworzona przez luźną tkankę łączną łaczy przeły z otworami sąsiednimi. Światło przełyku nie jest

jednakowe. Znajduj

ą się tu trzy przewężenia. Górne leży w przejściu gardła w przełyk, środkowe na wysokości rozdwojenia tchawicy i dolne przy przejściu przez przeponę. Powierzchnia tylna u góry

przylega do blaszki przedkr

ęgowej powięzi szyi, poniżej do kręgosłupa i przewodu piersiowego. W śródpiersiu tylnym między przesuwający się na lewo i do przodu przełyk a kręgosłup wsuwa się aorta

piersiowa. Powierzchnia przednia prze

łyku przylega do tchawicy i oskrzela głównego lewego, poniżej do lewego przedsionka. W bruździe między tchawicą a przełykiem biegną nerwy krtaniowe wsteczne.

Cz

ęść brzuszna sąsiaduje od tyłu z odnogą lewą przepony, od przodu z lewym płatem wątroby. Przełyk w części szyjnej jest unaczyniony przez gałęzie tętnicy tarczowej dolnej, w części piersiowej przez

ga

łęzie odchodzące od aorty piersiowej i gałęzi oskrzelowych, w części brzusznej przez tętnicę żołądkową lewą i tętnicę przeponową dolną lewą.

Żyły przełyku odprowadzają krew do żył tarczowych dolnych, nieparzystej, nieparzystej krótkiej i żołądkowej lewej. Tworzą one obfite sploty żylne w tkance podśluzowej, łączące układ żyły głównej górnej
z uk

ładem żyły wrotnej. Mięśniówkę poprzecznie prążkowaną przełyku zaopatrują nerwy krtaniowe wsteczne, a mięśniówkę gładką sploty przełykowe. Włókna nerwów błędnych pobudzają perystaltykę,

włókna współczulne hamują. Włókna czuciowe przełyku biegną drogą nerwów błędnych oraz głównie od IV-V segmentu piersiowego rdzenia kręgowego.
Grasica jest gruczo

łem dokrewnym położonym w dolnej części szyi (część szyjna) i śródpiersiu górnym (część piersiowa). Pełny rozwój wykazuje tylko w wieku dziecięcym. Pokryta jest mocną torebką

łącznotkankową, od której odchodzą przegrody oddzielające płaciki grasicy. W części szyjnej od przodu sąsiaduje z blaszką przedtchawiczą powięzi szyi i mięśniem mostkowo-tarczowym, od tyłu z
tchawic

ą. W części piersiowej przylega powierzchnią przednią do górnej części mostka i chrząstek żebrowych, powierzchnią tylną zaś do żył ramienno-głowowych i głównej górnej, łuku aorty i jego gałęzi,

tchawicy i osierdzia. Unaczynienie pochodzi od t

ętnicy piersiowej wewnętrznej. Żyły odprowadzają krew do żył piersiowej wewnętrznej, tarczowej dolnej i ramienno-głowowych. Grasica unerwiona jest

przez uk

ład autonomiczny.

Naczynia t

ętnicze klatki piersiowej

Ø Pie

ń płucny wychodzi ze stożka tętniczego komory prawej serca. Początkowy odcinek pnia płucnego to trzy uwypuklenia zwane zatokami odpowiadające płatkom zastawki półksiężycowatej. Odcinek

ten nazywa si

ę opuszką pnia płucnego. Pień płucny biegnie skośnie ku górze i w lewo. Pniżej łuku aorty dzieli się na dwie tętnice płucne – prawą i lewą. Tętnica płucna prawa biegnie do przodu od

prawego oskrzela g

łównego, tętnica płucna lewa kieruje się do przodu od lewego oskrzela głównego. Od miejsca podziału rozpoczyna się więzdło tętnicze, które jest pozostałością przewodu

tętniczego. Kończy się na końcu łuku aorty.

Ø Aorta, czyli t

ętnica główna. Wychodzi ze stożka tętniczego komory lewej. Wyróżnia się w niej aortę wstępującą, łuk aorty i aortę zstępującą, która dzieli się na aortę piersiową i aortę brzuszną.

o

Aorta wst

ępująca przebiega od lewej komory do drugiego stawu mostkowo-żebrowego. Początkowy odcinek – opuszka aorty – jest pogrubiały i składa się z trzech zatok aorty utworzonych przez

uwypuklenie

ściany aorty na poziomie płatków zastawek półksiężycowatych. Aorta wstępująca leży w worku osierdziowym i kieruje się ku górze na prawo i lekko do przodu. Po stronie prawej

sąsiaduje z uszkiem prawym i żyłą główną górną, po lewej z pniem płucnym, z tyłu z lewym przedsionkiem i tetnicą płucną prawą. Od przodu początkowo pokrywa ją uszko prawe i pień płucny,
nast

ępnie graniczy z płucem prawym i caiłem tuszczowym grasicy. Od aorty wstępującej na poziomie zatok odchodzą tętnice wieńcowe – prawa i lewa.

o

Łuk aorty biegnie skośnie od drugiego stawu mostkowo-żebrowego prawego do strony lewej czwartego kręgu piersiowego. Jego powierzchnia tylno-prawa sąsiaduje z tchawicą, węzłami tchawiczo-
oskrzelowymi górnymi lewymi, przewodem piersiowym i cz

ęścią głęboką splotu sercowego. Na powierzchni przednio-lewej krzyżuje się żyła ramienno-głowowa lewa, lewy nerw przeponowy i nerw

błędny. Po bokach powierzchnię tę przykrywają oba worki opłucnowe. Na wypukłej powierzchni górnej odchodzą: pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa i tętnica podobojczykowa
lewa, czasami t

ętnia tarczowa najniższa.

o

Aorta piersiowa rozpoczyna si

ę po stronie lewej czwartego kręgu piersiowego, kończy zaś na powierzchni przedniej dwunastego kręgu piersiowego. Od tyłu przylega do kręgosłupa, żyły nieparzystej

krótkiej i nieparzystej krótkiej dodatkowej. Po stronie prawej s

ąsiaduje z żyłą nieparzystą i przewodem piersiowym, po lewej zaś z opłucną śródpiersiową i płucem lewym. Powierzchnia przednia aorty

piersiowej przylega do korzenia p

łuca lewego, osierdzia i przełyku. Gałęzie aorty piersiowej dzieli się na trzewne i ścienne. Do pierwszych z nich zalicza się gałęzie oskrzelowe przełykowe,

śródpiersiowe i osierdziowe. Gałęziami ściennymi są tętnice: międzyżebrowe tylne, podżebrowe i przeponowe dolne.

o

Pie

ń ramienno-głowowy odchodzi od początkowego odcinka łuku aorty na wysokości górnego brzegu drugiego żebra prawego i kończy się na górnym brzegu prawego stawu mostkowo-

obojczykowego. Przednia powierzchnia s

ąsiaduje z żyłą ramienno-głowową prawą, grasicą lub ciałem tłuszczowym i prawymi mięśniami – mostkowo-tarczowym i mostkowo-gnykowym. Od strony

tylnej przylega do tchawicy. Po prawej le

żą żyły ramienno-głowowa prawa i główna górna oraz opłucna, po lewej zaś tętnica szyjna wspólna lewa. Pień ramienno-głowowy rozdziela się na tętnice:

podobojczykow

ą prawa i szyjną wspólną prawą.

o

Tętnica podobojczykowa po prawej stronie odchodzi od pnia ramienno-głowowego, po lewej zaś od łuku aorty. Przechodzi przez otwór górny klatki piersiowej i nad osklepkiem opłucnej łukiem
wypuk

łym ku górze kieruje soę do tylnej szczeliny mięśni pochyłych, gdzie układa się w bruździe tętnicy podobojczykowej na pierwszym żebrze, kończąc się na jego brzegu zewnętrznym. Od tego

miejsca przybiera nazw

ę tętnicy pachowej. W przebiegu wyróżnia się części wstępującą, szczytową i zstępującą. Część wstępująca po lewej przykryta jest początkowo opłucną, po prawej leży do tyłu

od mi

ęśni mostkowo-tarczowego i mostkowo-gnykowego. Po jej powierzchni przedniej biegnie nerw błędny prawy. Od prawego nerwu będłego odchodzi nerw krtaniowy wsteczny, który owija się

doko

ła tętnicy. Część szczytowa tętnicy podobojczykowej leży do tyłu od mięśnia pochyłego przedniego. W odcinku przyśrodkowym ku przodowi przebiega nerw przeponowy. Część zstępująca

tetnicy podobojczykowej le

ży w trójkące łopatkowo-obojczykowym, układając się w bruździe na pierwszym żebrze.

o

Tętnica kręgowa odchodzi od części wstępującej tętnicy podobojczykowej i kieruje się ku górze, przykryta blaszką przedkręgową powięzi szyi i mięśniem długim szyi. Następnie wchodzi do otworu
wyrostka poprzecznego szóstego kr

ęgu szyjnego i biegnie ku górze przez otwór wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Między pierwszym a drugim kręgiem szyjnym tętnica kręgowa tworzy łuk

wypuk

ły ku tyłowi. Po wyjściu z wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego układa się w bruździe tętnicy kręgowej tego kręgu, tworząc łuk poziomy ku tyłowi, widoczny w trójkącie podpotylicznym.

Nast

ępnie tętnica przebija błonę szczytowo-potyliczną tylną i oponę twardą wchodząc przez otwór wielki do jamy czaszki, gdzie na stoku oba naczynia łączą się w tętnicę podstawną.

o

Tętnica piersiowa wewnętrzna po odejściu od dolnego obwodu tętnicy podobojczykowej kieruje się przez otwór górny do klatki piersiowej. Biegnie ona po wewnętrznej powierzchni chrząstek żeber
prawdziwych w odleg

łości 1-2 cm od bocznego brzegu mostka. W odcinku górnym przykryta powięzią wewnątrzpiersiową, a w dolnym mięśniem poprzecznym klatki piersiowej. W szóstej przestrzeni

mi

ędzyżebrowej dzieli się na tętnicę mięśniowo-przeponową i tętnicę nadbrzuszną górną.

o

Pie

ń tarczowo-szyjny odchodzi od części wstępującej tętnicy podobojczykowej i oddaje gałęzie: tętnicę tarczową dolną, nadłopatkową i poprzeczną szyi.

o

Pie

ń ębrowo-szyjny odchodzi od tylnego obwodu tętnicy podobojczykowej i kieruje się w stronę pierwszego żebra, gdzie dzieli się na tętnicę szyjną głęboką i międzyżebrową najwyższą.

Ø Ga

łęzie aorty piersiowej

o

Ga

łezie trzewne

· Gałęzie oskrzelowe
· Gałęzie przełykowe
· Gałęzie śródpiersiowe

o

Ga

łęzie ścienne

· Tętnice międzyżebrowe tylne
· Tętnica podżebrowa
· Tętnice przeponowe

Żyły klatki piersiowej
Ø

Żyła podobojczykowa jest przedłużeniem żyły pachowej, rozpoczyna się na brzegu zewnętrznym pierwszego żebra, a kończy w kącie żylnym przez połączenie z żyłą szyjną wewnętrzną. Zatacza łuk
nad pierwszym

żebrem w bruździ żyły podobojczykowej i szczelinie przedniej mięśni pochyłych, przykryta przez obojczyk. Dopływy jej są zmienne.

Ø

Żyła ramienno-głowowa rozpoczyna się od tyłu od stawu mostkowo-obojczykowego z połączenia żył: szyjnej wewnętrznej i podobojczykowej. Połączenie tych naczyń nosi nazwę kąta żylnego.
Ko

ńczą się przechodząc w żyłę główną górną. Dopływami są żyły tarczowa dolna, tarczowe najniższe, kręgowe, szyjna głęboka, szyjna zewnętrzna, osierdziowo-przeponowe, piersiowe wewnętrzne,

mi

ędzyżebrowa górna, grasicze, osierdziowe, śródpiersiowe, oskrzelowe, tchawicze oraz przełykowe.

Ø

Żyły piersiowe wewnętrzne powstają z połączenia żył mięśniowo-przeponowych i nadbrzusznych górnych, towarzysząt tętnicom o tej samej nazwie. Dopływami ich są żyły międzyżebrowe przednie,
ga

łęzie przeszywające i mostkowe.

Ø

Żyły osierdziowo-przeponowe towarzyszą tętnicy o tej samej nazwie

Ø

Żyła międzyżebrowa górna jest krótkim naczyniem, do którego uchodzą kręgowe końce ży międzyżebrowych tylnych górnych trzech lub czterech międzyżebrzy.

Ø

Żyła główna górna powstaje z połączenia obu żył ramienno-głowowych z tyłu od chrząstki pierwszego żebra. Naczynie to biegnie w dół do przedsionka prawego. Po stronie prawej przylega do płuca
prawego, oddzielone op

łucną śródpiersiową, po stronie leej sąsiaduje z aortą wstępującą. Od przodu przykryta jest brzegiem przednim płuca prawego, od tyłu krzyżuje się z korzeniem płuca prawego.

Głównym dopływem żyły głównej górnej jest żyła nieparzysta. Poza tym mogą uchodzić do niej drobne żyły osierdziowe, oskrzelowe, śródpiersiowe przednie i grasicze.

Ø

Żyły nieparzyste
o

Żyła nieparzysta powstaje z dwóch korzeni. Zewnętrzny jest utworzony przez żyłę lędźwiową wstępującą, wewnętrzny zaś przez gałąź odchodzącą od żyły głównej dolnej albo żyły nerkowej. Biegnie
ku górze, przechodzi przez szczelin

ę przyśrodkową odnogi prawej przepony do klatki piersiowej i biegnie wzdłuż kręgosłupa piersiowego. Do opływów zalicza się żyłę nieparzystą krótką, nieparzystą

krótk

ą dodatkową oraz gałęzie ścienne i trzewne odpowiadające odgałęzieniom aorty piersiowej.

o

Żyła nieparzysta krótka powstaje po lewej stronie kręgosłupa analogicznie jak żyła nieparzysta. Do klatki piersiowej wchodzi przez szczelinę odnogi lewej przepony i na wysokości 7 kręgu
piersiowego uchodzi do

żyły nieparzystej. Dopływami trzewnymi są żyły przełykowe i śródpiersiowe, ściennymi zaś żyły miedyżebrowe tylne lewe i żyła podżebrowa lewa oraz często żyła nieparzysta

krótka dodatkowa.

o

Żyła nieparzysta krótka dodatkowa biegnie w dół wzdłuż lewego brzegu kręgosłupa. Dopływami jej są żyły międzyżebrowe górne tylne lewe oraz żyy oskrzelowe i śródpiersiowe.

Ø

Żyły kręgosłupa. Zalicza się do nich sploty żylne kręgowe zewnętrzne i wewnętrzne przednie i tylne, międzykręgowe i rdzeniowe.

Kr

ążenie płodowe. Krew do płodu dopływa do łożyska dwiema tętnicami pępkowymi. Z łożyska do płodu krew tętnicza płynie żyłą pępkową, która uchodzi do lewej gałęzi żyły wrotnej. Wcześniej

oddaje ona przewód

żylny łączący ją z żyłą główną dolną. Krew tętnicza z wątroby uchodzi do żyły głównej dolnej, która odpływa do przedsionka prawego. Z przedsionka prawego krew przez otwór

owalny dostaje si

ę do przedsionka lewego, a dalej do komory lewej i aorty. Z żyły głównej górnej krew dostaje się do komory prawej, dalej do pnia płucnego i przez przewód tętniczy do aorty. Po

urodzeniu otwór owalny si

ę zamyka, a przewód żylny i tętniczy zarastają.

Nerwy klatki piersiowej
· Nerwy międzyżebrowe występują w 12 parach, są gałęziami brzusznymi nerwów rdzeniowych piersiowych. Dzielą się na górne i dolne. Górne biegną na całej długości w międzyżebrzu, wchodząc w

sk

ładjego powrózka naczyniowo-nerwowego, leżąc najniżej w stosunku do naczyń. Dolne nerwy międzyżebrowe opuszczają międzyżebrza i kieruj się do ściany brzucha. Ich gałęzie mięśniowe

zaopatruj

ą mięśnie międzyżebrowe i poprzeczny klatki piersiowej, mięśnie ściany przednio-bocznej brzucha oraz mięśnie grzbietu: zębaty tylny górny i dolny oraz dźwigacze żeber. Gałęzie skórne

unerwiaj

ą sórę bocznej i przedniej ściany klatki piersiowej i jamy brzusznej. Ponadto nerwy międzyżebrowe zaopatrują opłucną żebrową, otrzewną ścienną przedniej i bocznej ściany jamy brzusznej,

stawy

żebrowo-kręgowe i żebrwa.

· Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych piersiowych unerwiają mięśnie głębokie grzbietu i skórę grzbietu.

· Nerw przeponowy jest gałęzią splotu szyjnego, biegnie po mięśniu pochyłym przednim i następnie między tętnicą, a żyłą podobojczykową wchodzi do klatki piersiowej. Układa sięw śródpiersiu przednim

mi

ędzy opłucną śródpiersiową a osierdziem w towarzystwie tętnicy osierdziowo-przeponowej i dochodzi do przepony. Unerwia ruchowo przeponę oraz opłucną śródpiersiową i przeponową, osierdzie i

otrzewn

ą przeponową. Z klatki piersiowej nerw przeponowy wchodzi do jamy brzusznej. Po stronie prawej przechodzi przez otwór żyły głównej dolnej, a po stronie lewej przez rozwór przełykowy lub

pomi

ędzy odnogami przepony.

· Nerw błędny – odcinek piersiowy. Nerw błędny prawy, wchodząc do klatki piersiowej, krzyżuje tętnicę podobojczykową, lewy łuk aorty, oddając nerwy krtaniowe wsteczne. Krzyżuje od tyłu korzeń płuca.

Kieruje si

ę do przełyku, przy czym nerw błędny prawy na jego powierzchnię tylną, a lewy na powierzchnię przednią, rozgałęziając się i tworząc splot przełykowy przedni i tylny. W dolnym odcinku

prze

łyku ze splotów powstają pnie błędne przedni i tylny. Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego kierują się do splotu sercowego, tchawicy, oskrzeli, przełyku, opłucnej śródpiersiowej i osierdzia.

Nerw b

łędny oddaje:

1. Ga

łęzie sercowe piersiowe

2. Ga

łęzie oskrzelowe

3. Ga

łęzie śródpiersiowe

· Odcinek piersiowy pnia współczulnego składa się z 10-12 zwojów piersiowych połączonych gałęziami międzyzwojowymi. Pień współczulny położony jest na głowach żeber, przykryty opłucną żebrową.

Do jego ga

łęzi należą gałęzie łączące białe i szare, gałęzie do splotu piersiowego i splotów wtórnych, nerw trzewny większy, nerw trzewny mniejszy, oraz nerw trzewny najniższy.

Sploty nerwowe klatki piersiowej. G

łównym splotem nerwowym klatki piersiowej jest splot śródpiersi owy, który położony jest w okolicy dużych naczyń wychodzących i uchodzących do serca, pod

łukiem aorty oraz pomiędzy aortą zstępującą i przełykiem. Włókna współczulne do splotu piersiowego pochodzą z odcinka szyjnego pnia współczulnego jako nerwy sercowe szyjne oraz z 5 górnych
zwojów piersiowych pnia wspó

łczulnego jako nerwy trzewne piersiowe, które dochodząc do splotów wtórnych nazywają się gałęziami sercowymi, oskrzelowymi i śródpiersiowymi. Od splotu

śródpiersiowego odchodzą sploty: sercowy, płucny i aortowy piersiowy.
Splot sercowy jest po

łożony między aortą a pniem płucnym oraz między aortą a żyłami płucnymi. Włókna współczulne doprowadzają nerwy sercowe szyjne górne, środkowe i dolne oraz sercowe

piersiowe. W

łókna przywspółczulne pochodzą z gałęzi sercowych górnych i dolnych nerwu błędnego.

Splot p

łucny leży na rpzedniej i tylne powierzchni korzenia płuca. Włókna współczulne pochodzą ze zwojów szyjnych i górnych zwojów piersiowych pnia współczulnego, przywspółczulne zaś z nerwów

błędnych. Rozgałęzienia splotu towarzyszą rozgałęzieniom oskrzeli i naczń.
Splot aortowy piersiowy tworz

ą gałęzie pnia współczulnego i splotu piersiowego. Otacza on aortę piersiową.

W ko

ńczynie górnej wyróżnia się obręcz kończyny górnej i część wolną na którą składają się ramię, przedramię i ręka.

Okolice topograficzne. Granice okolicy

łopatkowej odpowiadają zarysowi łopatki. Okolica obojczykowa odpowiada obrysom obojczyka. Okolica naramienna ograniczona jest brzegami mięśnia

naramiennego.Okolica pachowa i dó

ł pachowy mają kształt piramidy, którą od przodu ograniczają mięsień piersiowy większy i część mięśnia piersiowego mniejszego, od tyłu zaś mięsień podłopatkowy,

mi

ęsień najszerszy grzbietu i mięsień obły większy, przyśrodkowo ściana boczna klatki piersiowej z mięśniem zębatym przednim, bocznie staw ramienny, szyjka chirurgiczna kości ramiennej, mięsień

kruczo-ramienny i g

łowa krótka mięśnia dwugłowego ramienia, podstawę zaś stanowi skóra dołu pachowego. Okolicę ramieniową od góry ogranicza przyczep mięśnia piersiowego większego do kości

ramiennej, od do

łu linia przechodząca 3 cm powyżej zgięcia łokciowego. Okolicę tę tworzą dwie bruzdy – boczna i przyśrodkowa mięśnia dwugłowego ramienia, które dzielą się na okolicę ramienia

przedni

ą i tylną. Łokieć oraz okolicę łokciową przednią i tylną od góry ogranicza dolna granica ramienia, a od dołu linia przebiegająca 3 cm poniżej zgnięcia łokciowego. Dół łokciowy znajduje się w

okolicy

łokciowej przedniej. Ograniczają go trzy uwypuklające się mięśnie – od góry mięsień ramienny, bocznie i przyśrodkowo grupy mięśni rozpoczynające się na nadkłykciach bocznym i

przy

środkowym kości ramiennej. Przedramię i okolicę przedramieniową przednią i tylną od góry ogranicza dolna granica okolicy łokciowej, a od dołu linia łącząca wyrostki rylcowate kości

promieniowej i

łokciowej. Rękę od góry ogranicza dolna granica przedramienia. W obrębie ręki wyróżnia się grzbiet i dłoń. Na grzbiecie ręki można wydzielić okolicę grzbietową nadgarstka i

śródręcza. Na dłoni wyodrębniono okolicę nadgarstka dłoniową zwaną też przednią, kłąb, wyniosłość kłębu, kłębik i wyniosłość kłębiku, okolicę śródręcza dłoniową oraz palce, wśród których
wyró

żnia się palec pierwszy – kciuk, palec drugi – wskaziciel, palec trzeci – środkowy, palec czwarty – obrączkowy, palec piąty – mały. Rozróżnia się powierzchnie dłoniowe i grzbietowe

palców.
Ko

ści kończyny górnej dzieli się na kości obręczy i kości części wolnej.

Ko

ści obręczy kończyny górnej.

Ø

Łopatka jest kością płaską kształtu trójkątnego; ma dwie powierzchnie. Powierzchnia żebrowa albo przednia jest wklęsła w formie dołu podłopatkowego. Powierzchnia tylna wypukła przedzielona jest

grzebieniem

łopatki na dół nadgrzebieniowy i dół podgrzebieniowy. Grzebień łopatki przedłuża się ku bokowi i ku górze w wyrostek barkowy. Na łopatce wyróżnia się trzy brzegi: przyśrodkowy,

boczny i górny, oraz trzy

kąty: górny, dolny i zgrubiały boczny. Na brzegu górnym znajduje się wcięcie łopatki. W obrębie kąta bocznego znajduje się wydrążenie stawowe pokryte powierzchnią

stawow

ą stanowiącą panewkę stawową służącą do połączenia z głową kości ramiennej. Powyżej wydrążenia znajdują się guzek nadpanewkowy, a poniżej guzek podpanewkowy. Nad guzkiem

nadpanewkowym wznosi si

ę skierowany do przodu wyrostek kruczy. Do wszystkich wymienionych brzegów, wyrostków i nierówności kostnych przyczepiają się odpowiednie mięśnie.

Ø Obojczyk jest ko

ścią długą wygiętą esowato. Wyróżnia się w nim trzon, koniec mostkowy i koniec barkowy. Na bardziej zgrubiałym końcu mostkowym widoczna jest powierzchnia stawowa

mostkowa

łącząca się z odpowiednią powierzchnią stawową na rękojeści mostka. Na powierzchni dolnej końca mostkowego obojczyka znajduje się wycisk więzadła żebrowo-obojczykowego. Na

bardziej sp

łaszczonym końcu barkowym występuje powierzchnia stawowa barkowa łącząca się z odpowiednią powierzchnią stawową na wyrostku barkowym łopatki. Na dolnej powierzchni końca

barkowego obojczyka wyst

ępują guzek stożkowaty i kresa czworoboczna. Na powierzchni dolnej trzonu obojczyka znajduje się bruzda mięśnia podobojczykowego.

Ko

ściec części wolnej kończyny górnej

o

Ko

ść ramienna to typowa kość długa, największa spośród kości kończyny górnej. Koniec bliższy ma kształt głowy, na której znajduje się powierzchnia stawowa łącząca się z odpowiednią powierzchnią

stawow

ą łopatki. Na obrzeżu powierzchni stawowej znajduje się szyjka anatomiczna, tuż za nią dwa guzki – guzek większy leży bocznie i ku tyłowi, a guzek mniejszy bardziej ku przodowi. Od

ka

żdego z nich biegnie w dół grzebień guzka większego i mniejszego. Między guzkami i grzebieniami jest bruzda międzyguzkowa, w której przebiega ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego

ramienia. Poni

żej guzków kości ramiennej znajduje się szyjka chirurgiczna. Trzon kości ramiennej w części bliższej na przekroju jest cylindryczny, a w części dalszej trójkątny, stąd wyróżnia się trzy

powierzchnie – przednio-przy

środkową, przednio-boczną i tylną. Brzeg boczny przechodzi ku dołowi w grzebień ponadkłykciowy boczny, a brzeg przyśrodkowy w grzebień ponadkłykciowy

przy

środkowy. Na powierzchni przednio0bocznej na wysokości 1/3 górnej widoczna jest guzowatość naramienna. Tylną powierzchnię dzieli skośnie bruzda nerwu promieniowego, która

rozpoczyna si

ę na brzegu przyśrodkowym na wysokości 1/3 górnej, a kończy z boku na 1/3 dolnej. Koniec dalszy jest rozszerzony, spłaszczony i wygięty nieco ku przodowi. Nosi on miano kłykcia

ko

ści ramiennej. Po stronie zarówno bocznej, jak i przyśrodkowej kłykcia widoczne są nadkłykcie. Nadkłykieć przyśrodkowy jest znacznie większy od bocznego, a na jego powierzchni tylnej

widoczna jest bruzda nerwu

łokciowego. Między nadkłykciami od przodu znajdują się dwie powierzchnie stawowe. Powierzchnia boczna ma kształt główki, nad nią jest dół promieniowy, do którego

wchodzi g

łowa kości promieniowej. Powierzchnia stawowa główki kości ramiennej łączy się z powierzchnią stawową dołka stawowego kości promieniowej. Przyśrodkowa powierzchnia stawowa

ko

ści ramiennej ma postać bloczka, który odpowiada powierzchni wcięcia bloczkowego kości łokciowej. Od przodu nad bloczkiem jest dół wyrotka dziobiastego, a od tyłu znajduje się dół

wyrostka

łokciowego.

o

Ko

ści przedramienia

· Kość łokciowa jest dłuższa i delikatniejsza od promieniowej. Koniec bliższy jest znacznie masywniejszy od dalszego i ma dwa wyrostki ograniczające wcięcie bloczkowe, z których większy –

wyrostek

łokciowy, ogranicza je od tyłu, a mniejszy – wyrostek dziobiasty od przodu. Poniżej wyrostka dziobiastego znajduje się guzowatość kości łokciowej. Na stronie bocznej końca bliższego

wyst

ępuje wcięcie promieniowe. Trzon kości łokciowej ma na przekroju kształt trójkątny, stąd też wyróżnia się na nim trzy brzegi i trzy powierzchnie; brzegi: przedni, tylny i międzykostny oraz

powierzchnie: przednia, przy

środkowa i tylna, na której w górnym odcinku widoczny jest grzebień mięśnia odwracacza. Koniec dalszy kości łokciowej jest znacznie cieńszy od kości

promieniowej. Ma posta

ć głowy z widoczną powierzchnią stawową stanowiącą obwód stawowy. Na szczycie głowy widoczny jest wyrostek rylcowaty.

· Kość promieniowa jest znacznie masywniejsza od łokciowej. Koniec bliższy stanowi głowa, na której są dwie powierzchnie stawowe. Jedna jest na dołku stawowym, który łączy się z powierzchnią

stawow

ą główki kości ramiennej. Druga znajduje się na obwodzie stawowym głowy. Poniżej głowy jest szyjka, trzon ma kształt trójkątny, widoczne są tu trzy brzegi i trzy powierzchnie: brzeg

przedni, brzeg tylny i brzeg mi

ędzykostny; oraz powierzchnie: przednia, na której w części bliższej znajduje się guzowatość promieniowa, powierzchnia tylna i boczna. Koniec dalszy jest

zgrubia

ły, zakończony powierzchnią stawową nadgarstkową do połączenia z kością łódeczkowatą i księżycowatą. Od strony bocznej powierzchnię nadgarstkową ogranicza wyrostek rylcowaty,

po stronie przy

środkowej zaś wcięcie łokciowe z powierzchnią stawową dla obwodu stawowego głowy koci łokciowej.

o

Ko

ści ręki

· Kości nadgarstka jest osiem. Są ułożone w dwóch szeregach – bliższym i dalszym. Łączą się ze sobą powierzchniami stawowymi, międzynadgarstkowymi i śródnadgarstkowymi. Kość łódeczkowata

jes pierwsz

ą w szeregu bliższym, licząd od strony kości promieniowej. Na jej powierzchni występuje guzek. Drugą w szeregu jest kość księżycowata, trzecią jest kość trójgraniasta, a czwartą kość

grochowata, która

łączy się stawowo z powierzchnią dłoniową kości trójgraniastej. Szereg dalszy kości nadgarstka rozpoczyna kość czworoboczna większa. Na jej powierzchni dłoniowej znajduje

si

ę guzek kości czworobocznej większej, który razem z guzkiem kości łódeczkowatej tworzy wyniosłość nadgarstka promieniową. Druga w szerego to kość czworoboczna mniejsza, trzecia to

ko

ść główkowata, a czwarta to kość haczykowata z charakterystycznym wyrostkiem haczykowatym na powierzchni dłoniowej. Wyrostek ten razem z kością grochowatą tworzy wyniosłość

nadgarstka

łokciową. Obie wyniosłości nadgarstka ograniczają powstałą tu bruzdę nadgarstka.

· Kości śródręcza jest pięć; są one zaliczane do kości długich. W każdej z nich wyróżnia się dwa końce i trzon. Koniec bliższy tworzy podstawę kości śródręcza, a dalszy głowę. Na podstawach są

widoczne powierzchnie stawowe, za pomoc

ą których łączą się one z odpowiednimi powierzchniami stawowymi szeregu dalszego kości nadgarstka i sąsiadującymi ze sobą kośćmi śródręcza.

Powierzchnie stawowe g

łów łączą się z odpowiadającymi im powierzchniami podstaw paliczków. Najkrótszą, ale najmasywniejszą najgrubszą z kości śródręcza jest kość pierwsza. Do jej głowy od

strony d

łoniowej przylegają zwykle dwie małe kosteczki zwane trzeszczkami. Najdłuższą z kości śródręcza jest kość trzecia, charakteryzująca się tym, że na jej podstawie od strony grzbietowo-

promieniowej znajduje si

ę wyrostek rylcowaty. Trzony kości śródręcza są lekko wygięte w kierunku grzbietowym ręki.

· Kości palców to paliczki. Rusztowanie dla palców stanowią trzy paliczki, a więc bliższy, środkowy i dalszy. Wszystkie paliczki zalicza się do kości długich. Paliczki bliższe i środkowe zarówno na

ko

ńcach bliższych, podstawowych, jak i na końcach dalszych, głowach wykształconych w postaci bloczka mają powierzchnie stawowe łączące się z odpowiednimi powierzchniami stawowymi bądź to

głów kości śródręcza, bądź podstaw odpowiednich paliczków. Na końcu każdego paliczka dalszego występuje guzowatość zwana też guzowatością paznokciową. U podstaw niektórych paliczków
spotyka si

ę drobne kosteczki zwane trzeszczkami.

Po

łączenia kości kończyny górnej.

Ø Stawy obr

ęczy kończyny górnej.

- Staw mostkowo-obojczykowy jest jedynym po

łączeniem stawowym kończyny górnej z tułowiem. Anatomicznie jest on stawem nieregularnym, czynnościowo stawem wieloosiowym, zbliżonym do

kulistego, co zawdzi

ęcza obecności dość grubego krążka stawowego. Staw ten tworzą powierzchnie stawowe wcięcia obojczykowego rękojeści mostka i końca mostkowego obojczyka, pokryte

do

ść grubą chrząstką stawową. Otoczony jest torebką stawową z którą związany jest krążek stawowy dzielący jamę stawu na dwie części. Staw ten wzmocniony jest więzadłem mostkowo-

obojczykowym przednim i tylnym, wi

ęzadłem żebrowo-obojczykowym oraz więzadłem międzyobojczykowym. Więzadła te są dość silne i zabezpieczają przed zwichnięciem. Ruchomość stawu

nie jest zbyt du

ża. Ruch kolisty występuje podczas unoszenia obręczy kończyny, obracanie – przy wysuwaniu łopatki do przodu i do tyłu, a rotacja obojczyka – w ruchach wahadłowych ramienia. W

ruchach tych staw ramienny uczestniczy biernie.
- Staw barkowo-obojczykowy. Tworz

ą go powierzchnie stawowe końca barkowego obojczyka i wyrostka barkowego łopatki. Powierzchnie te pokryte są chrząstką stawową, a całość otoczona jest

do

ść luźną torebką stawową. Również w tym stawie znajduje się krążek stawowy, zwany też łąkotką. Staw ten wzmacniają więzadło barkowo-obojczykowe i mocne więzadło kruczo-obojczykowe,

w którym wyró

żnia się dwa pasma – więzadło czworoboczne położone tylno-bocznie i więzadło stożkowate leżące od strony przednio-przyśrodkowej.

- W obr

ębie łopatki znajdują się więzadła rozciągające sięmiędzy poszczególnymi jej częściami, które zaliczamy do więzozrostów. Do więzadeł tych należą więzadło kruczo barkowe, które przebiega

pomi

ędzy wyrostkiem kruczym i barkowym i stanowi sklepienie stawu ramiennego; więzadło poprzeczne łopatki górne, które przebiega nad wcięciem łopatki; więzadło poprzeczne łopatki dolne,

które przebiega pod szyjk

ą łopatki, pomiędzy grzebieniem i tylnym brzegiem panewki.

Ø Stawy cz

ęści wolnej kończyny górnej

- Staw ramienny jest stawem kulistym wolnym, wieloosiowym, w którym mog

ą zachodzić ruchy we wszystkich kierunkach. Jest utworzony przez powierzchnię stawową głowy kości ramiennej i

wydr

ążenie stawowe łopatki, pokryte chrząstkami stawowymi. Torebka stawowa jest luźno napięta, przymocowana do obrzeży powierzchni stawowej głowy kości ramiennej i obrąbka stawowego

łopatki. Na wysokości guzków kości ramiennej znajduje się w niej otwór, przez który wnika do jamy stawu ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia kierując się do guzka
nadpanewkowego

łopatki, będącego miejscem jego przyczepu początkowego. Ścięgno to wewnątrzstawowo znajduje się pochewce maziowej. Wspomniana dysproporcja powierzchni stawowych i luźno

napi

ęta torebka stawowa umożliwiają duży zakres ruchów, ale zarazem predysponują do zwichnięć stawu ramiennego. W pewnym stopniu zabezpieczeniem przed zwichnięciem jest sklepienie

utworzone przez p

łaskie, ale mocne więzadło kruczo-barkowe, rozpięte między wyrostkiem barkowym a kruczym. Wzmocnienie torebki stawowej stanowią więzadło kruczo-ramienne, przyczepiające

si

ę do podstawy wyrostka kruczego łopatki i do obu guzków kości ramiennej, oraz więzadła obrąbkowo-ramienne biegnące od obrąbka stawowego do guzka mniejszego. W miejscach, gdzie ścięgna

lub mi

ęśnie przebiegają nad kością występują kaletki maziowe, mająca za zadanie chronić je przed urazami ze strony kości.

- Staw

łokciowy składa się z trzech stawów objętych wspólną torebką stawową. Staw ramienno-łokciowy jest stawem zawiasowym. Torzą go powierzchnie stawowe bloczka kości ramiennej i

wci

ęcia bloczkowego kości łokciowej. W stawie tym odbywa się ruch zginania i prostowania przedramienia. Ruch zginania ogranicza wyrostek dziobiasty kości łokciowej wchodzący do dołu wyrostka

dziobiastego ko

ści ramiennej, a prostowania przez wyrostek łokciowy kości łokciowej zagłębiający się w dole wyrostka łokciowego kości ramienne. Drugi staw to staw ramienno-promieniowy. Jest

stawem kulistym. Tworz

ą go powierzchnie staowe główki kości ramiennej i dołka stawowego głowy kości promieniowej. Zachodzą w nim ruchy tylko w dwóch osiach – pionowej (obracanie) i

poprzecznej (zginanie i prostowanie). Trzecim stawem jest staw promieniowo-

łokciowy bliższy. Jest to staw obrotowy, jednoosiowy. Tworzą go powierzchnie stawowe obwodu stawowego głowy

ko

ści promieniowej i wcięcia promieniowego kości łokciowej. Torebkę stawową wszystkich trzech stawów wzmacniają więzadła poboczne promieniowe, poboczne łokciowe oraz więzadło

pier

ścieniowate kości promieniowej.

- Staw promieniowo-

łokciowy dalszy jest stawem obrotowym, zbliżonym pod względem budowy i funkcji do stawu promieniowo-łokcowego bliższego. Zasadnicza różnica polega na tym, że kość

promieniowa i

łokciowa zamieniają się tu rolami. Główką jest głowa kości łokciowej, a panewką wcięcie łokciowe kości promieniowej. Torebka stawowa, przytwierdzona na granicy powierzchni

stawowych i kr

ążka stawowego stawu promieniowo-nadgarstkowego, jest mocna, ale luźna. Tworzy też wypustkę, kaletkę maziową, która wnika ku górze między kości przedramienia. Nazywa się to

zachy

łkiem workowatym.

Ø Stawy r

ęki

- Staw promieniowo-nadgarstkowy jest stawem elipsoidalnym. Panewk

ę stanowi powierzchnia stawowa nadgarstkowa kości promieniowej i krążek stawowy, a główkę powierzchnie stawowe

szeregu bli

ższego kości nadgarstka z wyjątkiem kości grochowatej. Torebka stawowa luźno napięta, przytwierdzona jest na obrzeżach powierzchni stawowych; wzmacnia ją kilka więzadeł będących

jednocze

śnie więzadłami ręki. Więzadło poboczne nadgarstka promieniowe przebiega od wyrostka rylcowatego kości promieniowej do kości łódeczkowatej. Więzadło poboczne nadgarstka

łokciowe przebiega od wyrostka rylcowatego kości łokciowej do kości grochowatej i trójgraniastej. Więzadło poboczne nadgarstka łokciowe przebiega od wyrostka rylcowatego kości łokciowej do
ko

ści grochowatej i trójgraniastej. Bardzo pomocne i szerokie więzadło promieniowo-nadgarstkowe dłoniowe biegnie skośnymi pasmami od wyrostka rylcowatego kości promieniowej i brzegu

dłoniowego powierzchni stawowej nadgarstkowej kości promieniowej do kości łódeczkowatej, księżycowatej, trójgraniastej i łódeczkowatej. Więzadło promieniowo-nadgarstkowe grzbietowe jest
słabsze. Biegnie od brzegu grzbietowego powierzchni stawowej nadgarstkowej kości promieniowej do szeregu bliższego kości nadgarstka. Więzadł łokciowo-nadgarstkowe dłoniowe przebiega od
wyrostka rylcowatego ko

ści łokciowej do kości nadgarstka. W stawie promieniowo-nadgarstkowym zachodzą ruchy zginania , prostowania, odwodzenia, przywodzenia oraz ruchy obwodzenia, których

zakres mo

że się zwiększyć przy połączeniu z ruchami w stawie promieniowo-łokciowym dalszym.

- Stawy nadgarstka

są utworzone przez powierzchnie stawowe między sąsiadującymi ze sobą koścmi nadgarstka szeregu zrówno bliższego, jak i dalszego. Są to stawy międzynadgarstkowe, stawy

śródnadgarstkowe i staw kości grochowatej. Stawy te są wzmocnione przez więzadła – więzadło poboczne nadgarstka promieniowe i łokciowe, więzadło promieniowo-nadgarstkowe
dłoniowe i grzbietowe, więzadło dłoniowo-nadgarstkowe łokciowe, więzadła międzynadgarstkowe dłoniowe i grzbietowe, więzadła międzynadgarstkowe międzykostne, więzadło
grochowo-haczykowate i grochowo-

śródręczne. Więzadła te pozwalają na pewne niewielkie ruchy. Stawy nadgarstkowo-śródręczne tworzą płaskie powierzchnie stawowe kości nadgarstka i

odpowiadaj

ące im powierzchnie stawowe na podstawach kości śródręcza. Wyjątkiem jest staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka, który jest stawem siodełkowatym utworzonym przez siodełkowate

powierzchnie ko

ści czworobocznej większej i pierwszej kości śródręcza. Torebka stawowa jest wspólna dla stawów nadgarstkowo-śródręcznych II-V i ma trzy wypustki wnikające w szczeliny stawów

mi

ędzyśródręcznych utworzone przez płaskie powierzchnie poboczne podstaw kości śródręcza. Wszystkie te stawy są wzmocnione przez więzadło nadgarstkowo-śródręczne grzbietowe, więzadła

nadgarstkowo-

śródręczne dłoniowe, więzadła śródręczne grzbietowe i dłoniowe oraz więzadła śródręczne międzykostne.

- Stawy

śródręczno-paliczkowe zalicza się do stawów kulistych. Tworzą je powierzchnie stawowe głów kości śródręcza i odpowiadające im powierzchnie dołków stawowych podstaw

paliczków bli

ższych. Torebki stawowe przytwierdzone są na obwodach powierzchni stawowych. Wzmacniają je więzadła poboczne, więzadła dłoniowe i więzadło poprzeczne głębokie śródręcza.

W stawach tych zachodz

ą ruchy zginania i prostowania, odwodzenia i przywodzenia oraz ruchy obrotowe

- Stawy mi

ędzypaliczkowe ręki są stawami zawiasowymi, utworzonymi przez powierzchnie stawowe głów paliczków bliższych i środkowych oraz powierzchnie stawowe podstaw paliczków

środkowych i dalszych. Torebki stawowe przytwierdzone na granicy powierzcni stawowych są silnie napięte. Wzmacniają je więzadła poboczne i więzadła dłoniowe. W stawach tych odbywają się
tylko ruchy zgi

ęcia i prostowania.

Mi

ęśne obręczy kończyny górnej

Ø Mi

ęsień naramienny – ma trzy części; część obojczykowa rozpoczyna się na końcu barkowym łopatki, część barkowa rozpoczyna się na wyrostku barkowym, część grzebieniowa rozpoczyna sięna

grzebieniu

łopatki; wszystkie części kończą się wspólnie na guzowatości naramiennej. Mięsień unerwia nerw pachowy. Część obojczykowa przywodzi i rotuje do wewnątrz ramię; część barkowa

odwodzi do poziomu; cz

ęść grzebieniowa przywodzi, rotuje na zewnątrz ramię; a wszystkie części na raz dźwigają ciężar ramienia i całej kończyny

Ø Mi

ęsień nadgrzebieniowy rozpoczyna się w dole nadgrzebieniowym łopatki a kończy na powierzchni górnej guzka większego kości ramiennej. Unerwia go nerw nadłopatkowy. Mięsień odpowiada za

odwodzenie ramienia i rotacj

ę na zewnątrz.

Ø Mi

ęsień podgrzebieniowy rozpoczyna się w dole podgrzebieniowym łopatki a kończy na powierzchni środkowej guzka większego kości ramiennej. Unerwiony przez nerw nadłopatkowy. Obraca na

zewn

ątrz i przywodzi ramię.

Ø Mi

ęsień obły mniejszy rozpoczyna się na brzegu bocznym łopatki a kończy na powierzchni dolnej guzka większego kości ramiennej. Unerwiony przez nerw pachowy, obraca na zewnątrz i przywodzi

rami

ę.

Ø Mi

ęsień obły większy rozpoczyna się w brzegu bocznym i kącie dolnym łopatki, a kończy na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej. Unerwiają go nerwy podłopatkowe lub nerw piersiowo-

grzbietowy. Odpowiada za opuszczanie uniesionego ramienia, obród do wewn

ątrz i przywodzenie.

Ø Mi

ęsień podłopatkowy rozpoczyna się na powierzcni żebrowej dołu podłopatkowego, a kończy na guzku mniejszym kości ramiennej. Unerwiony przez nerwy podłopatkowe. Obraca do wewnątrz i

przywodzi rami

ę, napina torebkę stawową.

Mi

ęśnie ramienia – grupa przednia

Ø mi

ęsień dwugłowy ramienia ma dwie głowy. Głowa długa przyczepia się do guzka nadpanewkowego łopatki, a głowa krótka do wyrostka kruczego łopatki. Obie głowy kończą się na guzowatości kości

promieniowej. Unerwia je nerw mi

ęśniowo-skórny. W stawie ramiennym – głowa długa zgina i unosi ramię do przodu, odwodzi i obraca do wewnątrz, głowa krótka zgina i przywodzi ramię. W stawie

łokciowym zginają i odwracają przedramię i rękę.

Ø Mi

ęsień kruczo-ramienny rozpoczyna się na wyrostku kruczym łopatki, kończy się na powierzchni przednio-przyśrodkowej trzonu kości ramiennej w połowie jej długości. Unerwiony przez nerw

mi

ęśniowo-skórny. Zgina, unosi do przodu oraz przywodzi i obraca ramię.

Ø Mi

ęsień ramienny przyczepia się początkowo do dolnej części przedniej powierzchni kości ramiennej i przegród międzymięśniowych – przyśrodkowej i bocznej. Kończy się na guzowatości kości

łokciowej. Unerwia go nerw mięśniowo-skórny. Odpowiada za silne zginanie w stawie łokciowym.

Mi

ęśnie ramienia – grupa tylna

Ø Mi

ęsień trójgłowy ramienia ma trzy głowy. Głowa długa przyczepia się do guzka nadpanewkowego łopatki, głowa boczna i przyśrodkowa do trzonu kości ramiennej. Wszystkie trzy głowy kończą się

wspólniena powierzchni tylnej wyrostka

łokciowego kości łokciowej. Unerwia je nerw promieniowy. Głowa długa odpowiada za najsilniejsze prostowanie i przywodzenie w stawie ramiennym, a głowy

boczna i przy

środkowa prostowanie w stawie łokciowym.

Ø Mi

ęsień łokciowy rozpoczyna sięna nadkłykciu bocznym kości ramiennej i więzadle pobocznym, a kończy na powierzchni tylnej trzonu kości łokciowej tuż poniżej wyrostka łokciowego. Unerwia go nerw

promieniowy. Odpowiada za prostowanie stawu

łokciowego.

Dó

ł podobojczykowy ograniczony jet od góry obojczykiem i sięga do mostka. Bocznie od okolicy barkowej oddziela go bruzda znajdująca się między mięśniem naramiennym a mięśniem piersiowym

wi

ększym, w której przebiega żyła odpromieniowa. Trójkąt obojczykowo-piersiowy. Między obojczykiem, mięśniem naramiennym i mięśniem piersiowym większym występuje niewielka trójkątna

przestrze

ń pozbawiona mięśni, pokryta powięzią i cienką skórą. W trójkącie tym znajdują się żyła odpromieniowa, tętnica i yła piersiowa barkowa, naczynia i węzły chłonne.

Dó

ł i jama pachowa mają kształt piramidy, której podstawą jest skóra dołu pachowego. Ścianę przednią stanowi głównie boczna część mięśnia piersiowego większego i w niewielkim stopniu mięśnia

piersiowego mniejszego.

Ścianę tylną tworzą mięsień podłopatkowy, mięsień obły większy i mięsień najszerszy grzbietu. Ściana przyśrodkowa dołu jest boczną ścianą klatki piersiowej z widocznym na

niej mi

ęśniem zębatym przednim. Ścianę boczną tworzy koniec bliższy kości ramiennej oraz mięsień kruczo-ramienny i głowa krótka mięśnia dwugłowego ramienia. Jamę dołu pachowego poza tkanką

tłuszczową podskórną wyścieła powięź, znacznie mocniejsza w miejscach, w których pokrywa mięśnie, a cieńsza w miejscach, gdzie osłania naczynia i nerwy. Zawartość jamy pachowej stanowią
naczynia i nerwy splotu ramiennego.
Zawarto

ść jamy pachowej. Najbardziej powierzchownie w tkance tłuszczowej znajdują się naczynia i węzły chłonne. W jamie pachowej wyróżnia się kilka grup węzłów chłonnych. Węzły chłonne

piersiowe zbieraj

ą chłonkę z gruczołu sutkowego oraz ściany klatki piersiowej. Węzły chłonne boczne leżą pod powięzią w sąsiedztwie żyły pachowej, spływa do nich chłonka z kończyny górnej. Węzły

ch

łonne szczytowe znajdują się pod powięzią obojczykowo-piersiową, dopływa do nich chłonka z gruczołu sutkowego i kończyny górnej. Węzły chłonne środkowe położone są w pobliżu nerwów

mi

ędzyżebrowo-ramiennych; spływa do nich chłonka ze wszystkich węzłów chłonnych pachowych. Węzły chłonne podłopatkowe stanowią grupę tylną – leżąc w sąsiedztwie tętnicy podłopatkowej

zbieraj

ą chłonkę z warstw powierzchownych grzbietu. Również powierzchownie położona jest żyła pachowa odprowadzająca krew do żyły podobojczykowej. Jej dopływy to żyła podłopatkowa, żyła

okalaj

ąca łopatkę, żyła piersiowo-grzbietowa, żyła piersiowo-nadbrzuszna, żyła okalająca ramię przednia i tylna, żyła piersiowa boczna. Bocznie do żyły pachowej przebiega tętnica pachowa,

będąca przedłużeniem tętnicy podobojczykowej. Jej gałęzie to: gałęzie podłopatkowe, tętnica piersiowa górna, tętnica piersiowo-barkowa, tętnica piersiowa boczna, tętnica podłopatkowa,
tętnica oklajaća ramię przednia i tylna. Tętnica pachowa otoczona jest dwoma pęczkami nerwowymi splotu ramiennego – bocznym i przyśrodkowym, które łącząc się, tworzą nerw pośrodkowy.
Powstaje on z ga

łęzi C6-Th1. Nerw ten nie oddaje gałęzi w obrębie ramienia, jest natomiast nerwem większości mięśni zginaczy na przedramieniu, poza mięśniem zginacza nadgarstka łokciowym i głową

łokciową mięśnia zginacza palców głębokiego. Na dłoni zaopatruje mięsnie kłębu kciuka i pierwsze dwa mięśnie glistowate oraz skórę dłoni i palców od I do połowy promieniowej palca IV. W pobliżu, lecz
nieco z boku, znajduje si

ę pochodzący z pęczka bbocznego nerw mięśniowo-skórny, utworzony przez gałęzie C5-C6. Unerwia on grupę przednią mięśni ramienia i skórę bocznej części przedramienia.

Mi

ędzy żyłą a tętnicą pachową widoczny jest nerw łokciowy, pochodzący z pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego C8-Th1. Nerw ten zaopatruje te mięśnie zginacze przedramienia, których nie

unerwia nerw po

środkowy, na dłoni zaś mięśnie kłębiku, III i IV mięsień glisto waty oraz mięśnie międzykostne. Pod żyłą pacową przebiegają nerwy pochodzące również z pęczka przyśrodkowego, tzn.

nerw skórny ramienia przy

środkowy i nerw skórny przedramienia przyśrodkowy. Z tyłu od tętnicy pachowej znajduje się nerw promieniowy, który podąża do bruzdy na kości ramiennej. Jest

nerwem prostowników ramienia i przedramienia. Zaopatruje on skór

ę okolicy tylnej ramienia, przedramienia i promieniową połowę skóry grzbietu ręki. Nerw pachowy kieruje się wraz z tętnicą i zyłą

okalaj

ącą ramię tylną do otworu pachowego bocznego, przez który przechodzi, owijając się wokół szyjki chirurgicznej kości ramiennej. Zaopatruje on mięsień naramienny, mięsień obły mniejszy oraz

skór

ę okolicy bocznej barku.

Splot ramienny powstaje z ga

łęzi przednich nerwów rdzeniowych C5-Th1. Przechodzi on nad tętnicą podobojczykową przez szczelinę tylną mięśni pochyłych, która jest trójkątną przestrzenią

ograniczon

ą z przodu mięśniem pochyłym przednim, a z tyłu mięsniem pochyłym środkowym, a od dołu pierwszym żebrem. Gałęzie przednie nerwów rdzeniowych są krótkimi korzeniami splotu, które

łącząc się, tworzą trzy pnie. Pień górny wywodzi się z C5-C6, pień środkowy z C7 i pień dolny z C8 i Th1. W dalszym przebiegu każdy dzieli się na część przednią i tylną. Ze wszystkich części
tylnych powstaje

pęczek tylny. Części przednie pnia górnego i środkowego tworzą pęczek boczny. Pęczek przyśrodkowy utworzony jest tylko z części przedniej pnia dolnego. Splot ramienny można

te

ż podzielić na część nad- i podobojczykową. Część nadobojczykową stanowią krótkie nerwy odchodzące od pni, części lu pęczków splotu ramiennego. Nerwy te unerwiają mięśnie powierzchowne

grzbietu, mi

ęśnie powierzchowne klatki piersiowej oraz mięśnie obręczy kończyny górnej. Do części nadobojczykowej należą: nerw grzbietowy łopatki, nerw piersiowy długi, nerw podobojczykowy,

nerw nad

łopatkowy, nerw podłopatkowy, nerw piersiowo-grzbietowy, nerw piersiowo-przyśrodkowy i nerw piersiowy boczny. Część podobojczykową stanowią pęczki, od których wychodzi nerw

mi

ęśniowo-skórny oraz korzeń boczny nerwu pośrodkowego. Z pęczka przyśrodkowego wychodzą nerw łokciowy, nerw skórny ramienia przyśrodkowy, nerw skóry przedramienia

przy

środkowy oraz korzeń przyśrodkowy nerwu przyśrodkowego. Pęczek tylny oddaje nerw promieniowy i nerw pachowy.

Rami

ę ograniczają od góry fałdy pachowe, a od dołu linia przebiegająca powyżej nadkłykcia przyśrodkowego i bocznego kości ramiennej. Na ramieniu można wyróżnić dwie okolice – przednią i tylną.

Kszta

łt ramienia zależy od rozwoju mięśni tkanki podskórnej. Na bocznej i przyśrodkowej powierzchni ramienia widoczne są bruzdy oddzielające grupę przednią mięśni – mięsień kruczo-ramienny,

mi

ęsień dwugłowy ramienia, mięsień ramienny, od grupy tylnej – mięsie trójgłowy ramienia, mięsień łokciowy; noszą one miano bruzdy bocznej i przyśrodkowej mięśnia dwugłowego ramienia.

Powi

ęź ramienia u góry łączy sięz powięzią dołu pachowego, tworzy przegrodę międzymięśniową boczną, przytwierdzającą się do kości ramiennej od guzowatości naramiennej do nadkłykcia

bocznego, i przy

środkową od mięśnia kruczo-ramiennego do nadkłykcia przyśrodkowego. Obie te przegrody oddzielają grupę przednią (zginaczy) od grupy tylnej (prostowników).

Okolice ramienia przednia i przestrze

ń powięziowa mięśni zginaczy. Skóra okolicy ramienia przedniej jest zazwyczaj cieńsza od tylnej i luźniej związana z powięzią, toteż jest ona bardziej

przesuwalna. W tkance podskórnej ramienia wyst

ępują dwa pnie żylne – żyła odpromieniowa i żyła odłokciowa. Żyła odpromieniowa biegnie w bruździe bocznej mięśnia dwugłowego ramienia i uchodzi

do

żyły pachowej. Żyła odłokciowa przebiega w bruździe przyśrodkowej i po przebiciu powięzi ramienia uchodzi do jednej z żył towarzyszących tętnicy ramiennej. W tkance podskórnej ramienia poza

żyłami przebieają również nerwy skórne – nerw skórny ramienia boczny górny, będący gałęzią nerwu pachowego, nerw skórny ramienia boczny dolny, gałąź nerwu promieniowego, nerw skórny
tylny ramienia, odga

łęzienie nerwu promieniowego, nerw skórny przyśrodkowy ramienia pochodzący z pęczka przyśrodkowego i nerw międzyżebrowo-ramienny odchodzący od górnych nerwów

mi

ędzyżebrowych. W bruździe przyśrodkowej ramienia przebiega pęczek naczyniowo-nerwowy. W pęczku znajdują się tętnica ramienna i jej odgałęzienia – tętnica głęboka ramienia, tętnica

poboczna

łokciowa górna i dolna, dwie żyły ramienne towarzyszące tętnicy ramiennej, połączone ze sobą licznymi żyłami łączącymi, oraz nerw pośrodkowy, który poczatkowo leży z boku tętnicy, w

po

łowie długości ramienia przebiega z przodu od niej, a w dolnej części przechodzi na stronę przyśrodkową. Nerw łokciowy w środkowej części ramienia oddala się od tętnicy ramiennej, przebija

przegrod

ę międzymięśniową od przodu do tyłu i kieruje się do bruzdy nerwu łokciowego na nadkłykicu przyśrodkowym. W okolicy przedniej ramienia znajduje się również nerw mięśniowo-skórny

odchodz

ący od pęczka bocznego splotu ramiennego i zaopatrujący wszystkie mięśnie tej grupy, tzn. mięsień kruczo-ramienny, mięsień dwugłowy i mięsień ramienny. Na wysokości dołu łokciowego

przebija on powi

ęź i przechodząc na przedramię staje się nerwem skórnym bocznym przedramienia.

Okolica ramienia tylna i przestrze

ń powięziowa mięśni prostowników. W skórze i tkance podskórnej okolicy ramienia tylnej znajdują się nerw skórny ramienia tylny, drobne naczynia żylne i

ch

łonne. W przestrzeni powięziowej mięśni prostowników jest tylko mięsień trójgłowy ramienia i mięsień łokciowy. W przestrzeni tej przebiegają nerw promieniowy i tętnica głęboka ramienia wraz

z towarzysz

ącymi jej żyłami.

Okolica

łokciowa i dół łokciowy. Od góry granicą okolicy łokciowej jest dolna granica ramienia, a od dołu linia przeprowadzona 3 cm poprzecznie poniżej zgięcia łokciowego. W okolicy łokciowej

wyró

żnić można okolicę łokciową przednią i tylną oraz dół łokciowy. Dół łokciowy znajduje się w okolicy przedniej; ograniczony jest od góry mięśniem ramiennym, bocznie mięśniem ramienno-

promieniowym, przy

środkowo mięśniem nawrotnym obłym. Skóra dołu łokciowego jest cienka, delikatna i łatwo przesuwalna. W luźnej tkance podskórnej znajdują się trzy pnie żylne – żyła

odpromieniowa,

żyła odłokciowa i łącząca je żyła pośrodkowa łokcia. Znajdują się tu również naczynia i węzły chłonne, a także nerwy skórne – nerw skórny ramienia przyśrodkowy i nerw skórny

przedramienia boczny. Powi

ęź dołu łokciowego wzmacnia rozcięgno mięśnia dwugłowego biegnące od ścięgna końcowego mięśnia dwugłowego do powięzi na wysokości początkowego przyczepu

grupy przy

środkowej mięśni przedramienia. Pod powięzią dołu łokciowego od strony przyśrodkowej znajduje się pęczek naczyniowo-nerwowy, będący przedłużeniem pęczka naczyniowo-nerwowego

ramienia. Zawiera on

tętnicę ramienną, towarzyszące jej żyły ramienne, głębokie naczynia chłonne i nerw pośrodkowy. Tętnica ramienna dzieli się na tętnicę promieniową i łokciową. Wspomniany

nerw po

środkowy oddaje liczne gałązki do grupy mięśni zginaczy. W okolicy łokciowej tylnej skóra jest zgrubiała, a nad przyczepem mięśnia trójgłowego do wyrostka łokciowego znajduje się kaletka

podskórna

łokcia, w której mogą się rozwijać stany zapalne. Powięź okolicy łokciowej jest mocna, nad wyrostkiem łokciowym zrasta się z okostną. Z tyłu nadkłykcia przyśrodkowego przebiega w

bru

ździe nerw łokciowy, któremu towarzyszy tętnica poboczna łokciowa górna. Na tym kłykciu zaczynają się mięśnie zginacze powierzchowne. Między dwiema głowami przechodzi na przedramię

nerw

łokciowy. Po stronie bocznej łokcia znajduje się nerw promieniowy przebiegający z tętnicą poboczną promieniową między mięśniem ramienno-promieniowym a mięśniem ramiennym. Tu nerw

promieniowy dzieli si

ę na gałąź powierzchowną i głęboką.

Przedrami

ę od góry graniczy z okolicą łokciową, od dołu z ręką, od której oddziela ją linia poprzeczna przechodząca przez głowę kości łokciowej do podstawy wyrostka rylcowatego kości promieniowej.

Na przedramieniu wyró

żnia się okolicę przedramieniową przednią i tylną.

Okolica przedramieniowa przednia. Skóra okolicy jest cie

ńsza niż w okolicy tylnej. Prześwitują przez nią leżące w tkance podskórnej żyły powierzchowne, tzn. żyła odpromieniowa po stronie bocznej,

żyła odłokciowa po stronie przyśrodkowej i łącząca je żyła pośrodkowa przedramienia. W tkance podskórnej występują nerwy skórne- nerw skórny przedramienia przyśrodkowy i boczny. Powięź
przedramienia otacza mi

ęśnie przedramienia. Tworzy przegrody otaczające poszczególne mięśnie oraz przegrody, które dochodząc do kości, dzielą przedramię na trzy loże, czyli przestrzenie

mi

ęśniowe. W przestrzeni przedniej znajduje się grupa mięśni prostowników promieniowych, a w tylnej grupa mięśni prostowników łokciowych. W grupie mięśni zginaczy znajdują się mięsień

nawrotny ob

ły, mięsień zginacz nadgarstka promieniowy, mięsień dłoniowy, mięsień dłoniowy długi, mięsień zginacz palców powierzchowny, mięsień zginacz nadgarstka łokciowy, mięsień

odwracacz i le

żąca pod nimi w warstwie głębokiej mięsień zginacz kciuka długi i mięsień nawrotny czworoboczny. W przestrzeni zginaczy poza mięśniami znajdują się powrózki naczyniowo-

nerwowe –

łokciowy, pośrodkowy i międzykostny przedni. Powrózek łokciowy przebiega pod mięśniem zginaczem nadgarstka łokciowym; składa się z nerwu łokciowego, tętnicy łokciowej i

tworzysz

ących jej dwóch żył łokciowych. Powrózek pośrodkowy biegnie wzdłuż mięśnia zginacza nadgarstka promieniowego, a tworzą go nerw pośrodkowy i cienka tętnica towarzysząca nerwowi

po

środkowemu. Powrózek międzykostny przedni przebiega po błonie międzykostnej. W jego skład wchodzą nerw międzykostny przedni, oraz tętnica i żyła międzykostna przednia.

Okolica przedramieniowa tylna. Skóra okolicy przedramieniowej tylnej jest grubsza od przedniej, ale przesuwalna wzgl

ędem podłoża. W tkance podskórnej występują sieci żył powierzchowny,

towarzysz

ące im naczynia chłonne oraz nerw skórny tylny przedramienia. Powięź przedramienia tworzy przegrody międzymięśniowe oddzielające poszczególne mięśnie oraz całą grupę mięśni

prostowników, dziel

ąc ją na grupę boczną (promieniową) i tylną. W przestrzeni powięziowej prostowników w grupie bocznej znajdują się mięśnie oraz powrózek naczyniowo-nerwowypromieniowy. Są

to mi

ęsień ramienno-promieniowy, mięsień prostownik nadgarstka promieniowy długi i krótki. Pod mięśniem ramienno-promieniowym przebiega powrózek naczyniowo-nerwowy promieniowy,

sk

ładający się z gałęzi powierzchownej nerwu promieniowego oraz tętnicy promieniowej i towarzyszących jej żył promieniowych.

W grupie tylnej mi

ęśni prostowników występują w warstwie powierzchownej mięsień prostownik palców, mięsień prostownik palca małego, prostownik nadgarstka łokciowy, w warstwie

głębokiej łokciowej – mięsień prostownik kciuka dłoni, mięsień prostownik wskaziciela, a w warstwie głębokiej promieniowej – mięsień odwodziciel kciuka długi, mięsień prostownik kciuka
krótki. W obr

ębie grupy tylnej znajduje się również powrózek naczyniowo-nerwowy międzykostny tylny, przebiegający na tylnej powierzchni błony międzykostnej wzdłuż mięśnia prostownika palców.

Zawiera on ga

łąź głęboką nerwu promieniowego i tętnicę międzykostną tylną.

Mi

ęśnie przedramienia

– grupa przednia – warstwa powierzchowna
Ø mi

ęsień nawrotny obły rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, powięzi przedramienia i wyrostku dziobiastym, a kończy na 1/3 środkowej bocznej i grzbietowej powierzchni kości promieniowej.

Unerwiony nerwem po

środkowym wykonuje ruchy nawracania i zginania w stawie łokciowym.

Ø Mi

ęsień zginacz nadgarstka promieniowy rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia, kończy na podstawie II kości śródręcza. Unerwia go nerw pośrodkowy. Odpowiada za

słabe zginanie w stawie łokciowym, zginanie i odwodzenie ręki w stawie promieniowo-nadgarstkowym

Ø Mi

ęsień dłoniowy długi rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia, kończy na rozcięgnie dłoniowym, unerwia go nerw pośrodkowy. Odpowiada za słabe zginanie w stawie

łokciowym, zginanie w stawie promieniowo-nadgarstkowym i napinanie rozcięgna dłoniowego.

Ø Mi

ęsień zginacz palców powierzchowny rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, wyrostku dziobiastym i powierzchni przedniej trzonu kości promieniowej, a kończy na czterech długich ścięgnach

na paliczkach

środkowych palców II-V. Unerwiony nerwem pośrodkowym. Odpowiada za słabe zginanie w stawie łokciowym, w stawie promieniowo-nadgarstkowym zgina i odwodzi łokieć, w stawach

śródręczno-paliczkowych zginanie i przywodzenie, w stawie międzypaliczkowym bliższym – zginanie.

Ø Mi

ęsień zginacz nadgarstka łokciowy rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, na wyrostku łokciowym powięzi przedramienia, a kończy na kości grochowatej, haczykowatej i podstawie V kości

śródręcza. Unerwiony przez nerw łokciowy. Zgina i przywodzi rękę.

– grupa przednia – warstwa g

łęboka

Ø Mi

ęsień zginacz głęboki palców rozpoczyna się na powierzchni przedniej kości łokciowej i błonie międzykostnej, kończy się na podstawach paliczków dlszych palca II-V. Unerwiony przez nerwy łokciowy

i po

środkowy. Odpowiada za zginanie ręki we wszystkich stawach palców II-V.

Ø Mi

ęsień zginacz kciuka długi rozpoczyna się na przedniej powierzchni kości promieniowej, kończy na podstawie paliczka dalszego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy, a odpowiada za silne zginanie

ręki i kciuka.

Ø Mi

ęsień nawrotny czworoboczny rozpoczyna się w 1/4 dolnej przedniej, częściowo tylnej powierzchni kości łokciowej, a kończy w 1/4 dolne przedniej częściowo bocznej powierzchni kości promieniowej.

Unerwia go nerw po

środkowy. Nawraca przedramię.

– grupa boczna
Ø Mi

ęsień ramienno-promieniowy rozpoczyna się na brzegu bocznym 1/2 dolnej kości ramiennej i na przegrodzie międzymięśniowej bocznej, kończy na podstawie wyrostka rylcowatego kości

promieniowej. Unerwia go nerw promieniowy. Odpowiada za islne zginanie w stawie

łokciowym, w zależności od położenia przedramienia uczestniczy w nawracaniu i odwracaniu.

Ø Mi

ęsień prostownik nadgarstka promieniowy długi rozpoczyna się na przegrodzie, brzegu bocznym i nadkłykciu bocznym kości ramiennej, a kończy na powierzchni grzbietowej podstawy II kości

śródręcza. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Zgina i w niewielkim stopniu wykonuje nawracanie w stawie łokciowym. Prostuje i odwodzi promieniowo rękę w stawie promieniowo-
nadgarstkowym.

Ø Mi

ęsień prostownik nadgarstka promieniowy krótki rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej i powięzi przedramienia, kończy na powierzchni grzbietowej podstawy III kości śródręcza.

Unerwia go nerw promieniowy (ga

łąź głęboka). Zgina, w niewielkim stopniu wykonuje nawracanie w stawie łokciowym. Prostuje i odwodzi promieniowo rękę w stawie promieniowo-nadgarstkowym.

Ø Mi

ęsień odwracacz rozpoczyna się na grzebieniu mięśnia odwracacza kości łokciowej, więzadle pierścieniowatym stawu promieniowo-łokciowego bliższego, więzadle pobocznym promieniowym i

nadk

łykciu bocznym kości ramiennej, a kończy na powierzchni tylnej, bocznej i przednej kości promieniowej powyżej i poniżej guzowatości kości promieniowej. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź

głęboka). Odpowiada za odwracanie przedramienia i ręki.

– grupa tylna – warstwa powierzchowna
Ø mi

ęsień prostownik palców rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, więzadle pobocznym i pierścieniowatym, a kończy na rozcięgnie grzbietowym palców II-V. Unerwia go nerw

promieniowy (ga

łąź głęboka). Odpowiada za prostowanie w stawach: łokciowym, promieniowo-nadgarstkowym, śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych II-V; wykonuje odwiedzenie w stronę

łokciową.

Ø Mi

ęsień prostownik palca małego rozpoczyna się wspólnie z mięśniem prostownikiem palców, a kończy w rozcięgnie grzbietowym palca V. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Wykonuje

prostowanie w stawie

łokciowym, promieniowo-nadgarstkowym i prostuje palec V.

Ø Mi

ęsie prostownik nadgarstka łokciowego rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym więzadła pobocznego, powięzi przedramienia i tylnej powierzchni kości łokciowej, a kończy na podstawie V kości

śródręcza. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Odpowiada za prostowanie w stawie łokciowym; w stawie promieniowo-nadgarstkowym prostowanie i odwodzenie ręki łokciowe.

– grupa tylna – warstwa g

łęboka

Ø Mi

ęsień odwodziciel długi kciuka rozpoczyna się na powierzchni tylnej trzonu kości łokciowej, błonie międzykostnej i powierzchni tylnej kości promieniowej, a kończy się na podstawie I kości śródręcza,

ko

ści czworobocznej większej. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Odpowiada za odwodzenie ręki promieniowe i zginanie.

Ø Mi

ęsień prostownik krótki kciuka rozpoczyna się na powierzchni tylnej trzonu kości promieniowej i błonie międzykostnej, a kończy na podstawie paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw promieniowy

(ga

łąź głęboka). Odpowiada za prostowanie i odwodzenie kciuka, odwodzenie ręki w stronę promieniową.

Ø Mi

ęsień prostownik kciuka długi rozpoczyna się w 1/3 środkowej powierzchni tylnej trzonu kości łokciowe, promieniowej oraz na błonie międzykostnej, a kończy na podstawie paliczka bliższego kciuka.

Unerwia go nerw promieniowy (ga

łąź głeboka). Odpowiada za prostowanie i odwodzenie kciuka, odwodzenie promieniowe ręki.

Ø Mi

ęsień prostownik wskaziciela rozpoczyna się na powierzchni tylnej kości łokciowej i błonie międzykostnej, a kończy na rozcięgnie wskaziciela. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka).

Odpowiada za prostowanie palca wskazuj

ącego, prostowanie i odwodzenie promieniowe ręki.

Ręka. Od przedramienia oddziela ją linia przechodząca przez głowę kości łokciowej i podstawę wyrostka rylcowatego kości promieniowej. W kośćcu ręki można wyróżnić nadgarstek, śródręcze i palce.
Topograficznie r

ęka dzieli się na dłoń i grzbiet ręki.

Dłoń. Okolica przednia (dłoniowa) nadgarstka pokryta jest cienką skórą, przez którą prześwitują żyły skórne. Na pograniczu nadgarstka i przedramienia występują dość głębokie bruzdy poprzeczne. W
tkance podskórnej znajduj

ą się poza żyłami, nerwy skórne dłoniowe pochodzące od nerwów: pośrodkowego, łokciowego i mięśniowo-skórnego. Skóra dłoni jest zacznie grubsza i nieprzesuwalna ze

wzgl

ędu na zrośnięcie z rozcięgnem dłoniowym. W skórze dłoni występują trzy linijne bruzdy: bliższa, otaczająca łukiem kłąb palca pierwszego, średnia – rozpoczynająca się na wysokości stawu

śródręczno-paliczkowego palca drugiego i biegnąca nieco ukośnie do brzegu łokciowego ręki nieco poniżej stawu śródręczno-paliczkowego palca małego, i dalsza – przebiegająca najbliżej podstaw
paliczków dalszych II-V. Rozci

ęgno dłoniowe utworzone jest z włókien podłużnych, tworzących cztery pasma, zaczynające się od troczka zginaczy, a kończące na torebkach stawowych stawów

śródręczno-paliczkowych od II do V. Od rozcięgna dłoniowego w kierunku powięzi głębokiej dłoni odchodzą dwie przegrody – promieniowa i łokciowa, dzielące przestwór podrozcięgnowy dłoni na trzy
przestrzenie powi

ęziowe. Przegroda promieniowa oddziela przestrzeń kłębu (kciuka) od przestrzeni środkowej, a przegroda łokciowa przestrzeń środkową od przestrzeni kłębiku (palca małego). W skórze

na granicy przedramienia i r

ęki (nadgarstka) widoczne są charakterystyczne bruzdy skórne. Po stronie promieniowej i łokciowej występują wyniosłości – kłąb związany z kciukiem i kłębik związany z

palcem ma

łym. Powięź przedramienia na wysokości nadgarstka wzmacnia troczek zginaczy, który zrastając się z nią, tworzy mocne więzadło zamykające bruzdę nadgarstka, a tym samym wytwarza

kana

ł nadgarstka. Przez ten kanał przechodzą nerw pośrodkowy i ścięgna mięśni – zginacza palców powierzchownego, zginacza palców głębokiego i zginacza kciuka długiego. .

Wynios

łość kłębu, czyli kciuka a zarazem przestrzeń powięziową tworzą mięśnie. Najbardziej powierzchownie leży mięsień odwodziciel kciuka krótki, następnie mięsień zginacz kciuka krótki,

obejmuj

ący swymi dwiema głowami ścięgno mięśnia zginacza długiego, mięsień przeciwstawiacz kciuka i mięsień przywodziciel kciuka. W przestrzeni powięziowej mięśni kłębu przebiega też gałąź

dłoniowa powierzchowna tętnicy promieniowej współtworząca łuk dłoniowy powierzchowny z towarzyszącym mu słabo rozwiniętym podwójnym łukiem żylnym powierzchownym. Ponadto znajdują
si

ę tu również gałązki mięśniowe nerwu pośrodkowego do mięśni kłębu, z wyjątkiem mięśnia przywodziciela kciuka i głowy głębokiej mięśnia zginacza kciuka krótkiego, które zaopatrują nerw łokciowy.

Wynios

łość kłębiku, czyli palca małego i przestrzeń powięziowa tworzą mięśnie – odwodziciel palca małego, zginacz palca małego i przeciwstawiacz palca małego. Poza tymi mięśniami tkance

podskórnej wyst

ępują gałęzie skórne dłoniowe nerwu łokciowego i mięsień dłoniowy krótki. Pod rozcięgnem dłoniowym widoczna jest gałąź dłoniowa powierzchowna tętnicy łokciowej, której jest

przed

łużeniem, dalej kieruje się w stronę promieniową, by się połączyć z odpowiednią gałęzią tętnicy promieniowej, w celu utworzenia łuku dłoniowego powierzchownego.

Środkowa przestrzeń powięziowa dłoni zawiera dwie warstwy ścięgien zginaczy palców – powierzchownego i głębokiego dla palców II-V. Na wysokości głów kości śródręcza wnikają one do pochewek
ścięgien palców ręki.
Łuk dłoniowy powierzchowny i głęboki tworzą tętnice promieniowa i łokciowa. Głównym naczyniem tworzącym łuk powierzchowny jest tętnica promieniowa, łuk głęboki zaś – tętnica łokciowa. Łuk
dłoniowy powierzchowny leży w połowie długości kości śródręcza między rozcięgnem dłoniowym a ścięgnami zginaczy palców. Oddaje on 3 lub 4 tętnice dłoniowe wspólne palców, które w fałdach
mi

ędzypalcowych dzielą się na tętnice dłoniowe własne palców.

W przestrzeniach powi

ęziowych dłoni znajduje się też nerw łokciowy i nerw pośrodkowy. Nerw łokciowy przechodzi na dłoń razem z tętnicą nad troczkiem zginaczy, oddaje gałąź powierzchowną, która

pod rozci

ęgnem dzieli się na nerwy dłoniowe wspólne palców, łączące się z nerwem pośrodkowym, oraz gałąź głęboką, unerwiającą mięśnie. Na wysokości stawów śródręczno-paliczkowych nerwy

dłoniowe wspólne palców rozgałęziają się, tworząc nerwy dłoniowe własne palców, zaopatrujące palec V i połowę IV. Przez kanał nadgarstka do przestrzeni pośrodkowej dłoni wchodzi nerw pośrodkowy
i na wysoko

ści pochewek ścięgnistych nadgarstkowych rozgałęzia się na trzy nerwy palców dłoniowe wspólne, które następnie dzielą się na nerwy dłoniowe palców własne.

Grzbiet r

ęki. Skóra grzbietu ręki jest cienka i łatwo przesuwalna w stosunku do podłoża. Widać przez nią sieć żylną grzbietową ręki. W tkance podskórnej znajdują się liczne naczynia chłonne i nerwy.

Po stronie promieniowej jest to ga

łąź powierzchowna nerwu promieniowego, a po łokciowej gałąź grzbietowa ręki nerwu łokciowego. Nerwy te oddają nerwy grzbietowe palców, które zaopatrują

po 2 i 1/2 palca. Przy zgi

ęciu grzbietowym ręki uwypuklają się ścięgna mięśni prostowników palców. Przy odwiedzeniu promieniowym i wyproście kciuka widoczne są ścięgna mięśni prostownika długiego

i krótkiego kciuka, które wraz z odwodzicielem d

ługim kciuka ograniczają zagłębienia skóry zwane tabakierą anatomiczną. Powięź grzbietowa ręki na wysokości nadgarstka wzmacnia poprzeczne

wi

ęzadło zwane troczkiem prostowników, od którego odchodzą przegrody do kości promieniowej i łokciowej, tworząc sześć kanałów dla ścięgien mięśni prostowników. Ścięgna palców od II do V po

wyj

ściu z pochewek ścięgnistych są spłaszczone i połączone między sobą połączeniami międzyścięgnistymi. Pod ścięgnami prostowników między kośćmi śródręcza znajdują się trzy mięśnie

mi

ędzykostne dłoniowe i cztery grzbietowe. Grzbiet ręki i palców zaopatruje sieć grzbietowa nadgarstka utworzona przez gałąź grzbietową nadgarstkową od tętnic promieniowej i łokciowej. Od

sieci nadgarstka grzbietowej odchodz

ą cztery tętnice grzbietowe śródręcza, a od nich z kolei tętnice grzbietowe palców.

Mi

ęśnie krótkie ręki

– mi

ęśnie kłębu kciuka

Ø Mi

ęsień odwodziciel kciuka krótki rozpoczyna się na troczku zginaczy, guzowatości kości główkowatej, a kończy na brzegu bocznym podstawy paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy.

Odpowiada za odwodzenie kciuka i przeciwstawianie; zginanie w stawie

śródręczno-paliczkowym i prostowanie w stawie międzypaliczkowym

Ø Mi

ęsień zginacz kciuka krótki rozpoczyna się głową powierzchowną przyczepiającą się do troczka zginaczy, głowa głęboka przyczepia się do kości łódkowatej, kości czworobocznej większej i mniejszej

oraz podstawy II ko

ści śródręcza, a kończy na podstawie paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy (głowa powierzchowna) i nerw łokciowy (głowa głęboka). W stawie nadgarstkowo-

śródręcznym w zależności od położenia kciuka odpowiada za odwodzenie, przywodzenie i przeciwstawianie. W stawie śródręczno-paliczkowym odpowiada za zginanie.

Ø Mi

ęsień przeciwstawiacz kciuka rozpoczyna się na guzku kości czworobocznej większej i troczku zginaczy, kończy na brzegu promieniowym i kości śródręcza. Unerwia go nerw pośrodkowy.

Przeciwstawia i przywodzi kciuk

Ø Mi

ęsień przywodziciel kciuka rozpoczyna się głową skośną, która przyczepia się do bruzdy nadgarstka, następnie głowa poprzeczna przyczepia się do brzegu promieniowego III kości śródręcza, a

ko

ńczy na trzeszczce łokciowej paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy. Przywodzi kciuk i przeciwstawia go pozostałym palcom.

Ø

łokciowy. Przeciwstawia palec mały w stawie nadgarstkowo-śródręcznym.

– mi

ęśnie kłębiku palca małego

Ø Mi

ęsień dłonowy krótki rozpoczyna się na brzegu łokciowym rozcięgna dłoniowego i troczku zginaczy, a kończy na skórze brzegu łokciowego ręki. Unerwia go nerw łokciowy. Przy silnym skurczu tworzy

zmarszczki na brzegu

łokciowym dłoni.

Ø Mi

ęsień odwodziciel palca małego rozpoczyna się na kości grochowatej, więzadle grochowato-haczykowym i troczku zginaczy, a kończy na stronie łokciowej podstawy paliczka bliższego palca V.

Unerwia go nerw

łokciowy. W stawie śródręczno-paliczkowym wykonuje odwodzenie. Prostowanie w stawie międzypaliczkowym V. W stawie nadgarstkowo-śródręcznym V – przeciwstawianie.

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palca V rozpoczyna się na troczku zginaczy i haczyku kości haczykowatej, a kończ yna podstawie paliczka bliższego palca małego. Unerwia go nerw łokciowy. Zgina palec mały

w stawie

śródręczno-paliczkowym.

Ø Mi

ęsień przeciwstawiacz palca V rozpoczyna się na troczku zginaczy i haczyku kości haczykowatej, a kończy na brzegu łokciowym części bliższej trzonu V kości śródręcza. Unerwia go nerw

– mi

ęśnie środkowe dłoni

Ø Mi

ęśnie glisotwate rozpoczyna przyczep na ścięgnach zginacza głębokiego palców, a kończy w trójkątnie rozszerzonych rozcięgnach grzbietowych zginacza głębokiego palców. Unerwione przez nerw

po

środkowy (I i II) oraz nerw łokciowy (III i IV). Odpowiadają za zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych palców II-V, przez swe przyczepy do rozcięgien grzbietowych – prostowanie palców w

stawach mi

ędzypaliczkowych.

Ø Mi

ęśnie międzykostne dłoniowe. Pierwszy rozpoczyna się na powierzchni łokciowej II kości śródręcza,drugi i trzeci na powierzchni promieniowej IV i V kości śródręcza. Kończą się w rozcięgnach

torebek stawów

śródręczno-paliczkowych II, IV i V palca oraz na rozcięgnach grzbietowych tych palców. Unerwione przez nerw łokciowy. Przywodzą palce II, IV i V do palca III.

Ø Mi

ęśnie międzykostne grzbietowe, mają dwie głowy przymocowane do powierzchni sąsiadujących ze sobą kości śródręcza I-V, kończą się na torebkach stawów śródręczno-paliczkowych i rozcięgnach

grzbietowych II-IV palca. Unerwione przez nerw

łokciowy.Odpowiadają za odwodzenie palców w stawch śródręczno-paliczkowych w stosunku do palca III.

Ściany jamy brzusznej. Jama brzuszna posiada ściany: przednią, dwie boczne i tylną. Przednia i boczne stanowią ciągłość i utworzone są przez mięśnie i rozcięgna, stąd też opisujemy je wspólnie jako
ścianę przednio-boczną. Ściana ta ograniczona jest od góry przez wyrostek mieczykowaty mostka i łuki żebrowe oraz od dołu przez grzebienie biodrowe, więzadło pachwinowe i górny brzeg spojenia
łonowego.
Okolice brzucha to:
Ø Nadbrzusze dzieli si

ę na okolicę środkową, zwaną nadpępczem lub dołem nadbrzusznym, oraz dwie okolice podżebrowe – prawą i lewą, określane także podżebrzami.

Ø

Śródbrzusze podzielone jest na część środkową, zwaną okolicą pępkową, oraz dwie okolice boczne. Każda z nich nazywana jest bokiem.

Ø Podbrzusze dzieli si

ę na okolicę środkową, zwaną okolicą łonową oraz dwie okolice boczne, zwane pachwinowymi lub pachwiną.

Mi

ęśnie ściany przednio-bocznej

Ø M. sko

śny zewnętrzny brzucha – rozpoczyna się od powierzcni zewnętrznej dolnych 7-8 żeber. Włókna początkowe wplatają się we włókna mięśnia zębatego przedniego i piersiowego większego.

Wi

ększość włókien przebiega w dół i przyśrodkowo przechodząc w szerokie płaskie rozcięgno. Włókna górne krzyżują się po środku z włóknami przeciwległego mięśnia i tworzą kresę białą. Dolny brzeg

rozci

ęgna mięśnia skośnego zewnętrznego grubieje i zaginając się ku tyłowi wokół własnych włókien, tworzy więzadło pachinowe.

Ø M. sko

śny wewnętrzny brzucha – stanowi cienką warstwę włókien mięśniowych wachlarzowato przebiegających ku przodowi, górze i przyśrodkowo. Rozpoczyna się od powięzi piersiowo-lędźwiowej,

2/3 wargi po

średniej grzebienia biodrowego i bocznej części więzadła pachwinowego. Włókna mięśniowe przechodzą w rozcięgno również na poziomie linii środkowo-obojczykowej i kończą się w kresie

bia

łej, na dolnych brzegach żeber 10-12, oraz grzebieniu kości łonowej.

Ø M. poprzeczny brzucha jest najbardziej wewn

ętrznym mięśniem, rozpoczynającym się od powierzchni wewnętrznej chrząstek żeber 7-12, powięzi piersiowo-lędźwiowej, wargi wewnętrznej grzebienia

biodrowego oraz bocznej 1/3 wi

ęzadła pachwinowego. Włokna przebiegają poprzecznie, tworzą szerokie rozcięgno i kończą się w kresie białej oraz grzebieniu kości łonowej poprzez ścięgno łączące.

Ø M. prosty brzucha przebiega pod

łużnie w pobliżu linii pośrodkowej. Rozpoczyna się od wyrostka mieczykowatego oraz chrząstek żebrowych 5-7. Kończy się na górnym brzegu spojenia łonowego i

grzebieniu

łonowym. Obydwa mięśnie proste (prawy i lewy) rozdzielone są kresą białą. Mięsień ten jest znacznie szerszy w górnej części, a grubszy w dolnej. W przebiegu mięśnia znajdują się smugi

ścięgniste.

Ø M. piramidowy znajduje si

ę w dolnej części spojenia łonowego. Rozciąga się od spojenia łonowego i gałęzi górnej kości łonowej do kresy białej.

Unerwienie mi

ęśni brzucha

v Nerwy mi

ędzyżebrowe od Th5 do Th12

v Nerw biodrowo-podbrzuszny
v Nerw biodrowo-pachwinowy
v Nerw p

łciowo-udowy

Czynno

ści mięśni brzucha:

® Stanowią silną, rozciągliwą ścianę jamy brzusznej
® Ochraniają trzewia jamy brzusznej przed urazami
® Odgrywają istotną rolę w ruchomości tułowia i zabezpieczają postawę ciała
® Uciskają trzewia jamy brzusznej i powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, unosząc kopułę przepony i powodując wydech.
® Połączona czynność mięśni wspomaga wiele czynności fizjologicznych.

Kresa bia

ła rozciąga się od wyrostka mieczykowatego do spojenia łonowego, w linii pośrodkowej, utworzona przez krzyżujące się rozcięgna mięśni płaskich brzucha. Jest szersza powyżej pępka. W

miejscu p

ępka jest wzmocniona przez powięź pępkową, która jest częścią powięzi poprzecznej i tworzy pierścień pępkowy. W tym miejscu łączą się wszystkie warstwy ściany przedniej brzucha. Powyżej

spojenia

łonowego część włókien powięzi głębokiej brzucha oraz kresy białej obejmuje dwoma ramionami ciało jamiste prącia lub łechtaczki, tworząc więzadło prosowate.

Unerwienie segmentów skóry brzucha
v Powy

żej pępka gałęzie nerwów międzyżebrowych Th7-Th9

v W okolicy p

ępka gałęzie nerwu międzyżebrowego Th10

v Poni

żej pępka gałęzie nerwów międzyżebrowych Th11, Th12 oraz L1.

Naczynia krwiono

śne ściany przednio-bocznej brzucha

· Tętnice nabrzuszne górne – od tętnicy piersiowej wewnętrznej
· Tętnice nabrzuszne dolne – od tętnicy biodrowej zewnętrznej
· Tętnica nabrzuszna powierzchowna od tętnicy udowej
· Tętnica okalająca biodro powierzchowna i głęboka
· Odgałęzienia tętnic międzyżebrowych tylnych
· Gałęzie tętnicy mięśniowo-przeponowej
Kana

ł pachwinowy stanowi skośną, wąską przestrzeń w dolnej części przednio-bocznej ściany brzucha dla przejścia jądra i powrózka nasiennego oraz więzadła obłego macicy. Przebiega powyżej i

sko

śnie w stosunku do więzadła pachwinowego. Kanał pachwinowy rozpoczyna się pierścieniem pachwinowym głębokim albo wewnętrznym, a kończy się pierścieniem pachwinowym powierzchownym

albo zewn

ętrznym. Pierścień pachwinowy głęboki znajduje się 2 cm powyżej środkowej części więzadła pachwinowego, bocznie w stosunku do tętnicy brzusznej dolnej, w miejscu dołu pachwinowego

bocznego. Pier

ścień pachwinowy powierzchowny jest szczelinowatym otworem w obrębie rozcięgna mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha. Rozcięgno to w pobliżu odcinka przyśrodkowego więzadła

pachwinowego tworzy dwie odnogi: przy

środkową i boczną, pomiędzy którymi rozciągają się włókna międzyodnogowe, ograniczające od góry pierścień powierzchowny. Ograniczają one pierścień

pachwinowy powierzchowny. Kana

ł pachwinowy posiada cztery ściany.

o

Ścianę przednią tworzy rozcięgno mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego oraz bocznie włókna mięśnia skośnego brzucha wewnętrznego.

o

Ścianę tylną tworzy powięź poprzeczna oraz w odcinku przyśrodkowym ścięgno łączące.

o

Ścianę górną tworzą włóka mięśnia skośnego wewnętrznego i poprzecznego brzucha

o

Ścianę dolną stanowi więzadło pachwinowe, tworzące płytką rynienkę, oraz więzadło rozstępowe.

Otrzewna jest b

łyszczącą, przeźroczystą błoną surowiczą, która wyściela jamę brzuszną i miednicę oraz okrywa narządy. Składa się z dwóch ciągłych blaszek:

· Otrzewnej ściennej, stanowiącej najbardziej wewnętrzną warstwę ściany brzucha
· Otrzewnej trzewnej, okrywającej trzewia.
Obydwie jej blaszki pokrywa

śródbłonek, składający się z płaskich komórek. Pomiędzy obydwiema blaszkami znajduje się przestrzeń otrzewnowa w której znajduje się niewielka ilość płynu, który

zapobiega tarciu podczas ruchów trzewi. W zale

żności od stosunku otrzewnej trzewnej do narządów jamy brzusznej wyróżniamy:

¾ Położenie wewnątrzotrzewnowe
¾ Położenie zewnątrzotrzewnowe
Wewn

ątrzotrzewnowo położone są następujące narządy układu pokarmowego:

Ø

Żołądek

Ø Górna cz

ęść dwunastnicy

Ø Jelito czcze i kr

ęte

Ø K

ątnica i wyrostek robaczkowy

Ø Okr

ężnica poprzeczna i esowata

Ø Górna cz

ęść odbytnicy

Ø

Śledziona i wątroba

Ø P

ęcherzyk żółciowy i przewód żółciowy wspólny

Narz

ądy położone zewnątrzotrzewnowo to:

Ø Cz

ęść brzuszna przełyku

Ø Cz

ęść zstępująca, pozioma i wstępująca dwunastnicy

Ø Okr

ężnica wstępująca i zstępująca

Ø Odbytnica
Ø Trzustka
Narz

ądy układu pokarmowego

o

Cz

ęść brzuszna przełyku, o długości 1-3 cm, rozciąga się od rozworu przełykowego przepony do wpustu żołądka. W miejscu przejścia przez rozwór przełykowy w przeponie znajduje się zwężenie dolne

prze

łyku, które jest zwężeniem czynnościowym, w którym przepona działa jako fizjologiczny zwieracz. Warstwa mięśniowa części brzusznej przełyku zbudowana jest z mięśni gładkich. Przełyk

przesuwa si

ę w rozworze przepony w zależności od stanu czynnościowego. W czasie ruchu perystaltycznych przełyku żołądek unosi się ku górze, a wpust wchodzi do rozworu przełykowego. W części

brzusznej prze

łyku następuje połączenie krążenia żyły wrotnej z żyłą główną dolną. Unaczynienie tętnicze części brzusznej przełyku pochodzi od tętnicy żołądkowej lewej i tętnicy przeponowej dolnej

lewej. Krew

żylna z części brzusznej przełyku odpływa do żyły żołądkowej lewej i dalej do żyły wrotnej oraz poprzez żyły przełykowe do żył nieparzystych.

o

Żołądek stanowi poszerzoną część przewodu pokarmowego pomiędzy przełykiem i dwunastnicą. Kształt i położenie żołądka są różne i zależą od pozycji ciała i wypełnienia. W żołądku wyróżniamy:

· Wpust stanowiący połączenie z częścią brzuszną przełyku oraz część wpustową, przylegającą do wpustu
· Dno, część trzonu żołądka leżącą po stronie lewej
· Trzon, który zstępuje ku dołowi, przechodząc w część odźwiernikową
· Część odźwiernikowa składająca się z jamy odźwiernikowej, kanału odźwiernikowego i odźwiernika

Żołądek posiada ścianę przednią, ścianę tylną, krzywiznę mniejszą i krzywiznę większą. Wpust żołądka znajduje się w lewo od linii pośrodkowej na wysokości krętu Th10, co odpowiada nasadzie
wyrostka mieczykowatego. Od

źwiernik rzutuje się po stronie prawej kręgu L1. Dno żołądka leży w lewym podżebrzu. Krzywizna większa, w pozycji pionowej, może sięgać do poziomu kręgu L3. Ściana

przednia

żołądka przylega do wątroby, do przepony i przedniej ściany brzucha. Ściana tylna żołądka, stanowiąca przednie ograniczenie torby sieciowej, przylega do przepony, śledziony, lewej nerki i

lewego nadnercza t

ętnicy śledzionowej i okrężnicy poprzecznej.

Błona śluzowa żołądka jest czerwono-brązowa, z wyjątkiem odźwiernika, gdzie jest różowa. Tworzy 8-10 fałdów żołądkowych. Ułożone są głównie wzdłuż krzywizny mniejszej, gdzie znajduje się kanał
żołądkowy, stanowiący drogę pokarmów.
Błona mięśniowa żołądka składa się z warstwy zewnętrznej podłużnej, środkowej okrężnej i wewnętrznej skośnej. Włókna podłużne występują głównie wzdłuż krzywizn, zaś warstwa skośna
ograniczona jest do dna i trzonu.
Unaczynienie pochodzi od t

ętnicy żołądkowej lewej, wątrobowej wspólnej i śledzionowej. Tętnice są odgałęzieniami pnia trzewnego. Żyły biegną wspólnie z tętnicami i uchodzą do żyły wrotnej.

Unerwienie

żołądka pochodzi od splotów okołonaczyniowych, będących wtórnymi splotami od splotu trzewnego oraz od pni błędnych.

o

Jelito cienkie rozci

ąga się od żołądka do jelita grubego i dzieli się na dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Dwunastnica jest pocz

ątkowym odcinkiem jelita cienkiego, ma kształt podkowy i górny jej koniec łączy się z odźwiernikiem, a dolny z jelitem czczym. W obrębie dwunastnicy wyróżnia się 4 części:

górn

ą (opuszka dwunastnicy), zstępującą, poziomą lub dolną oraz wstępującą. W pozycji leżącej na grzbiecie opuszka rozpoczyna się nieco w prawo od linii pośrodkowej na poziomie pierwszego kręgu

lędźwiowego i zgięciem dwunastnicy górnym przechodzi w część zstępującą, która leży po stronie prawej na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego i przechodzi zgięciem dwunastnicy dolnym na
wysoko

ści trzeciego kręgu lędźwiowego w część poziomą. Część pozioma krzyżuje kręgosłup i przebiega na stronę lewą, przechodzi w część wstępującą, która zgięciem dwunastniczo-czczym,

le

żącym na poziomie 2 kręgu lędźwiowego po stronie lewej, przechodzi w jelito czcze. W pozycji pionowej dwunastnica zstępuje o wysokość 1-2 kręgów niżej.

Dwunastnica le

ży pozaotrzewnowo, z wyjątkiem części górnej leżącej wewnątrzotrzewnowo, do której dochodzi więzadło wątrobowo-dwunastnicze. W bonie śluzowej dwunastnicy występują wysokie,

gęsto ułożone fałdy okrężne oraz kosmki jelitowe i liczne gruczoły dwunastnicze. W części zstępującej dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy, na której uchodzi przewód żółciowy
wspólny i przewód trzustkowy. Powy

żej i nieco do przodu od brodawki większej położona jest brodawka mniejsza dwunastnicy, na której uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy.

o

Jelito czcze i jelito kr

ęte leżą wewnątrzotrzewnowo i dzięki temu, że posiadają krezkę wykazującą znaczną ruchomość, trudno jest określić dokładnie ich położnie. Pętle jelita czczego znajdują się w

lewej cz

ęści jamy brzusznej, zaś krętego w części prawej i miednicy mniejszej. Korzeń krezki przebiega od 2 kręgu lędźwiowego po stronie lewej do prawego stawu kryżowo-biodrowego. Końcowy

odcinek jelita kr

ętego w rzucie na linię międzykolcową leży w odległości około 8 cm od kolca biodrowego przedniego górnego prawego. Jelito czcze rozpoczyna się przy zgięciu dwunastniczo-czczym po

czym bez wyra

źnej granicy przechodzi w jelito kręte, które kończy się zastawką krętniczo-kątniczą w ujściu do jelita grubego na granicy jelita ślepego i okrężnicy wstępującej.

o

Jelito grube rozci

ąga się od ujścia jelita cienkiego do jelita grubego, gdzie znajduje się zastawka krętniczo-kątnicza, aż do odbytu. Jelito grube dzieli się na jelito ślepe lub kątnicę, okrężnicę i odbytnicę.

W okr

ężnicy wyróżnia się 4 części:

1. Okr

ężnicę wstępującą

2. Okr

ężnicę poprzeczną

3. Okr

ężnicę zstępującą

4. Okr

ężnicę esowatą

Kątnica położona jest w prawym dole biodrowym, a najniższy jej punkt leży pośrodku więzadła pachwinowego. Wyrostek robaczkowy odchodzi od strony przyśrodkowej i tylnej jelita ślepego i zwisa
zwykle ku do

łowi. Położenie wyrostka często jest zmienne i może zajmować on różne pozycje w stosunku do kątnicy i końcowego odcinka jelita krętego.

Okr

ężnica wstępująca położona jest w jamie brzusznej po prawej stronie. Rozpoczyna się w prawym dole biodrowym, przechodząc w okrężnicę poprzeczną, która przebiega poprzecznie na wysokości

pępka, dochodząc do zgięcia wątrobowego po stronie lewej. Okrężnica zstępująca, która rozpoczyna się od tego zgięcia leży po stronie lewej jamy brzusznej i kończy się na wysokości lewego
grzebienia biodrowego, gdzie przechodzi w okr

ężnicę esowatą. Okrężnica esowata zwana również esicą, w swoim przebiegu od grzebienia biodrowego do wysokości i między 2 i 3 kręgiem krzyżowym

wytwarza p

ętlę w kształcie litery S i przechodzi w odbytnicę. Leży wewnątrzotrzewnowo i dzięki krezce wykazuje dużą ruchomość.

o

Wątroba jest największym gruczołem organizmu,stanowiącym 2,5% ciężaru dorosłego człowieka. Położona w prawym podżebrzu, nadpępczu i lewym podżebrzu. Posiada powierzchnię przeponową,
któr

ą dzieli się na przednią, górną, tylną i prawą oraz powierzchnię trzewną. Obydwie powierzchnie oddziela brzeg dolny. Powierzchnia przeponowa jest gładka, wypukła, dostosowana do kopuły

przepony. Na powierzchni trzewnej w

ątroby znajdują się dwie bruzdy strzałkowe i łącząca je bruzda poprzeczna. W bruździe strzałkowej prawej części przedniej znajduje się dół pęcherzyka żółciowego,

a w cz

ęści tylnej bruzda żyły głównej dolnej. W bruździe strzałkowej lewej ku przodowi jest więzadło obłe wątroby, będące pozostałością po żyle pępkowej. W części tylnej bruzdy leży więzadło żylne,

będące pozostałością po przewodzie żylnym, łączącym żyłę wrotną z żyłą główną dolną w krążeniu płodowym. Bruzda poprzeczna, łącząca obydwie bruzdy strzałkowe, tworzy wrota wątroby, przez
które przechodz

ą: żyła wrotna, tętnica wątrobowa właściwa i nerwy, a wychodzą przewody wątrobowe i naczynia chłonne. Do powierzchni trzewnej wątroby przylegają: część górna dwunastnicy,

pęcherzyk żółciowy, zgięcie prawe okrężnicy i część prawa okrężnicy poziomej, prawa nerka i prawe nadnercze. Pomiędzy bruzami strzałkowymi i bruzdą poprzeczną są jeszcze płaty czworoboczny
le

żący z przodu i płat ogoniasty leżący ku tyłowi od bruzdy poprzecznej.

Czynno

ściowo wątroba podzielona jest na części prawą i lewą, które są jednakowej wielkości, posiadają własne zaopatrzenie w krew tętniczą oraz dystrybucję krwi żylnej, a także oddzielny odpływ

żółci.

o

Pęcherzyk żółciowy ma 7 do 10 cm długości, znajduje się w dole pęcherzyka żółciowego na powierzchni trzewnej wątroby. Wyróżnia się w nim dno, trzon oraz szyjkę. Do od góry przylega do wątroby,
od do

łu sąsiaduje z częścią górną dwunastnicy. Pokryty otrzewną, z wyjątkiem powierzchni przylegającej do wątroby. Dno pęcherzyka rzutuje na wierzchołek chrząstki 9 żebra, trzon sąsiaduje z

okr

ężnicą poprzeczną i opuszką dwunastnicy. Z pęcherzyka żółciowego wychodzi przewód pęcherzykowy.

o

Drogi

żółciowe dzielimy na wewnątrzwątrobowe i zewnątrzwątrobowe.

Drogi

żółciowe wewnątrzwątrobowe rozpoczynają się kanalikami żółciowymi włosowatymi, z których powstają przewody żółciowe międzyzrazikowe. Łączą się one w przewody przebiegające w

płatach, z których tworzy się przewód wątrobowy wspólny.
Drogi

żółciowe zewnątrzwątrobowe utworzone są przez przewód wątrobowy wspólny oraz przewód pęcherzykowy, który tworzą przewód żółciowy wspólny przebiegającyw więzadle wątrobowo-

dwunastniczym do cz

ęści zstępującej dwunastnicy. Uchodzi na brodawce dwunastnicy większej, często wspólnie z przewodem trzustkowym. Długość przewodu wspólnego wynosi od 4 do 8 cm i jest

wypuk

ły w stronę prawą. Żyła wrotna leży ku tyłowi i po stronie lewej przewodu. Część śródścienna przewodu żółciowego wspólnego (2cm) przebija ukośnie tylno-przyśrodkową ścianę części

zst

ępującej dwunastnicy, ściana jego w tym odcinku jest gruba, a światło węższe. Łączy się on często z przewodem trzustkowym, tworząc wspólny kanał zwany bańką wątrobowo-trzustkową. Oba

przewody uchodz

ą na brodawce dwunastnicy większej. Warstwa mięśniowa okrężna tworzy zwieracz przewodu żółciowego wspólnego.

o

Śledziona jest największym narządem układu chłonnego, leżącym w okolicy podżebrowej lewej.Posiada powierzchnie przeponową i trzewną, brzeg górny karbowany oraz brzeg dolny, gładki, koniec
przedni i tylny. D

ługość śledziony wynosi około 12 cm, szerokość 7 cm. Leży wewnątrzotrzewnowo, między 9 a 11 żebrem. Koniec dolny jest zaokrąglony. Powierzchnia przeponowa sąsiaduje poprzez

przepon

ę z żebrami oraz opłucną i płucem lewym. Powierzchnia trzewna w części środkowej posiada wnękę śledziony, w której znajdują się naczynia i nerwy. Od przodu powierzchnia trzewna

sąsiaduje z żołądkiem, od tyłu z lewą nerką, a od dołu z lewym zgięciem okrężnicy. Do wnęki śledziony przylega także ogon trzustki.

o

Trzustka jest wyd

łużonym narządem jamy brzusznej, leżącym poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej, w przestrzeni zaotrzewnowej. Położona na poziomie kręgów L1 i L2. Wyróżniamy w niej

głowę, szyjkę, trzon i ogon. Posiada 3 powierzchnie i 3 brzegi.
Głowa trzustki stanowi najszerszą część i jest objęta przez dwunastnicę. Przylega ku tyłowi do żyły głównej dolnej, prawej nerki i naczyń nerkowych prawych.
Szyjka trzustki znajduje si

ę powyżej i ku przodowi od naczyń krezkowych górnych, a jej przednia powierzchnia sąsiaduje z odźwiernikiem.

Trzon trzustki przebiega ku przodowi od kr

ęgu L2, krzyżując aortę, tętnicę krezkową górną, lewe nadnercze i lewą nerkę.

Ogon trzustki le

ży ku przodowi od lewej nerki i biegnąc między blaszkami więzadła śledzionowo-nerkowego dochodzi do wnęk śledziony.

Trzustka jest narz

ądem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym. Część wewnątrzwydzielniczą stanowią wyspy Langerhansa, znajdujące się głównie w trzonie i w ogonie. Wydzielają hormony trzustki,

reguluj

ące gospodarkę węglowodanową. Część zewnątrzwydzielnicza wytwarza sok trzustkowy, odpływający wodami trzustkowymi do części zstępującej dwunastnicy. Przewód trzustkowy jest głównym

przewodem drenuj

ącym gruczoł. Rozpoczyna się on w ogonie trzustki, przebiega przez całą długość narządu bliżej powierzchni tylnej. W pobliżu ujścia do dwunastnicy łączy się zwykle z przewodem

żółciowym wspólnym, tworząc poszerzoną część zwaną bańką wątrobowo-trzustkową.

Unaczynienie t

ętnicze układu pokarmowego

Ø Pie

ń trzewny odchodzi od aorty na poziomie kręgu L1 i po krótkim przebiegu dzieli się na 3 gałęzie. Tętnicę żołądkową lewą, tętnicę śledzionową oraz tętnicę wątrobową wspólną.

· Tętnica żołądkowa lewa - Po odejściu od pnia tętnica dochodzi do krzywizny mniejszej żołądka. Następnie następuje podział: główna część idzie z górnej części żołądka (blisko wpustu) i kieruje się

w dó

ł. W połowie krzywizny mniejszej następuje zespolenie z tętnicą żołądkową prawą (odchodzącą od tętnicy wątrobowej właściwej). Mniejsze gałązki kierują się w górę i zaopatrują dolną część

prze

łyku, zwłaszcza jego kilkucentymetrowy odcinek podprzeponowy.

· Tętnica śledzionowa - w swoim przebiegu oddaje drobniejsze gałęzie do górnej części trzustki oraz (także drobne) tętnice żołądkowe krótkie dochodzące do dna (czyli górnej części) żołądka.

Doprowadza krew do

śledziony, gdzie ostatecznie rozgałęzia się na 5-6 tętniczek. Tuż przed dojściem do wnęki śledziony odchodzi od niej tętnica żołądkowo-sieciowa lewa, która unaczynia górną

cz

ęść krzywizny większej żołądka. Warto zauważyć, że tylko śledziona jest unaczyniona wyłącznie przez tę tętnicę - inne narządy zaś tylko częściowo.

· Tętnica wątrobowa wspólna - Odchodzi z pnia trzewnego. Biegnie poziomo ze strony lewej na prawą wzdłuż górnego brzegu trzustki otoczona nerwami splotu wątrobowego do miejsca swojego

rozdwojenia. Le

ży na odnodze prawej przepony ku tyłowi i poniżej przedsionka torby sieciowej. Ma długość około 3,5 centymetra. Poprzez swoje odgałęzienia doprowadza utlenowaną krew do

wątroby, odźwiernika, części dwunastnicy oraz części trzuski.

Ø

Tętnica krezkowa górna odchodzi od aorty tuż poniżej pnia trzewnego. Przebiega po lewej stronie żyły krezkowej górnej, ku tyłowi od trzonu trzustki oraz ku przodowi od części poziomj dwunastnicy i
wchodzi do krezki jelita cienkiego. Biegnie

łukiem wypukłym ku dołowi i w stronę lewą w kierunku prawego dołu biodrowego, gdzie kończy się jako tętnica krętniczo-okrężnicza. Ku górze odaje tętnicę

trzustkowo-dwunastnicz

ą dolną. Od obwodu lewego odchodzą tętnice do jelita czczego i krętego. Od obwodu prawego tętnicy krezkowej górnej odchodzą tętnice okrężnicza prawa i okrężnicza

środkowa. Oddaje: tętnicę okreżąniczą prawą, tętnicę okrężniczą środkową, tętnicę krętniczo-okrężniczą oraz tętnicę krezkową dolną.

Ø

Tętnica krezkowa dolna odchodzi od aorty brzusznej na wysokości kręgu L3. Zstępuje pozaotrzewnowo po lewej stronie aorty a następnie przechodzi do nasady krezki okrężnicy esowatej i oddaje
tętnicę okrężnicą lewą, tętnice okrężnicy esowatej, tętnicę odbytniczą górną.

Unaczynienie

żylne układu pokarmowego

Krew

żylną z narządów części brzusznej ukadu pokarmowego zbiera żyła wrotna wątroby. Zawiera ona ubogą w tlen, ale bogatą w składniki odżywcze krew, którą transportuje do wątroby. Żyła wrotna

powstaje na wysoko

ści kręgu L1, poza głową trzustki z połączenia:

-

żyły krezkowej górnej

-

żyły śledzionowej

-

żyły krezkowej dolnej

-

żyły żołądkowej lewej.

Przestrze

ń zaotrzewnowa znajduje się pomiędzy otrzewną ścienną pokrywającą tylną ścianę jamy brzusznej a tylną ścianą jamy brzusznej. Od góry jest ona oddzielona przeponą od klatki piersiowej, ku

do

łowi łączy się z przestrzenią zaotrzewnową miednicy. Tylna ściana jamy brzusznej utworzona jest pośrodku przez odcinek lędźwiowy kręgosłupa i odnogi przepony, które schodzą do poziomu trzeciego

lub drugiego kr

ęgu lędźwiowego. Ku górze odnogi te ograniczają otwór zwany rozworem aorty, tworząc ponad aortę więzadło łukowate pośrodkowe. Bocznie od kręgosłupa znajdują się mięśnie tworzące

tyln

ą ścianę, mianowicie: lędźwiowy większy i mniejszy, czworoboczny lędźwi , poprzeczny brzucha, biodrowy.

Mi

ęsnie ściany tylnej brzucha

Ø Mi

ęsień czworoboczny lędźwi przyczepia się do wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych L2-L5, do wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego i więzadła biodrowo-lędźwiowego, a kończy na brzegu

dolnym 12

żebra i trzonie 12 kręgu piersiowego oraz wyrostkach żebrowych kręgów L1-L5. Unerwia go nerw podżebrowy oraz gałęzie splotu lędźwiowego. Kurcząc się jednostronnie zgina tułów w bok,

a obustronnie stabilizuje cz

ęść lędźwiową kręgosłupa.

Ø Mi

ęsień lędźwiowy większy przyczepia się bocznie do trzonów kręgów Th12-L1, oraz do wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych L1-L4. Kończy na krętarzu większym kości udowej. Unerwiają go

ga

łęzie krótkie splotu lędźwiowego oraz nerw udowy. Wsplnie z mięśniem biodrowym zgina udo, działając samodzielnie zgina w bok odcinek lędźwiowy kręgosłupa.

Ø Mi

ęsień lędźwiowy mniejszy przyczepia się początkowo do trzonów kręgów Th12-L1, końcowo do powięzi biodrowo-lędźwiowej. Unerwiają go gałęzie krótkie splotu lędźwiowego oraz nerw udowy.

Napina powi

ęź biodrową i łuk biodrowo-łonowy, powiększając rozstęp mięśni.

Ø Mi

ęsień biodrowy rozpoczyna się w dole biodrowym, na kolcach biodrowych przednich i więzadle krzyżowo-biodrowym przednim. Kończy go krętarz mniejszy kości udowej. Unerwiony jest przez gałęzie

krótkie splotu l

ędźwiowego. Zgina on udo, stabilizuje staw biodrowy.

Nerka jest parzystym narz

ądem leżącym w jamie brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej. U człowieka nerki znajdują się po obu stronach kręgosłupa, za żołądkiem i pod wątrobą. Nerki leżą na wysokości

dwóch ostatnich kr

ęgów piersiowych i trzech pierwszych kręgów lędźwiowych, lewa na poziomie Th11-L2, prawa - Th12-L3. Wyższe ułożenie lewej nerki tłumaczone jest tym, że rośnie silniej i z tego

powodu znajduje wy

żej. Różnica poziomu obu nerek wynosi ok.pół do jednego trzonu kręgu (ok. 1,5–3 cm. Przeciętna masa pojedynczej nerki wynosi od 120–200 g. Wymiar podłużny 10–12 cm,

poprzeczny 5–6 cm, grubo

ść 3–4 cm. Do wnęki nerki wchodzi tętnica nerkowa (najczęściej pojedyncza) i nerwy a wychodzą żyła nerkowa, moczowód oraz dodatkowo naczynia limfatyczne - struktury te

tworz

ą korzeń nerki.

Podstawow

ą jednostką strukturalną nerki jest nefron. Nefron z kolei składa się z dwóch podjednostek strukturalnych, tj. cewek oraz kłębuszka nerkowego. Kłębuszek nerkowy (glomerulus renalis) składa

si

ę natomiast z kłębka naczyniowego i torebki nefronu (Bowmana). Liczba nefronów w ludzkiej nerce wykazuje zmienność osobniczą, średnio wynosi około 1 500 000 (1,5 mln) i jest ustalona od momentu

urodzenia. Wyró

żnia się dwa rodzaje nefronów, o długiej i krótkiej pętli, tak zwane nefrony korowe i przyrdzeniowe. Z nefronów o krótkiej pętli zbudowana jest kora nerki, zaś nefrony o pętli długiej

przenikaj

ą do ciemniejszego rdzenia nerki, który tworzy piramidy nerkowe. W wierzchołku każdej piramidy znajdują się brodawki nerkowe z polami sitowymi gdzie znajdują się ujścia przewodów

wyprowadzaj

ących mocz przez kielichy nerkowe do lejkowatej miedniczki nerkowej, z której mocz odprowadza moczowód. Układ kielichowo-miedniczkowy oraz moczowód współtworzą górne drogi

moczowe, za

ś pęcherz i cewka moczowa – dolne drogi moczowe.

Moczowód wychodzi w przed

łużeniu miedniczki nerkowej i łączy się z pęcherzem moczowym. W przebiegu moczowodu wyróżniamy odcinek brzuszny oraz odcinek miedniczy. W odcinku brzusznym

moczowód przebiega uko

śnie na mięśniu lędźwiowym większym, ku tyłowi od naczyń jądrowych lub jajnikowych i ku przodowi od nerwu płciowo-udowego. Lewy moczowód krzyżuje od tyłu nasadę krezki

okr

ężnicy esowatej, a prawy przebiega ku tyłowi od nasady krezki jelita cienkiego. Następnie po skrzyżowaniu naczyń biodrowych wspólnych i kresy granicznej, moczowód przechodzi do miednicy

mniejszej. Przebiega tutaj najpierw po

ścianie miednicy do kolca kulszowego, a następnie biegnie ku przodowi dochodząc do tylnej ściany pęcherza moczowego. U mężczyzn krzyżuje od tyłu

nasieniowód, u kobiet przebiega w wi

ęzadle szerokim macicy, ku tyłowi od naczyń macicznych.

Nerwy splotu l

ędźwiowego

Ø Nerw biodrowo-podbrzuszny le

ży na mięśniu czworobocznym lędźwi. Następnie wchodzi między mięsień poprzeczny brzucha a mięsień skośny wewnętrzny, po czym zdąża między mięśniem

sko

śnym wewnętrznym i mięśniem skośnym zewnętrznym do pochewki mięśnia prostego brzucha.

Ø Nerw biodrowo-pachwinowy odchodzi od pierwszej p

ętli splotu lędźwiowego, łączącej część dolną nerwu podżebrowego (Th12) z gałęzią brzuszną pierwszego nerwu lędźwiowego (L1). Jest nerwem

mieszanym: czuciowym i ruchowym. w swym pocz

ątkowym odcinku po wyjściu z mięśnia lędźwiowego większego przebiega między m. czworobocznym lędźwi a nerką, w dalszym między mięśniami

przednimi brzucha. Po przebiciu m. sko

śnego wewnętrznego podąża w kierunku przyśrodkowym i dołącza do powrózka nasiennego. Nerw biodrowo-pachwinowy przebiega następnie przez pierścień

pachwinowy powierzchowny, oddaj

ąc swe gałęzie końcowe skórne.

Ø Nerw p

łciowo-udowy składa się z włókien pochodzących z nerwów rdzeniowych L1, L2. Nerw ten przechodzi przez mięsień lędźwiowy większy i po wyjściu z niego dzieli się na dwie gałęzie:

- p

łciową - biegnie przyśrodkowo po przedniej powierzchni mięśnia lędźwiowego większego, następnie przechodzi przez kanał pachwinowy. U kobiet kończy się w wargach sromowych większych, u

mężczyzn dochodzi do mięśnia dźwigacza jądra i skóry moszny
- udow

ą - przechodzi przez rozstęp naczyń, kończy się w skórze pokrywającej dół owalny i trójkąt udowy

Ø Nerw skórny uda boczny sk

łada się z włókien pochodzących z nerwów rdzeniowych L2, L3. Po wyjściu spod bocznego brzegu mięśnia lędźwiowego większego biegnie skośnie przez dół biodrowy,

nast

ępnie przechodzi pod lub przez więzadło pachwinowe kończąc się w skórze bocznej powierzchni uda.

Ø Nerw udowy sk

łada się z włókien pochodzących z nerwów rdzeniowych L2, L3, L4, a także czasami z L1 i L5. W jego przebiegu wyróżnia się cztery zasadnicze odcinki. Część lędźwiowa. Gałęzie

brzuszne nerwów L2, L3 i L4, nale

żące do warstwy przedniej splotu lędźwiowego, przebiegają ukryte w mięśni lędźwiowym większym w dół, do przodu i w stronę boczną, aż do poziomu kręgu L5,

bocznie w odleg

łości ok. 3 cm od powierzchni bocznej jego trzonu. Tutaj łączą się tworząc pień nerwu udowego, spłaszczony grzbieto-brzusznie, który biegnie dalej dochodząc na powierzchnię mięśnia

biodrowego i pod jego powi

ęź biodrową. Cały ten odcinek jest ukryty między warstwą powierzchowną i głęboką włókien mięśnia lędźwiowego większego. Towarzyszą mu również ukryte w mięśniu

lędźwiowym większym inne nerwy. Po jego stronie przyśrodkowej znajdują się: nerw płciowo-udowy, nerw zasłonowy i w zależności od występowania nerw zasłonowy dodatkowy, a po stronie bocznej:
nerw skórny boczny uda. Cz

ęść biodrowa. Pień nerwu udowego przechodzi przez boczną krawędź mięśnia lędźwiowego większego i biednie w bruździe między nim a mięśniem biodrowym. Tutaj nerw

staje si

ę częściowo widoczny. W tej części nerw udowy jest oddzielony od naczyń biodrowych zewnętrznych przez mięsień lędźwiowy większy i w swoim przebiegu do więzadła pachwinowego coraz

bardziej si

ę do nich zbliża. Po stronie prawej leży do tyłu od dolnej części jelita ślepego, wyrostka robaczkowego i końcowego odcinka jelita krętego. Po stronie lewej biegnie do tyłu od okrężnicy

zst

ępującej oraz od okrężnicy esowatej i jej krezki. Nad więzadłem pachwinowym nerw krzyżuje od tyłu naczynia okalające biodro głębokie. Część pachwinowa. Miednicę większą nerw opuszcza przez

rozst

ęp mięśni. Tutaj nerw udowy jest oddzielony od położonej przyśrodkowo tętnicy biodrowej zewnętrznej wyłącznie przez grube pasmo powięzi biodrowej łuk biodrowo-łonowy, łączące się z

wi

ęzadłem pachwinowym. Bocznie od nerwu przebiega mięsień ledźwiowy większy, który kończy się nieco poniżej krętarza mniejszego kości udowej. Część udowa. Pień nerwu udowego uchodząc z

rozst

ępu mięśni może oddawać liczne gałęzie końcowe tuż poniżej więzadła pachwinowego. Jeżeli rozgałęzia się już odcinku pachwinowym, wtedy część udowa nerwu udowego nie występuje.

Ø Nerw zas

łonowy to nerw mieszany, zaopatrujący grupę przyśrodkową mięśni uda i skórę przyśrodkowej powierzchni uda. Od splotu lędźwiowego odchodzi dwoma korzeniami: górnym (L2, L3) i

dolnym (L4), w obr

ębie mięśnia lędźwiowego większego. Nerw zasłonowy jest jedynym nerwem splotu lędźwiowego, który częściowo przebiega w miednicy mniejszej. W przeciwieństwie do pozostałych

nerwów tego splotu jako jedyny przechodzi na udo przez otwór zas

łoniony. W przebiegu nerwu wyróżniamy trzy odcinki: lędźwiowy, miedniczny i kanałowy. Odcinek lędźwiowy. Ma ok. 8 cm długości.

Zaczyna si

ę na poziomie piątego kręgu lędźwiowego (L5). U swego początku nerw leży w mięśniu lędźwiowym większym. Następnie kieruje się niemal zupełnie pionowo ku dołowi i przyśrodkowo

wzgl

ędem nerwu udowego. Uchodzi z mięśnia lędźwiowego większego przekraczając jego przyśrodkową krawędź i biegnie między tą krawędzią a boczną powierzchnią trzonu L5 w otoczeniu tkanki

tłuszczowej, pod żyłą biodrową wspólną, bocznie i do tyłu względem pnia współczulnego lędźwiowo-krzyżowego. W dalszym przebiegu nerw zbliża się do kresy granicznej miednicy (łac. linea
terminalis) i dochodz

ąc do niej w jej odcinku środkowym, utworzonym przez kresę łukowatą (łac. linea arcuata) nieco wygina się przed przejściem z miednicy większej w kierunku do boku i przodu,

oddalaj

ąc się w ten sposób od pnia lędźwiowo-krzyżowego. Krzyżując żyłę biodrową zewnętrzną nerw ostatecznie przekracza kresę łukowatą i uchodzi do miednicy mniejszej. Odcinek miedniczny. Jest

najd

łuższy, ma 12 cm długości. Nerw zasłonowy przebiega odległość 2 cm gdzie po drodze krzyżuje go od przodu tętnica biodrowa wewnętrzna. Dalej kieruje się przyśrodkowo i równolegle względem

kresy granicznej

łukiem wypukłym na zewnątrz, gdzie od przodu krzyżuje go moczowód. Nerw zmierza do otworu zasłonowego, gdzie swym bocznym, wypukłym obwodem przylega do powięzi

zas

łonowej (łac. fascia obturatoria), przylegającej do zewnętrznej powierzchni mięśnia zasłaniacza wewnętrznego (łac. musculus obturator internus). Obwód przyśrodkowy nerwu przylega do otrzewnej

ściennej miednicy mniejszej. Przed wejściem do kanału zasłonowego krzyżuje go jeszcze nasieniowód lub więzadło obłe macicy. Do nerwu dołącza tętnica i żyły zasłonowe i twory te zbiegają do kanału
zas

łonowego. Odcinek kanałowy. W kanale zasłonowym formuje się powrózek naczyniowo-nerwowy, w którym jego elementy składowe układają się tak jak w miednicy, tzn. od góry ku dołowi leżą nerw,

tętnica i żyły (tzw. układ NAV). Przed wyjściem z kanału zasłonowego nerw dzieli się na gałęzie końcowe - przednią i tylną. Gałąź przednia. Jest silniejszą gałęzią. Uchodzi z kanału zasłonowego
mi

ędzy położonym z przodu dolnym brzegiem więzadła łonowo-udowego a położonym z tyłu ścięgnistym górnym brzegiem mięśnia zasłaniacza zewnętrznego. Następnie nerw kieruje się ku dołowi w

obr

ębie blaszki tkanki łącznej, pomiędzy mięśniem grzebieniowym a mięśniem zasłaniaczem zewnętrznym i biegnąc dalej w dół pomiędzy warstwę powierzchowną od warstwy środkowej przywodzicieli.

Tutaj mija mi

ęśnie przywodziciele krótki i długi. Gałąź tylna. Jest gałęzią słabszą. Po wyjściu z kanału zasłonowego biegnie ku tyłowi, do dołu i nieco przyśrodkowo względem przedniej gałęzi. Może

przebija

ć w swoim przebiegu mięsień zasłaniacz zewnętrzny, ale równie dobrze może biec na jego powierzchni zewnętrznej, a wtedy po wejściu do blaszki tkanki łącznej między mięśniem

przywodzicielem krótkim a wielkim oddaje tu swoje ga

łęzie końcowe lub odpowiednio dla drugiego przypadku może towarzyszyć gałęzi przedniej do górnego brzegu mięśnia przywodziciela krótkiego.

Tętnice przestrzeni zaotrzewnowej

1) Pie

ń trzewny, który odchodzi na poziomie dolnego brzegu Th12 lub górnego brzegu L1 i dzieli się na tętnicę żołądkową lewą, wątrobową wspólną i śledzionową.

2) T

ętnica krezkowa górna, odchodząca od przedniego obwodu aorty tuż poniżej początku pnia trzewnego na poziomie L1

3) T

ętnica krezkowa dolna odchodząca na poziomie L3.

Tętnice parzyste
Ø T

ętnice nadnerczowe środkowe

Ø T

ętnice nerkowe

Ø T

ętnice jądrowe lub jajnikowe

Tętnice ścienne
Ø T

ętnica przeponowa dolna

Ø T

ętnice lędźwiowe

Ø T

ętnica podżebrowa

Żyły przestrzeni zaotrzewnowej to żyła główna dolna z jej dopływami :
o

Trzewne

· Żyły lędźwiowe
· Żyły przeponowe dolne

o

Ścienne

· Prawa żyła jądrowa lub jajnikowa
· Prawa żyła nadnerczowa
· Żyły nerkowe
· Żyły wątrobowe

Naczynia t

ętnicze miednicy. Tętnica biodrowa wspólna jest naczyniem krwionośnym, które jest końcowym odgałęzieniem aorty brzusznej. Pod względem topograficznym tętnica biodrowa wspólna nie

nale

ży do naczyń krwionośnych kończyny dolnej, ale do naczyń brzucha. Jednakże pod względem czynnościowym naczynie jest szczególnie ważne dla kończyny dolnej, gdyż w przypadku jego

przerwania prowadzi do zmian martwiczych w ko

ńczynie dolnej.Rozwidlenie aorty znajduje się na poziomie 3/4 części dolnej czwartego kręgu lędźwiowego. Tętnica biodrowa wspólna jest krótkim

naczyniem, zako

ńczonym rozwidleniem na tętnicę biodrową zewnętrzną i wewnętrzną na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego. Biegnie wzdłuż przyśrodkowej krawędzi mięśnia lędźwiowego

wi

ększego, kierując się w dół, bocznie i do przodu. Na swym przebiegu oddaje jedynie drobne gałęzie do otrzewnej, znajdującej się do przodu od tętnicy,do mięśnia lędźwiowego większego, znajdującego

si

ę z tyłu i do naczyń chłonnych okolicy brzucha. Przebieg tętnicy kończy się przed stawem krzyżowo-biodrowym, na poziomie dolnej krawędzi piątego kręgu lędźwiowego, gdzie tętnica biodrowa wspólna

rozga

łęzia się na silniejsze (średnica: 1 cm), przednio-boczne odgałęzienie - tętnicę biodrową zewnętrzną, oraz słabsze (średnica: 9 mm) tylno-przyśrodkowe odgałęzienie - tętnicę biodrową wewnętrzną.

Tętnica biodrowa zewnętrzna powstaje z rozdwojenia tętnicy biodrowej wspólnej. Jest jej przednio-boczną gałęzią końcową. Rozdwojenie tętnicy biodrowej wspólnej znajduje się na wysokości dolnego
brzegu pi

ątego kręgu lędźwiowego i nieco przyśrodkowo od linii stawowej krzyżowo-biodrowej, tj. około 4 cm bocznie od linii pośrodkowej. Tętnica kieruje się do przodu, ku dołowi i bocznie, zataczając łuk

kieruj

ący się wklęsłością przyśrodkowo i ku dołowi. U ludzi starszych może mieć przebieg wężowaty. Tętnica biodrowa zewnętrzna zmienia nazwę i kończy się w rozstępie naczyń, gdzie leży bocznie od

żyły, a od mięśnia lędźwiowego większego oddziela ją łuk biodrowo-łonowy. Jej bezpośrednim przedłużeniem, już w obrębie kończyny dolnej, jest tętnica udowa. Długość tętnicy wynosi średnio 10–12
cm, a

średnica około 1 cm. Powierzchnia przednia tętnicy biodrowej zewnętrznej przykryta jest otrzewną. Poprzez otrzewną, do prawej tętnicy przylega końcowy odcinek jelita krętego, czasami wyrostek

robaczkowy; do lewej – okr

ężnica esowata. W tkance podotrzewnowej biegną narządy, które na swoim przebiegu krzyżują tętnicę. W odcinku początkowym (górnym) po stronie prawej jest to moczowód i

(obustronnie) naczynia jajnikowe u kobiety. W odcinku ko

ńcowym (dolnym) tętnicę krzyżują: gałąź płciowa nerwu płciowo-udowego, nasieniowód u mężczyzny, a więzadło obłe macicy u kobiety. Niekiedy

odcinek ko

ńcowy krzyżują również naczynia jądrowe u mężczyzny. Przyśrodkowo do tętnicy biodrowej zewnętrznej leży żyła towarzysząca oraz regionalne węzły chłonne. Bocznie i ku tyłowi tętnica

sąsiaduje z mięśniem lędźwiowym większym i powięzią biodrową. Tętnica biodrowa zewnętrzna oddaje liczne małe gałęzie do okolicznych węzłów chłonnych, do mięśnia lędźwiowego większego oraz do
moczowodu. W pobli

żu swojego końca oddaje również dwa większe naczynia: tętnicę nabrzuszną dolną oraz tętnicę okalającą biodro głęboką.

Tętnica nabrzuszna dolna to tętnica o średnicy ok 3 mm, będąca gałęzią tętnicy biodrowej zewnętrznej, od której odchodzi przyśrodkowo, w pobliżu jej końca, zwykle powyżej więzadła pachwinowego.
Po odej

ściu kieruje się skośnie przyśrodkowo, a następnie stromo do góry, kierując się ku tylnej powierzchni mięśnia prostego brzucha, po którym przebiega do góry. W swoim przebiegu po tylnej

powierzchni mi

ęśnia prostego wywołuje fałd otrzewnej zwany fałdem pępkowym bocznym. Wnika do mięśnia prostego i zaopatruje go wraz z odpowiednim obszarem skóry. Kończy się około 5–6 cm

powy

żej pępka poprzez zespolenie z tętnicą nabrzuszną górną, z która tworzy ta zwaną pionową drogę tętniczą przednią tułowia. Oddaje gałęzie: gałąź łonowa, tętnica mięśnia dźwigacza jądra u

mężczyzn, tętnica więzadła obłego macicy u kobiet.
Żyła biodrowa zewnętrzna rozpoczyna się w przedłużeniu żyły udowej ku tyłowi od więzadła pachwinowego. Kieruje się skośnie ku górze, wzdłuż kresy granicznej między miednicą większą a mniejszą.
Biegnie wzd

łuż przyśrodkowego brzegu mięśnia lędźwiowego większego. Na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego żyła biodrowa zewnętrzna łączy się z żyłą biodrową wewnętrzną i wspólnie z nią

wytwarza

żyłę biodrową wspólną. Żyły biodrowe zewnętrzne nie posiadają zastawek. Do dopływów żyły biodrowej zewnętrznej zaliczane są: żyła okalająca biodro głęboka, żyła nabrzuszna dolna.

Żyła biodrowa wewnętrzna to krótki pień, który powstaje z połączenia żył odprowadzających krew ze ściany miednicy i z narządów w niej zawartych. Rozpoczyna się w górnej części wcięcia kulszowego
wi

ększego. Wstępuje ku górze i przylega do części bocznej kości krzyżowej. Na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego łączy się z żyłą biodrową zewnętrzną wytwarzając żyłę biodrową wspólną. Do

dop

ływów żyły biodrowej wewnętrznej należą: żyła biodrowo-lędźwiowa, żyły krzyżowe boczne, żyły pośladkowe górne, żyły pośladkowe dolne, żyły zasłonowe, żyła sromowa wewnętrzna, splot żylny

odbytniczy, splot

żylny pęcherzowy, splot żylny sterczowy, splot żylny maciczny, splot żylny pochwowy.

Splot krzy

żowy jest największym splotem w organizmie, twór powstały z wymieszanych (przegrupowanych) gałęzi przednich (brzusznych) nerwów rdzeniowych od L5 do Co i częściowo L4. Ma kształt

trójk

ąta którego podstawa skierowana jest do powierzchni miednicznej kości krzyżowej, a wierzchołek do nerwu kulszowego, w stronę dolnej części otworu kulszowego. Swą powierzchnią tylną przylega

do przedniej powierzchni mi

ęśnia gruszkowatego (musculus piriformis) , przednią powierzchnią zwrócony jest do jamy miednicy i przykryty tylną częścią powięzi miednicy, przylega do naczyń biodrowych

wewn

ętrznych. Splot podzielony jest na 3 odcinki kulszowy, sromowy i guziczny. Od splotu wychodzą gałęzie krótkie i długie. Krótkie zaopatrują mięsień gruszkowaty, zasłaniacz wewnętrzny, oba

bli

źniacze i czworoboczny uda. Do gałęzi krótkich należą także gałęzie stawowe i gałęzie okostnowe. Gałęzie krótkie zaopatrują mięsień gruszkowaty, mięsień zasłaniacz wewnętrzny, mięśnie bliźniacze,

oraz mi

ęsień czworoboczny uda, a także staw biodrowy, okostną guza kulszowego i obu krętarzy kości udowej. Gałęzie długie przechodzą przez otwór kulszowy większy: przez otwór nadgruszkowy

przechodzi nerw po

śladkowy górny, przez otwór podgruszkowy pozostałe gałęzie. Jedynie nerw guziczny nie przechodzi przez otwór kulszowy większy. Jego gałęzie długie to: nerw pośladkowy górny,

nerw po

śladkowy dolny, nerw skórny uda tylny, nerw kulszowy, nerw sromowy, nerw guziczny.

Nerw guziczny jest nerwem czuciowym i ruchowym. Jego w

łókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych S5 i C0. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego . Z gałęziami brzusznymi nerwów

rdzeniowych S3 i S4 tworzy ma

ły splot guziczny. Odchodzą od niego nerwy odbytniczo-guziczne i gałęzie mięśniowe.

Moczowód to parzysty przewód biegn

ący z miedniczek nerkowych do pęcherza moczowego. U człowieka jego długość wynosi około 27–30 cm (wyprostowanego do 35 cm), a szerokość 0,5 - 0,8 cm.

Wyró

żnia się część brzuszną i część miedniczną moczowodu. Linia podziału biegnie w miejscu przejścia kresy granicznej w linię stawu krzyżowo-biodrowego. Moczowody mają dobrze rozwiniętą błonę

mi

ęśniową i wyścielone są błoną śluzową. Mają trzy przewężenia. Zadanie moczowodów to przekazywanie moczu produkowanego w nerkach do zbiornika moczu - pęcherza moczowego. W odcinku

brzusznym do ty

łu od moczowodów biegną: nerw płciowo-udowy, tętnica i żyła biodrowa wspólna. Do przodu od moczowodu prawego znajdują się: część zstępująca i pozioma dwunastnicy, naczynia

jądrowe lub jajnikowe prawe, naczynia okrężnicze prawe, krezka jelita cienkiego. Do przodu od moczowodu lewego znajdują się: zgięcie dwunastniczo-czcze, naczynia jądrowe lub jajnikowe lewe,
naczynia okr

ężnicze lewe, krezka okreżnicy esowatej.

Pęcherz moczowy to narząd gromadzący mocz wydalany przez nerki. Mocz spływa do pęcherza moczowego stale, odpływa zaś z niego okresowo przez cewkę moczową. Pojemność pęcherza
moczowego wynosi oko

ło 250–500 ml, ale może on jednak rozciągnąć się do objętości 1000–1500 ml. W ciężkich chorobach, np. w durze brzusznym, przy zatrzymaniu moczu pojemność pęcherza może

osi

ągnąć 3–4 litry. Pęcherz opróżniony leży poza spojeniem łonowym, wypełniony wystaje ponad spojenie. Kształt pęcherza zależny jest od stopnia wypełnienia. Pęcherz opróżniony jest spłaszczony w

kierunku przednio – tylnym, wype

łniony przybiera postać kulistą. Część skierowana ku górze i ku przodowi nosi nazwę szczytu pęcherza, ku dołowi i tyłowi zwrócone jest dno pęcherza. Między szczytem

a dnem znajduje si

ę trzon pęcherza. Gdy pęcherz jest spłaszczony, wyróżniamy na nim ścianę przednią i ścianę tylną. Dno pęcherza ma kształt trójkąta i jest ograniczone trzema ujściami. Od tyłu leżą

symetrycznie uj

ścia moczowodów, kąt przedni dna zajmuje ujście wewnętrzne cewki moczowej

Cewka moczowa

żeńska jest znacznie krótsza od męskiej (długość od 3 do 5 cm) i szersza – co sprawia mniejszy ból przy kamicy nerkowej, gdy kryształki wydostają się cewką na zewnątrz organizmu.

Cewk

ę moczową żeńską dzielimy na:

- Cz

ęść śródścienną, biegnącą w ścianie pęcherza moczowego

- Cz

ęść miedniczną

- Cz

ęść przeponową

- Cz

ęść podprzeponową

Biegnie ona równolegle do pochwy, do przodu od niej. Znacznie mniejsza d

ługość cewki moczowej żeńskiej stwarza dogodniejsze warunki rozwoju infekcji wstępującej dróg moczowych w porównaniu z

cewk

ą męską.

Cewka moczowa m

ęska ma długość od 15 do 20 cm. Poza funkcją wyprowadzania moczu pełni również funkcję wyprowadzania nasienia. Dzielimy ją na:

- Cz

ęść śródścienną – biegnącą w ścianie pęcherza moczowego

- Cz

ęść sterczową – przebiegającą przez gruczoł krokowy

- Cz

ęść błoniastą – przebijającą przeponę moczowo-płciową

- Cz

ęść gąbczastą – biegnącą luźno w kroczu pod spojeniem łonowym przez ciało gąbczaste prącia, uchodzącą fizjologicznie na końcu żołędzi prącia.

Jajnik Podobnie jak j

ądro powstaje z gonady niezróżnicowanej. Gruczołu płciowe powstają u człowieka w postaci symetrycznych listew płciowych, powstających z nabłonka jamy ciała na powierzchni

przy

środkowej śródnercza. Mezodermalny nabłonek listew płciowych zostaje zasiedlony pierwotnymi komórkami płciowymi tzw. gonocytami, powstającymi nieco wcześniej z endodermy tylnego odcinka

jelita; nast

ępnie nabłonek ten wrasta w głąb mezenchymy leżącej pod nim i tworzy w niej sznury płciowe. Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, na jej tylno-bocznej ścianie, w jamie otrzewnowej (nie jest

pokryty otrzewn

ą, gdyż przekształciła się w nabłonek płciowy), spoczywa w dołku jajnikowym, leżącym na powięzi zasłonowej. Dołek jajnikowy jest ograniczony od góry przez podział t. biodrowej

wspólnej, od góry i przodu przez t. biodrow

ą zewnętrzną, od tyłu przez t. biodrową wewnętrzną i od dołu przez t. zasłonową. Przez dołek przebiega n. zasłonowy. Anatomicznie jajnik ma 2 końce :

maciczny i jajowodowy, 2 brzegi : przedni (krezkowy) i tylny (wolny) oraz 2 powierzchnie : boczn

ą (ścienną) i przyśrodkową (trzewną). W budowie wewnętrznej odróżnia się rdzeń, zawierający naczynia,

nerwy i tkank

ę łączną, oraz korę, w której leżą pęcherzyki jajnikowe na różnych etapach rozwoju. Na przednim brzegu jajnika leży wnęka, przez którą przechodzą naczynia i nerwy. Do jajnika dochodzi

tętnica jajnikowa odchodząca na wysokości L2 od aorty brzusznej (biegnie zaotrzewnowo, dochodzi do miednicy, biegnie w więzadle wieszadłowym jajnika, następnie w krezce jajnika i wchodzi przez
wn

ękę do narządu) oraz gałąź jajnikowa tętnicy macicznej (odchodzi na wysokości dna macicy, wchodzi w więzadło własne jajnika i zespala się z tętnicą jajnikową). Chłonka odpływa do węzłów

lędźwiowych. Unerwienie pochodzi od splotu jajnikowego od splotu trzewnego (dociera z tętnicą jajnikową) lub od splotu miednicznego (z gałęzią jajnikową tętnicy macicznej).
Jajowód Powstaje z niezro

śniętych górnych połówek przewodów przyśródnerczowych (Mûllera). Rozpoczyna się w rogu jamy macicy ujściem macicznym, które prowadzi do części śródściennej,

biegn

ącej między trzonem a dnem macicy. Część śródścienna przechodzi w cieśń, która biegnie poziomo do boku i dochodzi do macicznego końca jajnika. Następnie zakręca pod katem prostym ku

górze, jednocze

śnie przechodząc w bańkę jajowodu. Bańka biegnie ku górze wzdłuż przedniego brzegu jajnika, dochodzi do końca jajowodowego, zakręca i kieruje się ku dołowi wzdłuż brzegu tylnego,

ko

ńczy się ujściem brzusznym, które prowadzi do lejka. Lejek jest zbudowany z 10 - 15 strzępków. Unaczynienie jajowodu pochodzi od gałęzi jajowodowych od t. macicznej i jajnikowej, krew żylna

uchodzi do splotu maciczno-pochwowego; ch

łonka do węzłów chłonnych lędźwiowych; unerwienie od splotu maciczno-pochwowego od splotu podbrzusznego dolnego.

Macica rozwija si

ę z górnego odcinka kanału maciczno-pochwowego. Ponadto w górną część trzonu są włączone również końcowe odcinki niezrośniętych części przewodów Mûllera, stąd odcinek ten

pocz

ątkowo rozwija się jako rozwidlony i w przypadku zaburzeń rozwojowych stan ten może się utrzymywać w różnym stopniu. Leży w miednicy mniejszej żeńskiej, pośrodkowo, wzdłuż osi miednicy, do

ty

łu od pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy, powyżej pochwy, podotrzewnowo, w przodozgięciu i przodopochyleniu, często lekko zrotowana na prawą stronę. Przodozgięcie jest to zgięcie

trzonu macicy wzgl

ędem szyjki. Przodopochylenie jest to pochylenie szyjki macicy względem pochwy. Oś miednicy jest to wyimaginowana linia łącząca środki wymiarów prostych wszystkich czterech

płaszczyzn miednicy. Anatomicznie macica składa się z szyjki, trzonu i dna. W szyjce biegnie kanał szyjki macicy, otwierający się do pochwy ujściem macicy, a z jamą macicy jest połączony cieśnią. W
błonie śluzowej kanału szyjki występują fałdy pierzaste. W trzonie macicy leży jama macicy, mająca na przekroju czołowym kształt trójkątny. Szczyt tego trójkąta przypada na cieśń macicy, a na kątach
podstawy le

żą ujścia maciczne jajowodów. Szyjkę macicy dzieli się na część pochwową i nadpochwową. Część pochwowa jest otoczona sklepieniem pochwy. Jest ono najgłębsze z tyłu. Część

nadpochwowa s

ąsiaduje od przodu z pęcherzem moczowym i cewką moczową, od tyłu przez zagłębienie maciczno-odbytnicze z bańką odbytnicy. Trzon od dołu sąsiaduje z pęcherzem moczowym, a od

góry z p

ętlami jelita cienkiego. Do bocznego brzegu trzonu macicy, bezpośrednio poniżej ujścia jajowodu przyczepiają się dwa więzadła : własne jajnika i obłe macicy. Unaczynienie macicy pochodzi od tt.

macicznych. T

ętnica maciczna biegnie przyśrodkowo, objęta więzadłem szerokim macicy, dochodzi do ściany macicy na poziomie sklepienia pochwy, oddaje t. pochwową i zakręca ku górze. Biegnie

wzd

łuż brzegu bocznego macicy silnie wężowato, oddając liczne gałęzie do macicy. Dochodzi do rogu macicy (przy ujściu macicznym jajowodu) i dzieli się na gałąź jajowodową i jajnikową (gałąź ta

zespala si

ę z tętnicą jajnikową od aorty brzusznej). Krew żylna odpływa parzystym splotem żylnym maciczno-pochwowym i dalej żyłami macicznymi do żył biodrowych wewnętrznych.

Pochwa Powstaje z dolnego odcinka kana

łu maciczno-pochwowego, początkowo wysłanego nabłonkiem mezodermalnym. Do końcowego odcinka kanału wrasta nabłonek endodermalny zatoki

moczowo-p

łciowej. W 4 m-cu nabłonek ten wypełnia światło pochwy całkowicie, a także część szyjki macicy. W 5 m-cu pojawia się światło. Sięga od ujścia zewnętrznego macicy do ujścia zewnętrznego

w obr

ębie sromu. Stanowi przewód leżący pośrodkowo w miednicy, biegnący skośnie od tyłu i góry, ku przodowi i dołowi. Ściana przednia i tylna przylegają do siebie. Ściana przednia jest zrośnięta z

tyln

ą ścianą pęcherza moczowego i cewką moczową przy pomocy tkanki łącznej. Ściana tylna jest oddzielona od przedniej ściany odbytnicy przez tkankę łączną przegrody odbytniczo-pochwowej i

zag

łębienie odbytniczo-maciczne. Ściana przednia pochwy jest krótsza niż tylna, stąd w miejscu otaczającym ujście macicy tworzą się dwa sklepienia : przednie - mniejsze i płytsze oraz tylne - głębsze

i wy

ższe. Pochwa otrzymuje unaczynienie za pośrednictwem parzystej tętnicy pochwowej od tt. macicznych i gałęzi pochwowych od tt. pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych. Krew żylna

odp

ływa do splotu żylnego maciczno-pochwowego i dalej żyłą sromową wewnętrzną do żyły biodrowej wewnętrznej. Chłonka z górnej części pochwy uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych

wewn

ętrznych, a z dolnego odcinka do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych. Unerwienie pochwy pochodzi ze splotu nerwowego maciczno-pochwowego.

Narz

ądy płciowe żeńskie zewnętrzne

Jądro powstaje z pragonady; jego różnicowanie rozpoczyna się w połowie 2 m-ca życia zarodka. Sznury płciowe rozrastają się na długość i tworzą zawiązki późniejszych zrazików i cewek nasiennych
jądra. Końcowe odcinki sznurów łączą się ze sobą w pobliżu krezki jądra i tworzą zawiązek sieci jądra. Tkanka mezenchymatyczna przedzielająca sznury tworzy przegródki jądra i błonę białawą. W 3
miesi

ącu część komórek mezenchymatycznych zrazików przekształca się w komórki śródmiąższowe. W zawiązkach cewek występują dwa rodzaje komórek : komórki podporowe i płciowe. Leży w

mosznie, obj

ęte osłonką pochwową. Do tylnego brzegu jądra przyczepia się krezka jądra. Dolny koniec jądra jest przymocowany do moszny więzadłem mosznowym, które jest pozostałością po

jądrowodzie Huntera, rozwijającym się z więzadła płciowo-pachwinowego. Lewe jądro jest położone niżej niż prawe. Oś długa jądra biegnie od góry i przodu do dołu i tyłu. Na górnym końcu jądra leży
głowa najądrza, wzdłuż tylnego brzegu jądra biegnie trzon i ogon najądrza, a pod dolnym końcem jądra ogon najądrza zakręca i przechodzi w nasieniowód. Zewnętrzną warstwę jądra stanowi osłonka
bia

ława, od której odchodzą przegrody dzielące jądro na ok. 200 zrazików. Przegrody te zmierzają w kierunku śródjądrza, które leży pod osłonką białawą, przy tylnym brzegu jądra, pod jego górnym

ko

ńcem. W śródjądrzu leży sieć jądra, do której dochodzą cewki nasienne proste. Każda z nich powstaje u szczytu zrazika z połączenia 1 - 4 cewek nasiennych krętych wychodzących ze zrazika. Z sieci

jądra wychodzą przewodziki odprowadzające jądra, które dochodzą do głowy najądrza i w niej przechodzą w zraziki najądrza. Do jądra dochodzi tętnica jądrowa odgałęziająca się od aorty brzusznej na
wys. L1. Zaopatruje ona tak

że głowę najądrza.. Tętnica jądrowa zespala się z rozgałęzieniami tętnicy nasieniowodu i tętnicy dźwigacza jądra. Żyły jądra i najądrza tworzą splot wiciowaty, który podobnie

jak t

ętnica wchodzi w skład powrózka nasiennego. Po przejściu przez kanał pachwinowy wychodzi ze splotu pojedyncza żyła jądrowa, która po stronie prawej wpada do żyły głównej dolnej, a po lewej do

żyły nerkowej lewej. Naczynia chłonne uchodzą do węzłów chłonnych lędźwiowych. Unerwienie jąder pochodzi od splotu jądrowego, wtórnego od splotu trzewnego.
Naj

ądrze Jest zbudowane w głowy, trzonu i ogona. Głowa ma budowę zrazikową, a trzon i ogon są zbudowane z poskręcanego przewodu najądrza. Przewód najądrza, opuszczając ogon najądrza,

przechodzi w nasieniowód. Unaczynienie j

ądra i najądrza jest wspólne - od t. jądrowej od aorty brzusznej. Krew żylna odpływa splotem żylnym wiciowatym, z którego wychodzą początkowo 2 żyły

jądrowe, one następnie łączą się w 1 żyłę. Chłonka z najądrza odpływa do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych. Unerwienie również jest wspólne dla jądra i najądrza - przez splot jądrowy
od splotu trzewnego.
Moszna jest workiem skórno-powi

ęziowym, powstającym z wałów płciowych dla zstępujących jąder. Warstwy jej ściany odpowiadają warstwom ściany brzucha. Mosznę unaczyniają : gałęzie mosznowe

tylne od t

ętnicy sromowej wewnętrznej oraz gałęzie mosznowe przednie od tt. sromowych zewnętrznych. Krew żylna analogicznymi żyłami uchodzi do żył sromowych wewnętrznych i żył odpiszczelowych.

Unerwienie skórne pochodzi od ga

łęzi płciowej nerwu płciowo-udowego i gałęzi mosznowych nerwu sromowego. Nerwy autonomiczne pochodzą ze splotu miednicznego. Worek mosznowy jest

podzielony na dwie odr

ębne części zawierające: jądra, najądrza, części mosznowe nasieniowodów

Nasieniowód Biegnie w przed

łużeniu przewodu najądrza. Jego przebieg dzielimy na 4 części : jądrową, powrózkową, pachwinową i miedniczną. W mosznie leży część jądrowa i powrózkowa. W

powrózku nasiennym biegnie cz

ęść powrózkowa i pachwinowa. Część jądrowa biegnie do góry wzdłuż tylnego brzegu jądra, przylegając do najądrza. Część powrózkowa leży powyżej górnego końca

jądra, kieruje się do pierścienia pachwinowego powierzchownego. Część pachwinowa biegnie przez kanał pachwinowy i wychodzi pierścieniem pachwinowym głębokim. Część miedniczna kieruje się
pocz

ątkowo ku dołowi i przyśrodkowo po wewnętrznej powierzchni przedniej ściany brzucha i następnie miednicy. Krzyżuje naczynia nabrzuszne dolne i następnie tętnicę pępkową (lub więzadło pępkowe

boczne) od ty

łu i zakręca, kierując się po ścianie bocznej miednicy do boku i tyłu. Krzyżuje od przodu naczynia biodrowe zewnętrzne, następnie nerw zasłonowy, a następnie naczynia zasłonowe i

ponownie si

ę odgina, kieruje się przyśrodkowo i ku górze na pęcherz moczowy. Wchodząc na pęcherz krzyżuje od przodu moczowód, a następnie zakręca i po tylnej ścianie pęcherza biegnie ku dołowi i

przy

środkowo. Poszerza się tworząc bańkę, która łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego w przewód wytryskowy, który uchodzi do części sterczowej cewki moczowej na wzgórku

nasiennym.
Gruczo

ł krokowy leży na przeponie moczowo-płciowej, poniżej dna pęcherza moczowego, do przodu od odbytnicy, do tyłu od spojenia łonowego. Powierzchnie boczne sąsiadują z mięśniami

dźwigaczami odbytu. Jest przebity przez przewody wytryskowe (na granicy podstawy i powierzchni tylnej) oraz cewkę moczową (wchodzi w środek podstawy sterczu i wychodzi przez szczyt). Stercz jest
ułożony podstawą ku górze, szczyt jest skierowany do przepony moczowo-płciowej. W budowie zewnętrznej można wyodrębnić powierzchnie: przednią, tylną i dwie boczne; podstawę oraz szczyt.
Gruczo

ł jest otoczony torebką i ma budowę płatową, składa się z 2 płatów bocznych i tzw. cieśni. Cieśń, zwana też płatem środkowym, leży pomiędzy przewodami wytryskowymi w tylnej części gruczołu,

ku przodowi dochodzi do cz

ęści sterczowej cewki moczowej. Unaczynienie sterczu pochodzi od gałęzi sterczowych tętnic pęcherzowych dolnych i odbytniczych środkowych. Krew żylna uchodzi do splotu

żylnego pęcherzowo-sterczowego. Chłonka uchodzi do węzłów chłonnych biodrowych zewnętrznych, wewnętrznych i krzyżowych. Unerwienie pochodzi ze splotu sterczowego wtórnego do splotu
miednicznego (podbrzusznego dolnego).
Pr

ącie składa się z dwóch ciał jamistych i jednego ciała gąbczastego, otoczonych skórą. Wszystkie trzy ciała znajdują się w obrębie przestrzeni międzypowięziowej trójkąta moczowo-płciowego. Ciała

jamiste tworz

ą odnogi prącia. Ciała jamiste łączą się ze sobą , układając się ponad ciałem gąbczastym.

Pr

ącie jest umocowane :

1). przez wi

ęzadło wieszadłowe prącia - biegnie od dolnej powierzchni spojenia łonowego do grzbietu prącia.

2). wi

ęzadło procowate prącia - odchodzi od kresy białej powyżej spojenia łonowego, jako pasma powięzi powierzchownej brzucha, przechodząc na prącie w postaci dwóch odnóg, kończących się w

powi

ęzi głębokiej prącia.

Cz

ęść ruchoma prącia zwisa pod spojeniem łonowym do przodu od moszny. Część ruchoma prącia nosi także nazwę trzonu prącia i zawiera cewkę moczową. Trzon jest zakończony żołędzią utworzoną

przez zgrubienie
i rozszerzenie cia

ła gąbczastego. Żołądź jest pokryta podwójnym fałdem skóry zwanym napletkiem. W żołędzi możemy wyróżnić : szczyt otaczający ujście cewki moczowej, podstawę (zwaną koroną) i

szyjk

ę. Unaczynienie tętnicze pochodzi od :

- t

ętnicy opuszki prącia

- t

ętnicy cewki moczowej

- t

ętnicy grzbietowej prącia

- t

ętnicy głębokiej prącia - są to gałęzie t. sromowej wewnętrznej.

- do skóry i os

łon prącia dochodzą drobne tętnice mosznowe przednie, gałęzie tt. sromowych zewnętrznych.

Żyły prącia dzieli się na powierzchowne i głębokie. Żyły powierzchowne leżą na powierzchni prącia w jego powięzi powierzchownej, biegnąc od żołędzi do żył sromowych zewnętrznych. Żyły głębokie
pr

ącia zbierają się w ciałach jamistych i gąbczastym prącia, towarzysząc tętnicom okalającym, uchodząc do nieparzystej żyły grzbietowej prącia, która uchodzi do splotu żylnego pęcherzowego. Naczynia

ch

łonne również dzielimy na powierzchowne i głębokie. Obie grupy naczyń uchodzą głównie do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych (także do biodrowych zewnętrznych).

Unerwienie ruchowe pochodzi od nerwu sromowego i jest przeznaczone dla mi

ęśni ciał jamistych oraz ciała gąbczastego. Unerwienie czuciowe pochodzi również z nerwu sromowego (od nerwów

mosznowych tylnych i nerwów grzbietowych pr

ącia). Unerwienie autonomiczne pochodzi od splotu miednicznego, dochodzi wraz z tętnicami prącia).

Okolice topograficzne ko

ńczyny dolnej. Wśród okolic wyróżniamy następujące:

1. Okolica po

śladkowa

2. Okolica biodrowa
3. Okolica uda przednia
4. Trójk

ąt udowy

5. Okolica uda tylna
6. Okolica kolana przednia
7. Okolica kolana tylna
8. Okolica podudzia przednia
9. Okolica podudzia tylna, zwana okolic

ą łydkową

10. Okolica skokowo goleniowa przednia
11. Okolica skokowo goleniowa tylna
12. Okolica zakostkowa boczna
13. Okolica zakostkowa przy

środkowa

14. Okolica grzbietowa stopy
15. Okolica podeszwowa
16. Okolica zst

ępowa

17. Okolica

śródstopia

Ko

ści obręczy kończyny dolnej

o

Ko

ść biodrowa jest największą częścią składową kości miedniczej i składa się z trzonu i talerza. Obie te części oddzielone są na powierzchni wewnętrznej przez kresę łukowatą. Trzon posiada dwie

powierzchnie: wewn

ętrzną i zewnętrzną. Wytwarza 2/5 panewki. Talerz posiada powierzchnię pośladkową oraz krzyżowo-miedniczą oraz brzegi przedni i tylny. Na powierzchni pośladkowej znajdują się

trzy kresy po

śladkowe: tylna, przednia i dolna, ograniczające miejsca przyczepów trzech mięśni pośladkowych. Powierzchnia krzyżowo-miednicza tworzy dół biodrowy. Ku tyłowi od dołu znajduje się

powierzchnia uchowata i guzowato

ść biodrowa. Talerz od góry ograniczony jest przez grzebień biodrowy posiadający wargę zewnętrzną, wewnętrzną oraz kresę pośrednią. Grzebień rozpoczyna się

kolcem biodrowym przednim górnym. Na brzegu przednim wyst

ępują kolce biodrowe przednie górne (x2) i kolce biodrowe przednie dolne (x2). Na brzegu tylnym wyróżniamy kolce biodrowe tylne górne

(x2), kolce biodowe tylne dolne (x2) i wci

ęcie kulszowe większe. Oddziela ono kość biodrową od kości kulszowej.

o

Ko

ść kulszowa składa się z trzonu i gałęzi. Wytwarza 2/5 panewki. Trzon ma dwa brzegi: przednio-dolny i tylny. Brzeg przednio-dolny posiada guzek zasłonowy tylny. Na brzegu tylnym znajduje się

kolec kulszowy, a powy

żej niego wcięcie kulszowe mniejsze. Gałąź kości kulszowej odchodzi od trzonu pod kątem prostym. Ma dwie powierzchnie: zewnętrzną i wewnętrzną, do których przyczepiają

si

ę mięśnie obręczy kończyny dolnej, dna miednicy i uda.

o

Ko

ść łonowa składa się z trzonu, gałęzi górnej i gałęzi dolnej.Trzon tworzy 1/5 część panewki i łączy się z trzonem kości biodrowej, tworząc wyniosłość biodrowo-łonową. Powierzchnia górna ma dwa

brzegi: tylny w postaci grzebienia i górny, na którym znajduje si

ę guzek łonowy. Powierzchnia dolna przechodzi w bruzdę zasłonową. Gałąź górna kończy się powierzchnią spojeniową, służącą do

po

łączenia z przeciwległą kością łonową. Gałąź dolna ma dwie powierzchnie: zewnętrzną i wewnętrzną. Jej brzeg przyśrodkowy tworzy kresę łonową.

o

Panewka jest g

łębokim, kubkowatym dołem, skierowanym bocznie, ku przodowi i dołowi. Tworzą ją wszystkie kości składowe stanowiące kość miedniczą. Panewka przerwana jest u dołu wcięciem

panewki, które prowadzi do do

łu panewki, leżącego w jej dnie. Do brzegu panewki stanowiącego obwodową wargę powierzchni księżycowatej, przyczepia się obrąbek panewki, który ponad wcięciem

panewki tworzy wi

ęzadło poprzeczne panewki. Powierzchnia księżycowata stanowi powierzchnię stawową w stawie biodrowym.

Otwór zas

łonowy znajduje się między kością kulszową a łonową. Do jego brzegów przyczepia się błona zasłonowa. Nie dochodzi ona do górno-bocznego kąta otworu zapłonionego i tworzy się w tym

miejscu kana

ł zasłonowy, ograniczony przez guzek zasłonowy przedni i tylny.

Ko

ści części wolnej kończyny dolnej

· Kość udowa jest najdłuższą kością szkieletu i składa się z trzonu, końca bliższego, dalszego. Trzon kości udowej ma powierzchnię przednią i dwie boczne. Powierzcnnia przednia przechodzi bez

wyra

źnej granicy w powierzchnie boczne, które stykają się wzdłuż kresy chropawej, posiadającej wargę przyśrodkową i boczną. Koniec bliższy posiada głowę, na której znajduje się dołek głowy. Głowę

z trzonem

łączy szyjka. W miejscu połączenia szyjki z trzonem odchodzi krętarz większy. Na powierzchni przyśrodkowej krętarza większego znajduje się dół krętarzowy. Krętarz mniejszy położony jest

poni

żej krętarza większego. Oba krętarze łączy na powierzchni przedniej kresa międzykrętarzowa, a na powierzchni tylnej grzebień międzykrętarzowy. Koniec dalszy kości udowej posiada dwa kłykcie:

przy

środkowy i boczny. Ku tyłowi są one oddzielone dołem międzykłykciowym, a z przodu znajduje się powierzchnia rzepkowa. Nad powierzchniami bocznymi kłykci występują nadkłykcie: boczny i

przy

środkowy.

· Rzepka włączona jest w ścięgno mięśnia czworogłowego uda. Posiada powierzchnię przednią i tylną, trzy brzegi: górny, który stanowi podstawę, boczny i przyśrodkowy oraz wierzchołek, do którego

przyczepia si

ę więzadło rzepki. Powierzchnia tylna, stawowa, składa się z dwóch pól odpowiadających powierzchni rzepkowej kości udowej. Rzepka zmniejsza tarcie między ścięgnem mięśnia

czworog

łowego uda a kośćmi udową i piszczelową, nadaje właściwy kierunek ruchu mięśniowi czworogłowemu i wpływa na jego napięcie.

· Kości goleni. W skład kości goleniw chodzą kość piszczelowa i strzałka.

o

Ko

ść piszczelowa składa się z trzonu i 2 końców: bliższy i dalszy. Trzon posiada powierzchnię przyśrodkową, boczną i tylną oraz 3 brzegi: przedni, przyśrodkowy i boczny. W górnej części

powierzchni tylnej wyst

ępuje kresa mięśnia płaszczkowatego. Koniec bliższy piszczeli posiada dwa kłykcie: przyśrodkowy i boczny, na których znajdują się powierzchnie stawowe. Między nimi leży

wynios

łość międzykłykciowa, która jest okolona od przodu guzkiem międzykłykciowym przyśrodkowym, a od tyłu guzkiem międzykłykciowym bocznym. Od przodu znajduje się pole międzykłykciowe

przednie, z ty

łu międzykłykciowe tylne. Do pól tych przyczepiają się więzadła krzyżowe. Koniec dalszy ma pięć powierzchni: boczną, przednią, przyśrodkową, tylną i dolną. Na powierzchni tylnej kostki

biegnie bruzda kostkowa. Powierzchnia dolna tworzy powierzchni

ę stawową dolną stawu skokowo-goleniowego.

o

Strza

łka położona jest po bocznej stronie piszczeli. Składa się z trzonu i dwóch końców. Trzon ma trzy powierzchnie: przyśrodkową, boczną i tylną oraz trzy brzegi: przedni, tylny i międzykostny.

Koniec bli

ższy tworzy głowa strzałki, przechodząca wydłużonym końcem w wierzchołek, na którym znajduje się powierzchnia stawowa. Konie dalszy posiada powierzchnię stawową.

· Kości stopy. Jest ich 26. Mają różne kształty i wielkości. W skład kości stopy wchodzą kości stępu, śródstopia i palców.

· Kości stępu

o

Ko

ść skokowa składa się z trzonu, szyjki i głowy. Na powierzchni górnej trzonu znajduje się bloczek, który wytwarza powierzchnię górną. Po stronie bocznej znajduje się powierzchnia kostkowa

boczna po

łożona także na wyrostku bocznym. Na powierzchni przyśrodkowej położona jest powierzchnia kostkowa przyśrodkowa. Powierzchnia tylna ma wyrostek tylny. Powierzchnia dolna łączy

si

ę z kością piętową i posiada powierzchnię stawową tylną. Szyjka oddziela głowę od trzonu. Głowa łączy się od przodu z kością łódkowatą powierzchnią stawową łódkowatą, od dołu z kością

pi

ętową powierzchnią stawową piętową przednią.

o

Ko

ść piętowa należy do największych kości stępu. Na jej powierzchni górnej znajdują się powierzchnie skokowe: tylna, środkowa, przednia. Powierzchnia stawowa środkowa położona jest na

wyrostku zwanym podpórk

ą kości skokowej i wspólnie z powierzchnią stawową przednią oddzielone są bruzdą kości piętowej od powierzchni stawowej tylnej. Powierzchnia dolna w części tylnej

przed

łuża się w guz piętowy. Powierzchnię przednią stanowi powierzchnia stawowa sześcienna. Powierzchnia boczna posiada boczek strzałkowy. Nad i pod bloczkiem przebiegają bruzdy mięśni

strza

łkowych.

o

Ko

ść łódkowata położóna jest między kością skokową a kośćmi klinowatymi. Znajduje się po stronie przyśrodkowej stopy. Jej powierzchnia boczna ma pole dla kości sześciennej. Powierzchnia

przednia

łączy się z kośćmi klinowatymi, a tylna z głową kości skokowej. Powierzchnia górna przechodzi w guzowatość kości łódkowatej. Powierzchnia tylna łączy sięz kością skokową.

o

Ko

ści klinowate są położone ku przodowi od kości łódkowatej. Kość klinowata przyśrodkowa łączy się od przodu z podstawą I kości śródstopia, bocznie z II kością śródstopia i kością klinowatą

po

średnią. Kość klinowata pośrednia jest najmniejsza i łączy się z II kością śródstopia oraz z kością łódkowatą , klinowatą boczną i przyśrodkową. Kość klinowata boczna przylega do podstawy III

ko

ści śródstopia.

o

Ko

ść sześcienna leży na bocznym brzegu stępu. Jest od tyłu połączona z kością piętową, od przodu z IV i V kością śródstopia, od strony przyśrodkowej z kością klinowatą boczną i kością

łódkowatą.

· Kości śródstopia i palców. Kości śródstopia w liczbie pięciu posiadają podstawę, trzon i głowę. Podstawy łączą się trzema kośćmi klinowatymi i kością sześcienną, a głowy z kośćmi palców stopy.

Najd

łuższa jest druga kość śródstopia. Podstawa V kości śródstopia posiada guzowatość. Kości palców stopy składają się z trzech paliczków: bliższego, środkowego i dalszego. Paluch posiada dwa

paliczki: bli

ższy i dalszy, stanowiące podporę stopy.

Po

łączenia obręczy kończyny dolnej

Ø Staw krzy

żowo-biodrowy jest stawem płaskim o małej ruchomości. Jego powierzchnie stawowe tworzą pokryte chrząstką powierzchnie uchowate kości biodrowej i krzyżowej. Staw wzmacniają

wi

ęzadła krzyżowo-biodrowe przednie, tylne i międzykostne, oraz więzadło biodrowo-lędźwiowe przebiegające od wyrostków poprzecznych dwóch dolnych kręgów lędźwiowych do talerza i grzebienia

biodrowego.

Ø Spojenie

łonowe utworzone jest przez powierzchnie spojeniowe kości łonowej. Pomiędzy tymi powierzchniami, pokrytymi chrząstką szklistą, znajduje się krążek międzybłonowy, zbudowany z chrząstki

włóknistej. Spojenie wzmocnione jest więzadłem łonowym górnym oraz więzadłem łonowym łukowatym biegnącym wzdłuż kąta podłonowego, znajdującym się między gałęziami dolnymi kości
łonowych.

Po

łączenia kości kończyny dolnej wolnej

Ø Staw biodrowy

łączy kość miedniczą z kością udow. Należy do stawów kulistych panewkowych. Głowa kości udowej jest kulą o promieniu 25 mm. Panewkę tworzy kość miednicza. Styka się z głową o

powierzchniach ksi

ężycowatych. Torebka stawowa należy do najsilniejszych u człowieka i otacza obrąbek panewki, a na kości udowej z przodu przyczepia się do kresy międzykrętarzowej. Na tylnej

powierzchni przyczepia si

ę powyżej grzebienia międzykrętarzowego. Wewnątrzstawowo położone jest więzadło głowy kości udowej przebiegające od więzadła poprzecznego panewki do dołka głowy

ko

ści udowej. Przebiega w nim tętnica więzadła głowy, pochodząca od gałęzi panewkowej tętnicy zasłonowej. Staw wzmacniają:

- wi

ęzadło biodrowo-udowe

- wi

ęzadło kulszowo-udowe

- wi

ęzadło łonowo-udowe

- warstwa okr

ężna

Ø Staw kolanowy jest najwi

ększym stawem w organizmie ludzkim. Jest stawem zawiasowo-obrotowym, z tym,że ruchy obrotowe występują przy zgiętym kolanie. Powierzchnię stawową wypukłą tworzą

kłykcie kości udowej, a ich wypukła krzywizna w płaszczyźnie strzałkowej ma mniejszy promień krzywizny z tyłu. Części przednie kłykci są bardziej płaskie, a tylne zbliżone do kuli, co ułatwia ruchy
obrotowe przy zgi

ętym kolanie. Panewkę tworzą kłykcie kości piszczelowej i rzepki. Część stawu między kłykciami udowymi i rzepką często określana jest jako staw rzepkowo-udowy. Ruchomość

zwi

ększają łąkotki. Łąkotka boczna jest krótsza i silniej zakrzywiona oraz bardziej ruchoma. Łąkotka przyśrodkowa jest dłuższa, szersza i słabiej zakrzywiona. Torebka stawowa jest cienka i z przodu

błonę włóknistą zastępuje ścięgno mięśnia czworogłowego uda. Silniejsza błona włóknista jest na tylnej powierzchni stawu, gdzie rozciąga się między brzegami powierzchni stawowych. Na powierzchni
przedniej stawu kolanowego obecne s

ą dodatkowe kaletki maziowe przedrzepkowe: podsórna, podpowięziowa oraz podścięgnowa, które chronią staw przed urazami. Więzadła stawu kolanowego

dzielimy na zewn

ętrzne i wewnętrzne.

Ø Po

łączenia kości goleni składają się ze stawu piszczelowo-strzałkowego, więzozrostu piszczelowo-strzałkowego i błony międzykostnej goleni. Staw piszczelowo-strzałkowy to staw płaski, powierzchnie

stawowe ma na g

łowie strzałki i powierzchni stawowej piszczeli. Wzmacniają je przednie i tylne więzadła głowy kości strzałki. Więzozrost piszczelowo-strzałkowy stanowi połączenie między wcięciem

strza

łkowym dolnego końca piszczeli a powierzchnią przyśrodkową dolnego końca strzałki. Od przodu i tyłu więzozrostu znajdują się więzadła piszczelowo-strzałkowe przednie i tylne. Błona

mi

ędzykostna goleni zawarta jest między brzegami międzykostnymi piszczeli i strzałki.

Ø Stawy stopy
- Staw skokowo-pi

ętowo-łódkowaty. Kość skokowa łączy się z kością piętową. Głowa kości skokowej przylega do wklęsłej powierzchni kości łódkowatej. Torebka stawowa przyczepia się w sąsiedztwie

brzegów powierzchni stawowych. Obie cz

ęści tego stawu biorą udział w ograniczonych ruchach odwracania i nawracania stopy. Odwracanie polega na unoszeniu przyśrodkowego brzegu stopy. W czasie

nawracania brzeg przy

środkowy stopy opuszcza się a unosi brzeg boczny.

- Staw poprzeczny st

ępu - składa się ze stawów skokowo-łódkowatego i piętowo-sześciennego. W stawie tym odbywają się złożone ruchy odwracania i przywodzenia oraz nawracania połączonego z

odwodzeniem przedniej cz

ęści stopy.

- Stawy st

ępowo-śródstopne. Ruchy w tych stawach polegają na niewielkich wzajemnych przesunięciach kości.

- Stawy

śródstopno-paliczkowe. Łączą głowy kości śródstopia z wklęsłymi powierzchniami podstaw paliczków. Torebki stawowe wzmacniają więzadła poboczne. W stawach zachodzą ruchy zginania i

prostowania palców oraz w mniejszym zakresie przywodzenia i odwodzenia.
- Stawy mi

ędzypaliczkowe stopy. Łączą poszczególne członki palców. Stawy te naleza do stawów jednoosiowych, w których występują ruchy zginania i prostowania.

Powi

ęzie obręczy kończyny dolnej

Ø Powi

ęź biodrowa pokrywa przednią powierzchnę m. biodrowo-lędźwiowego. Poniżej więzadła pachwinowego wyściela dół biodrowo-łonowy jako powięź biodrowo-łonowa. Jest przymocowana do

wi

ęzadła pachwinowego i do wyniosłości biodrowo-łonowej.

Ø Powi

ęź pośladkowa pokrywa mięśnie pośladkowe i stanowi przedłużenie powięzi szerokiej uda.

Mi

ęśnie obręczy kończyny dolnej – grupa przednia mięśni grzbietowych

Ø Mi

ęsień biodrowo-lędźwiowy składa się z mięśni lędźwiowy większy, biodrowy i lędźwiowy mniejszy.

o

Mi

ęśnie lędźwiowy większy i biodrowy początkowo przyczepiają się do trzonów kresy Th12-L4, wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych i dołu biodrowego, a kończą na krętarzu mniejszym kości

udowej. Unerwiaj

ą je gałęzie splotu lędźwiowego. Zginają staw biodrowy, przywodzą i obracają udo na zewnątrz.

o

Mi

ęsień lędźwiowy mniejszy rozpoczyna się na trzonach wyrostków kolczystych Th12-L1 a kończy na wyniosłości biodrowo-łonowej, łuku biodrowo-łonowym i powięzi biodrowej. Unerwiony gałęzią

splotu l

ędźwiowego napina łuk biodrowy i powięź biodrową.

Mi

ęśnie obręczy kończyny dolnej – grupa tylna mięśni grzbietowych

Ø mi

ęsień pośladkowy wielki rozpoczyna się na powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej od kresy pośladkowej tylnej, na bocznym brzegu kości krzyżowej, do guzowatości pośladkowej kości

udowej. Unerwia go nerw po

śladkowy dolny. Utrzymuje postawę pionową ciała; jest prostownikiem stawu biodrowego oraz obracaczem na zewnątrz.

Ø Mi

ęsień naprężacz powięzi szerokiej rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym i przedniej części grzebienia biodrowego, a kończy na kłykciu bocznym piszczeli. Unerwia go nerw

po

śladkowy górny. Napina powięź szeroką, odwodzi i nawraca udo, ustala wyprostowany staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień pośladkowy średni rozpoczyna się na powierzchni pośladkowej kości biodrowej między kresą pośladkową przednią a tylną, a kończy na krętarzu większym. Unerwia go nerw pośladkowy górny.

Odwodzi udo, nawraca oraz zgina lub prostuje i odwraca udo.

Ø Mi

ęsień pośladkowy mały rozpoczyna się na powierzchni pośladkowej kości biodrowej między kresą pośladkową przednią a kresą pośladkową dolną, a kończy na krętarzu większym. Unerwia go nerw

po

śladkowy górny. Odwodzi i nawraca lub odwraca udo.

Ø Mi

ęsień gruszkowaty rozpoczyna się na powierzchni miedniczej kości krzyżowej w okolicy otworów krzyżowych miedniczych, kończy się na krętarzu większym kości udowej. Unerwiają go gałązki splotu

krzy

żowego. Obraca na zewnątrz, odwodzi i prostuje udo.

Mi

ęśnie obręczy kończyny dolnej – grupa brzuszna

Ø Mi

ęsień zasłaniacz wewnętrzny rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej błony zasłonowej, części kości miedniczej otaczające otwór zasłonowy, a kończy na dole krętarzowym. Unerwiony przez

ga

łęzie lotu krzyżowego obraca udo na zewnątrz i przywodzi je.

Ø Mi

ęsień bliźniaczy górny rozpoczyna się na kolcu kulszowym, kończy w dole krętarzowym. Unerwiony przez gałęzie splotu krzyżowego wspomaga działanie mięśnia zasłania cza wewnętrznego.

Ø Mi

ęsień bliźniaczy dolny rozpoczyna się na górnym brzegu guza kulszowego, a kończy na dole krętarzowym. Unerwiają go gałęzie splotu krzyżowego. Wspomaga działanie mięśnia zasłania cza

wewn

ętrznego.

Ø Mi

ęsień zasłaniacz zewnętrzny rozpoczyna się na powierzchni zewnętrznej błony zasłonowej i brzegu otworu zapłonionego, a kończy na dole krętarzowym. Unerwia go gałąź tylna nerwu zasłonowego.

Obraca udo na zewn

ątrz i przywodzi je.

Ø Mi

ęsień czworoboczny uda rozpoczyna się na brzegu bocznym guza kulszowego, kończy na grzebieniu międzykrętarzowym. Unerwiają go gałęzie splotu krzyżowego. Obraca udo na zewnątrz,

przywodzi i prostuje je.

Splot krzy

żowy jest największym splotem w organizmie, twór powstały z wymieszanych (przegrupowanych) gałęzi przednich (brzusznych) nerwów rdzeniowych od L5 do C0 i częściowo L4. Ma kształt

trójk

ąta którego podstawa skierowana jest do powierzchni miednicznej kości krzyżowej, a wierzchołek do nerwu kulszowego, w stronę dolnej części otworu kulszowego. Swą powierzchnią tylną przylega

do przedniej powierzchni mi

ęśnia gruszkowatego (musculus piriformis) , przednią powierzchnią zwrócony jest do jamy miednicy i przykryty tylną częścią powięzi miednicy, przylega do naczyń biodrowych

wewn

ętrznych. Splot podzielony jest na 3 odcinki kulszowy, sromowy i guziczny. Od splotu wychodzą gałęzie krótkie i długie. Krótkie zaopatrują mięsień gruszkowaty, zasłaniacz wewnętrzny, oba

bli

źniacze i czworoboczny uda. Do gałęzi krótkich należą także gałęzie stawowe i gałęzie okostnowe.

- Nerw po

śladkowy górny jest nerwem ruchowym. Jego włókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych L4, L5, S1. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego. Wychodzi z miednicy wraz z

naczyniami po

śladkowymi górnymi przez otwór nadgruszkowy (górna część otworu kulszowego większego), następnie wchodzi pomiędzy mięsień pośladkowy średni a mięsień pośladkowy mały.

- Nerw po

śladkowy dolny jest nerwem głównie ruchowym, ale zawiera również włókna czuciowe. Jego włókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych L5, S1, S2. Jest gałęzią długą splotu

krzy

żowego. Wychodzi z miednicy przez dolną część otworu kulszowego większego, następnie biegnie przykryty przez mięsień pośladkowy wielki i tu dzieli się na gałęzie końcowe.

- Nerw skórny uda tylny jest nerwem skórnym. Jego w

łókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych S1, S2, S3. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego. Wychodzi z miednicy przez otwór

podgruszkowy, biegnie w dó

ł pod mięśniem pośladkowym wielkim do okolicy podkolanowej.

- Nerw kulszowy najpot

ężniejszy nerw ludzkiego ciała, zaopatruje on całą stopę, goleń i grupę tylną mięśni uda. Stanowi grube na pół centymetra pasmo, szerokości około 1,5 cm, odchodzące od

wszystkich nerwów, które tworz

ą splot krzyżowy. Wychodzi z okolicy kulszowej splotu krzyżowego. Zbudowany jest z 2 składników- piszczelowego i strzałkowego, które połączone są wspólnym

nanerwiem. Miednic

ę mniejszą opuszcza przez otwór podgruszkowaty i układa się na powierzchni tylnej mięśni krótkich, odpowiadających za obracanie uda, w połowie odległości między guzem

kulszowym i kr

ętarzem większym. Po wyjściu spod brzegu mięśnia pośladkowego wielkiego nerw leży bezpośrednio pod powięzią i może tu być badany palpacyjnie. W przypadku zapalenia nerwu

kulszowego (rwy kulszowej, ischias) uci

śnięcie go w tym miejscu wywołuje silny ból. W dalszym przebiegu na udzie układa się między mięśniem przywodzicielem wielkim i grupą tylną mięśni uda.

Dochodz

ąc do dołu podkolanowego, leży do tyłu od żyły i tętnicy podkolanowej, a więc bardziej powierzchownie. Ze względu na to, że nerw kulszowy przebiega przez okolice stawu biodrowego i

kolanowego, przy ruchach ko

ńczyny zmienia się stan jego napięcia. Zginając staw biodrowy przy wyprostowanym stawie kolanowym, napinamy nerw kulszowy. W przypadku stanów zapalnych jest on

szczególnie wra

żliwy na urazy mechaniczne i przy biernych ruchach kończyny, ustawianej w opisany sposób, wykazuje silną bolesność (objaw Lasègue'a). Odwrotnie - przy wyprostowanym udzie i

zgi

ętym kolanie nie jest on napięty, i to położenie jest dla nerwu pozycją spoczynkową. Na różnej wysokości nerw kulszowy dzieli się na dwa pnie: większy, stanowiący jego przedłużenie, nerw

piszczelowy, oraz s

łabszy, przechodzący na boczną stronę goleni, nerw strzałkowy wspólny.

- Nerw sromowy jest nerwem mieszanym, zawiera w

łókna czuciowe, ruchowe, współczulne i przywspółczulne. Jego włókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych S2, S3, S4. Jest gałęzią

długą splotu krzyżowego.Wychodzi z miednicy przez dolną część otworu kulszowego większego, następnie owija się wokół kolca kulszowego i z powrotem wraca do miednicy przechodząc przez otwór
kulszowy mniejszy. Dostaje si

ę on do dołu kulszowo-odbytniczego i biegnie tutaj po jego przyśrodkowej ścianie. Wchodzi do kanału sromowego, utworzonego przez rozdwojenie powięzi zasłonowej, w

tylnej cz

ęści tego kanału dzieli się na gałązki końcowe czyli nerwy kroczowe i nerw grzbietowy prącia/łechtaczki.

- Nerw guziczny jest nerwem czuciowym i ruchowym. Jego w

łókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych S5 i C0. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego. Z gałęziami brzusznymi nerwów

rdzeniowych S3 i S4 tworzy ma

ły splot guziczny. Odchodzą od niego nerwy odbytniczo-guziczne i gałęzie mięśniowe.

Powi

ęzie uda. W obrębie dołu biodrowo-łonowego, kanału udowego oraz na brzegach mięśnia krawieckoego powięź szeroka uda rozdwaja się na blaszkę powierzchniową i głęboką, które ograniczają

dó

ł, kanał i mięsień. Powięź szeroka uda wysyła przegrody iędzy poszczególne grupy mięśni uda, z których najsilniejsze oddzielają grupę grupę przednią od przyśrodkowej i tylnej oraz tworzą przegrody

mi

ędzymięśniowe przyśrodkową i boczną.

Unerwienie skóry uda. Powierzchni

ę przednią unerwiają: gałąź udowa nerwu płciowo-udowego, nerw biodrowo-pachwinowy, nerw biodrowo-podbrzuszny, gałęzie skórne przednie nerwu udowego.

Przy

środkową powierzchnię uda unerwiają gałęzie skórne nerwu udowego i w dolnej części gałąź skórna nerwu zasłonowego. Boczną powierzchnię unerwia nerw skórny uda boczny pochodzący ze

splotu l

ędźwiowego z gałęzi przednich nerwów rdzeniowych L2, L3. Tylną powierzchnię zaopatruje nerw skórny uda tylny, będący gałęzią splotu krzyżowego.

Nerw udowy odchodzi od ga

łęzi przednich nerwów rdzeniowych L2-L4, biegnie w przestrzeni między mięśniem lędźwiowym większym i mięśniem biodrowym, następnie przechodzi przez rozstęp mięśni i

oddaje ga

łęzie mięśniowe do mięśnia biodrowo-lędźwiowego i do mięśnia grzebieniowego. Pod więzadłem pachwinowym w dole biodrowo-łonowym dzieli się na swoje gałęzie końcowe, które

rozprzestrzeniaj

ą się wachlarzowato w trójkącie udowym. Oddaje gałęzie: mięśniowe, stawowe, naczyniowe, skórne przednie, nerw udowo-goleniowy.

Nerw udowo-goleniowy przechodzi wspólnie z t

ętnicą udową do kanału przywodzicieli, następnie powyżej stawu kolanowego wychodzi na powięź i oddaje gałąź podrzepkową, która zaopatruje skórę

przy

środkowej części kolana aż do guzowatości piszczeli. Przebiega następnie na powierzchni przyśrodkowej goleni i wzdłuż brzegu przyśrodkowego stopy, unerwiając skórę podudzia i stopy.

Nerw zas

łonowy jest nerwem mieszanym powstającym z gałęzi brzusznych splotu lędźwiowego. Zaopatruje on mięśnie przywodziciele uda oraz skórę powierzchni przyśrodkowej uda. Opuszcza mięsień

lędźwiowy przy jego brzegu przyśrodkowym i biegnie do miednicy mniejszej, a następnie do kanału zasłonowego wspólnie z tętnicą i żyłą zasłonową. Po wyjściu z kanału zasłonowego dzieli się na
ga

łęzie: przednią i tylną. Oddaje też gałęzie do stawu biodrowego i kolanowego, gałęzie naczyniowe do tętnicy udowej i podkolanowej oraz gałęzie okostnowe do kości udowej.

Nerw strza

łkowy wspólny odchodzi od nerwu kulszowego. Biegnie wzdłuż mięśnia dwugłowego uda, owija się wokół bocznego obwodu szyjki strzałki i dzieli się na nerw strzałkowy powierzchowny i

głęboki. Większość uszkodzeń nerwu strzałkowego powstaje w skutek ucisku nerwu w tej okolicy.
Nerw piszczelowy powstaje z L4 do S3 i biegnie w przed

łużeniu pnia nerwu kulszowego przez środek dołu podkolanowego, następnie między mięśniem płaszczkowatym, a mięśniem piszczelowym

tylnym oraz mi

ędzy mięśniem zginaczem długim palucha a mięśniem zginaczem długim palców i przyśrodkowo od ścięgna piętowego.

Tętnica udowa jest przedłużeniem tętnicy biodrowej zewnętrznej i rozpoczyna się pod więzadłem pachwinowym, przechodząc przez rozstęp naczyń. Tętnica udowa po opuszczeniu rozstępu biegnie
poziomo ku do

łowi do kanału przywodzicieli. Na tętnicy udowej, poniżej 1/3 bliższej więzadła pachwinowego wyczuwamy jej tętnienie. W kanale przywodzicieli towarzyszą jej żyła udowa i nerw udowo-

goleniowy. W dole podkolanowym przed

łuża się w tętnicę podkolanową. Odgałęzienia to tętnice: nadbrzuszna powięziowa, oklająca biodro powierzchowna, sromowe zewnętrzne, głęboka uda, zstępująca

kolana.
Tętnica podkolanowa biegnie najgłębiej w dole podkolanowym. Stanowi przedłużenie tętnicy udowej i w dolnej części dzieli się na dwie inne: piszczelową przednią i piszczelową tylną. Tętnica
podkolanowa przebiega mi

ędzy ścianą torebki stawu kolanowego, a głowami mięśnia brzuchatego łydki. Oddaje gałęzie tętnicze: górną boczną i górną przyśrodkową kolana, środkową kolana, dolną

boczn

ą i dolną przyśrodkową kolana.

Żyły powierzchowne uda. Położone są w tkance podskórnej niezależnie od tętnic. Żyła odpiszczelowa rozpoczyna się w przedłużeniu żyły brzeżnej przyśrodkowej, która przebiega ku przodowi od kostki
przy

środkowej, następnie od kostki przyśrodkowej powierzcni podudzia i uda i w rozworze odpiszczelowym uchodzi do żyły udowej. Jej dopływy to żyły: odpiszczelowa dodatkowa, mosznowe lub

wargowe przednie, nadbrzuszna powierzchowna, sromowe zewn

ętrzne.

Żyła udowa jest przedłużeniem żyły podkolanowej i ku górze przedłuża się w żyłę biodrową zewnętrzną. Biegnie w kanale przywodzicieli wspólnie z tętnicą udową nieco bocznie. Dopływy żyły udowej
dzieli si

ę na głębokie i powierzchowne. Do żył powierzchownych należą żyła odpiszczelowa. Do żył głębokich należą żyły odpowiadające odgałęzieniom tętnicy udowej.

Żyła podkolanowa tworzy się z połączenia żył piszczelowych przednich i tylnych. Ku górze przechodzi przez rozwór ścięgnisty przywodzicieli do kanału przywodzicieli i przedłuża się w żyłę udową.
Otrzymuje dop

ływy odpowiadające odgałęzieniom tętnicy podkolanowej oraz żyłę odstrzałkową.

Mi

ęśnie uda – grupa przednia

Ø mi

ęsień krawiecki rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym, a kończyna kłykciu przyśrodkowym piszczeli. Unerwia go nerw udowy. Zgina udo i podudzie, odwodzi i odwraca udo oraz

nawraca podudzie.

MI

ĘSIEŃ CZWOROGŁOWY UDA:

Ø Mi

ęsień prosty uda (głowa 1) rozpoczyna się na kolciu biodrowym przednim dolnym i górnym brzegu panewki, kończy na guzowatości piszczeli. Unerwiony nerwem udowym. Prostuje podudzie w stawie

kolanowym i zgina udo.

Ø Mi

ęsień obszerny boczny (głowa 2) rozpoczyna sięna powierzchni bocznej krętarza większego, kresie międzykrętarzowej, wardze kresy chropawej kości udowej i przegrodzie międzymięśniowej

bocznej. Ko

ńczy go więzadło rzepki i guzowatość piszczeli. Unerwiony nerwem udowym. Prostuje staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień obszerny przyśrodkowy (głowa 3) rozpoczyna się na wardze przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej, przegrodzie międzymięśniowej bocznej, a kończy na guzowatości piszczeli. Unerwia

go nerw udowy. Prostuje staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień obszerny pośredni (głowa 4) rozpoczyna się na przedniej i bocznej powierzchni trzonu kości udowej od kresy międzykrętarzowej do jej dolnej trzeciej części. Kończy się na guzowatości

piszczeli, unerwiony przez nerw udowy. Prostuje staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień stawowy kolana rozpoczyna sięna przedniej dolnej trzeciej części trzonu kości udowej, kończy na kaletce nadrzepkowej. Unerwia go nerw udowy. Napina torebkę stawu kolanowego.

Mi

ęśnie uda – grupa przyśrodkowa – warstwa przednia

Ø Mi

ęsień grzebieniowy rozpoczyna się na grzebieniu kości łonowej, guzku łonowym i więzadle łonowym górnym, a kończy na kresie grzebieniowej kości udowej. Unerwiony z gałęzi przedniej nerwu

zas

łonowego i nerwem udowym. Przywodzi udo, zgina je i obraca na zewnątrz.

Ø Mi

ęsień smukły rozpoczyna się na dolnej gałęzi kości łonowej, gałęzi kości kulszowej. Kończy na guzowatości piszczeli. Unerwia go gałąź przednia nerwu zasłonowego. Przywodzi udo, zgina kolano.

Ø Mi

ęsień przywodziciel długi rozpoczyna się poniżej guzka łonowego na kości łonowej, a kończy na środkowej treciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej uda. Unerwiony przez gałąź przednią

nerwu zas

łonowego przywodzi udo.

Mi

ęśnie uda – grupa przyśrodkowa – warstwa środkowa

Ø Mi

ęsień przywodziciel krótki rozpoczyna się na powierzchni przedniej gałęzi dolnej kości łonowej, kończy na górnej trzeciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej. Unerwia go gałąź przednia

nerwu zas

łonowego. Przywodzi udo i obraca je na zewnątrz, zgina udo.

Mi

ęśnie uda – grupa przyśrodkowa – warstwa tylna

Ø mi

ęsień przywodziciel wielki rozpoczyna się na powierzchni przedniej gałęzi dolnej kości łonowej i gałęzi kości kulszowej, oraz guzie kulszowym. Kończy na górnej trzeciej części wargi przyśrodkowej

kresy chropawej ko

ści udowej, guzku przywodziciela na nadkłykciu przyśrodkowym kości udowej. Unerwia go gałąź tylna nerwu zasłonowego i nerw piszczelowy. Przywodzi udo, prostuje w stawie

biodrowym.

Mi

ęśnie uda – grupa tylna

Ø mi

ęsień półścięgnisty rozpoczyna się na powierzchni tylnej guza kulszowego, kończy poniżej guzowatości piszczeli. Unerwia go nerw piszczelowy. Prostuje i przywodzi udo oraz zgina staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień półbłoniasty rozpoczyna się na guzie kulszowym, kończy na kłykciu przyśrodkowym kości piszczelowej. Unerwia go nerw piszczelowy. Prostuje i przywodzi staw biodrowy, zgina goleń.

Ø Mi

ęsień dwugłowy uda rozpoczyna się na powierzchni tylnej guza kulszowego i środkowej trzeciej części wargi bocznej kresy chropawej kości udowej, kończy go głowa kości strzałki. Unerwiony przez

nerw piszczelowy i strza

łkowy wspólny. Prostuje i przywodzi udo, zgina staw kolanowy. Głowa krótka zgina podudzie.

Powi

ęź goleni otacza mięśnie goleni i na stronie przedniej przechodzi ku górzew powięź szeroką uda i na powierzchni przyśrodkowej kości piszczelowej zrasta się z okostną. Na stronie tlnej powięź

goleni ku górze

łaczy się z powięzią szeroką poprzez powięź podkolanową. Powięź goleni wysyła przegrody mięśniowe, dzielące goleń na trzy komory: przednią, boczną i tylną.

Unerwienie skóry podudzia. Przednio-przy

środkową powierzchnię skóry goleni unerwia nerw udowo-goleniowy, który pochodzi od nerwu udowego. Boczną i przednio-boczną powierzchnię skóry goleni

unerwia nerw strza

łkowy wspólny. Tylną powierzchnię skóry podudzia zaopatruje nerw piszczelowy, który zespala się z nerwem skórnym bocznym łydki i tworzy nerw łydkowy.

Żyła odpiszczelowa jest główną żyłą powierzchowną kończyny dolnej. Rozpoczyna się do przodu od kostki przyśrodkowej stopy i kireuje się ku górze na powierzchni przyśrodkowej goleni, następnie
przechodzi na przednio-przy

środkową powierzchnię uda i przez ozwór odpiszczelowy wnika do żyły udowej.

Żyła odstrzałkowa powstaje na bocznym brzegu stopy w przedłużeniu żyły brzeżnej bocznej stopy. Biegnie wzdłuż bocznej, a następnie tylnej strony ścięgna piętowego i wstępuje ku górze między
dwiema g

łowami mięśnia brzuchatego łydki na powięzi goleni. Na różnej wysokości przebija powięź goleni i uchodzi do żyły podkolanowej.

Tętnica piszczelowa przednia jest gałęzią tętnicy podkolanowej i przechodzi nad błoną międzykostną do przedniej komory goleni. Leży na błonie międzykostnej goleni, między mięśniem piszczelowym
przednim a prostownikiem d

ługim palucha. Przedłuża sę ona w tętnicę grzbietową stopy. Oddaje gałęzie tętnicze: wsteczną piszczelową tylną, wsteczną piszczelową przednią, kostkową przednią boczną i

przy

środkową, gałęzie mięśniowe.

Tętnica piszczelowa tylna stanowi przedłużenie tętnicy podkolanowej. Biegnie na głębokich zginaczach goleni, następnie w kanale kostki pośrodkowej razem z żyłami i nerwem piszczelowym. W kanale
kostkowym lub poni

żej tętnica piszczelowa dzieli się na dwie końcowe gałęzie: tętnicę podeszwową przyśrodkową i tętnicę podeszwową boczną. Oddaje ona gałęzie tętnicze: okalającą strzałkę,

strza

łkową, kostki przyśrodkowej i gałęzie piętowe.

Żyły głębokie goleni towarzyszą tętnicom, jako żyły piszczelowe przednie i tylne oraz strzałkowe. Biegną we wspólnej pochewce z tętnicami. Żyły piszczelowe przednie i strzałkowe położone są na
błonie międzykostnej bocznej. Łatwo ulegają uszkodzeniom przy złamaniu strzałki.
Nerw strza

łkowy wspólny odchodzi od nerwu kulszowego. Między szyjką strzałki a ścięgnem mięśnia dwugłowego wchodzi do mięśnia strzałkowego długiego i dzieli się na nerw strzałkowy

powierzchowny i g

łęboki. Nerw strzałkowy wspólny w dole podkolanowym oddaje nerw skórny boczny łydki, który przebiega na mięśniu brzuchatym łydki i za pośrednictwem gałęzi łączącej strzałkowej,

wspólnie z nerwem przy

środkowym łydki, tworzy nerw łydkowy. Oddaje również gałęzie stawowe do stawu kolanowego.

Nerw strza

łkowy głęboki jest jedną z końcowych gałęzi nerwu strzałkowego wspólnego. Przebiega bocznie do szjki strzałki po przebicu przegrody międzymięśniowej przedniej i mięśnia prostownika

długiego palców wchodzi do komory prostowników goleni. Zstępuje po błonie międzykostnej przyśrodkowo do mięśnia prostownika długiego palców i tętnicy piszczelowej przedniej. Wspólnie z tętnicą
przechodzi pod troczkiem górnym prostowników na grzbiet sopy i w pierwszej przestrzeni mi

ędzykostnej śródstopia dzieli się na dwa nerwy grzbietowe palców unerwiające skórę bocznej powierzchni

palucha i przy

środkowej powierzchni palca II.

Nerw strza

łkowy powierzchowny jest końcową gałęzią nerwu strzałkowego wspólnego. Zstępuje w grupie bocznej mięśni goleni, następnie między tymi mięśniami a mięśniem prostownikiem palców

długim. Oddaje gałęzie mięśniowe do mięśni strzałkowych i w dolnej części goleni, na powięzi, dzieli się na nerw skórny grzbietowy przyśrodkowy i pośredni.
Nerw piszczelowy - Najcz

ęściej rozpoczyna się w dole podkolanowym, przez który przebiega centralnie wraz z tętnicą i żyłą podkolanową, współtworząc powrózek naczyniowo-nerwowy. Następnie

przebiega pod

łukiem ścięgnistym mięśnia płaszczkowatego. Wchodzi pomiędzy grupę powierzchowną i głęboką mięśni zginaczy podudzia, biegnąc wspólnie z tętnicą i żyłami piszczelowymi tylnymi. W

kanale kostki przy

środkowej leży (wraz z naczyniami) pomiędzy powierzchowną i głęboką blaszką troczka zginaczy. W dalszym przebiegu oddaje dwie gałęzie końcowe: nerw podeszwowy przyśrodkowy i

boczny.

Główne odgałęzienia
- ga

łęzie mięśniowe – unerwiają mięśnie zginacze podudzia

- nerw skórny przy

środkowy łydki – współtworzy nerw łydkowy

- ga

łęzie piętowe przyśrodkowe – zaopatrują skórę przyśrodkowej części pięty i tylnej części podeszwy

- nerw podeszwowy przy

środkowy – unerwia mięsień odwodziciel palucha, mięsień zginacz krótki palców, głowę przyśrodkową mięśnia zginacza krótkiego palucha. Obszarem unerwienia odpowiada

nerwowi po

środkowemu na ręce

- nerw podeszwowy boczny – boczna cz

ęść podeszwy. Obszarem unerwienia odpowiada nerwowi łokciowemu na ręce

Mi

ęśnie podudzia – grupa przednia

Ø Mi

ęsień piszczelowy przedni rozpoczyna się na kłykciu bocznym i górnych dwóch trzecich powierzchni bocznej piszczeli. Kończy go powierzchnia podeszwowa kości klinowatej przyśrodkowej i

podstawa I ko

ści śródstopia. Unerwiony przez nerw strzałkowy głęboki. Zgina grzbietowo stopęi odwraca stopę.

Ø Mi

ęsień prostownik długi palców rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, głowie i brzegu przednim strzałki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i błonie międzykostnej goleni. Kończą go

rozci

ęgna grzbietowe palców II-V. Unerwiony nerwem strzałkowym głębokim, zgina grzbietowo stopę w stawie skokowym górnym, nawraca stopę w stawie skokowym dolnym.

Ø Mi

ęsień strzałkowy trzeci rozpoczyna odszczepiona część boczna prostownika długiego palców, kończy grzbietowa powierzchnia podstawy V i IV kości śródstopia. Unerwiony nerwem strzałkowym

głębokim. Nawraca i odwodzi stopę.

Ø Mi

ęsień prostownik długi palucha rozpoczyna się na środkowej części powierzchni przyśrodkowej strzałki, kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy dalszgo paliczka palucha. Unerwia go nerw

strza

łkowy głęboki. Prostuje palcuj, zgina grzbietowo stopę.

Mi

ęśnie podudzia – grupa boczna

Ø Mi

ęsień strzałkowy długi rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, torebce stawu piszczelowo-strzałkowego, głoie kości strzałki i pwierzchni bocznej, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i tylnej

goleni. Ko

ńczy go kość klinowata przyśrodkowa, guzowatość I kości śródstopia. Unerwiony przez nerw strzałkowy powierzchowny, nawraca i odwodzi stopę, zgina ją podeszwowo i wzmacnia jej

sklepienie.

Ø Mi

ęsień strzałkowy krótki rozpoczyna się na powierzchni bocznej kości strzałki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i tylnej, a kończy na guzowatości V kości śródstopia. Unerwia go nerw

strza

łkowy powierzchowny. Zgina podeszwowo stopę, nawraca i odwodzi ją.

Mi

ęśnie podudzia grupa tylna powierzchowna

Ø Mi

ęsień brzuchaty łydki rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej kości udowej, głowa boczna pwyżej kłykcia bocznego, przyśrodkowa powyżej kłykcia przyśrodkowego kości udowej. Kończy go guz

pi

ętowy. Unerwiony nerwem piszczelowym zgina stopę w kierunku podeszwowym, odwraca i przywodzi ją.

Ø Mi

ęsień płaszczko waty rozpoczyna głowa strzałki, łuk ścięgnisty między piszczelą i strzałką, kresa mięśnia płaszczkowatego, powierzchnia tylna piszczeli. Kończy go guz piętowy. Unerwiony nerwem

piszczelowym. Zgina stop

ę w kierunku podeszwowym, odwraca ją i przywodzi.

Ø Mi

ęsień podeszwowy rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej powyżej kłykcia bocznego. Kończy go guz piętowy. Unerwia go nerw piszczelowy. Napina torebkę stawu kolanowego, współdziała z

mi

ęśniem trójgłowym.

Mi

ęśnie podudzia grupa tylna głęboka

Ø Mi

ęsień podkolanowy rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym piszczeli oraz łakotce bocznej. Kończy go tylna powierzchnia piszczeli powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego. Unerwiony nerwem

piszczelowym, zgina staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień zginacz długi palców rozpoczyna się na tylnej powierzchni piszczeli, blaszka głęboka powięzi goleni i łuk ścięgnisty. Kończy się na paliczkach dalszych palców II do IV. Unerwiony nerwem

piszczelowym zgina podeszwowo, odwraca i przywodzi stop

ę, a także zgina podeszwowo palce.

Ø Mi

ęsień piszczelowy tylny rozpoczyna się na błonie międzykostnej tylnej powierzchni piszczeli i strzałki, blasce głębokiej powięzi goleni. Kończy na guzowatości kości łódkowatej i kości klinowej

przy

środkowej. Unerwia go nerw piszczelowy. Odwraca, przwodzi i zgina podeszwowo stopę, stabilizuje jej poprzeczne sklepienie.

Ø Mi

ęsień zginacz długi palucha rozpoczyna się środkową częścią powierzchni tylnej strzałki i błoną międzykostną, kończy na podstawie dalszej paliczka palucha. Unerwia go nerw piszczelowy, zgina

podeszwowo, odwraca i przywodzi stop

ę, zgina podeszwowo paluch.

Powi

ęzie stopy:

¾ Powięź grzbietowa powierzchowna stopy, będąca przedłużeniem powięzi goleni
¾ Powięź grzbietowa głeboka stopy
¾ Powięź podeszwowa głęboka stopy
¾ Powięź podeszowa powierzchowna stopy
¾ Rozcięgno podeszwowe przebiegające od guza piętowego i dzielące sięna pięć odnóg dla pięciu palców
Żyły powierzchowne stopy tworzą dwa łuki żylne: grzbietowy i podeszwowy oraz posiadają dwie sieci żylne: grzbietową i podeszwową. Łuki żylne łączą żyły brzeżne przyśrodkową i boczną, które są
zako

ńczeniami sieci grzbietowej. Żyły brzeżne przedłużają sę w żyłę odpiszczelową i żyłę odstrzałkową.

Żyły głębokie stopy odpowiadają układowi tętniczemu i wstępują zwykle w liczbie dwóch. Zalicza się do nich żyły: grzbietowe stopy, podeszwowe boczne, podeszwowe przyśrodkowe, podeszwowe
śródstopia. Tworzą one łuk żylny podeszwowy.
Tętnica grzbietowa stopy jest przedłużeniem tętnicy piszczelowej przedniej. Rozpoczyna się na wysokości troczka dolnego prostowników i przebiega w pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia,
gdzie dzieli si

ę na tętnicę grzbietową I śródstopia i podeszwową głęboką. Oddaje ona tętnice: przyśrodkowe stępu, boczną stępu, łukowatą, podeszwową głęboką.

Tętnica podeszwowa środkowa wspólnie z tętnicą podeszwową boczną odchodzi od tętnicy piszczelowej tylnej. Rozpoczyna się w kanale kostki przyśrodkowej i przebiegając wzdłuż brzegu
przy

środkowego podeszwy dzieli się na gałąź powierzchowną i gałąź głęboką.

Tętnica podeszwowa boczna jest grubszą gałęzią końcową tętnicy piszczelowej tylnej, odchodząca w kanale kostki przyśrodkowej. Przebiega ona łukowato bocznie i na wysokości podstawy V kości
śródstopia zawraca przyś®odkowo przechodząc w łuk podeszwowy, który przyśrodkow łączy się z tętnicą głeboką od tętnicy grzbietowej stopy. Od łuku podeszwowego, który odpowiada łukowi
dłoniowemu głębokiemu, odchodzą tętnice podeszwowe śródstopia, które u podstaw palców oddają tętnice podeszwowe palców.
Nerw podeszwy przy

środkowy unerwia mięsień odwodziciel palucha, mięsień zginacz krótki palców, głowę przyśrodkową mięśnia zginacza krótkiego palucha. Obszarem unerwienia odpowiada nerwowi

po

środkowemu na ręce.

Nerw podeszwy boczny – unerwia boczn

ą część podeszwy. Obszarem unerwienia odpowiada nerwowi łokciowemu na ręce.

Mi

ęśnie grzbietu stopy

Ø Mi

ęsień prostownik krótki palców rozpoczyna się na powierzchni górnej i bocznej kości piętowej, kończą go rozcięgna grzbietowe palców II-IV.Unerwia go nerw strzałkowy głęboki. Zgina palce I-IV w

kierunku grzbietowym.

Ø Mi

ęsień prostownik krótki palucha rozpoczyna się na powierzchni górnej i bocznek kości piętowej, kończy obejmując bliższy paliczek palucha. Unerwia go nerw strzałkowy głęboki. Zgina paluch w

kierunku grzbietowym.

Mi

ęśnie podeszwy stopy – wyniosłości przyśrodkowej

Ø Mi

ęsień odwodziciel palucha rozpoczyna się na stronie przyś®odkowej guza piętowego guzowatości kości łódkowatej, kończy na podstawie bliższej paliczka palucha. Unerwia go nerw podeszwowy

przy

środkowy. Zgina paluch i odwodzi od II palca.

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palucha rozpoczyna się na powierzchni podeszwowej trzech kości klinowatych, kości łódkowatej, więzadle piętowo-sześciennym podeszwowym, a kończy na podstawie bliższego

paliczka palucha. Unerwiony przez nerw podeszwowy przy

środkowy oraz nerw podeszwowy boczny. Zgina paluch w kierunku podeszwowym.

Ø Mi

ęsień przywodziciel palucha rozpoczyna głową skośną na podstawie kości śródstopia II-IV i kości klinowatej bocznej, głową poprzeczną na torebce stawów śródstopno-paliczkowych II-V. Kończy się

na podstawie bli

ższego paliczka palucha. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Przywodzi paluch do II palca, zgina go w stawie, wzmacnia sklepienie stopy. Głowa poprzeczna zwęża a skośna skraca

stop

ę.

Mi

ęśnie podeszwy stopy – wyniosłości pośredniej

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palców rozpoczyna się na powierzchni dolnej guza piętowego i rozcięgnie podeszwowym. Kończy się na środkowym paliczku palców II-V. Unerwia go nerw podeszwowy

przy

środkowy. Wzmacnia podłużne sklepienie stopy, zgina palce II-V.

Ø Mi

ęsień czworoboczny podeszwy rozpoczyna się na kości piętowej, kończy na ścięgnie zginacza długiego palców. Unerwia bocznym nerwem podeszwowym. Wzmacnia sklepienie stopy.

Ø Mi

ęśnie glistowate rozpoczynają się na ścięgnach zginacza długiego palców (4 mięśnie), a kończą na podstawie bliższego paliczka II-V. Unerwione nerwem podeszwowym bocznym i przyśrodkowym.

Zginaj

ą paliczki bliższe II-V palca, przywodzą je do palucha.

Ø Mi

ęśnie międzykostne podeszwy i grzbietowe rozpoczynają się (podeszwowe) na stronie przyśrodkowej II-V kości śródstopia, (grzbietowe) zwrócone do siebie na stronach wszystkich kości śródstopia.

Ko

ńczą na podstawach paliczków bliższych. Unerwia je nerw podeszwowy boczny. Zginają paliczki bliższe w kierunku podeszwowym i w stosunku do palca II przywodzą lub odwodzą palce.

Mi

ęśnie podeszwy stopy – wyniosłości bocznej

Ø Mi

ęsień odwodziciel palca małego rozpoczyna się na wyrostku bocznym guza piętowego, a kończy na guzowatości V kości śródstopia. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Wzmacnia sklepienie

pod

łużne stopy, odwodzi palec mały.

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palca małego przyczepia się do V kości śródstopia, więzadła podeszwowego długiego i pochewki ścięgna mięśnia strzałkowego długiego, a kończy na podstawie paliczka

bli

ższego palca małego. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Zgina mały palec i wzmacnia sklepienie podłużne stopy.

Ø Mi

ęsień przeciwstawiacz palca małego przyczepia się do V kości śródstopia, więzadła podeszwowego długiego i pochewki ścięgna mięśnia strzałkowego długiego, a kończy na podstawie paliczka

bli

ższego palca małego. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Zgina mały palec i wzmacnia sklepienie podłużne stopy.

- PRZEBIEG NIEKTÓRYCH NERWÓW –
Nerw

łokciowy - w okolicy stawu łokciowego przebiega w bruździe leżącej na powierzchni tylnej nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Tutaj leży on bezpośrednio pod skórą i daje się łatwo wyczuć

jako do

ść gruby powrózek. Przy urazie tej okolicy odczuwa się ból i mrowienie, przebiegające po stronie łokciowej przedramienia aż do palca małego. Na przedramieniu nerw przebiega między głowami

m. zginacza

łokciowego nadgarstka i razem z tętnicą łokciową biegnie po jego powierzchni wewnętrznej do okolicy nadgarstka. W dolnej czwartej części przedramienia nerw wychodzi spod mięśnia i

uk

łada się między ścięgnami: m. zginacza łokciowego nadgarstka i zginacza powierzchownego palców. Po drodze oddaje gałąź grzbietową (r.dorsalis, n. ulnaris), która przebiega pod ścięgnem m.

zginacza

łokciowego nadgarstka i przechodzi na stronę grzbietową ręki. Biegnąc na troczku zginaczy nerw dzieli się na gałąź powierzchowną do skóry palców IV i V oraz gałąź głęboką do mięśni dłoni.

Nerw promieniowy - Pie

ń nerwu promieniowego po odłączeniu się od splotu okrąża spiralnie od tyłu kość ramienną, biegnąc w bruździe nerwu promieniowego, przykryty głową boczną mięśnia

trójg

łowego. W tej okolicy nerw promieniowy oddaje szereg gałęzi ruchowych do mięśnia trójgłowego ramienia oraz gałąź czuciową – nerw skórny ramienia, unerwiający skórę, pokrywającą głowę boczną

tego mi

ęśnia. Po wydostaniu się z obrębu mięśnia trójgłowego nerw promieniowy biegnie po stronie bocznej ramienia. W okolicy łokciowej znajduje się między mięśniami ramienno-promieniowym a

ramiennym. Od pnia nerwu promieniowego oddziela si

ę jeszcze w obrębie ramienia nerw skórny tylny przedramienia. W okolicy stawu łokciowego nerw promieniowy oddaje odgałęzienia do mięśnia

ramienno-promieniowego, a nast

ępnie dzieli się na 2 gałęzie końcowe – głęboką (przechodzi na stronę tylną przedramienia, gdzie unerwia prostowniki przedramienia i mięsień łokciowy) i powierzchowną

(biegnie po stronie powierzchownej przedramienia i przechodzi na grzbiet r

ęki, gdzie dzieli się na 5 nerwów grzbietowych palców, które unerwiają czuciowo stronę promieniową grzbietowej powierzchni

ręki oraz częściowo grzbiet i zwrócone ku sobie powierzchnie palców 1,2, 3).

Nerw po

środkowy - odchodzi charakterystycznie dwoma korzeniami - przyśrodkowym z pęczka przyśrodkowego i bocznym z pęczka bocznego splotu ramiennego. Na ramieniu w bruździe

przy

środkowej m. dwugłowego i dole łokciowym biegnie wspólnie z tętnicą ramienną, krzyżując ją w dole łokciowym od przodu. Na przedramieniu biegnie pomiędzy warstwami mięśni zginaczy.

Przechodzi przez kana

ł nadgarstka i dzieli się na nerwy dłoniowe wspólne palców, a następnie na nerwy dłoniowe właściwe palców.

Nerw pachowy - cz

ęść obwodowego układu nerwowego. Pochodzi z pęczka tylnego części podobojczykowej splotu ramiennego. Nerw ten opuszcza jamę pachową przebijając jej ścianę tylną i pojawia

si

ę w okolicy tylnej poniżej mięśnia naramiennego. Unerwia mięsień naramienny, mięsień obły mniejszy, skórę barku i skórę powierzchni tylnej ramienia w górnym odcinku. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia

nerwu, nie mo

żna obwodzić ramienia.

Nerw mi

ęśniowo-skórny - Nerw ten bierze początek z pęczka bocznego splotu ramiennego (fasciculus lateralis plexus brachialis). Jego włókna pochodzą z segmentów od C5 do C7. Oddziela się w

jamie pachowej, gdzie wchodzi w sk

ład powrózka naczyniowo-nerwowego. Przyśrodkowo od niego znajduje sie nerw pośrodkowy, z tyłu zaś nerwy pachowy i promieniowy. Nerw mięśniowo-skórny

kieruje si

ę bocznie i w dół. Przebija on następnie mięsień kruczo ramienny. Odgradza go od tkanki mięśniowej omięsna. Po wydostaniu się z tego mięśnia przebiega pomiędzy dwoma innymi: ramiennym i

dwug

łowym ramienia, dostając się do bruzdy bocznej tego drugiego. Następnie nerw przechodzi przez powięź ramienia, by stać się nerwem skórnym bocznym przedramienia.

Nerw udowy - jest najwi

ększym nerwem splotu lędźwiowego. Składa się z włókien pochodzących z nerwów rdzeniowych L2, L3, L4, a także czasami z L1 i L5. W jego przebiegu wyróżnia się cztery

zasadnicze odcinki.
1. Cz

ęść lędźwiowa. Gałęzie brzuszne nerwów L2, L3 i L4, należące do warstwy przedniej splotu lędźwiowego, przebiegają ukryte w mięśni lędźwiowym większym w dół, do przodu i w stronę boczną, aż

do poziomu kr

ęgu L5, bocznie w odległości ok. 3 cm od powierzchni bocznej jego trzonu. Tutaj łączą się tworząc pień nerwu udowego, spłaszczony grzbieto-brzusznie, który biegnie dalej dochodząc na

powierzchni

ę mięśnia biodrowego i pod jego powięź biodrową. Cały ten odcinek jest ukryty między warstwą powierzchowną i głęboką włókien mięśnia lędźwiowego większego. Towarzyszą mu również

ukryte w mi

ęśniu lędźwiowym większym inne nerwy. Po jego stronie przyśrodkowej znajdują się: nerw płciowo-udowy, nerw zasłonowy i w zależności od występowania nerw zasłonowy dodatkowy, a po

stronie bocznej: nerw skórny boczny uda.
2. Cz

ęść biodrowa. Pień nerwu udowego przechodzi przez boczną krawędź mięśnia lędźwiowego większego i biednie w bruździe między nim a mięśniem biodrowym. Tutaj nerw staje się częściowo

widoczny. W tej cz

ęści nerw udowy jest oddzielony od naczyń biodrowych zewnętrznych przez mięsień lędźwiowy większy i w swoim przebiegu do więzadła pachwinowego coraz bardziej się do nich

zbli

ża. Po stronie prawej leży do tyłu od dolnej części jelita ślepego, wyrostka robaczkowego i końcowego odcinka jelita krętego. Po stronie lewej biegnie do tyłu od okrężnicy zstępującej oraz od okrężnicy

esowatej i jej krezki. Nad wi

ęzadłem pachwinowym nerw krzyżuje od tyłu naczynia okalające biodro głębokie.

3. Cz

ęść pachwinowa. Miednicę większą nerw opuszcza przez rozstęp mięśni (lacuna musculorum). Tutaj nerw udowy jest oddzielony od położonej przyśrodkowo tętnicy biodrowej zewnętrznej wyłącznie

przez grube pasmo powi

ęzi biodrowej łuk biodrowo-łonowy (łac. arcus iliopectineus), łączące się z więzadłem pachwinowym (dolnym brzegiem ścięgnistym mięśni skośnych brzucha). Bocznie od nerwu

przebiega mi

ęsień ledźwiowy większy, który kończy się nieco poniżej krętarza mniejszego kości udowej.

4. Cz

ęść udowa. Pień nerwu udowego uchodząc z rozstępu mięśni może oddawać liczne gałęzie końcowe tuż poniżej więzadła pachwinowego. Jeżeli rozgałęzia się już odcinku pachwinowym, wtedy

cz

ęść udowa nerwu udowego nie występuje.

Ga

łęzie boczne, zgodnie z kolejnością występowania:

- mi

ęśniowe bliższe - w liczbie 3-5, unerwiają mięsień biodrowy i mięsień lędźwiowy większy,

- gg stawowe - kieruj

ą się do przedniej powierzchni stawu biodrowego,

- ga

łąź do m. grzebieniowego (gałąź łonowa) - biegnie skośnie do dołu i przyśrodkowo, krzyżując od tyłu naczynia udowe i dzieląc się na 2-3 gałęzie, które wnikają do przedniej powierzchni mięśnia

łonowego (łac. musculus pectineus). Ponadto gałąź ta oddaje włókna czuciowe do stawu biodrowego i włókna naczyniowe do naczyń biodrowych zewnętrznych i do początkowych odcinków naczyń
udowych;
- gg naczyniowe - po

łożone są bardzo zmiennie. Nerw własny tętnicy udowej (łac. nervus arteriae femoralis proprius) odchodzi z odcinka biodrowego nerwu udowego, przebija mięsień lędźwiowy większy

wchodzi do rozst

ępu naczyniowego, zbliżając się do tętnicy biodrowej zewnętrznej, gdzie przebija pochewkę naczyń udowych i dalej towarzyszy tętnicy udowej (która jest przedłużeniem tętnicy biodrowej

zewn

ętrznej). Nerw ten wchodzi do kanału przywodzicieli i dalej towarzyszy tętnicy udowej biegnąc z nią w powrózku naczyniowym aż do końca tego kanału - do rozworu ścięgnistego przywodzicieli. Inne

ga

łązki nerwu udowego to: gałąź do tętnicy głębokiej uda, gałąź do okostnej przedniej powierzchni kości udowej oraz czasami 2-3 krótsze gałązki nerwowe, zaopatrujące górny odcinek tętnicy udowej.

- gg skórne przednie - w liczbie 3-5, unerwiaj

ą skórę przedniej i częściowo przyśrodkowej części uda

- gg do mi

ęśnia krawieckiego - górna i dolna;

Ga

łęzie końcowe:

- gg mi

ęśniowe dalsze, które stanowią grupę boczną warstwy głębokiej gałęzi końcowych nerwu udowego. Krzyżują naczynia boczne okalające udo lub ich gałęzie. Zaopatrują wszystkie głowy mięśnia

czworog

łowego uda, oddając do każdej głowy mięśnia po kilka gałązek. Do dalszego odcinka mięśnia krawieckiego dochodzi również jedna gałąź mięśniowa dalsza. Ponadto zaopatrują staw biodrowy

oddaj

ąc dwie gałązki stawowe oraz staw kolanowy, oddając do niego jedną gałązkę.

Nerw udowo-goleniowy to przy

środkowa gałąź warstwy głębokiej końcowych gałęzi nerwu udowego i jest najdłuższą gałęzią skórną tego nerwu. Zaopatruje powierzchnię przednio-przyśrodkową kolana

i goleni a

ż do brzegu przyśrodkowego powierzchni stopy. W przebiegu tego nerwu wyróżnia się odcinek udowy i goleniowy. Odcinek udowy rozpoczyna się jako przedłużenie nerwu udowego (jest jego

ga

łęzią końcową) i biegnie do tyłu od mięśnia krawieckiego. Położony bocznie od tętnicy udowej biegnie wzdłuż niej ku dołowi, po drodze krzyżując od przodu tętnicę boczną okalającą udo. Następnie

skr

ęca ku stronie przyśrodkowej, biegnąc bardziej skośnie i krzyżuje od przodu tętnicę udową a następnie biegnie po jej przednio-przyśrodkowym obwodzie. Następnie wraz z powrózkiem naczyniowym

naczy

ń udowych nerw udowo-goleniowy wchodzi przez otwór górny do kanału przywodzicieli (łac. canalis adductorius). Biegnie w nim i 4-5 cm poniżej otworu górnego przebija przednią ścianę kanału

przywodzicieli - blaszk

ę międzymięśniową (łac. lamina vastoadductoria) wraz z gałązką tętnicy udowej - tętnicą zstępującą kolana (łac. arteria descendens genu). Nerw towarzyszy jej, przebiegając przez

bruzd

ę między mięśniem przywodzicielem wielkim a przyśrodkową głową mięśnia czworogłowego, przykryty mięśniem krawieckim i powięzią szeroką. Wychodząc niżej spod mięśnia krawieckiego nerw

biegnie do ty

łu od kłykcia przyśrodkowego kości udowej i kieruje się ku żyle odpiszczelowej (łac. vena saphena magna).

Odcinek goleniowy. Nerw przebija powi

ęź goleni na wysokości guzowatości piszczeli (łac. tuberositas tibiae) i biegnie napowięziowo, towarzysząc żyle odpiszczelowej, która również biegnie

napowi

ęziowo na przyśrodkowej powierzchni podudzia. Nerw położony jest ku tyłowi od żyły odpiszczelowej, rzadko przyśrodkowo od niej. W dolnym odcinku podudzia nerw udowo-goleniowy oraz żyła

odpiszczelowa zwracaj

ą ku przodowi i przebiegają przed kostką przyśrodkową, kierując się ku przyśrodkowego brzegu stopy.

W odcinku udowym wyst

ępują najczęściej cztery gałęzie:

- ga

łąź skórna - do przyśrodkowej powierzchni dolnej części uda,

- ga

łąź stawowa - do przyśrodkowej powierzchni stawu kolanowego,

- ga

łęzie naczyniowe (2-3) - dochodzą do dolnego odcinka tętnicy udowej i początkowego odcinka tętnicy podkolanowej,

- ga

łąź podrzepkowa - odchodzi od nerwu zaraz po jego wyjści z kanału przywodzicieli i biegnie wraz z nerwem udowo-goleniowym pod mięśniem krawieckim, a następnie przebija powięź szeroką w

okolicy

ścięgna mięśnia krawieckiego (może przebijać również ścięgno) i kieruje się do przodu, dołu i bocznie łukowato obiegając rzepkę dochodząc do guzowatości kości piszczelowej. Zaopatruje tu

skór

ę okolicy kolanowej przyśrodkowej oraz przedniej. Gałąź podrzepkowa tworzy zespolenia z nerwem skórnym bocznym uda, gałęziami skórnymi przednimi nerwu udowego i gałęziami skórnymi

przy

środkowymi nerwu udowo-goleniowego tworząc splot przedrzepkowy (łac. plexus prepatellaris).

W odcinku goleniowym odchodz

ą:

- ga

łęzie skórne przyśrodkowe goleni - odchodzą do przodu i tyłu, zaopatrując przednio-przyśrodkową powierzchnię podudzia,

- ga

łąź stawowa - odchodzi od odcinka końcowego nerwu przed kostką przyśrodkową i biegnie do przyśrodkowego brzegu stopy lub do powierzchni przyśrodkowej palucha. Unerwia przyśrodkową część

stawu skokowo-goleniowego, zwanego stawem skokowym górnym (

łac. articulatio talocruralis).

Nerw piszczelowy - Najcz

ęściej rozpoczyna się w dole podkolanowym, przez który przebiega centralnie wraz z tętnicą i żyłą podkolanową, współtworząc powrózek naczyniowo-nerwowy. Następnie

przebiega pod

łukiem ścięgnistym mięśnia płaszczkowatego. Wchodzi pomiędzy grupę powierzchowną i głęboką mięśni zginaczy podudzia, biegnąc wspólnie z tętnicą i żyłami piszczelowymi tylnymi. W

kanale kostki przy

środkowej leży (wraz z naczyniami) pomiędzy powierzchowną i głęboką blaszką troczka zginaczy. W dalszym przebiegu oddaje dwie gałęzie końcowe: nerw podeszwowy przyśrodkowy i

boczny.
Główne odgałęzienia
- ga

łęzie mięśniowe – unerwiają mięśnie zginacze podudzia

- nerw skórny przy

środkowy łydki – współtworzy nerw łydkowy

- ga

łęzie piętowe przyśrodkowe – zaopatrują skórę przyśrodkowej części pięty i tylnej części podeszwy

- nerw podeszwy przy

środkowy – unerwia mięsień odwodziciel palucha, mięsień zginacz krótki palców, głowę przyśrodkową mięśnia zginacza krótkiego palucha. Obszarem unerwienia odpowiada

nerwowi po

środkowemu na ręce

- nerw podeszwy boczny – boczna cz

ęść podeszwy. Obszarem unerwienia odpowiada nerwowi łokciowemu na ręce

Nerw strza

łkowy wspólny - swój początek bierze zwykle w dole podkolanowym. Biegnie po przyśrodkowym brzegu mięśnia dwugłowego uda, następnie przewija się dookoła szyjki strzałki. Następnie

wchodzi pomi

ędzy przyczepy mięśnia strzałkowego długiego i dzieli się na dwie końcowe gałęzie: nerw strzałkowy głęboki i nerw strzałkowy powierzchowny. W przebiegu oddaje odgałęzienia unerwiające

staw kolanowy, staw piszczelowo-strza

łkowy oraz nerw skórny boczny łydki - unerwiający skórę na strzałkowej powierzchni łydki, aż do kostki bocznej. Gałąź tylna nerwu skórnego bocznego łydki

wspó

łtworzy nerw łydkowy.

Nerw strza

łkowy głęboki - Po odejściu od nerwu strzałkowego wspólnego, biegnie przykryty przez prostowniki goleni wraz z tętnicą i żyłami piszczelowymi przednimi przednimi po przedniej stronie błony

mi

ędzykostnej goleni, w kierunku grzbietu stopy. Biegnie pod troczkiem górnym i dolnym prostowników. W końcowym odcinku wychodzi pod skórę i dzieli się na nerw grzbietowy palucha boczny i nerw

grzbietowy palca drugiego przy

środkowy. Nerw strzałkowy głęboki w przebiegu oddaje gałęzie unerwiające wszystkie mięśnie grupy przedniej (prostowniki) podudzia, mięśnie grzbietowe stopy i stawy:

skokowo-goleniowy, st

ępu, stępowo-śródstopne oraz śródstopno-paliczkowe.

Nerw strza

łkowy powierzchowny - Po odejściu od nerwu strzałkowego wspólnego, biegnie po powierzchni mięśnia prostownika długiego palców, następnie wychodzi pod skórę i dzieli się na gałęzie

ko

ńcowe: nerw skórny grzbietowy przyśrodkowy i nerw skórny grzbietowy pośredni. W przebiegu nerw strzałkowy powierzchowny oddaje gałęzie mięśniowe do obu mięśni strzałkowych.

Nerw b

łędny, nerw X najdłuższy z nerwów czaszkowych, jest nerwem mieszanym, prowadzi włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne. Należy do autonomicznego układu nerwowego (AUN) o

charakterze przywspó

łczulnym (parasympatycznym), podobnie jak okoruchowy i twarzowy.

Zwoje i j

ądra czuciowe

- zwój górny nerwu b

łędnego (łac. ganglion superius n. vagi) położony w odcinku bocznym otworu żyły szyjnej (łac. foramen jugulare); zwój dolny nerwu błędnego (łac. ganglion inferius n. vagi) położony

poni

żej, przed wyrostkami poprzecznymi kręgów C1 i C2. Włókna dośrodkowe z tych jąder wchodzą przez bruzdę boczno-tylną do rdzenia przedłużonego, dochodzą pasmem samotnym do jądra pasma

samotnego (

łac. nucleus tractus solitarii), a także do jego górnego przedłużenia - jądra pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego (łac. nucleus tractus spinalis n. trigemini).

- J

ądro ruchowe - jądro dwuznaczne, położone do tyłu od oliwki; włókna ruchowe wychodzą z rdzenia przedłużonego przez bruzdę boczno-tylną.

- J

ądro przywspółczulne - jądro grzbietowe nerwu błędnego (łac. ganglion dorsalis n. vagi); włókna parasympatyczne wychodzą z rdzenia przedłużonego wraz z jądrami ruchowymi przez bruzdę boczno-

tyln

ą.

Wyró

żnia się 4 części (odcinki) nerwu:

- g

łowowa

- szyjna
- piersiowa
- brzuszna
Odchodzi od rdzenia przed

łużonego za pośrednictwem kilku korzonków. Opuszcza czaszkę przez tylną, czyli boczną część otworu szyjnego w czaszce (foramen jugulare pars major). W obrębie tego

otworu cz

ęść czuciowa nerwu tworzy niewielki zwój górny, a po wyjściu z otworu drugi, większy zwój dolny.

Po wyj

ściu z otworu żyły szyjnej nerw błędny biegnie pomiędzy tętnicą szyjną wspólną, a żyłą szyjną wewnętrzną we wspólnej pochewce powięziowej tworząc powrózek naczyniowo-nerwowy szyi. Z szyi

przechodzi do

śródpiersia górnego (warstwa nerwowa), a następnie tylnego, przy czym nerw błędny lewy krzyżuje się od przodu z łukiem aorty, przebiegając między tętnicą szyjną wspólną lewą i tętnicą

podobojczykow

ą lewą; prawy – przechodzi między tętnicą podobojczykową prawą i żyłą podobojczykową prawą. Dalej biegną za korzeniem płuca, po czym dochodzą do przełyku (n. błędny lewy po

stronie przedniej, prawy - tylnej; ma to zwi

ązek ze skręceniem się trzewi w okresie życia płodowego), gdzie tworzą splot przełykowy, plexus esophageus s. oesophageus, którego część przednia

utworzona jest g

łównie z gałązek nerwu lewego, a część tylna, zwykle większa, z gałązek nerwu prawego. Nerwy błędne tworzą dwa pnie. Prawy pień błędny znajduje się na tylnej części przełyku,

natomiast lewy na przedniej. Po przej

ściu do jamy brzusznej pnie błędne rozgałęziają się w ścianie żołądka, oddając gałęzie żołądkowe przednie i tylne (łac. rami gastrici anteriores et posteriores). Na

przebiegu nerwu b

łędnego rozróżniamy część głowową, szyjną, piersiową i brzuszną.

Nerw biodrowo-podbrzuszny Nerw le

ży na mięśniu czworobocznym lędźwi (musculus quadratus lumborum). Następnie wchodzi między mięsień poprzeczny brzucha (musculus transversus abdominis)

a mi

ęsień skośny wewnętrzny (musculus obliquus internus), po czym zdąża między mięśniem skośnym wewnętrznym i mięśniem skośnym zewnętrznym (musculus obliquus externus) do pochewki

mi

ęśnia prostego brzucha (musculus rectus abdominis)

Nerw biodorowo-pachwinowy - W swym pocz

ątkowym odcinku po wyjściu z mięśnia lędźwiowego większego przebiega między m. czworobocznym lędźwi a nerką, w dalszym między mięśniami

przednimi brzucha. Po przebiciu m. sko

śnego wewnętrznego podąża w kierunku przyśrodkowym i dołącza do powrózka nasiennego. Nerw biodrowo-pachwinowy przebiega następnie przez pierścień

pachwinowy powierzchowny, oddaj

ąc swe gałęzie końcowe skórne.

Nerw zas

łonowy W przebiegu nerwu wyróżniamy trzy odcinki: lędźwiowy, miedniczny i kanałowy. Odcinek lędźwiowy. Ma ok. 8 cm długości. Zaczyna się na poziomie piątego kręgu lędźwiowego (L5). U

swego pocz

ątku nerw leży w mięśniu lędźwiowym większym. Następnie kieruje się niemal zupełnie pionowo ku dołowi i przyśrodkowo względem nerwu udowego. Uchodzi z mięśnia lędźwiowego

wi

ększego przekraczając jego przyśrodkową krawędź i biegnie między tą krawędzią a boczną powierzchnią trzonu L5 w otoczeniu tkanki tłuszczowej, pod żyłą biodrową wspólną, bocznie i do tyłu

wzgl

ędem pnia współczulnego lędźwiowo-krzyżowego. W dalszym przebiegu nerw zbliża się do kresy granicznej miednicy (łac. linea terminalis) i dochodząc do niej w jej odcinku środkowym, utworzonym

przez kres

ę łukowatą (łac. linea arcuata) nieco wygina się przed przejściem z miednicy większej w kierunku do boku i przodu, oddalając się w ten sposób od pnia lędźwiowo-krzyżowego. Krzyżując żyłę

biodrow

ą zewnętrzną nerw ostatecznie przekracza kresę łukowatą i uchodzi do miednicy mniejszej.

Odcinek miedniczny. Jest najd

łuższy, ma 12 cm długości. Nerw zasłonowy przebiega odległość 2 cm gdzie po drodze krzyżuje go od przodu tętnica biodrowa wewnętrzna. Dalej kieruje się przyśrodkowo i

równolegle wzgl

ędem kresy granicznej łukiem wypukłym na zewnątrz, gdzie od przodu krzyżuje go moczowód. Nerw zmierza do otworu zasłonowego, gdzie swym bocznym, wypukłym obwodem przylega

do powi

ęzi zasłonowej (łac. fascia obturatoria), przylegającej do zewnętrznej powierzchni mięśnia zasłaniacza wewnętrznego (łac. musculus obturator internus). Obwód przyśrodkowy nerwu przylega do

otrzewnej

ściennej miednicy mniejszej. Przed wejściem do kanału zasłonowego krzyżuje go jeszcze nasieniowód lub więzadło obłe macicy. Do nerwu dołącza tętnica i żyły zasłonowe i twory te zbiegają

do kana

łu zasłonowego.

Odcinek kana

łowy. W kanale zasłonowym formuje się powrózek naczyniowo-nerwowy, w którym jego elementy składowe układają się tak jak w miednicy, tzn. od góry ku dołowi leżą nerw, tętnica i żyły

(tzw. uk

ład NAV). Przed wyjściem z kanału zasłonowego nerw dzieli się na gałęzie końcowe - przednią i tylną.

Ga

łąź przednia. Jest silniejszą gałęzią. Uchodzi z kanału zasłonowego między położonym z przodu dolnym brzegiem więzadła łonowo-udowego a położonym z tyłu ścięgnistym górnym brzegiem mięśnia

zas

łaniacza zewnętrznego. Następnie nerw kieruje się ku dołowi w obrębie blaszki tkanki łącznej, pomiędzy mięśniem grzebieniowym a mięśniem zasłaniaczem zewnętrznym i biegnąc dalej w dół

pomi

ędzy warstwę powierzchowną od warstwy środkowej przywodzicieli. Tutaj mija mięśnie przywodziciele krótki i długi.

Ga

łąź tylna. Jest gałęzią słabszą. Po wyjściu z kanału zasłonowego biegnie ku tyłowi, do dołu i nieco przyśrodkowo względem przedniej gałęzi. Może przebijać w swoim przebiegu mięsień zasłaniacz

zewn

ętrzny, ale równie dobrze może biec na jego powierzchni zewnętrznej, a wtedy po wejściu do blaszki tkanki łącznej między mięśniem przywodzicielem krótkim a wielkim oddaje tu swoje gałęzie

ko

ńcowe lub odpowiednio dla drugiego przypadku może towarzyszyć gałęzi przedniej do górnego brzegu mięśnia przywodziciela krótkiego.

Ga

łąź przednia oddaje:

- gg. mi

ęśniowe - do mięśnia smukłego, przywodziciela krótkiego i długiego,

- ga

łąź skórna - zaopatruje skórę trzeciej, dalszej części uda;

Ga

łąź tylna oddaje:

- ga

łąź stawowa - do przyśrodkowej powierzchni stawu biodrowego,

- gg. mi

ęśniowe - do m. przywodziciela wielkiego,

- gg. okostnowe - do tylnej powierzchni ko

ści udowej i do jamy szpikowej,

- ga

łąź stawowa - do tylnej powierzchni stawu kolanowego,

- ga

łąź naczyniowa, zwana nerwem własnym tętnicy podkolanowej.

Nerwy mi

ędzyżebrowe składają się z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych piersiowych. Wszystkie przebiegają w przestrzeniach międzyżebrowych. Gałąź brzuszna nerwu piersiowego dwunastego

biegnie poni

żej ostatniego zebra i nosi nazwę nerwu podżebrowego. Nerwy międzyżebrowe oddają następujące gałęzie: mięśniowe, opłucnowe, stawowe, skórne boczne i przednie.

Nerw przeponowy - najd

łuższy parzysty nerw wychodzący ze splotu szyjnego. Biegnie ku dołowi po mięśniu pochyłym przednim i przechodzi przez otwór górny klatki piersiowej.

Unerwia ruchowo mi

ęsień przeponowy, a także czuciowo m.in. opłucną ścienną śródpiersiową, przeponową, osklepek opłucnej, otrzewną dolnej powierzchni przepony, wątroby, pęcherzyka żółciowego i

osierdzie serca. Oddaje ga

łęzie: opłucnowe, osierdziowe, przeponowo-brzuszne, do grasicy i żyły głównej górnej.

Nerw grzbietowy

łopatki - nerw części nadobojczykowej splotu ramiennego. Tworzą go gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych szyjnych: C4-C6. Początkowo znajduje się blisko mięśnia pochyłego

środkowego, którego może, acz nie musi, przebić. Potem znajduje się między mięśniami: dźwigaczem łopatki i pochyłym tylnym. Kończy swój niezbyt długi przebieg w otoczeniu mięśnia
równoleg

łobocznego.

Nerw krtaniowy górny - ma swój pocz

ątek w dolnej części zwoju dolnego nerwu błędnego. Biegnie w dół między boczną ścianą gardła a tętnicą szyjną wewnętrzną. Na wysokości kości gnykowej dzieli

si

ę na gałąź wewnętrzną i zewnętrzną. Gałąź wewnętrzna biegnie poprzez otwór w błonie tarczowo-gnykowej unerwiając czuciowo górną część krtani do szpary głośni. Gałąź zewnętrzna unerwia głównie

mi

ęsień pierścienno-tarczowy i mięsień zwieracz dolny gardła.

Nerw krtaniowy wsteczny - ga

łąź nerwu błędnego odchodząca od niego już w obrębie klatki piersiowej lub w otworze górnym klatki piersiowej. Powyżej niego odchodzą gałęzie sercowe szyjne górne,

jego ga

łąź końcowa to nerw krtaniowy dolny. Z uwagi na asymetryczne ułożenie wielkich naczyń krwionośnych po prawej i lewej stronie ciała prawy i lewy nerw początkowo biegną inaczej. Prawy nerw

owija si

ę z przodu w tył wokół tętnicy podobojczykowej. Nerw po lewej stronie owija się wokół łuku aorty od przodu do tyłu (po tym można poznać i odszukać nie tylko jego, ale i nerw błędny), więzadło

tętnicze jest położone w stosunku do niego przyśrodkowo. Zyskawszy odpowiednią wysokość nerwy te układają się po bokach tchawicy, następnie w bruździe między tchawicą i przełykiem. Docierają do
tylnej powierzchni tarczycy.
Ga

łęzie:

- Ga

łęzie sercowe szyjne dolne - zmierzające do splotu sercowego, ich liczba nie jest stała

- Ga

łęzie tchawicze górne - odchodzące od pętli pod okrążanym naczyniem krwionośnym, celem ich jest śluzówka i błona mięśniowa tchawicy

- Ga

łęzie przełykowe - do górnego odcinka przełyku

- Ga

łęzie gardłowe - unerwiają tarczycę, przytarczyce i zwieracz dolny gardła

- Nerw krtaniowy dolny - ga

łąź końcowa, przebija dolny zwieracz gardła, po czym dzieli się na 2 gałęzie unerwiające ruchowo mięśnie krtani (oprocz pierścienno–tarczowego): gałąź przednia, gałąź tylna.

Nerw nad

łopatkowy - nerw części nadobojczykowej splotu ramiennego. Tworzy go pień górny (gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych szyjnych: C5-C6 (C4)).Przechodzi przez dół nadobojczykowy

wi

ększy, pod mięśniem czworobocznym udaje się w kierunku łopatki, podobnie postępuje tętnica nadłopatkowa, pokonuje wcięcie łopatki pod zmieniającym je w otwór więzadłem, podobnie czyni żyła

nad

łopatkowa, okrąża szyjkę łopatki, przy czym w tej części odchodzą od niego gałęzie m.in. do stawu ramiennego, a następnie zmierza w dół.

Nerw piersiowy d

ługi - nerw części nadobojczykowej splotu ramiennego. Tworzą go gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych szyjnych: C5-C7 (C8). Zaczyna się 2 lub 3 korzeniami. Jeszcze przed

po

łączeniem się korzenie okrążają (z C7) lub przebijają (C5, C6) mięsień pochyły środkowy, miejscem złączenia się jest zaś mięsień pochyły środkowy. Nerw następnie kieruje się w tył i w stronę mięśnia

zębatego przedniego.
Nerw skalisty wi

ększy - gałąź nerwu twarzowego. Prowadzi różne rodzaje włókien nerwowych: czuciowe, ruchowe jak i przedzwojowe włókna przywspółczulne oraz smakowe. Nerw bierze swój

pocz

ątek w kolanku nerwu twarzowego. Odchodzi on od zwoju kolanka a następnie wychodzi na powierzchnię podstawy czaszki przez rozwór nerwu skalistego większego (łac. hiatus nervi petrosi

majoris), który znajduje si

ę na przedniej powierzchni części skalistej kości skroniowej. Następnie nerw przebiega w swojej bruździe: bruzda nerwu skalistego większego (łac. sulcus nervi petrosi majoris)

kieruj

ąc się ku przodowi i nieco przyśrodkowo. Po drodze mija on zwój Gassera oraz tętnicę szyjną wewnętrzną układając się między nimi (bocznie od tętnicy a przyśrodkowo i nieco ku dołowi od zwoju).

Maj

ąc przed sobą otwór poszarpany nerw przebija przykrywający go chrząstkozrost klinowo-skalisty i wychodzi na zewnętrzną powierzchnię podstawy czaszki w stropie dołu skrzydłowo-podniebiennego.

Tam wchodzi do kana

łu skrzydłowego (łac. canalis pterygoideus) i zespala się z biegnącym razem z nim nerwem skalistym głębokim (łac. nervus petrosus profundus). Zespolenie obu nerwów może

nast

ąpić wcześniej na "wysokości" otworu poszarpanego. Wspólnie utworzony nerw kanału skrzydłowego biegnie do zwoju skrzydłowo-podniebiennego.

Nerw skórny przy

środkowy ramienia - odchodzi z pęczka przyśrodkowego splotu ramiennego. Biegnie w jamie pachowej do przodu od mięśnia podłopatkowego i mięśnia najszerszego grzbietu. Łączy

si

ę z nerwem międzyżebrowo-ramiennym, odchodzącym od drugiego nerwu międzyżebrowego. Gałęzie obydwu nerwów przebijają powięź pachową i ramienną. Nerw skórny przyśrodkowy ramienia

zaopatruje skór

ę dołu pachowego i strony przyśrodkowej ramienia.

Nerw po

śladkowy górny jest nerwem ruchowym. Jego włókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych L4, L5, S1. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego. Wychodzi z miednicy wraz z

naczyniami po

śladkowymi górnymi przez otwór nadgruszkowy (górna część otworu kulszowego większego), następnie wchodzi pomiędzy mięsień pośladkowy średni a mięsień pośladkowy mały.

Nerw po

śladkowy dolny jest nerwem głównie ruchowym, ale zawiera również włókna czuciowe. Jego włókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych L5, S1, S2. Jest gałęzią długą splotu

krzy

żowego. Wychodzi z miednicy przez dolną część otworu kulszowego większego, następnie biegnie przykryty przez mięsień pośladkowy wielki i tu dzieli się na gałęzie końcowe.

Nerw skórny uda tylny jest nerwem skórnym. Jego w

łókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych S1, S2, S3. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego. Wychodzi z miednicy przez otwór

podgruszkowy, biegnie w dó

ł pod mięśniem pośladkowym wielkim do okolicy podkolanowej.

Nerw kulszowy - najpot

ężniejszy nerw ludzkiego ciała, zaopatruje on całą stopę, goleń i grupę tylną mięśni uda. Stanowi grube na pół centymetra pasmo, szerokości około 1,5 cm, odchodzące od

wszystkich nerwów, które tworz

ą splot krzyżowy. Wychodzi z okolicy kulszowej splotu krzyżowego. Zbudowany jest z 2 składników- piszczelowego i strzałkowego, które połączone są wspólnym

nanerwiem. Miednic

ę mniejszą opuszcza przez otwór podgruszkowaty i układa się na powierzchni tylnej mięśni krótkich, odpowiadających za obracanie uda, w połowie odległości między guzem

kulszowym i kr

ętarzem większym. Po wyjściu spod brzegu mięśnia pośladkowego wielkiego nerw leży bezpośrednio pod powięzią i może tu być badany palpacyjnie. W przypadku zapalenia nerwu

kulszowego (rwy kulszowej, ischias) uci

śnięcie go w tym miejscu wywołuje silny ból. W dalszym przebiegu na udzie układa się między mięśniem przywodzicielem wielkim i grupą tylną mięśni uda.

Dochodz

ąc do dołu podkolanowego, leży do tyłu od żyły i tętnicy podkolanowej, a więc bardziej powierzchownie. Ze względu na to, że nerw kulszowy przebiega przez okolice stawu biodrowego i

kolanowego, przy ruchach ko

ńczyny zmienia się stan jego napięcia. Zginając staw biodrowy przy wyprostowanym stawie kolanowym, napinamy nerw kulszowy. W przypadku stanów zapalnych jest on

szczególnie wra

żliwy na urazy mechaniczne i przy biernych ruchach kończyny, ustawianej w opisany sposób, wykazuje silną bolesność (objaw Lasègue'a). Odwrotnie - przy wyprostowanym udzie i

zgi

ętym kolanie nie jest on napięty, i to położenie jest dla nerwu pozycją spoczynkową. Na różnej wysokości nerw kulszowy dzieli się na dwa pnie:

- wi

ększy, stanowiący jego przedłużenie, nerw piszczelowy,

- s

łabszy, przechodzący na boczną stronę goleni, nerw strzałkowy wspólny.

Podzia

ł może nastąpić jeszcze w okolicy miednicy i nerw strzałkowy może przebijać mięsień gruszkowaty, podczas gdy nerw piszczelowy przechodzi przez otwór podgruszkowaty. Przy niskim podziale

nerwu kulszowego ga

łęzie zaopatrujące udo odchodzą od pnia nerwu. Jego część piszczelowa unerwia zginacze stawu kolanowego, z wyjątkiem głowy krótkiej mięśnia dwugłowego uda, oraz część

przywodziciela wielkiego, przyczepiaj

ąca się na kłykciu przyśrodkowym kości udowej. Od części strzałkowej nerwu odchodzą gałęzie do głowy krótkiej mięśnia dwugłowego i do stawu kolanowego.

Nerw guziczny jest nerwem czuciowym i ruchowym. Jego w

łókna pochodzą z gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych S5 i C0. Jest gałęzią długą splotu krzyżowego . Z gałęziami brzusznymi nerwów

rdzeniowych S3 i S4 tworzy ma

ły splot guziczny. Odchodzą od niego nerwy odbytniczo-guziczne i gałęzie mięśniowe.

Nerw piersiowy d

ługi - nerw części nadobojczykowej splotu ramiennego. Tworzą go gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych szyjnych: C5-C7 (C8). Zaczyna się 2 lub 3 korzeniami.Jeszcze przed

po

łączeniem się korzenie okrążają (z C7) lub przebijają (C5, C6) mięsień pochyły środkowy, miejscem złączenia się jest zaś mięsień pochyły środkowy. Nerw następnie kieruje się w tył i w stronę mięśnia

zębatego przedniego.
Powierzchowne mi

ęśnie grzbietu. Grupa kolcowo-ramienna.

Ø M. czworoboczny – rozpoczyna si

ę na guzowatości potylicznej zewnętrznej i kresie karkowej górnej, więzadle karkowym i wyrostkach koczystych kręgów C7-Th12, kończy na końcu barkowym

obojczyka. Prostuje kr

ęgosłup szyjny, przyciąga łopatki do kręgosłupa i obraca je tak, że kąt górny zbliża się do kręgosłupa, a dolny przesuwa się do przodu i bocznie.. Unerwiony przez gałąź

zewn

ętrzną nerwu dodatkowego i gałązki splotu szyjnego.

Ø M. najszerszy grzbietu – rozpoczyna si

ę rozcięgnem na wyrostkach kolczystych kręgów począwszy od TH6 do S5, następnie na tylnej blaszce powięzi piersiowo-lędźwiowej, na grzebieniu biodrowym i

powierzchni zewn

ętrznej trzech dolnych żeber. Kończy się na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej. Obniża uniesione ramię, przewodzi je i obraca do wewnątrz. Działa jako pomocniczy

mi

ęsień wdechowy – mięsień kaszlu. Unerwiony przez n. piersiowo-grzbietowy.

Ø Mm. równoleg

łoboczne – rozpoczynają sięna wyrostkach koczystych C6-Th4, a kończą na brzegu przyśrodkowym łopatki. Pociągają łopatkę do góry i przyśrodkowo. Pociągają łopatkę do góry i

przy

środkowo. Unerwione ze splotu szyjnego i nerwu grzbietowego łopatki.

Powierzchowne mi

ęśnie grzbietu. Grupa kolcowo-żebrowe.

Ø M. z

ębaty tylny górny – rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych C6-Th2, a kończy na powierzchni zewnętrznej żebra 2-5. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym, unerwionym przez nerwy

mi

ędzyżebrowe I-IV.

Ø M. z

ębaty tylny dolny – rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych Th11-L2-3 rozcięgnem, a kończy na brzegach dolnych żeber 9-12. Jest pomocniczym mięśniem wdechowym.

Głębokie mięśnie grzbietu. Leżą po obu stronach kręgosłupa między wyrostkami kocystymi kręgów i kątami żeber. Stanowią właściwą mięśniówkę grzbietu i unerwione są przez gałęzie tylne nerwów
rdzeniowych. Ca

łość nazywana jest mięśniem prostownikiem grzbietu.

Głębokie mięśnie grzbietu. Grupa kolcowo-poprzeczne.
Ø M. p

łatowaty głowy – rozciąga się od więzadła karkowego na wysokości C3-C7 i od wyrostków koczystyc Th1-Th2 do wyrostka sutkowa tego kości skroniowej.

Ø M. p

łatowaty szyi rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych Th3-Th5, a kończy na guzkach tylnych wyrostków poprzecznych C1-C3.

Mi

ęśnie płatowate obracają głowę do tyłu w stronę działających grup mięśniowych. Obustronnie prostują kręgosłup szyjny. Unewione przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych C1-C6.

Głębokie mięśnie grzbietu. Mięśnie długie grzbietu. Stanowią właściwą masę prostownika grzbietu. Przebiegając ku górze, dzieli się na trzy pasma: boczne, utworzone przez m. biodrowo-żebrowy;
po

średnie, które stanowi m. najdłuższy; Przyśrodkowe, utworzone przez m. kolcowy.

Ø M. biodrowo-

żebrowy dzieli się na:

o

M. biodrowo-

żebrowy lędźwi kończący się na kątach żeber 6-12

o

M. biodrowo-

żebrowy klatki piersiowej rozciągający się od kątów żeber 7-12 do kątów żeber 1-4

o

M.biodrowo-

żebrowy szyi przebiegający od kątów żeber 3-4 do guzków tylnych wyrostków poprzecznych C4-C6

Ø M. najd

łuższy dzieli się na:

o

M. najd

łuższy klatki piersiowej kończący się na wyrostkach poprzecznych Th1-Th12 oraz na żebrach 4-12

o

M. najd

łuższy szyi rozciągający się od wyrostków poprzecznych Th1-Th5 do guzków tylnych wyrostków poprzecznych C2-C6

o

M. najd

łuższy głowy przebiegający od wyrostków poprzecznych C3-Th5 do wyrostka sutkowatego

Ø M. kolcowy dzieli si

ę na:

o

M. kolcowy klatki piersiowej rozpoczynaj

ący się na wyrostkach kolczystych L1-L2, a kończący na wyrostkach kolczystych Th1-Th4-8

o

M. kolcowy szyi przebiegaj

ący od wyrostków kolczystych C7-Th2 do wyrostków kolczystych szyi C2-C4

o

M. kolcowy g

łow, niestały, zlewający się mięśniem półkorcowym głowy

Głębokie mięśnie grzbietu. Grupa poprzeczno-kolcowe.
Ø M. pó

łkolcowy dzieli się na:

o

M. pó

łkolcowy klatki piersiowej rozciągający się od wyrostków poprzecznych Th6-Th10 do wyrostków koczystych C6-Th6.

o

M. pó

łkolcowy szyi przebiegający od wyrostków poprzecznych Th1-Th5-6 do wyrostków kolczystych C2-C5

o

M. pó

łkolcowy głowy rozpoczynający się na wyrostkach poprzecznych C4-Th6-7 i kończący się na kości potylicznej między kresą karkową górną i dolną.

Ø M. wielodzielny le

ży w zagłębieniu między wyrostkami kolczystymi i poprzecznymi. Rozpoczyna się od powierzchni tylnej kości krzyżowej, kolca biodrowego tylnego górnego, wyrostków suteczkowatych

L1-L5, wyrostkóo poprzecznych Th1-Th12, wyrostków stawowych C3-C7. Ko

ńczy się na wyrostkach kolczystych. Pęczki przebiegają w trzech warstwach. Powierzchwone warstwy przebiegają nad 3-4

kr

ęgami, warstwy pośrednie nad 2-3 kręgami, a głębokie łączą sąsiednie kręgi.

Ø Mm. obracaj

ące dzielą się na:

o

M. obracaj

ące lędźwi przebiegające od wyrostkóo suteczkowatych do brzegów dolnych łuków kręgów powyżej

o

M. obracaj

ące klatki piersiowej rozciągające się od wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych do łuków kręgów leżących powyżej

o

M. obracaj

ące szyi przebiegające od wyrostków stawowych dolnych kręgów szyjnych do wyrostków kolczystych kręgów leżących powyżej.

Dzia

łając obustronnie m. głębokie prostują istabilizują kręgosłup, pełnią funkcję pomocniczą we wdechu, jednostronnie zginają kręgosłup w swoją stronę. M. kolcowo-poprzeczne obracają kręgosłupw

swoj

ą stronę, a m. poprzeczno-kolcowe w przeciwną.

Głębokie mięśnie grzbietu. Mięśnie krótkie grzbietu.
Ø Mm. mi

ędzykolcowe są najsilniejsze w odcinku szyjnym, gdzie łączą rozdwojone końce wyrostków kolczystych. Biorą udział w prostowaniu kręgosłupa.

Ø Mm. mi

ędzypoprzeczne także najsilniejsze w odcinku szyjnym, gdzie łączą guzki wyrostków poprzecznych. Dlatego wyróżnia się w tym odcinku mięśnie międzypoprzeczne przednie i tylne. Unerwione

przez przednie i tylne ga

łęzie nerwów rdzeniowych

Ø Mm. podpotyliczne kontroluj

ą ruchy w stawach szczytowo-potylicznym i szczytowo-obrotowym. Unerwine przez nerw podpotyliczny za wyjątkiem mięśnia prostego bocznego głowy, zaopatrywanego

przez ga

łąź przednią nerwu rdzeniowego C1.

Ø M. prosty tylny wi

ększy głowy rozciąga się od guzka tylnego kręgu obrotowego do kości potylicznej poniżej kresy karkowej dolnej

Ø M. prosty tylny mniejszy g

łowy rozciąga się od guzka tylnego kręgu szczytowego kości potylicznej przyśrodkowo od przyczepu mięśnia poprzedniego.

Obydwa mi

ęśnie proste prostują głowę. Jednostronny skurcz zwraca głowę w swoją stronę.

Ø M. prosty boczny g

łowy rozpoczyna się na wyrostku poprzecznym dźwigacza, a kończy na wyrostku szyjnym kości potylicznej. Zgina on głowę w swoją stronę.

Ø M. sko

śny górny głowy przebiega od wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego do bocznej części kresy karkowej dolnej, Działając obustronnie prostuje głowę, jednostronnie obraca ją w stronę

przeciwn

ą.

Ø M. sko

śny dolny głowy rozciąga się między wyrostkiem kolczystym kręgu obrotowego a wyrostkiem poprzecznym kręgu szczytowego. Obraca głowę w swoją stronę.

Mi

ęśnie podpotyliczne - prost tylny większy i oba skośne – ograniczają trójkąt podpotyliczny. W jego obrębie tętnica kręgowa krzyżuje się u gry z łukiem tylnym kręgu szczytowego i przebija błonę

szczytowo-potyliczn

ą tylną. Z trójkąta wychodzi nerw podpotyliczny.

Mi

ęśnie głowy dzieli się na trzy grupy:

4) Mi

ęśnie wyrazowe (mimiczne)

5) Mi

ęśnie żuca powodujące ruchy żuchwy

6) Mi

ęśnie języka, gałki ocznej, oczodołu oraz mięśnie związane z narządem słuchu.

Wszystkie mi

ęśnie wyrazowe głowy unerwione są przez nerw twarzowy.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie sklepienia czaszki.

o

Mi

ęsień naczaszny, składa się z mięśnia potyliczno-czołowego i skroniowo-ciemieniowego, połączonych płaskim rozcięgnem tworzącym czepiec ścięgnisty. Brzusiec mięśnia potyliczno-czołowego

rozpoczyna si

ę na bocznych częściach kresy karkowej najwyższej i kończy się we włóknach czepca ścięgnistego. Brzusiec czołowy tego mięśnia rozpoczyna się w skórze brwi i gładzizny, a kończy we

włóknach czepca ścięgnistego. Mięsień skroniowo-ciemieniowy rozpoczyna się na czepcu ścięgnistym, a kończy na powierzchni wewnętrznej chrząstki małżowiny usznej. Mięsień naczaszny przesuwa
czepiec

ścięgnisty wobec kości sklepienia czaszki i wytwarza poprzeczne zmarszczki czoła. Unerwiony przez nerw twarzowy.

o

Czepiec

ścięgnisty zwany rozcięgnem naczasznym, stanowi cienką mocną błonę ścięgnistą złączoną luźno z okostną, ściśle natomiast ze skórą głowy. Wraz ze skórą głowy tworzy tzw. skalp Indian.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie szpary powiek.

o

Mi

ęsień okrężny oka składa się części oczodołowej, części powiekowej oraz części łzowej. Część włókien części oczodołowej tworzy mięsień obniżacz brwi. Część oczodołowa zaciska powieki. Mięsień

obni

żacz brwi pociąga brwi ku dołowi. Część łzowa rozwiera woreczek łzowy.

o

Mi

ęsień marszczący brwi jest małym mięśniem leżącym obok nasady nosa, którego włókna biegną do skóry powyżej brwi. Tworzy pionowe fałdy między brwiami.

o

Mi

ęsień podłużny. Przebiega od kości nosowej do skóry gładzizny; wywołuje fałdy u nasady nosa.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie szpary ust.

o

Mi

ęsień obniżający wargę dolną biegnie od brzegu dolnego żuchwy do skóry wargi dolnej i kurcząc się obniża, uwypukla i pogrubia wargę dolną.

o

Mi

ęsień bródkowy przebiega w płaszczyźnie strzałkowej od żuchwy do skóry bródki. Uwypukla bródkę.

o

Mi

ęsień obniżacz kąta ust ma kształt trójkątny, biegnie między żuchwą i kątem ust, kurcząc się pociąga kąt ust ku dołowi, wygładzając bruzdę nosowo-wargową.

o

Mi

ęsień śmiechowy przebiega od powięzi przyuszniczej i żwaczowej do kąta ust, wywołując dołek śmiechowy i poszerza szparę ust.

o

Mi

ęsień jarzmowy większy biegnie od kości jarzmowej do kąta ust i jest on właściwym mięśniem śmiechu.

o

Mi

ęsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa rozciąga się od wyrostka czołowego szczęki do skóry bruzdy nosowo-wargowej i skrzydła nosa. Unosi on skrzydło nosa oraz rozwiera nozdrza.

o

Mi

ęsień dźwigacz wargi górnej biegnie od brzegu podoczodołowego do skóry bruzdy nosowo-wargowej i unosi wargę górną.

o

Mi

ęsień jarzmowy mniejszy rozciąga się od powierzchni policzkowej kości jarzmowej do skóry bruzdy nosowo-wargowej. Pociąga wargę górną ku górze i pogłębia bruzdę nosowo-wargową.

o

Mi

ęsień dźwigacz kąta ust przebiega od dołu nadkłowego do skóry kąta ust i unosi kąt ust.

o

Mi

ęsień policzkowy przebiega między szczęką a żuchwą, od wyrostka zębodołowego szczęki, szwu skrzydłowo-żuchwowego i części zębodołowej żuchwy do błony śluzowej obu warg. Przyciska

policzki do z

ębów.

o

Mi

ęsień okrężny ust przebiega wokół szpary ust do kąta ust, zwęża czerwień wargową i wywija wargi na zewnątrz.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie nozdrzy.

o

Mi

ęsień nosowy biegnie od łęków zębodołowych górnych kłai bocznego siekacza, tworzy część poprzeczną rozchodzącą się wachlarzowato na grzbiet nosa, powoduję zwężenie nozdrzy. Część

skrzyd

łowa biegnie do tylnego bocznego brzegu skrzydła nosa i rozwiera nozdrza

o

Mi

ęsień obniżacz przegrody przebiega od łęku zębodołowego górnego siekacza bocznego do części błoniastej przegrody nosa, pociągając przegrodę nosa ku dołowi.

Mi

ęśnie wyrazowe głowy. Mięśnie małżowiny usznej – są to mięśnie szczątkowe. Tworzą one dwie grupy – pierwsza rozpoczyna się i kończy na chrząstce małżowiny usznej, druga zaś tylko jednym

ko

ńcem przyczepia się do małżowiny usznej, drugim natomiast kończy się w sąsiednich podwięziach.

Powi

ęzie głowy

· powięź policzkowo-gardłowa pokrywa od zewnątrz mięsień policzkowy, ku tyłowi tworzy szew skrzydłowo-uchwowy i przechodzi na zewnętrzną powierzchnię mięśni gardła
· powięź skroniowa pokrywa mięsień skroniowy i jest rozpięta między łukiem jarzmowym a kresą skroniową górną
· powięź przyusznicza i żwaczowa łączą się ze sobą i pokrywają śliniankę przyuszną, tworząc dla nie torebkę i mięsień żwacz. Po więze te ku dołowi przechodzą w blaszkę powierzchowną powięzi szyi.
Powi

ęzie głowy. Mięśnie żucia. Tworzą wspólną grupę czynnościową, wpływając na ruchy żuchwy, są też wspólną grupą rozwojową, ponieważ pochodzą z mięśniówki I łuku gardłowego unerwionego

przez trzeci

ą gałąź nerwu trójdzielnego – nerw żuchwowy

o

mi

ęsień skroniowy rozpoczyna się na kresie skroniowej dolnej, na ścianie przyśrodkowej dołu skroniowego aż do grzebienia podskroniowego na powięzi skroniowej oraz na łuku jarzmowym. Unosi

żuchwę, obraca ją na zewnątrz i zaciska zęby.

o

mi

ęsień żwacz leży na bocznej powierzchni gałęzi żuchwy, składa się części powierzchownej i głębokiej. Powierzchowna rozpoczyna się na dolnym brzegu kości jarzmowej i łuku jarzmowym, głęboka

natomiast rozpoczymna si

ę od tylnej części łuku jarzmowego. Obie kończą się na powierzchni zewnętrznej kąta żuchwy. Unosi i obraca żuchwę na zewnątrz.

o

Mi

ęsień skrzydłowy przyśrodkowy leży do wewnątrz od gałęzi żuchwy; rozpoczyna się w dole skrzydłowym kości klinowej, na wyrostku piramidowym kości podniebiennej i na guzie szczęki, a kończy na

powierzchni wewn

ętrznej kąta żuchwy, na guzowatości skrzydłowej. Unosi żuchwę

o

Mi

ęsień skrzydłowy boczny ma dwie głowy – górną i dolną, a położony jest w dole podskroniowym. Głowa górna rozpoczyna się na grzebieniu podskroniowym i powierzchni podskroniowej skrzydła

wi

ększego kości klinowej. Głowa dolna rozpoczyna się na blaszce bocznej wyrostka skrzydłowatego i powierzchni podskroniowej sczęki. Obie głowy kończą się w dołku skrzydłowym wyrotka

kłykciowego żuchwy, na torebce i krążku stawowym stawu skroniowo-żuchwowego. Obustronny skurcz powoduje wysunięcie żuchwy do przodu. Jednostronny skręca żuchwę w przeciwną stronę.

Mi

ęśnie szyi. Powierzchowne mięśnie szyi.

o

mi

ęsień szeroki szyi przyczepia się początkowo do tkanki podskórnej w okolicy obojczykowej na poziomie 2-3 żebra, biegnie do powięzi przyusznico-żwaczowej, przyczepiając się do dolnego brzegu

żuchwy, wplata sięw mięsień czworoboczny wargi dolnej i mięsień okrężny ust. Unerwiony przez gałąź szyjną nerwu twarzowego, pociąga skórę do przodu, zmniejszając ucisk na żyły powierzchowne.

o

mi

ęsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy ma dwie głowy. Głowa przyśrodkowa (mostkowa) przyczepia się na przedniej powierzchni rękojeści motka, a głowa boczna (obojczykowa) na górnej

powierzchni przy

środkowej przedniej części obojczyka. Obie głowy kończą się na bocznej powierzchni wyrostka sutkowa tego oraz bocznej części kresy karkowej górnej. Unerwione przez gałąź

zewn

ętrzną nerwu dodatkowego i splot szyjny. Działając jednostronnie – zgina głowę w swoją stronę i obraca w przeciwną.Działając obustronnie przy ustalonej klatce piersiowej zgina głowę do tyłu.

Przy ustalonej g

łowie podnosi mostek. Przy ustalonym kręgosłupie szyjnym zgina głowę do przodu.

Mi

ęśnie szyi. Środkowe mięśnie szyi. Mięśnie nadgnykowe.

o

mi

ęsień dwubrzuścowy początkowo przyczepia się do wcięcia sutkowego kości skroniowej (brzusiec tylny), a końcowo do dołu dwubrzuścowego żuchwy (brzusiec przedni). Brzusiec tylny unerwia gałąź

nerwu twarzowego, brzusiec przedni nerw

żuchwowo-gnykowy. Przy ustalonej kości gnykowej opuszcza żuchwę, przy ustalonej żuchwie unosi kość gnykową.

o

Mi

ęsień rylcowo-gnykowy przyczepia się początkowo do wyrostka rylcowatego kości skroniowej, a końcowo do trzonu i rogów większych kości gnykowej, unerwiony przez nerw twarzowy. Pociąga kość

gnykow

ą ku górze i ku tyłowi.

o

Mi

ęsień żuchwowo-gnykowy przyczepia się do kresy żuchwowo-gnykowej żuchwy, końcowo do trzonu kości gnykowej oraz łącznotkankowego szwu między kością gnykową a żuchwą. Unerwiony przez

nerw

żuchwowo-gnykowy. Przy ustalonej kości gnykowej obniża żuchwę. Przy ustalonej żuchwie unosi kość gnykową ku górze i do przodu, napna dno jamy ustnej.

o

Mi

ęsień bródkowo-gnykowy przyczepia się do kolca bródkowego żuchwy i ciągnie do trzonu kości gnykowej. Unerwiony przez gałęzie splotu szyjnego prowadzone nerwem podjęzykowym. Pociąga

ko

ść gnykową do przodu i ku górze, a przy utalonej kości gnykowej opuszcza żuchwę.

Mi

ęśnie szyi. Środkowe mięśnie szyi. Mięśnie podgnykowe.

o

Mi

ęsień mostkowo-gnykowy rozciąga się od powierzchni tylnej rękojeści mostka i torebki stawu mostkowo-obojczykowego do trzonu kości gnykowej. Unerwiony pętlą szyjną. Ustala położenie kości

gnykowej.

o

Mi

ęsień łopatkowo-gnykowy przyczepia się do części bocznej górnego brzegu łopatki i więzadła poprzecznego łopatki, ciągnąc do trzonu kości gnykowej. Unerwiony pętlą szyjną. Napina blaszkę

przedtchawicz

ą powięzi szyi oraz ustala położenie kości gnykowej.

o

Mi

ęsień mostkowo-tarczowy rozciąga się od powierzchni tylnej rękojeści mostka i chrząstki I żebra do kresy skośnej chrząstki tarczowej. Unerwia go pętla szyjna. Obniża chrząstkę tarczową.

o

Mi

ęsień tarczowo-gnykowy przyczepia się do kresy skośnej chrząstki tarczowatej, kończy na trzonie i rogach większych kości gnykowej. Unerwiają go gałęzie bezpośrednie od splotu szyjnego z nerwu

podj

ęzykowego. Unosi chrząstkę tarczowatą podczas łykania.

Mi

ęśnie szyi. Głębokie mięśnie szyi. Mięśnie pochyłe.

o

Mi

ęsień pochyły przedni rozciąga się od guzków przednich wyrostków poprzecznych 3-6 kręgów szyjnych, do guzka mięśnia pochyłego przedniego na pierwszym żebrze. Unerwia go gałąź splotu

szyjnego i ramiennego. Jednostronnie zgina odcinek szyjny kr

ęgosłupa do boku. Działając dwustronnie zgina kręgosłup szyjny do przodu.

o

Mi

ęsień pochyły środkowy rozciąga się od wyrostków poprzecznych 1 do 6, 7 kręgu szyjnego, a kończy na pierwszym żebrze do tyłu od bruzdy tętnicy podobojczykowej. Unerwiają go gałązki splotu

szyjnego i ramiennego. Dzia

ła jak pochyły przedni.

o

Mi

ęsień pochyły tylny rozciąga się od guzków tylnych wyrostków poprzecznych 5-7 kręgu szyjnego, ciągnie się do bocznej powierzchni drugiego żebra. Unerwiają go gałązki splotu szyjnego i

ramiennego. Dzia

ła jak pochyły przedni.

o

Mi

ęsień pochyły najmniejszy przyczepia się od wyrostków poprzecznych 6 lub 7 kręgu szyjnego, kończy na powierzchni bocznej pierwszego żebra i osklepku opłucnej. Unerwiony przez gałązki splotu

szyjnego i ramiennego. Dzia

ła jak pochyły przedni.

Mi

ęśnie szyi. Głębokie mięśnie szyi. Mięśnie przedkręgowe

o

Mi

ęsień prost przedni głowy przyczepia się do łuku przedniego i nasady wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego, kończy na częci podstawnej kości potylicznej. Unerwiają go gałązki splotu szyjnego

i ramiennego. Zgina g

łowę do przodu i bocznie.

o

Mi

ęsień długi głowy rozciąga się od guzków przednich wyrostkó1. poprzecznych 3-6 kręgu szyjnego do części podstawnej kości potylicznej. Unerwiony przez gałązki splotu szyjnego i ramiennego.

Zgina g

łowę do przodu i bocznie.

o

Mi

ęsień długi szyi składa się z trzech pasm. Pierwsze przyczepia się do trzonów 2-4 kręgu szyjnego i kończy na trzonach 6 i 7 kręgu szyjnego raz 1-3 kręgach piersiowych. Pasmo drugie przyczepia się

do guzków przednich wyrostków poprzecznych 6-3 kr

ęgu szyjnego, a kończy na guzku przednim kręgu szczytowego oraz trzonie kręgu obrotowego. Pasmo trzecie zaczyna się na trzonach 3-1 kręgu

piersiowego, a ko

ńczy na guzkach przednich wyrostków 7 i 6 kręgu szyjnego. Mięsień unerwiają gałązki splotu szyjnego i ramiennego. Zgina kręgosłup szyjny do przodu i bocznie oraz obraca go w

swoj

ą stronę w zależności od tego, czy czynność jest jednostronna czy obustronna.

Mi

ęśnie klatki piersiowej głębokie

· Mięśnie międzyżebrowe, dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.

® Zewnętrzne – przyczep początkowy znajduje się na dolnym brzegu żebra, na zewnątrz od bruzdy żebra, począwszy od guzka żebra aż do bocznego końca chrząstki żebrowej. Przyczep końcowy

znajduje si

ę na brzegu górnym niżej leżącego żebra. Włókna mięśniowe przebiegają od góry ku dołowi i domostkowo. W części przedniej są one zastąpione łącznotkankową błoną międzyżebrową

zewn

ętrzną. Unoszą one żebra; są mięśniami wdechowymi.

® Wewnętrzne – rozpoczynają się na dolnym brzegu żebra do wewnątrz od bruzdy żebra i kierują się odkręgosłupowo do brzegu górnego niżej leżącego żebra.Wyróżnia się w nich warstwę

zewn

ętrzną – mięśnie międzyżebrowe pośrednie ciągnące się od kąta żebra do mostka oraz mięśnie międzyżebrowe najgłębsze kończące się na granicy kostno-chrzęstnej żebra. W przedłużeniu

mi

ęśni międzyżebrowych pośrednich w kierunku kręgosłupa ciągną się błony międzyżebrowe wewnętrzne. Ta grupa mięśni opuszcza żebra; są to mięśnie wydechowe.

· Mięśnie podżebrowe to mięśnie szczątkowe rozpoczynające się na powierzchni wewnętrznej dolnych żeber i kończące na brzegu górnym jedno lub dwa żebra wyżej.
· Mięsień poprzeczny klatki piersiowej rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego i dolnej części trzonu mostka, a kończy się pięcioma zebami na granicy części kostnej i

chrz

ęstnej od 2 do 6 żebra. W niewielkim stopniu uczestniczy w czynności wydechowej. Mięśnie głębokie klatki piersiowej są unerwione przez nerwy międzyżebrowe.

Przepona dzieli si

ę na części: lędźwiową, żebrową i mostkową. Część lędźwiowa skada się z parzystej odnogi oraz więzadeł łukowatych: pośrodkowego, przyśrodkowego i bocznego. Odnoga

prawa rozpoczyna si

ę na powierzchni przednej kręgosłupa na wysokości górnych trzech kręgów lędźwiowych. Odnoga lewa przyczepia się do dwóch górnych kręgów lędźwiowych. Na poziomie

dwunastego kr

ęgu piersiowego włókna obu odnóg krzyżują się, ograniczając rozwór aortowy, następnie rozchodzą się tworząc rozwór przełykowy. Rozwrór aortowy jest otoczony włóknami ścięgnistymi,

prze

łykowy nastomiast mięśniowymi Część żebrowa przepony rozpoczyna się na powierzcni wewnętrznej chrząstek od siódmego do dwunastego żebra. Część mostkowa przepony rozpoczyna się na

wyrostku mieczykowatym. Trzy cz

ęści przepony kończą się w środku ścięgnistym. Nie są one ze sobą połączone. Między nimi występują trójkąty: lędźwiowo-żebrowy i mostkowo-żebrowy. W

przeponie wyst

ępuje kilka otworów. Jest to rozwór aortowy, prez który przecodzi aorta i przewód piersiowy; rozwór przełykowy przez który przechodzą przełyk i pnie błędne; otwór żyły głównej

dolnej. Ponadto w przeponie znajduj

ą się szczeliny, przez które przechodzą naczynia i nerwy z jamy brzusznej do klatki piersiowej lub odwrotnie.

Unerwienie i unaczynienie

ścian klatki piersiowej. Skóra klatki piersiowej unerwiona jest przez gałęzie nerwów międzyżebrowych i nerwu podżebrowego. Mięśnie ściany klatki piersiowej mają

unerwienie identyczne jak skóra. Przepona jest zaopatrywana przez nerw przeponowy ze splotu szyjnego.
Mi

ęśne obręczy kończyny górnej

Ø Mi

ęsień naramienny – ma trzy części; część obojczykowa rozpoczyna się na końcu barkowym łopatki, część barkowa rozpoczyna się na wyrostku barkowym, część grzebieniowa rozpoczyna sięna

grzebieniu

łopatki; wszystkie części kończą się wspólnie na guzowatości naramiennej. Mięsień unerwia nerw pachowy. Część obojczykowa przywodzi i rotuje do wewnątrz ramię; część barkowa

odwodzi do poziomu; cz

ęść grzebieniowa przywodzi, rotuje na zewnątrz ramię; a wszystkie części na raz dźwigają ciężar ramienia i całej kończyny

Ø Mi

ęsień nadgrzebieniowy rozpoczyna się w dole nadgrzebieniowym łopatki a kończy na powierzchni górnej guzka większego kości ramiennej. Unerwia go nerw nadłopatkowy. Mięsień odpowiada za

odwodzenie ramienia i rotacj

ę na zewnątrz.

Ø Mi

ęsień podgrzebieniowy rozpoczyna się w dole podgrzebieniowym łopatki a kończy na powierzchni środkowej guzka większego kości ramiennej. Unerwiony przez nerw nadłopatkowy. Obraca na

zewn

ątrz i przywodzi ramię.

Ø Mi

ęsień obły mniejszy rozpoczyna się na brzegu bocznym łopatki a kończy na powierzchni dolnej guzka większego kości ramiennej. Unerwiony przez nerw pachowy, obraca na zewnątrz i przywodzi

rami

ę.

Ø Mi

ęsień obły większy rozpoczyna się w brzegu bocznym i kącie dolnym łopatki, a kończy na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej. Unerwiają go nerwy podłopatkowe lub nerw piersiowo-

grzbietowy. Odpowiada za opuszczanie uniesionego ramienia, obród do wewn

ątrz i przywodzenie.

Ø Mi

ęsień podłopatkowy rozpoczyna się na powierzcni żebrowej dołu podłopatkowego, a kończy na guzku mniejszym kości ramiennej. Unerwiony przez nerwy podłopatkowe. Obraca do wewnątrz i

przywodzi rami

ę, napina torebkę stawową.

Mi

ęśnie ramienia – grupa przednia

Ø mi

ęsień dwugłowy ramienia ma dwie głowy. Głowa długa przyczepia się do guzka nadpanewkowego łopatki, a głowa krótka do wyrostka kruczego łopatki. Obie głowy kończą się na guzowatości kości

promieniowej. Unerwia je nerw mi

ęśniowo-skórny. W stawie ramiennym – głowa długa zgina i unosi ramię do przodu, odwodzi i obraca do wewnątrz, głowa krótka zgina i przywodzi ramię. W stawie

łokciowym zginają i odwracają przedramię i rękę.

Ø Mi

ęsień kruczo-ramienny rozpoczyna się na wyrostku kruczym łopatki, kończy się na powierzchni przednio-przyśrodkowej trzonu kości ramiennej w połowie jej długości. Unerwiony przez nerw

mi

ęśniowo-skórny. Zgina, unosi do przodu oraz przywodzi i obraca ramię.

Ø Mi

ęsień ramienny przyczepia się początkowo do dolnej części przedniej powierzchni kości ramiennej i przegród międzymięśniowych – przyśrodkowej i bocznej. Kończy się na guzowatości kości

łokciowej. Unerwia go nerw mięśniowo-skórny. Odpowiada za silne zginanie w stawie łokciowym.

Mi

ęśnie ramienia – grupa tylna

Ø Mi

ęsień trójgłowy ramienia ma trzy głowy. Głowa długa przyczepia się do guzka nadpanewkowego łopatki, głowa boczna i przyśrodkowa do trzonu kości ramiennej. Wszystkie trzy głowy kończą się

wspólniena powierzchni tylnej wyrostka

łokciowego kości łokciowej. Unerwia je nerw promieniowy. Głowa długa odpowiada za najsilniejsze prostowanie i przywodzenie w stawie ramiennym, a głowy

boczna i przy

środkowa prostowanie w stawie łokciowym.

Ø Mi

ęsień łokciowy rozpoczyna sięna nadkłykciu bocznym kości ramiennej i więzadle pobocznym, a kończy na powierzchni tylnej trzonu kości łokciowej tuż poniżej wyrostka łokciowego. Unerwia go nerw

promieniowy. Odpowiada za prostowanie stawu

łokciowego.

Mi

ęśnie przedramienia

– grupa przednia – warstwa powierzchowna
Ø mi

ęsień nawrotny obły rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, powięzi przedramienia i wyrostku dziobiastym, a kończy na 1/3 środkowej bocznej i grzbietowej powierzchni kości promieniowej.

Unerwiony nerwem po

środkowym wykonuje ruchy nawracania i zginania w stawie łokciowym.

Ø Mi

ęsień zginacz nadgarstka promieniowy rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia, kończy na podstawie II kości śródręcza. Unerwia go nerw pośrodkowy. Odpowiada za

słabe zginanie w stawie łokciowym, zginanie i odwodzenie ręki w stawie promieniowo-nadgarstkowym

Ø Mi

ęsień dłoniowy długi rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia, kończy na rozcięgnie dłoniowym, unerwia go nerw pośrodkowy. Odpowiada za słabe zginanie w stawie

łokciowym, zginanie w stawie promieniowo-nadgarstkowym i napinanie rozcięgna dłoniowego.

Ø Mi

ęsień zginacz palców powierzchowny rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, wyrostku dziobiastym i powierzchni przedniej trzonu kości promieniowej, a kończy na czterech długich ścięgnach

na paliczkach

środkowych palców II-V. Unerwiony nerwem pośrodkowym. Odpowiada za słabe zginanie w stawie łokciowym, w stawie promieniowo-nadgarstkowym zgina i odwodzi łokieć, w stawach

śródręczno-paliczkowych zginanie i przywodzenie, w stawie międzypaliczkowym bliższym – zginanie.

Ø Mi

ęsień zginacz nadgarstka łokciowy rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym, na wyrostku łokciowym powięzi przedramienia, a kończy na kości grochowatej, haczykowatej i podstawie V kości

śródręcza. Unerwiony przez nerw łokciowy. Zgina i przywodzi rękę.

– grupa przednia – warstwa g

łęboka

Ø Mi

ęsień zginacz głęboki palców rozpoczyna się na powierzchni przedniej kości łokciowej i błonie międzykostnej, kończy się na podstawach paliczków dlszych palca II-V. Unerwiony przez nerwy łokciowy

i po

środkowy. Odpowiada za zginanie ręki we wszystkich stawach palców II-V.

Ø Mi

ęsień zginacz kciuka długi rozpoczyna się na przedniej powierzchni kości promieniowej, kończy na podstawie paliczka dalszego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy, a odpowiada za silne zginanie

ręki i kciuka.

Ø Mi

ęsień nawrotny czworoboczny rozpoczyna się w 1/4 dolnej przedniej, częściowo tylnej powierzchni kości łokciowej, a kończy w 1/4 dolne przedniej częściowo bocznej powierzchni kości promieniowej.

Unerwia go nerw po

środkowy. Nawraca przedramię.

– grupa boczna
Ø Mi

ęsień ramienno-promieniowy rozpoczyna się na brzegu bocznym 1/2 dolnej kości ramiennej i na przegrodzie międzymięśniowej bocznej, kończy na podstawie wyrostka rylcowatego kości

promieniowej. Unerwia go nerw promieniowy. Odpowiada za islne zginanie w stawie

łokciowym, w zależności od położenia przedramienia uczestniczy w nawracaniu i odwracaniu.

Ø Mi

ęsień prostownik nadgarstka promieniowy długi rozpoczyna się na przegrodzie, brzegu bocznym i nadkłykciu bocznym kości ramiennej, a kończy na powierzchni grzbietowej podstawy II kości

śródręcza. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Zgina i w niewielkim stopniu wykonuje nawracanie w stawie łokciowym. Prostuje i odwodzi promieniowo rękę w stawie promieniowo-
nadgarstkowym.

Ø Mi

ęsień prostownik nadgarstka promieniowy krótki rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej i powięzi przedramienia, kończy na powierzchni grzbietowej podstawy III kości śródręcza.

Unerwia go nerw promieniowy (ga

łąź głęboka). Zgina, w niewielkim stopniu wykonuje nawracanie w stawie łokciowym. Prostuje i odwodzi promieniowo rękę w stawie promieniowo-nadgarstkowym.

Ø Mi

ęsień odwracacz rozpoczyna się na grzebieniu mięśnia odwracacza kości łokciowej, więzadle pierścieniowatym stawu promieniowo-łokciowego bliższego, więzadle pobocznym promieniowym i

nadk

łykciu bocznym kości ramiennej, a kończy na powierzchni tylnej, bocznej i przednej kości promieniowej powyżej i poniżej guzowatości kości promieniowej. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź

głęboka). Odpowiada za odwracanie przedramienia i ręki.

– grupa tylna – warstwa powierzchowna
Ø mi

ęsień prostownik palców rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, więzadle pobocznym i pierścieniowatym, a kończy na rozcięgnie grzbietowym palców II-V. Unerwia go nerw

promieniowy (ga

łąź głęboka). Odpowiada za prostowanie w stawach: łokciowym, promieniowo-nadgarstkowym, śródręczno-paliczkowych i międzypaliczkowych II-V; wykonuje odwiedzenie w stronę

łokciową.

Ø Mi

ęsień prostownik palca małego rozpoczyna się wspólnie z mięśniem prostownikiem palców, a kończy w rozcięgnie grzbietowym palca V. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Wykonuje

prostowanie w stawie

łokciowym, promieniowo-nadgarstkowym i prostuje palec V.

Ø Mi

ęsie prostownik nadgarstka łokciowego rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym więzadła pobocznego, powięzi przedramienia i tylnej powierzchni kości łokciowej, a kończy na podstawie V kości

śródręcza. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Odpowiada za prostowanie w stawie łokciowym; w stawie promieniowo-nadgarstkowym prostowanie i odwodzenie ręki łokciowe.

– grupa tylna – warstwa g

łęboka

Ø Mi

ęsień odwodziciel długi kciuka rozpoczyna się na powierzchni tylnej trzonu kości łokciowej, błonie międzykostnej i powierzchni tylnej kości promieniowej, a kończy się na podstawie I kości śródręcza,

ko

ści czworobocznej większej. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka). Odpowiada za odwodzenie ręki promieniowe i zginanie.

Ø Mi

ęsień prostownik krótki kciuka rozpoczyna się na powierzchni tylnej trzonu kości promieniowej i błonie międzykostnej, a kończy na podstawie paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw promieniowy

(ga

łąź głęboka). Odpowiada za prostowanie i odwodzenie kciuka, odwodzenie ręki w stronę promieniową.

Ø Mi

ęsień prostownik kciuka długi rozpoczyna się w 1/3 środkowej powierzchni tylnej trzonu kości łokciowe, promieniowej oraz na błonie międzykostnej, a kończy na podstawie paliczka bliższego kciuka.

Unerwia go nerw promieniowy (ga

łąź głeboka). Odpowiada za prostowanie i odwodzenie kciuka, odwodzenie promieniowe ręki.

Ø Mi

ęsień prostownik wskaziciela rozpoczyna się na powierzchni tylnej kości łokciowej i błonie międzykostnej, a kończy na rozcięgnie wskaziciela. Unerwia go nerw promieniowy (gałąź głęboka).

Odpowiada za prostowanie palca wskazuj

ącego, prostowanie i odwodzenie promieniowe ręki.

Mi

ęśnie krótkie ręki

– mi

ęśnie kłębu kciuka

Ø Mi

ęsień odwodziciel kciuka krótki rozpoczyna się na troczku zginaczy, guzowatości kości główkowatej, a kończy na brzegu bocznym podstawy paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy.

Odpowiada za odwodzenie kciuka i przeciwstawianie; zginanie w stawie

śródręczno-paliczkowym i prostowanie w stawie międzypaliczkowym

Ø Mi

ęsień zginacz kciuka krótki rozpoczyna się głową powierzchowną przyczepiającą się do troczka zginaczy, głowa głęboka przyczepia się do kości łódkowatej, kości czworobocznej większej i mniejszej

oraz podstawy II ko

ści śródręcza, a kończy na podstawie paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy (głowa powierzchowna) i nerw łokciowy (głowa głęboka). W stawie nadgarstkowo-

śródręcznym w zależności od położenia kciuka odpowiada za odwodzenie, przywodzenie i przeciwstawianie. W stawie śródręczno-paliczkowym odpowiada za zginanie.

Ø Mi

ęsień przeciwstawiacz kciuka rozpoczyna się na guzku kości czworobocznej większej i troczku zginaczy, kończy na brzegu promieniowym i kości śródręcza. Unerwia go nerw pośrodkowy.

Przeciwstawia i przywodzi kciuk

Ø Mi

ęsień przywodziciel kciuka rozpoczyna się głową skośną, która przyczepia się do bruzdy nadgarstka, następnie głowa poprzeczna przyczepia się do brzegu promieniowego III kości śródręcza, a

ko

ńczy na trzeszczce łokciowej paliczka bliższego kciuka. Unerwia go nerw pośrodkowy. Przywodzi kciuk i przeciwstawia go pozostałym palcom.

Ø

łokciowy. Przeciwstawia palec mały w stawie nadgarstkowo-śródręcznym.

– mi

ęśnie kłębiku palca małego

Ø Mi

ęsień dłonowy krótki rozpoczyna się na brzegu łokciowym rozcięgna dłoniowego i troczku zginaczy, a kończy na skórze brzegu łokciowego ręki. Unerwia go nerw łokciowy. Przy silnym skurczu tworzy

zmarszczki na brzegu

łokciowym dłoni.

Ø Mi

ęsień odwodziciel palca małego rozpoczyna się na kości grochowatej, więzadle grochowato-haczykowym i troczku zginaczy, a kończy na stronie łokciowej podstawy paliczka bliższego palca V.

Unerwia go nerw

łokciowy. W stawie śródręczno-paliczkowym wykonuje odwodzenie. Prostowanie w stawie międzypaliczkowym V. W stawie nadgarstkowo-śródręcznym V – przeciwstawianie.

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palca V rozpoczyna się na troczku zginaczy i haczyku kości haczykowatej, a kończ yna podstawie paliczka bliższego palca małego. Unerwia go nerw łokciowy. Zgina palec mały

w stawie

śródręczno-paliczkowym.

Ø Mi

ęsień przeciwstawiacz palca V rozpoczyna się na troczku zginaczy i haczyku kości haczykowatej, a kończy na brzegu łokciowym części bliższej trzonu V kości śródręcza. Unerwia go nerw

– mi

ęśnie środkowe dłoni

Ø Mi

ęśnie glisotwate rozpoczyna przyczep na ścięgnach zginacza głębokiego palców, a kończy w trójkątnie rozszerzonych rozcięgnach grzbietowych zginacza głębokiego palców. Unerwione przez nerw

po

środkowy (I i II) oraz nerw łokciowy (III i IV). Odpowiadają za zginanie w stawach śródręczno-paliczkowych palców II-V, przez swe przyczepy do rozcięgien grzbietowych – prostowanie palców w

stawach mi

ędzypaliczkowych.

Ø Mi

ęśnie międzykostne dłoniowe. Pierwszy rozpoczyna się na powierzchni łokciowej II kości śródręcza,drugi i trzeci na powierzchni promieniowej IV i V kości śródręcza. Kończą się w rozcięgnach

torebek stawów

śródręczno-paliczkowych II, IV i V palca oraz na rozcięgnach grzbietowych tych palców. Unerwione przez nerw łokciowy. Przywodzą palce II, IV i V do palca III.

Ø Mi

ęśnie międzykostne grzbietowe, mają dwie głowy przymocowane do powierzchni sąsiadujących ze sobą kości śródręcza I-V, kończą się na torebkach stawów śródręczno-paliczkowych i rozcięgnach

grzbietowych II-IV palca. Unerwione przez nerw

łokciowy.Odpowiadają za odwodzenie palców w stawch śródręczno-paliczkowych w stosunku do palca III.

Mi

ęsnie ściany tylnej brzucha

Ø Mi

ęsień czworoboczny lędźwi przyczepia się do wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych L2-L5, do wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego i więzadła biodrowo-lędźwiowego, a kończy na brzegu

dolnym 12

żebra i trzonie 12 kręgu piersiowego oraz wyrostkach żebrowych kręgów L1-L5. Unerwia go nerw podżebrowy oraz gałęzie splotu lędźwiowego. Kurcząc się jednostronnie zgina tułów w bok,

a obustronnie stabilizuje cz

ęść lędźwiową kręgosłupa.

Ø Mi

ęsień lędźwiowy większy przyczepia się bocznie do trzonów kręgów Th12-L1, oraz do wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych L1-L4. Kończy na krętarzu większym kości udowej. Unerwiają go

ga

łęzie krótkie splotu lędźwiowego oraz nerw udowy. Wsplnie z mięśniem biodrowym zgina udo, działając samodzielnie zgina w bok odcinek lędźwiowy kręgosłupa.

Ø Mi

ęsień lędźwiowy mniejszy przyczepia się początkowo do trzonów kręgów Th12-L1, końcowo do powięzi biodrowo-lędźwiowej. Unerwiają go gałęzie krótkie splotu lędźwiowego oraz nerw udowy.

Napina powi

ęź biodrową i łuk biodrowo-łonowy, powiększając rozstęp mięśni.

Ø Mi

ęsień biodrowy rozpoczyna się w dole biodrowym, na kolcach biodrowych przednich i więzadle krzyżowo-biodrowym przednim. Kończy go krętarz mniejszy kości udowej. Unerwiony jest przez gałęzie

krótkie splotu l

ędźwiowego. Zgina on udo, stabilizuje staw biodrowy.

Mi

ęśnie ściany przednio-bocznej

Ø M. sko

śny zewnętrzny brzucha – rozpoczyna się od powierzcni zewnętrznej dolnych 7-8 żeber. Włókna początkowe wplatają się we włókna mięśnia zębatego przedniego i piersiowego większego.

Wi

ększość włókien przebiega w dół i przyśrodkowo przechodząc w szerokie płaskie rozcięgno. Włókna górne krzyżują się po środku z włóknami przeciwległego mięśnia i tworzą kresę białą. Dolny brzeg

rozci

ęgna mięśnia skośnego zewnętrznego grubieje i zaginając się ku tyłowi wokół własnych włókien, tworzy więzadło pachinowe.

Ø M. sko

śny wewnętrzny brzucha – stanowi cienką warstwę włókien mięśniowych wachlarzowato przebiegających ku przodowi, górze i przyśrodkowo. Rozpoczyna się od powięzi piersiowo-lędźwiowej,

2/3 wargi po

średniej grzebienia biodrowego i bocznej części więzadła pachwinowego. Włókna mięśniowe przechodzą w rozcięgno również na poziomie linii środkowo-obojczykowej i kończą się w kresie

bia

łej, na dolnych brzegach żeber 10-12, oraz grzebieniu kości łonowej.

Ø M. poprzeczny brzucha jest najbardziej wewn

ętrznym mięśniem, rozpoczynającym się od powierzchni wewnętrznej chrząstek żeber 7-12, powięzi piersiowo-lędźwiowej, wargi wewnętrznej grzebienia

biodrowego oraz bocznej 1/3 wi

ęzadła pachwinowego. Włokna przebiegają poprzecznie, tworzą szerokie rozcięgno i kończą się w kresie białej oraz grzebieniu kości łonowej poprzez ścięgno łączące.

Ø M. prosty brzucha przebiega pod

łużnie w pobliżu linii pośrodkowej. Rozpoczyna się od wyrostka mieczykowatego oraz chrząstek żebrowych 5-7. Kończy się na górnym brzegu spojenia łonowego i

grzebieniu

łonowym. Obydwa mięśnie proste (prawy i lewy) rozdzielone są kresą białą. Mięsień ten jest znacznie szerszy w górnej części, a grubszy w dolnej. W przebiegu mięśnia znajdują się smugi

ścięgniste.

Ø M. piramidowy znajduje si

ę w dolnej części spojenia łonowego. Rozciąga się od spojenia łonowego i gałęzi górnej kości łonowej do kresy białej.

Unerwienie mi

ęśni brzucha

v Nerwy mi

ędzyżebrowe od Th5 do Th12

v Nerw biodrowo-podbrzuszny
v Nerw biodrowo-pachwinowy
v Nerw p

łciowo-udowy

Mi

ęśnie obręczy kończyny dolnej – grupa przednia mięśni grzbietowych

Ø Mi

ęsień biodrowo-lędźwiowy składa się z mięśni lędźwiowy większy, biodrowy i lędźwiowy mniejszy.

o

Mi

ęśnie lędźwiowy większy i biodrowy początkowo przyczepiają się do trzonów kresy Th12-L4, wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych i dołu biodrowego, a kończą na krętarzu mniejszym kości

udowej. Unerwiaj

ą je gałęzie splotu lędźwiowego. Zginają staw biodrowy, przywodzą i obracają udo na zewnątrz.

o

Mi

ęsień lędźwiowy mniejszy rozpoczyna się na trzonach wyrostków kolczystych Th12-L1 a kończy na wyniosłości biodrowo-łonowej, łuku biodrowo-łonowym i powięzi biodrowej. Unerwiony gałęzią

splotu l

ędźwiowego napina łuk biodrowy i powięź biodrową.

Mi

ęśnie obręczy kończyny dolnej – grupa tylna mięśni grzbietowych

Ø mi

ęsień pośladkowy wielki rozpoczyna się na powierzchni pośladkowej talerza kości biodrowej od kresy pośladkowej tylnej, na bocznym brzegu kości krzyżowej, do guzowatości pośladkowej kości

udowej. Unerwia go nerw po

śladkowy dolny. Utrzymuje postawę pionową ciała; jest prostownikiem stawu biodrowego oraz obracaczem na zewnątrz.

Ø Mi

ęsień naprężacz powięzi szerokiej rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym i przedniej części grzebienia biodrowego, a kończy na kłykciu bocznym piszczeli. Unerwia go nerw

po

śladkowy górny. Napina powięź szeroką, odwodzi i nawraca udo, ustala wyprostowany staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień pośladkowy średni rozpoczyna się na powierzchni pośladkowej kości biodrowej między kresą pośladkową przednią a tylną, a kończy na krętarzu większym. Unerwia go nerw pośladkowy górny.

Odwodzi udo, nawraca oraz zgina lub prostuje i odwraca udo.

Ø Mi

ęsień pośladkowy mały rozpoczyna się na powierzchni pośladkowej kości biodrowej między kresą pośladkową przednią a kresą pośladkową dolną, a kończy na krętarzu większym. Unerwia go nerw

po

śladkowy górny. Odwodzi i nawraca lub odwraca udo.

Ø Mi

ęsień gruszkowaty rozpoczyna się na powierzchni miedniczej kości krzyżowej w okolicy otworów krzyżowych miedniczych, kończy się na krętarzu większym kości udowej. Unerwiają go gałązki splotu

krzy

żowego. Obraca na zewnątrz, odwodzi i prostuje udo.

Mi

ęśnie obręczy kończyny dolnej – grupa brzuszna

Ø Mi

ęsień zasłaniacz wewnętrzny rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej błony zasłonowej, części kości miedniczej otaczające otwór zasłonowy, a kończy na dole krętarzowym. Unerwiony przez

ga

łęzie lotu krzyżowego obraca udo na zewnątrz i przywodzi je.

Ø Mi

ęsień bliźniaczy górny rozpoczyna się na kolcu kulszowym, kończy w dole krętarzowym. Unerwiony przez gałęzie splotu krzyżowego wspomaga działanie mięśnia zasłania cza wewnętrznego.

Ø Mi

ęsień bliźniaczy dolny rozpoczyna się na górnym brzegu guza kulszowego, a kończy na dole krętarzowym. Unerwiają go gałęzie splotu krzyżowego. Wspomaga działanie mięśnia zasłania cza

wewn

ętrznego.

Ø Mi

ęsień zasłaniacz zewnętrzny rozpoczyna się na powierzchni zewnętrznej błony zasłonowej i brzegu otworu zapłonionego, a kończy na dole krętarzowym. Unerwia go gałąź tylna nerwu zasłonowego.

Obraca udo na zewn

ątrz i przywodzi je.

Ø Mi

ęsień czworoboczny uda rozpoczyna się na brzegu bocznym guza kulszowego, kończy na grzebieniu międzykrętarzowym. Unerwiają go gałęzie splotu krzyżowego. Obraca udo na zewnątrz,

przywodzi i prostuje je.

Mi

ęśnie uda – grupa przednia

Ø mi

ęsień krawiecki rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym, a kończyna kłykciu przyśrodkowym piszczeli. Unerwia go nerw udowy. Zgina udo i podudzie, odwodzi i odwraca udo oraz

nawraca podudzie.

MI

ĘSIEŃ CZWOROGŁOWY UDA:

Ø Mi

ęsień prosty uda (głowa 1) rozpoczyna się na kolciu biodrowym przednim dolnym i górnym brzegu panewki, kończy na guzowatości piszczeli. Unerwiony nerwem udowym. Prostuje podudzie w stawie

kolanowym i zgina udo.

Ø Mi

ęsień obszerny boczny (głowa 2) rozpoczyna sięna powierzchni bocznej krętarza większego, kresie międzykrętarzowej, wardze kresy chropawej kości udowej i przegrodzie międzymięśniowej

bocznej. Ko

ńczy go więzadło rzepki i guzowatość piszczeli. Unerwiony nerwem udowym. Prostuje staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień obszerny przyśrodkowy (głowa 3) rozpoczyna się na wardze przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej, przegrodzie międzymięśniowej bocznej, a kończy na guzowatości piszczeli. Unerwia

go nerw udowy. Prostuje staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień obszerny pośredni (głowa 4) rozpoczyna się na przedniej i bocznej powierzchni trzonu kości udowej od kresy międzykrętarzowej do jej dolnej trzeciej części. Kończy się na guzowatości

piszczeli, unerwiony przez nerw udowy. Prostuje staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień stawowy kolana rozpoczyna sięna przedniej dolnej trzeciej części trzonu kości udowej, kończy na kaletce nadrzepkowej. Unerwia go nerw udowy. Napina torebkę stawu kolanowego.

Mi

ęśnie uda – grupa przyśrodkowa – warstwa przednia

Ø Mi

ęsień grzebieniowy rozpoczyna się na grzebieniu kości łonowej, guzku łonowym i więzadle łonowym górnym, a kończy na kresie grzebieniowej kości udowej. Unerwiony z gałęzi przedniej nerwu

zas

łonowego i nerwem udowym. Przywodzi udo, zgina je i obraca na zewnątrz.

Ø Mi

ęsień smukły rozpoczyna się na dolnej gałęzi kości łonowej, gałęzi kości kulszowej. Kończy na guzowatości piszczeli. Unerwia go gałąź przednia nerwu zasłonowego. Przywodzi udo, zgina kolano.

Ø Mi

ęsień przywodziciel długi rozpoczyna się poniżej guzka łonowego na kości łonowej, a kończy na środkowej treciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej uda. Unerwiony przez gałąź przednią

nerwu zas

łonowego przywodzi udo.

Ø
Mi

ęśnie uda – grupa przyśrodkowa – warstwa środkowa

Ø Mi

ęsień przywodziciel krótki rozpoczyna się na powierzchni przedniej gałęzi dolnej kości łonowej, kończy na górnej trzeciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej. Unerwia go gałąź przednia

nerwu zas

łonowego. Przywodzi udo i obraca je na zewnątrz, zgina udo.

Mi

ęśnie uda – grupa przyśrodkowa – warstwa tylna

Ø mi

ęsień przywodziciel wielki rozpoczyna się na powierzchni przedniej gałęzi dolnej kości łonowej i gałęzi kości kulszowej, oraz guzie kulszowym. Kończy na górnej trzeciej części wargi przyśrodkowej

kresy chropawej ko

ści udowej, guzku przywodziciela na nadkłykciu przyśrodkowym kości udowej. Unerwia go gałąź tylna nerwu zasłonowego i nerw piszczelowy. Przywodzi udo, prostuje w stawie

biodrowym.

Mi

ęśnie uda – grupa tylna

Ø mi

ęsień półścięgnisty rozpoczyna się na powierzchni tylnej guza kulszowego, kończy poniżej guzowatości piszczeli. Unerwia go nerw piszczelowy. Prostuje i przywodzi udo oraz zgina staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień półbłoniasty rozpoczyna się na guzie kulszowym, kończy na kłykciu przyśrodkowym kości piszczelowej. Unerwia go nerw piszczelowy. Prostuje i przywodzi staw biodrowy, zgina goleń.

Ø Mi

ęsień dwugłowy uda rozpoczyna się na powierzchni tylnej guza kulszowego i środkowej trzeciej części wargi bocznej kresy chropawej kości udowej, kończy go głowa kości strzałki. Unerwiony przez

nerw piszczelowy i strza

łkowy wspólny. Prostuje i przywodzi udo, zgina staw kolanowy. Głowa krótka zgina podudzie.

Mi

ęśnie podudzia – grupa przednia

Ø Mi

ęsień piszczelowy przedni rozpoczyna się na kłykciu bocznym i górnych dwóch trzecich powierzchni bocznej piszczeli. Kończy go powierzchnia podeszwowa kości klinowatej przyśrodkowej i

podstawa I ko

ści śródstopia. Unerwiony przez nerw strzałkowy głęboki. Zgina grzbietowo stopęi odwraca stopę.

Ø Mi

ęsień prostownik długi palców rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, głowie i brzegu przednim strzałki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i błonie międzykostnej goleni. Kończą go

rozci

ęgna grzbietowe palców II-V. Unerwiony nerwem strzałkowym głębokim, zgina grzbietowo stopę w stawie skokowym górnym, nawraca stopę w stawie skokowym dolnym.

Ø Mi

ęsień strzałkowy trzeci rozpoczyna odszczepiona część boczna prostownika długiego palców, kończy grzbietowa powierzchnia podstawy V i IV kości śródstopia. Unerwiony nerwem strzałkowym

głębokim. Nawraca i odwodzi stopę.

Ø Mi

ęsień prostownik długi palucha rozpoczyna się na środkowej części powierzchni przyśrodkowej strzałki, kończy się na powierzchni grzbietowej podstawy dalszgo paliczka palucha. Unerwia go nerw

strza

łkowy głęboki. Prostuje palcuj, zgina grzbietowo stopę.

Mi

ęśnie podudzia – grupa boczna

Ø Mi

ęsień strzałkowy długi rozpoczyna się na kłykciu bocznym piszczeli, torebce stawu piszczelowo-strzałkowego, głoie kości strzałki i pwierzchni bocznej, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i tylnej

goleni. Ko

ńczy go kość klinowata przyśrodkowa, guzowatość I kości śródstopia. Unerwiony przez nerw strzałkowy powierzchowny, nawraca i odwodzi stopę, zgina ją podeszwowo i wzmacnia jej

sklepienie.

Ø Mi

ęsień strzałkowy krótki rozpoczyna się na powierzchni bocznej kości strzałki, przegrodzie międzymięśniowej przedniej i tylnej, a kończy na guzowatości V kości śródstopia. Unerwia go nerw

strza

łkowy powierzchowny. Zgina podeszwowo stopę, nawraca i odwodzi ją.

Mi

ęśnie podudzia grupa tylna powierzchowna

Ø Mi

ęsień brzuchaty łydki rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej kości udowej, głowa boczna pwyżej kłykcia bocznego, przyśrodkowa powyżej kłykcia przyśrodkowego kości udowej. Kończy go guz

pi

ętowy. Unerwiony nerwem piszczelowym zgina stopę w kierunku podeszwowym, odwraca i przywodzi ją.

Ø Mi

ęsień płaszczko waty rozpoczyna głowa strzałki, łuk ścięgnisty między piszczelą i strzałką, kresa mięśnia płaszczkowatego, powierzchnia tylna piszczeli. Kończy go guz piętowy. Unerwiony nerwem

piszczelowym. Zgina stop

ę w kierunku podeszwowym, odwraca ją i przywodzi.

Ø Mi

ęsień podeszwowy rozpoczyna się na powierzchni podkolanowej powyżej kłykcia bocznego. Kończy go guz piętowy. Unerwia go nerw piszczelowy. Napina torebkę stawu kolanowego, współdziała z

mi

ęśniem trójgłowym.

Mi

ęśnie podudzia grupa tylna głęboka

Ø Mi

ęsień podkolanowy rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym piszczeli oraz łakotce bocznej. Kończy go tylna powierzchnia piszczeli powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego. Unerwiony nerwem

piszczelowym, zgina staw kolanowy.

Ø Mi

ęsień zginacz długi palców rozpoczyna się na tylnej powierzchni piszczeli, blaszka głęboka powięzi goleni i łuk ścięgnisty. Kończy się na paliczkach dalszych palców II do IV. Unerwiony nerwem

piszczelowym zgina podeszwowo, odwraca i przywodzi stop

ę, a także zgina podeszwowo palce.

Ø Mi

ęsień piszczelowy tylny rozpoczyna się na błonie międzykostnej tylnej powierzchni piszczeli i strzałki, blasce głębokiej powięzi goleni. Kończy na guzowatości kości łódkowatej i kości klinowej

przy

środkowej. Unerwia go nerw piszczelowy. Odwraca, przwodzi i zgina podeszwowo stopę, stabilizuje jej poprzeczne sklepienie.

Ø Mi

ęsień zginacz długi palucha rozpoczyna się środkową częścią powierzchni tylnej strzałki i błoną międzykostną, kończy na podstawie dalszej paliczka palucha. Unerwia go nerw piszczelowy, zgina

podeszwowo, odwraca i przywodzi stop

ę, zgina podeszwowo paluch.

Mi

ęśnie grzbietu stopy

Ø Mi

ęsień prostownik krótki palców rozpoczyna się na powierzchni górnej i bocznej kości piętowej, kończą go rozcięgna grzbietowe palców II-IV.Unerwia go nerw strzałkowy głęboki. Zgina palce I-IV w

kierunku grzbietowym.

Ø Mi

ęsień prostownik krótki palucha rozpoczyna się na powierzchni górnej i bocznek kości piętowej, kończy obejmując bliższy paliczek palucha. Unerwia go nerw strzałkowy głęboki. Zgina paluch w

kierunku grzbietowym.

Mi

ęśnie podeszwy stopy – wyniosłości przyśrodkowej

Ø Mi

ęsień odwodziciel palucha rozpoczyna się na stronie przyś®odkowej guza piętowego guzowatości kości łódkowatej, kończy na podstawie bliższej paliczka palucha. Unerwia go nerw podeszwowy

przy

środkowy. Zgina paluch i odwodzi od II palca.

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palucha rozpoczyna się na powierzchni podeszwowej trzech kości klinowatych, kości łódkowatej, więzadle piętowo-sześciennym podeszwowym, a kończy na podstawie bliższego

paliczka palucha. Unerwiony przez nerw podeszwowy przy

środkowy oraz nerw podeszwowy boczny. Zgina paluch w kierunku podeszwowym.

Ø Mi

ęsień przywodziciel palucha rozpoczyna głową skośną na podstawie kości śródstopia II-IV i kości klinowatej bocznej, głową poprzeczną na torebce stawów śródstopno-paliczkowych II-V. Kończy się

na podstawie bli

ższego paliczka palucha. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Przywodzi paluch do II palca, zgina go w stawie, wzmacnia sklepienie stopy. Głowa poprzeczna zwęża a skośna skraca

stop

ę.

Mi

ęśnie podeszwy stopy – wyniosłości pośredniej

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palców rozpoczyna się na powierzchni dolnej guza piętowego i rozcięgnie podeszwowym. Kończy się na środkowym paliczku palców II-V. Unerwia go nerw podeszwowy

przy

środkowy. Wzmacnia podłużne sklepienie stopy, zgina palce II-V.

Ø Mi

ęsień czworoboczny podeszwy rozpoczyna się na kości piętowej, kończy na ścięgnie zginacza długiego palców. Unerwia bocznym nerwem podeszwowym. Wzmacnia sklepienie stopy.

Ø Mi

ęśnie glistowate rozpoczynają się na ścięgnach zginacza długiego palców (4 mięśnie), a kończą na podstawie bliższego paliczka II-V. Unerwione nerwem podeszwowym bocznym i przyśrodkowym.

Zginaj

ą paliczki bliższe II-V palca, przywodzą je do palucha.

Ø Mi

ęśnie międzykostne podeszwy i grzbietowe rozpoczynają się (podeszwowe) na stronie przyśrodkowej II-V kości śródstopia, (grzbietowe) zwrócone do siebie na stronach wszystkich kości śródstopia.

Ko

ńczą na podstawach paliczków bliższych. Unerwia je nerw podeszwowy boczny. Zginają paliczki bliższe w kierunku podeszwowym i w stosunku do palca II przywodzą lub odwodzą palce.

Mi

ęśnie podeszwy stopy – wyniosłości bocznej

Ø Mi

ęsień odwodziciel palca małego rozpoczyna się na wyrostku bocznym guza piętowego, a kończy na guzowatości V kości śródstopia. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Wzmacnia sklepienie

pod

łużne stopy, odwodzi palec mały.

Ø Mi

ęsień zginacz krótki palca małego przyczepia się do V kości śródstopia, więzadła podeszwowego długiego i pochewki ścięgna mięśnia strzałkowego długiego, a kończy na podstawie paliczka

bli

ższego palca małego. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Zgina mały palec i wzmacnia sklepienie podłużne stopy.

Ø Mi

ęsień przeciwstawiacz palca małego przyczepia się do V kości śródstopia, więzadła podeszwowego długiego i pochewki ścięgna mięśnia strzałkowego długiego, a kończy na podstawie paliczka

bli

ższego palca małego. Unerwia go nerw podeszwowy boczny. Zgina mały palec i wzmacnia sklepienie podłużne stopy.

- AORTA i

ŻYŁY GŁÓWNE GÓRNA I DOLNA –

Tętnica główna - aorta - duży pień tętniczy, którego gałęzie doprowadzają krew tętniczą do wszystkich tkanek. Jest największą tętnicą człowieka. Aorta rozpoczyna się w przedłużeniu stożka tętniczego
lewego, nast

ępnie wstępuje w śródpiersiu górnym ku górze i nieco w prawo na 5 do 7 cm, a następnie ponad korzeniem płuca lewego zatacza łuk ku tyłowi i w lewo i wchodzi do śródpiersia tylnego na

lew

ą stronę kręgosłupa, do którego dochodzi na poziomie Th3 lub Th4. Najwyższy punkt łuku u osoby młodej znajduje się 2–3 cm poniżej górnego brzegu mostka. Po dojściu do kręgosłupa zstępuje

pionowo w dó

ł przesuwając się z lewej powierzchni kręgosłupa na jego powierzchnię przednią, a po przejściu przez rozwór aorty w przeponie wchodzi do przestrzeni zaotrzewnowej brzucha, gdzie oddaje

swoje najwi

ększe gałęzie, a sama zmniejsza swoją średnicę. Na wysokości L4 dzieli się na dwie symetryczne tętnice biodrowe wspólne i znacznie cieńszą, stanowiącą bezpośrednie przedłużenie aorty

tętnicę krzyżową pośrodkową.
Podzia

ł aorty

Ø cz

ęść wstępująca aorty rozpoczyna się opuszką aorty utworzoną z trzech zatok znajdujących się ponad płatkami zastawki aorty. W tym miejscu znajduje się odejście tętnic wieńcowych. Ten odcinek

aorty biegnie w obr

ębie worka osierdziowego i kończy się w miejscu przyczepu osierdzia przechodząc w łuk aorty. Do 50 roku życia aorta jest węższa od pnia płucnego, później zaś szersza. W prawej

ścianie aorty wstępującej, ponad opuszką znajduje się poszerzenie zwane zatoką czwartą. Jest to miejsce, w które przy każdym skurczu serca uderza strumień wyrzucanej krwi. W tym miejscu
najcz

ęściej tworzy się tętniak.

Ø -

łuk aorty rozpoczyna się ku tyłowi od drugiego lewego stawu żebrowo-mostkowego a kończy się na wysokości lewej powierzchni trzonu kręgu Th3 lub Th4, gdzie przechodzi w aortę zstępującą. Z

górnego obwodu

łuku odchodzą zazwyczaj trzy wielkie tętnice: pień ramienno głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa i tętnica podobojczykowa lewa. Po ich odejściu średnica aorty ulega nieco zwężeniu.

Łuk w początkowym odcinku biegnie do przodu od tchawicy, a następnie zstępuje wzdłuż lewego obwodu tchawicy i przełyku oraz przewodem piersiowym. Od przodu styka się z żyłą ramienno-
głowową lewą oraz z prawym i lewym workiem opłucnowym a także lewym nerwem błędnym z jego gałęziami, lewym nerwem przeponowym oraz gałęzie sercowe do splotu sercowego. Łuk przebiega

ponad rozdwojeniem pnia p

łucnego i korzeniem płuca lewego oraz splotem sercowym. Pomiędzy odejściem tętnicy podobojczykowej lewej a przyczepem więzadła tętniczego znajduje się zwężenie -

cie

śń aorty (łac. isthmus aortae).

Ø - cz

ęść zstępująca aorty dzieli się na:

o

cz

ęść piersiowa aorty, pars thoracica aortae (dawniej: aorta piersiowa, aorta thoracica) - przebiega w śródpiersiu tylnym. Z wiekiem przesuwa się coraz bardziej w lewo. Rozpoczyna się na poziomie

Th3 lub Th4, a ko

ńczy się w rozworze aortowym przepony na poziomie Th12. Na tym odcinku zwężenie naczynia jest nieznaczne, choć odchodzące gałęzie są liczne. Od przodu do aorty w tym

odcinku przylega: korze

ń płuca lewego, osierdzie, przełyk i leżący na nim splot. Od tyłu: kręgosłup, żyła nieparzysta krótka i żyła nieparzysta krótka dodatkowa. Od lewej: lewe płuco i opłucna, a od

prawej: przewód piersiowy i

żyła nieparzysta

o

cz

ęść brzuszna aorty, pars aortae (dawniej: aorta brzuszna, aorta abdominalis) - rozpoczyna się w rozworze aortowym w przeponie na poziomie Th12, następnie biegnie po przedniej powierzchni

kr

ęgów lędźwiowych, nieznacznie przesunięta w lewo. Kończy się w dolnej części trzonu kręgu L4. Po oddaniu wielkich gałęzi (tętnic nerkowych, pnia trzewnego i tętnic krezkowych) zmniejsza

średnicę o 3–4 mm. Następnie już zachowuje swój wymiar aż do odejścia tętnic biodrowych wspólnych. Aorta przedłuża się w tętnicę krzyżową pośrodkową.

Żyła główna górna inaczej żyła próżna górna lub żyła czcza górna, to duże naczynie żylne zbierające krew z górnej (nadprzeponowej) połowy ciała. Żyła główna górna powstaje z połączenia dwóch żył
ramienno-g

łowowych na powierzchni tylnej pierwszej chrząstki żebrowej prawej. Następnie biegnie wzdłuż bocznego brzegu mostka, zatacza łuk wypukły w stronę prawą i wstępuje do worka

osierdziowego. Tam wpada do prawego przedsionka. Jej koniec le

ży zazwyczaj na poziomie końca mostkowego drugiej przestrzeni międzyżebrowej lub górnego brzegu trzeciej chrząstki żebrowej. Jest

osobniczo zmienna. Zwykle wynosi oko

ło 6–8 cm. Średnica żyły wynosi około 20–22 mm. Jest pozbawiona zastawek. Nie ma także elementów kurczliwych. W dolnej części jest objęta mięśniówką

pochodz

ącą z prawego przedsionka serca. Sąsiaduje do przodu z przednim brzegiem prawego płuca i opłucnej, ku tyłowiz korzeniem płuca i jego częściami składowymi, po stronie prawej z nerwem

przeponowym, po stronie lewej z aort

ą wstępującą. Dopływy to żyły ramienno-głowowe, żyła nieparzysta, żyły osierdziowe, żyły śródpiersiowe przednie, żyły grasicze.

Żyła główna dolna, inaczej żyła próżna dolna, żyła czcza dolna to duże naczynie żylne zbierające krew z dolnej połowy ciała. Składa się z dwóch części: części brzusznej i krótkiej części piersiowej. Żyła
główna dolna powstaje z połączenia żył biodrowych wspólnych - prawej i lewej. Łączą się one pod kątem 60-65 stopni, do przodu od krążka międzykręgowego położonego między czwartym a piątym
kr

ęgiem lędźwiowym, około 1–2 cm poniżej rozdwojenia aorty. Biegnie pionowo ku górze wzdłuż prawego brzegu kręgosłupa po prawej stronie aorty. Na poziomie pierwszego kręgu piersiowego zbacza

na stron

ę prawą i dochodzi do powierzchni przeponowej wątroby, gdzie przebiega w bruździe żyły głównej. Przechodzi przez otwór żyły głównej w przeponie i dochodzi do klatki piersiowej. Długość

odcinka piersiowego wynosi oko

ło 2,5 cm. Zagina się tam silnie do przodu i w lewo, przechodzi przez osierdzie i uchodzi do tylno-dolnej części przedsionka prawego. Jest osobniczo zmienna. Zwykle

wynosi oko

ło 22–25 cm (z czego 2–3 cm przypada na część piersiową). Średnica żyły na dole wynosi około 20–22 mm i wzrasta w miarę dochodzenia kolejnych dopływów. W końcowym odcinku ma

średnicę około 30–32 mm. Posiada jedną zastawkę w miejscu ujścia do prawego przedsionka. Jest ona dobrze rozwinięta u płodu, u dorosłych jest w stadium zaniku. Błona mięśniowa jest słabo
rozwini

ęta. Sąsiaduje w części:

Ø brzusznej

o

ku tyłowi

· kręgosłup
· tętnice lędźwiowe prawe
· tętnica nerkowa prawa
· tętnica przeponowa dolna prawa
· mięsień lędźwiowy większy prawy
· pień współczulny prawy
· węzły chłonne

o

po stronie lewej

· aorta brzuszna
· przepona – prawa odnoga

o

po stronie prawej
· mięsień lędźwiowy większy prawy
· moczowód
· nerka prawa
· nadnercze prawe

o

do przodu

· tętnica biodrowa wspólna prawa
· nasada krezki jelita cienkiego
· tętnica jądrowa prawa – m.
· tętnica jajnikowa prawa – k.
· otrzewna ścienna
· dwunastnica – dolna część
· trzustka – głową

· żyła wrotna
· wątroba – tylna powierzchnia przeponowa

Ø piersiowej

o

odcinek zewnątrz osierdziowy

·

opłucna

·

płuco prawe

·

błona oskrzelowo-osierdziowa

o

odcinek wewnątrzosierdziowy

·

pokryty dookoła blaszką trzewną osierdzia

Jej dopływy to:
Ø żyły biodrowe wspólne
Ø żyły przeponowe dolne
Ø żyły wątrobowe
Ø żyły lędźwiowe
Ø żyły nerkowe
Ø żyła nadnerczowa prawa
Ø żyła jądrowa prawa
Ø żyła jajnikowa prawa