1. Gdzie wprowadzono teologię pastoralną na uniwersytety i kto się do tego przyczynił?

(państwo i 2 osoby).

Austro-Węgry; Maria Teresa, Stefan Rautenstrauch

2. Trzy elementy teologii pastoralnej u Rautenstraucha.



nauka o moralności z uwzględnieniem: katechetyki, nabożeństw chrześcijańskich, homiletyki,
zachowaniem duszpasterza przy udzielaniu upomnień i pociech. Praktyczne przygotowanie.



nauka o obowiązku sprawowania i dzielenia sakramentów: komu udzielać sakramentów, jak do nich
przygotować, w jaki sposób je prawować.



nauka o obowiązku budowania przez: wewnętrzną świętość, zachowanie i ubiór, uporządkowane
życie prywatne, posłuszeństwo i cześć władzy świeckiej.

3. Podaj dwóch wielkich teologów, którzy przyczynili się do powstania GeS.
Karol Wojtyła, Jakub Maritain

4. Jakie dokumenty mówiły o znakach czasów przed i w czasie SWII.
Przed: Humanae salutis. W trakcie: Pacem in terris, Ecclesiam suam.

5. Migracja w GeS
Sobór Watykański II podkreśla, że przyczyny zmiany miejsca pobytu i sposobu życia bywają różne. Dwa
wyraźnie wymienione typy migracji to: uchodźctwo oraz migracja wiejsko-miejska. Wszystkie jednak
potrzebują odpowiedniego ustawodawstwa. Migracja jest prawem człowieka.

6. Czym charakteryzuje się tzw. milczący apostata, syty ateizm wg Ecclesia in Europa.
Milczący apostata – człowiek syty, który żyje tak jakby Bóg nie istniał. Syty ateizm – ateizm, którego
przyczyną jest życie w pełni zrealizowane materialnie.

7. Definicja teologii pastoralnej wg Pastores dabo vobis.
Teologia pastoralna, czyli praktyczna to refleksja o codziennym wzrastaniu Kościoła w mocy Ducha Świętego
w kontekście historii, a więc o Kościele jako powszechnym Sakramencie Zbawienia, jako Znaku i żywym
narzędziu zbawienia Jezusa Chrystusa działającym przez słowo, sakramenty i czyny miłości

8. Jak określona jest aborcja w GeS.
Sobór Watykański II w 1965 określił, w konstytucji Gaudium et Spes, aborcję wraz z dzieciobójstwem jako
"okropne przestępstwo" (łac. nefanda crimina).

9. Co znaczy „kalos” (καλος)?
Dobry.

10. Czym jest pokój?
Pokój to trwałość i bezpieczeństwo sprawiedliwego porządku. Stanowi podstawę prawa do słusznej obrony
osobistej i zbiorowej. Jest on „spokojem porządku". Jest dziełem sprawiedliwości i owocem miłości.

11. Modele posługi duszpasterskiej Kościoła.
Kościół jako:



powszechny sakrament zbawienia,



duszpasterz świata,



comunnio,



Lud Boży.

12. Elementy parafialnego planu duszpasterskiego



Wizja



Analiza sytuacji



Autorzy



Stworzenie koncepcji planu



Ewaluacja i weryfikacja planu

13. Twórca koncepcji eklezjalno-kerygmatycznej.
Jan Babtysta Hirscher.

14. XX wieczny wybitny teolog.
Karol Rahner

15. Wymień społeczne encykliki JPII.
Centessimus annus, Laborem exercens, Solicitudo Rei Socialis.

16. Czym zajmował się JP II na SWII.
Najmocniej swój osobisty wkład bp Wojtyła odcisnął w tak zwanym Schemacie XIII, który potem stał się
Konstytucją duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes.

17. Znaki czasu.

• mają znaczenie ponadhistoryczne,
• są nową formą objawienia,
• aktualizacją,
• są skierowane do człowieka.
• bada się, by umocnić tożsamość Kościoła i ludzi,
• trzeba najpierw rozpoznać jako znaki Bożej obecności – Bożej miłości,
• mają prowadzić do zbawienia.

18. Kto po raz pierwszy użył pojęcia "nowa ewangelizacja".
Jan Paweł II.

19. Kto przełożył teologię pastoralną na praktyczną?
Anton Graf

20. Metody bądź modele teologii pastoralnej.
Najwłaściwszą metodą teologii pastoralnej jest metoda analityczno - indukcyjna wychodząca od
rzeczywistości (metoda rewizji życia Jozefa Cardina sprowadza się do triady: widzieć – oceniać – działać -> nie
mają charakteru czysto socjologicznego, kontekst zbawienia, teologiczny).

21. Dokumenty sprzed soboru, z których korzysta GeS.
Mater et magistra, Divini redemptoris, Ad apostolorum pryncypis, Dei Filius, Casti Connubii.

22. Przyczyny ateizmu (min. cztery).
Punkt o ateizmie.

23. Jak encyklika (która?) określa pokój?
Sprawiedliwość i miłość braterska.

24. Jak GeS określa kościół?
Komunia, wspólnota, sakrament, lud Boży itd.

25. Elementy metody Paula Michaela Zulehner’a.
Kryteriologia, kairologia, prakseologia.

26. Zasady działania duszpasterskiego.

• zasada realizmu,
• zasada kooperacji,
• zasada subsydiarności,
• zasada dialogu,
• zasada miłości.

27. Koncepcja planu duszpasterskiego

• Podanie celu i struktury planu.
• Strategia (określone sposoby i środki działania).
• Osoby (z odpowiednim charyzmatem).

28. Wymień przedmioty teologii pastoralnej.
Materialny, formalny, celowy i instrumentalny. Przedmiot materialny – urzeczywistnianie się kościoła w
teraźniejszości; przedmiot formalny – warunki samorealizacji Kościoła w określonej sytuacji.

29. Z jakich źródeł czerpie GeS.
Z Pisma Świętego, dokumentów Kościoła, Ojców Kościoła, Encyklik.

30. Co zmieniła, wprowadziła reforma karolińska?
Powstanie kanonikatu, erygowano archiprezbiteraty i archidekanaty, umocnienie i podkreślenie autorytetu
biskupa, odnowiono system metropolitarny.

31. Czym jest homoduplex?
Człowiek o podwójnej egzystencji; wszędzie jest obecny, ale nigdzie nie angażuje się w sposób całkowity.

32. Na jakie dwa najważniejsze aspekty zwraca GeS?
Sprawiedliwość i miłość braterska.

33. Do czego nawiązuje GeS?
Ateizm, sytuacja gospodarczo-ekonomiczna, pokój na świecie.

34. Współautorem Handbuch der Pastoraltheologie jest:
Rachner.

35. Profesor Jugan pracował od 1905 na Uniwersytecie:
Lwowskim.

36. Ujęcie społeczno-polityczne teologii pastoralnej nawiązuje do:
teologii wyzwolenia.

37. Polski synod plenarny odbył się:
1936.

38. Propozycja Buzerosa i Kloristana nawiazuje do:
eklezjologicznego ujecia teologii. pastoralnej.

39. Instytut studiow nad rodzina Lomianki powstał w ramach:
ATK.

40. Koncepcja teologii Klostermana nawiazuje do:
eklezjologicznego.

41. Koncepcja inkarnacyjna Goldbrunera oparta jest na:
dogmacie o wcieleniu.

42. Hulbner i _____ są przedstawicielami nurtu:
prakseologicznego.

43. Sekcja teologii pastor. KUL erygowana została:
58.

44. List pasterski pastoralna napisal:
kard. Maciejowski.

45. Autorzy podręcznika Handbuch der Pastoraltheologie nawiazywali do pionierskich pogladow:
Grappa.

46. Tematyczne badania nad religijnością w Polsce?
po 56 r.

47. W którym dokumencie SW II jest o definicji jako Kościół Zbawienia?
KK.

48. Kiedy socjologia religii stała się osobną dyscypliną?
W XIX wieku.

49. Metoda dokumentów osobistych – jaka to metoda?
Biograficzna.

50. Lebra jakie zapoczątkował badania?
Empiryczne.

51. Socjologia religii jest związana z teologią pastoralną. Dlaczego?
Socjologia religii wypracowywuje podstawy teoretyczne, które teologia pastoralna może wykorzystać. Mają
również ten sam przedmiot badań.

52. Kto zwrócił uwagę na zjawiskową stronę?
Durkheim.

53. Przedstawiciel teorii psychoanalitycznej.
Freud.

54. Kto zapoczątkował analizę tranzakcyjną?
Berne.

55. W którym roku i za czyją namową teologia pastoralna została wprowadzona na uniwersytet?
1777r., S. Rautenstrauha.

56. Jaki był wkład Karola Wojtyły w GeS?
Biskup Karol Wojtyła był członkiem grupy teologów, którzy w 1965 roku opracowali tekst konstytucji
duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Soboru Watykańskiego II “Gaudium et spes”.

57. Podaj dwa określenia "pokoju" jakie podaje Gaudium et Spes.
Dzieło sprawiedliwości, owoc miłości.

58. Do czego nawiązuje Ecclesiam suam?
Do Mater et magistra.

59. Co jest diecezją pastoralną mi.in.?
Ordynariat polowy.

60. Jakie pojęcie wprowadza Ecclesiam suam?
Zbawczy dialog.

61. Wszystkie sakramenty są ukierunkowane na...?
Eucharystię.

62. Kiedy powstała GeS?
7.12.1965 r.

63. Element konstytutywny Kościoła lokalnego to...?
Braterska wspólnota.

64. Kto zwołał Sobów Watykański II?
Jan XXIII.

65. Na jaki dokument powołuje się GeS?
Pacem in terris.

66. Co oznacza termin "misterium"?
Tajemnicza doktryna, praktyka.

67. W którym roku i w jakim dokumecie dokonano reformy Kurii Rzymskiej?
Konstytucja apostolska Pastor bonus, 28.06.1988r.

68. Podaj tematy opisujące "Konfrontacje Kościoła ze światem".
nie wiem

69. Podaj tematy opisujące kosmologię.
nie wiem

70. Podaj 4 cechy skuteczności duszpasterstwa.



proegzystencja,



przebaczenie,



zbawienie,



posłanie.

71. Cele pośrednie duszpasterstwa.
Organizacja działania oraz uporządkowanie misji duszpasterskiej.

72. Czym jest duszpasterstwo specjalistyczne? Podaj przykłady.
To głoszenie zasad wiary i celebrowanie liturgii, a przede wszystkim jest to pośrednictwo zbawienia posłane do
określonych grup społecznych, np. Duszpasterstwo Akademickie, Duszpasterstwo Służby Zdrowia,
Duszpasterstwo Głuchoniemych, Duszpasterstwo Więzienne itp.

73. Etymologia słowa „sozologia”.
Od greckiego σωζω – ochraniać, ocalać, zachowywać, ratować, pomagać i λογος – słowo, nauka.

74. Do jakiego dokumentu nawiązuje GeS w kwestii dialogu.
Pacem in terris.

75. Formy duszpasterstwa.
Podstawową formą posługi pasterskiej jest głoszenie słowa Bożego, sprawowanie Eucharystii i innych
sakramentów, formowanie sumień i ewangelicznej hierarchii wartości, a także tworzenie wspólnoty uczniów
Chrystusa, w której silni pomagają słabszym, bogaci biednym, zdrowi chorym, szczęśliwi smutnym a młodzi
starszym.

76. Jakie dokumenty Jana Pawła II nawiązują do GeS?
Fides et ratio, Dives in misericordia, Veritatis splendor, Solicitudo rei socialis.

77. Struktura duszpasterska.
Najmniejszą organizacyjną jednostką Kościoła jest parafia. Kieruje nią proboszcz. Kilka parafii tworzy
dekanat, na czele którego stoi dziekan. Najstarszą i najważniejszą jednostką Kościoła jest biskupstwo
(diecezja), kierowane przez biskupa. Biskupim urzędem do kierowania diecezją jest kuria. Kilka biskupstw
tworzy prowincję kościelną, na czele której stoi arcybiskup (metropolita). Biskupi danego kraju tworzą
konferencję episkopatu. Na czele wszystkich biskupów stoi biskup Rzymu, papież. Jest on następcą św. Piotra i
widzialną głową Kościoła powszechnego. Wspomaga go Kuria Rzymska, która spełnia wszystkie zadania
administracji kościelnej. Mniej więcej co trzy lata zbiera się w Rzymie synod biskupów. Biorą w nim udział
przedstawiciele konferencji episkopatów. Synod biskupów służy papieżowi radą w kierowaniu Kościołem.

78. Duszpasterstwo okolicznościowe i okresowe.
nie wiem

79. W czym się wyraza "nadprzyrodzoność" (jedna z cech).
Communio.

80. Co to jest hodegetyka?
Dyscyplina teologii pastoralnej (zw. teologią praktyczną) o pasterskim urzędzie Jezusa Chrystusa i Kościoła;
powstała na przeł. XIX i XX w. (C. Krieg).

81. Jakie tematy o kulturze podejmuje GeS?
Człowiek - twórcą kultury; Wiara i kultura; Wielorakie powiązanie dobrej nowiny Chrystusowej z kulturą
ludzką; Prawo do korzystania z dobrodziejstw kultury ma być przyznane wszystkim i wprowadzane w życie;
Należyte godzenie kultury osobistej i społecznej z nauką chrześcijańską.

82. Jakie zagrożenia JPII wymienia w Ecclesia in Europa?
Utrata osobistego charakteru sakramentu pokuty; szerzenie się aborcji i eutanazji; kultura śmierci, której
przejawem jest spadek liczby urodzeń; narzucenie antropologii bez Boga i bez Chrystusa; ześwieczczenie jako
naturalny stan niewiary; szerzący się indywidualizm przeciwny solidarności międzyludzkiej; lęk przed
przyszłością.

83. Cechy praxis Jezusa.



Jezus nawiązuje z konkretnym człowiekiem. Taka triada w postawie Jezusa:

o dostrzec,
o poważnie potraktować,
o zaakceptować;



w spotkaniu z drugim człowiekiem objawia się Królestwo Boże;



stoi po stronie ubogich;



Jezus nie prawi morałów – nie zasady moralne, ale celem jest zbawienie;



pozostawia człowiekowi wolność decyzji.

84. Który współczesny teolog mówił o samourzeczywistnieniu się Kościoła?
K. Rahner

85. Do jakiego dokumentu SVII nawiazuje GeS?
Lumen gentium.

86. Dokument o pokoju przed SVII.
Benedykta XV encykliki: Ad Beatissimi Apostolorum, Quod Iam Diu, Pacem Dei Munus Pulcherrimum.
Piusa XI encyklika: Ubi Arcano Dei.
Piusa XII encykliki: Optatissima pax, Summi Maeroris, Laetamur Admodum.

87. Dokument o znakach czasu po SVII.
GeS, Sollicitudo rei socialis.

88. Rodzaje postępu.
Techniczny, wojskowy, gospodarcy, społeczny (taka odpowiedź?).

89. Wymień dziedziny teologii systematycznej.
Teologie: dogmatyczna, fundamentalna, moralna, mistyczna, duchowości, ekumeniczna, religii.

90. Nauki zwiazane z teologią pastoralną.
Psychologia i socjologia.

91. Metoda rewizji życia.
Metoda rewizji życia wychodzi od konkretnych faktów, czy zaobserwowanych trendów epokowych,
wywierających wpływ na sposób myślenia ludzi. Streszcza ją schemat: widzieć, ocenić, działać.

92. Główne zadanie psychologii pastoralnej ogólnej.
Wykorzystanie teorii i wyników badań psychologicznych do rozwiązywania problemów duszpasterskich.

93. Wymień wartości, wg JPII, które przynosi nowa kultura postmodernistyczna (Ecclesia in Europa 88).
•

bałwochwalczy kult ciała,

•

wyparcie ze świadomości poczucie bólu i cierpienia,

•

mit wiecznej młodości,

•

konsumizm i hedonizm w zakresie seksualności; dziecko to choroba,

•

odrzucenie społecznego prymatu wartości etycznych i moralnych; indywidualizm.

94. Podział umowny okresów pracy duszpasterskiej.
Mocny i słaby. (?)

95. Wymienić okresy duszpasterskie.
?

96. Co to jest duszpasterstwo zawodowe i podać 4 przykłady.
Duszpasterstwo w grupach zawodowych nastawione na: pogłębianie wiary uczestników, formowanie etosu
pracy i postawy miłości do Kościoła i Ojczyzny, jak również tworzenie warunków do porozumienia
pracodawców i pracobiorców, np. Ludzi Pracy, Hutników, Bibliotekarzy, Nauczycieli, Policji, Rolników,
Służby Zdrowia itp.

97. Wymienić 4 cechy duszpasterstwa.
Myślę, że to jest to samo co w 70.

98. Obszary działalności Kościoła.



martyria,



diakonia,



leiturgia,



communio.

99. Wyzwania dla aktywności duszpasterskiej.



obrona godności ludzkiej,



troska o rodziny,



odpowiedzialność za polityczny wymiar życia publicznego,



wykorzystanie środków społecznego przekazu,



wsparcie dla zagubionych i cierpiących z powodu pustki duchowej.

100.

Z kim, wg GeS, Kościół ma prowadzić dialog?



z samym sobą,



z braćmi odłączonymi,



z wyznawcami innych religii,



z niewierzącymi i poszukującymi.

101.

Co to jest pokój - wg GeS?

Nie tylko brak wojny, ale owoc miłości i sprawiedliwości.

102.

Modele Kościoła wg GeS.

Kościół jako:



sakrament zbawienia,



Lud Boży,



communio,



duszpasterz świata.

103.

GeS o małżeństwie i rodzinie.

Wśród najważniejszych problemów, przed jakim Kościół staje we współczesnym świecie "Gaudium et spes" na
pierwszym miejscu wymienia troskę o małżeństwo i rodzinę. Małżeństwo postrzega jako wzajemne oddanie się
sobie dwóch osób, a akt małżeński jako szlachetny i godny sposób wzajemnego obdarowywania. Wzywa więc
do odpowiedzialnego poczynania dzieci, choć nie przedstawia konkretnych rozwiązań w tej dziedzinie,
pozostawiając ich wypracowanie komisji powołanej przez papieża.

104.

GeS siły zbrojne.

Konstytucja Duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym w ostatniej swej części wiele miejsca poświęca
zadaniu budowania pokoju, poprzez rozwijanie współpracy międzynarodowej. Wykazuje, że wyścig zbrojeń
stanowi bardzo poważne zagrożenie. Ojcowie Soboru potępiają też wszelkie masowe działania militarne,
przypominając, że są one przestępstwem przeciwko Bogu i człowiekowi.

105.

Godność wg GeS.

Przesłanie soboru charakteryzuje głęboki antropocentryzm. Wykorzystując dorobek personalizmu
chrześcijańskiego Konstytucja podkreśla, że "wszystko, co jest na ziemi, powinno być odnoszone do człowieka
jako do centrum i punktu szczytowego wszelkiego istnienia". Osoba ludzka - wedle "Gaudium et spes" ma być
podmiotem i celem wszelkich działań państwa, ludzkiej wspólnoty oraz wszelkich instytucji społecznych -
przewyższa bowiem "wszystkie rzeczy, a jej prawa i obowiązki są powszechne i nienaruszalne". Wobec
ojcowie soborowi apelują do wszystkich ludzi dobrej woli, państw i struktur społecznych o tworzenie takich
form życia społecznego, które miałyby służyć w pierwszym rzędzie człowiekowi z poszanowaniem jego praw i
przyrodzonej godności osoby. Ojcowie soborowi w "Gaudium et spes" podkreślają także "wysoką rangę
wolności", jako cechy wyróżniającej człowieka, przyznając, że "człowiek może się zwrócić ku dobru jedynie w
wolności". Ostrzegają przy tym przed negatywnym wykorzystywaniem wolności.

106.

Zadania wg GeS jakie ma wypełiać małżeństwo.

Małżeństwo jednak nie jest ustanowione wyłącznie dla rodzenia potomstwa; sama bowiem natura
nierozerwalnego związku między dwoma osobami oraz dobro potomstwa wymagają, aby także wzajemna
miłość małżonków odpowiednio się wyrażała, aby się rozwijała i dojrzewała. Dlatego małżeństwo trwa jako
połączenie i wspólnota całego życia i zachowuje wartość swoją oraz nierozerwalność nawet wtedy, gdy brakuje
tak często pożądanego potomstwa.

107.

Humanizm i humaniści w GeS.

Wreszcie nowe warunki wywierają swój wpływ i na samo życie religijne. Z jednej strony zdolność krytycznego
osądu oczyszcza je z magicznego pojmowania świata i błąkających się jeszcze zabobonów oraz wymaga coraz
bardziej osobowego i czynnego przylgnięcia do wiary, dzięki czemu wielu dochodzi do żywszego poczucia
Boga; z drugiej zaś strony liczniejsze masy praktycznie odchodzą od religii. W przeciwieństwie do dawnych
czasów odrzucanie Boga czy religii lub odciąganie od nich nie jest już czymś niezwykłym i wyjątkowym; dziś
bowiem przedstawia się to nierzadko jako coś, czego wymaga postęp naukowy lub jakiś nowy humanizm. To
wszystko w wielu krajach znajduje wyraz nie tylko w poglądach filozofów, lecz także obejmuje w bardzo
szerokim zakresie literaturę, sztukę, interpretację nauk humanistycznych i historii, a nawet ustawy państwowe,
tak że wielu przeżywa z tego powodu niepokój. Nowsze badania psychologiczne głębiej tłumaczą aktywność
ludzką; dyscypliny historyczne bardzo się przyczyniają do ujmowania rzeczy pod kątem widzenia ich
zmienności i ewolucji; zwyczaje i obyczaje z każdym dniem coraz bardziej się ujednolicają; uprzemysłowienie,
urbanizacja i inne przyczyny, rozwijające życie społeczne, tworzą nowe formy kultury (kulturę masową), z
czego rodzą się nowe sposoby myślenia, działania i spędzania wolnego czasu; równocześnie rozwinięte
stosunki między różnymi narodami i zrzeszeniami społecznymi otwierają wszystkim i każdemu z osobna
szerszy dostęp do skarbów różnych form kultury. W ten sposób przygotowuje się powoli bardziej powszechna
forma ludzkiej kultury, która tym bardziej rozwija i wyraża jedność rodzaju ludzkiego, im lepiej uwzględnia
odrębność różnych kultur. Z każdym dniem zwiększa się liczba mężczyzn i kobiet jakiejkolwiek grupy czy
narodowości, świadomych tego, że są sprawcami i twórcami kultury swej wspólnoty. W całym świecie coraz
bardziej rośnie poczucie autonomii i zarazem odpowiedzialności, co ma ogromne znaczenie dla duchowej i
moralnej dojrzałości rodzaju ludzkiego. Jaśniej się to okaże, jeśli uświadomimy sobie fakt jednoczenia się

świata oraz zadanie, stojące przed nami, by w prawdzie i sprawiedliwości budować lepszy świat. W ten sposób
jesteśmy świadkami narodzin nowego humanizmu, w którym określa człowieka przede wszystkim
odpowiedzialność wobec jego współbraci i wobec historii. W tych warunkach nic dziwnego, że człowiek,
czując swą odpowiedzialność za postęp kultury, żywi głębszą nadzieję, ale też z niepokojem dostrzega liczne
antynomie, które sam winien rozwiązać, a mianowicie: Co należy uczynić, by częstsza wymiana kulturalna,
która powinna by doprowadzać do prawdziwego i owocnego dialogu między różnymi grupami i narodami, nie
wywołała zaburzeń w życiu wspólnot ludzkich, nie podważała mądrości przodków i nie sprowadzała
niebezpieczeństwa dla swoistych właściwości narodowych? W jaki sposób należy popierać dynamizm i
szerzenie się nowej kultury, żeby jednak nie zaginęła żywotna wierność dla dziedzictwa tradycji? Jest to
szczególnie palące tam, gdzie kulturę, rodzącą się z ogromnego postępu nauk i umiejętności technicznych,
trzeba uzgadniać z kulturą duchową, która karmi się studiami klasycznymi w oparciu o różne tradycje. W jaki
sposób tak szybka i wciąż postępująca specjalizacja w obrębie poszczególnych nauk da się pogodzić z
potrzebami tworzenia ich syntezy oraz zachowaniem w ludziach zdolności do kontemplacji i podziwu, które
prowadzą do mądrości? Co należy czynić, by wszyscy ludzie na świecie uczestniczyli w dobrach kulturowych,
kiedy równocześnie kultura ludzka jednostek bardziej wykształconych staje się coraz wyższa i bardziej
złożona? W jaki wreszcie sposób zapobiec - skoro za słuszną trzeba uznać autonomię, jakiej kultura domaga się
dla siebie - żeby nie doszło do humanizmu czysto ziemskiego, a nawet wrogiego religii? Trzeba, aby kultura
ludzka tak się dziś rozwijała wśród tych antynomii, by harmonijnie urabiała całą osobę ludzką i pomagała
ludziom wypełniać te zadania, do których powołani są oni wszyscy, zwłaszcza zaś chrześcijanie zespoleni po
bratersku w jednej rodzinie ludzkiej.

108.

Dialog w Kościele wg GeS.

Kościół na mocy swego posłannictwa, nakazującego mu oświecać orędziem ewangelicznym cały świat i
zespolić wszystkich ludzi jakiegokolwiek narodu, plemienia czy kultury w jedność Ducha, staje się znakiem
owego braterstwa, które pozwala na szczery dialog i taki dialog utrwala. Zwracamy również nasze myśli ku
wszystkim, którzy uznają Boga i przechowują w swych tradycjach cenne elementy religijne i ludzkie, ponieważ
pragniemy, by otwarta wymiana poglądów skłoniła wszystkich nas do przyjęcia i ochoczego wykonania
natchnień Ducha Świętego. Powodowani pragnieniem takiego dialogu, ożywionego jedynie umiłowaniem
prawdy, z zachowaniem oczywiście stosownej roztropności, nie wykluczamy z niego nikogo, ani tych, którzy
rozwijając wspaniałe przymioty umysłu ludzkiego, nie uznają jeszcze jego Twórcy, ani tych, którzy
przeciwstawiają się Kościołowi i prześladują go w różny sposób. Ponieważ Bóg Ojciec jest początkiem i celem
wszystkich ludzi, wszyscy jesteśmy powołani, aby być braćmi. I dlatego na podstawie tego samego powołania
ludzkiego i Bożego możemy i powinniśmy bez gwałtu, bez podstępu, w prawdziwym pokoju współpracować ze
sobą nad budową świata. Sobór, zaświadczając i wykładając wiarę całego ludu Bożego, zebranego w jedno
przez Chrystusa, nie potrafi wymowniej okazać swojej solidarności, szacunku i miłości dla całej rodziny
ludzkiej, w którą jest wszczepiony, jak nawiązując z nią dialog na temat owych różnych problemów,
przynosząc światło czerpane z Ewangelii oraz dostarczając rodzajowi ludzkiemu zbawczych sił, jakie Kościół
sam pod przewodnictwem Ducha Świętego otrzymuje od swego Założyciela. Osoba ludzka bowiem ma być
zbawiona, a ludzkie społeczeństwo odnowione. Tak więc człowiek w swej jedności i całości, z ciałem i duszą, z
sercem i sumieniem, z umysłem i wolą będzie osią całego naszego wywodu.

109.

Ateizm (GeS).

(Formy i źródła ateizmu). Osobliwą rację godności ludzkiej stanowi powołanie człowieka do uczestniczenia w
życiu Boga. Człowiek już od swego początku zapraszany jest do rozmowy z Bogiem: istnieje bowiem tylko
dlatego, że Bóg stworzył go z miłości i wciąż z miłości zachowuje, a żyje w pełni wedle prawdy, gdy
dobrowolnie uznaje ową miłość i powierza się swemu Stwórcy. Jednakże wielu współczesnych nam ludzi nie
dostrzega tej wewnętrznej i żywotnej łączności z Bogiem albo ją wyraźnie odrzuca, tak że ateizm należy
zaliczyć do najpoważniejszych spraw doby obecnej i poddać go staranniejszym badaniom. Wyrazem ateizm
oznacza się zjawiska różniące się bardzo między sobą. Kiedy bowiem jedni przeczą wyraźnie istnieniu Boga,

inni uważają, że człowiek w ogóle nic pewnego o Nim twierdzić nie może; a inni znów zagadnienie Boga
poddają badaniu taką metodą, żeby ono wydawało się bez sensu. Wielu, niewłaściwie przekroczywszy granice
nauk pozytywnych, usiłuje albo wszystko tłumaczyć tylko drogą naukowego poznania, albo też przeciwnie, nie
przyjmuje istnienia żadnej w ogóle prawdy absolutnej. Niektórzy tak bardzo wywyższają człowieka, że wiara w
Boga staje się jakby bezsilna i więcej im chodzi, jak się zdaje, o afirmację człowieka aniżeli o przeczenie
istnieniu Boga. Inni znów tak sobie Boga wymyślają, że twór ten, odrzucany przez nich, żadną miarą nie jest
Bogiem Ewangelii. Inni nie przystępują nawet do zagadnień dotyczących Boga, ponieważ zdają się nie
odczuwać niepokoju religijnego i nie pojmują, dlaczego mieliby troszczyć się o religię. Nierzadko poza tym
ateizm rodzi się bądź z namiętnego protestu przeciw złu w świecie, bądź z niesłusznego przyznania pewnym
dobrom ludzkim znamienia absolutu, tak że bierze się je już za Boga. Także dzisiejsza cywilizacja nie tyle
sama za siebie, ile raczej dlatego, że zbytnio uwikłana jest w sprawy ziemskie, może często utrudniać dostęp do
Boga. Zapewne nie są wolni od winy ci, którzy dobrowolnie usiłują bronić Bogu dostępu do swego serca i
unikać zagadnień religijnych, nie idąc za głosem swego sumienia; jednakże i sami wierzący ponoszą często za
to pewną odpowiedzialność. Ateizm bowiem wzięty w całości nie jest czymś pierwotnym, lecz raczej powstaje
z różnych przyczyn, do których zalicza się też krytyczna reakcja przeciw religiom, a w niektórych krajach
szczególnie przeciw religii chrześcijańskiej. Dlatego w takiej genezie ateizmu niemały udział mogą mieć
wierzący, o ile skutkiem zaniedbań w wychowaniu religijnym albo fałszywego przedstawiania nauki wiary,
albo też braków w ich własnym życiu religijnym, moralnym i społecznym, powiedzieć o nich trzeba, że raczej
przesłaniają, aniżeli pokazują prawdziwe oblicze Boga i religii.
(Ateizm usystematyzowany). Ateizm współczesny przedstawia się też często w formie usystematyzowanej,
która poza innymi sprawami tak daleko posuwa postulat autonomii człowieka, że wznieca trudność przeciwko
wszelkiej zależności człowieka od Boga. Wyznawcy takiego ateizmu twierdzą, że wolność polega na tym, żeby
człowiek był sam sobie celem, sam jedynym sprawcą i demiurgiem swojej własnej historii; a to jak mniemają -
nie daje się pogodzić z uznaniem Pana, sprawcy i celu wszystkich rzeczy, lub co najmniej czyni takie
twierdzenie zupełnie zbytecznym. Tej doktrynie sprzyjać może poczucie potęgi, jakie daje człowiekowi
dzisiejszy postęp techniki. Wśród form dzisiejszego ateizmu nie należy pominąć tej, która oczekuje
wyzwolenia człowieka przede wszystkim drogą jego wyzwolenia gospodarczego i społecznego. Temu
wyzwoleniu, twierdzi, religia z natury swej stoi na przeszkodzie, gdyż budząc nadzieje człowieka na przyszłe,
złudne życie, odstręcza go od budowy państwa ziemskiego. Stąd zwolennicy tej doktryny, gdy dochodzą do
rządów w państwie, gwałtownie zwalczają religię, szerząc ateizm, przy stosowaniu, zwłaszcza w wychowaniu
młodzieży, również tych środków nacisku, którymi rozporządza władza publiczna.
(Postawa Kościoła wobec ateizmu). Kościół, wiernie oddany tak Bogu, jak i ludziom, nie może zaprzestać
odrzucania z całą stanowczością, jak przedtem, tych boleśnie zgubnych doktryn i działalności, które
sprzeciwiają się rozumowi i powszechnemu doświadczeniu ludzkiemu oraz strącają człowieka z wyżyn
wrodzonego mu dostojeństwa. Kościół jednak stara się uchwycić kryjące się w umyśle ateistów powody
negacji Boga, a świadomy wagi zagadnień, jakie ateizm wznieca, oraz wiedziony miłością ku ludziom uważa,
że należy poddać je poważnemu i głębszemu zbadaniu. Kościół utrzymuje, że uznanie Boga bynajmniej nie
sprzeciwia się godności człowieka, skoro godność ta na samym Bogu się zasadza i w Nim się doskonali: Bóg -
Stwórca bowiem uczynił człowieka rozumnym i wolnym; lecz przede wszystkim człowiek powołany jest jako
syn do samej wspólnoty z Bogiem i do udziału w Jego szczęściu. Kościół uczy poza tym, że nadzieja
eschatologiczna nie pomniejsza doniosłości zadań ziemskich, lecz raczej wspiera ich spełnianie nowymi
pobudkami. Natomiast przy braku fundamentu Bożego i nadziei życia wiecznego godność człowieka, jak to
dziś często widać, doznaje bardzo poważnego uszczerbku, a zagadki życia i śmierci, winy i cierpienia pozostają
bez rozwiązania, tak że ludzie nierzadko popadają w rozpacz. Każdy człowiek pozostaje wtedy sam dla siebie
zagadnieniem nierozwiązanym, niejasno uchwyconym. Nikt bowiem nie może w pewnych chwilach, zwłaszcza
w ważniejszych wydarzeniach życia, całkowicie uchylić się od powyższego pytania. Pełną i całkowicie pewną
odpowiedź przynosi sam Bóg, który wzywa człowieka do głębszego zastanowienia się i pokorniejszego
dociekania. Środka zaradczego na ateizm należy się spodziewać tak od doktryny odpowiednio wyłożonej, jak i

od nieskażonego życia Kościoła i jego członków. Zadaniem bowiem Kościoła jest uobecniać i czynić niejako
widzialnym Boga Ojca i Jego Syna wcielonego przez nieustanne odnawianie się i oczyszczanie pod kierunkiem
Ducha Świętego. Osiąga się to przede wszystkim świadectwem żywej i dojrzałej wiary, usprawnionej do tego,
aby mogła jasno widzieć trudności i przezwyciężać je. Wspaniałe świadectwo takiej wiary dawali i dają liczni
męczennicy. Ta właśnie wiara winna ujawniać swą płodność, przenikając całe życie wiernych, także i życie
świeckie, i pobudzając ich do sprawiedliwości i miłości, zwłaszcza wobec cierpiących niedostatek. Do
okazywania obecności Boga przyczynia się wreszcie najbardziej miłość braterska wiernych, którzy jednomyślni
w duchu, współpracują dla wiary Ewangelii i stają się znakiem jedności. Kościół zaś, chociaż odrzuca ateizm
całkowicie, to jednak szczerze wyznaje, że wszyscy ludzie, wierzący i niewierzący, powinni się przyczyniać do
należytej budowy tego świata, w którym wspólnie żyją; a to z pewnością nie może dziać się bez szczerego i
roztropnego dialogu. Boleje więc Kościół nad dyskryminacją wierzących i niewierzących, którą
niesprawiedliwie wprowadzają niektórzy kierownicy państw, nie uznający zasadniczych prawd osoby ludzkiej.
Dla wierzących domaga się wolności działania, aby wolno im było w świecie budować również świątynię
Bogu. Ateistów zaś przyjaźnie zaprasza, by otwartym sercem rozważali Ewangelię Chrystusową. Kościół
bowiem jest doskonale świadomy tego, że to, co on wieści, idzie po linii najtajniejszych pragnień ludzkiego
serca, gdy broni godności powołania ludzkiego, przywracając nadzieję tym, którzy zwątpili już o swoim
wyższym przeznaczeniu. Jego orędzie, dalekie od pomniejszania człowieka, niesie dla jego dobra światło, życie
i wolność; poza tym zaś nic nie zdoła zadowolić serca ludzkiego, bo: "uczyniłeś nas dla siebie", Panie,
"niespokojne jest serce nasze, póki nie spocznie w Tobie".

110.

GeS o kulturze.

Nauczanie soborowe dostrzegając niebezpieczeństwa wynikające z absolutyzacji niektórych metod naukowych,
że jakoby tylko one kryją w sobie „najwyższą regułę odnajdywania całej prawdy” (KDK 57), podpowiada
również, że ogrom wartości stanowiących kulturę jest swego rodzaju przygotowaniem „na przyjęcie orędzia
Ewangelii, które może zostać ukształtowane Bożą miłością przez Tego, który przyszedł, aby zbawić świat”
(KDK 57). Stąd Sobór wyciąga jednoznaczny wniosek, że istnieje „Wielorakie powiązanie między Dobrą
Nowiną Chrystusa a kulturą ludzką” (KDK 58). Tekst konstytucji podaje: Kościół, posłany do wszystkich
narodów wszelkiego czasu i miejsc, nie wiąże się wyłącznie i nierozerwalnie z żadną rasą ani narodami, żadną
konkretną obyczajowością, żadnym dawnym ani też nowym zwyczajem. Trwając przy własnej tradycji, a
równocześnie świadomy swojej powszechnej misji, jest zdolny wchodzić w związek z różnymi formami
kultury, przez co ubogaca się zarówno sam Kościół, jak i różne kultury (KDK 58). Na pojawiające się pytanie:
co należy czynić, aby różne kultury ze sobą harmonijnie współpracowały? – Kościół odpowiada: każdą
kulturową aktywność […] należy odnosić do integralnego doskonalenia osoby ludzkiej, dobra wspólnego i
całego społeczeństwa ludzkiego. Dlatego trzeba rozbudzać ducha w ten sposób, aby rozwijana była zdolność do
podziwiania, poznawania istoty rzeczy, kontemplowania i kształtowania osobistego sądu, a także do
doskonalenia zmysłu religijnego, moralnego i społecznego (KDK 59). Ostatnia sekcja poświęcona kulturze, o
tytule: Niektóre pilniejsze zadania chrześcijan w dziedzinie kultury – rozprowadza trzy zagadnienia:
konieczność uznawania i realizowania przez wszystkich prawa do dóbr kultury (KDK 60); wychowanie do
integralnej kultury ludzkiej (KDK 61) oraz właściwe harmonizowanie kultury ludzkiej i obywatelskiej z nauką
chrześcijańską (KDK 62). Całość rozważań o kulturze jako tzw. ważniejszym problemie zakończmy
następującą, nieco dyskusyjną albo też i wprost kontrowersyjną, refleksją. Otóż błędny jest podział na kulturę
żywą i martwą czy odpowiednio podmiotową i przedmiotową albo duchową i materialną, jak również
dynamiczną i statyczną. Kultura, jeśli jest, to jest żywa, podmiotowa, duchowa, a przez to zawsze dynamiczna.
Błędem jest również pisać czy mówić, że kulturą jest to lub tamto. Trzeba bezwzględnie powiedzieć, że kultura
powstaje, tworzy się wtedy i tylko wtedy, gdy spina dobrym wyborem naturę ludzkiego „ja” z tym, co zostaje
prawdziwie rozpoznane jako piękne w celu oddania chwały Bogu. Mówimy tu o definicji kultury, która o tyle
się kształtuje, o ile jest wyrazem człowieczeństwa. Wydaje się nawet, że chodzi o definicję absolutnie pewną i
niepodważalną. Takie stwierdzenie winno dziwić. I dobrze. Niemniej z racji wiązania każdej ludzkiej
aktywności z tym, co „jest” wyklucza jej ewentualną definicyjną nieodpowiedniość.