1

Zajęcia 3

• Warunkowanie klasyczne - podstawowy

paradygmat badawczy:

• bodźce i reakcje bezwarunkowe oraz warunkowe
• nabywanie
• wygaszanie
• samoistne odnawianie się odruchu
• generalizacja
• różnicowanie
• adaptacyjne znaczenie reakcji warunkowej
• warunkowa reakcja emocjonalna
• warunkowanie drugiego rzędu
• hamowanie warunkowe

Warunkowanie klasyczne - tradycyjna

definicja

• Proces, w którego przebiegu

bodziec

warunkowy

, początkowo obojętny dla

organizmu, w trakcie długotrwałego
podawania go wraz z

bodźcem

bezwarunkowym

, który wywoływał wrodzony

odruch bezwarunkowy

, nabiera zdolności do

wywoływania takiej samej reakcji, czyli

odruchu warunkowego

Ale:

• nie jest konieczne długotrwałe podawanie obu

bodźców razem

• nawet jeśli podawane są razem, to wcale nie

musi prowadzid to do warunkowania

• reakcja warunkowa (odruch warunkowy) nie

musi byd taka sama, jak wywoływana przez
bodziec bezwarunkowy (przynajmniej, jak jej
główna, obserwowana postad)

2

Przykłady odruchów bezwarunkowych

Modele doświadczalne w warunkowaniu klasycznym

Autoshaping/autokształtowanie

3

Podstawowe procesy

• Nabywanie odruchu (Pawłow: stycznośd w

czasie)

• Wygaszanie odruchu
• Samoistne odnowienie odruchu
• Generalizacja bodźca
• Różnicowanie bodźca

Schemat warunkowania

klasycznego

Nabywanie, wygaszanie i spontaniczne

odnowienie odruchu

4

Generalizacja i różnicowanie

Warunkowanie drugiego

(wyższego) rzędu

Wskaźniki siły odruchu

warunkowego

• Amplituda (siła reakcji)

– Mililitry wytworzonej śliny
– Wzrost tętna, ciśnienia krwi

• Latencja reakcji

– Czas od CS do wystąpienia CR

• Częstośd występowania odruchu

– Prawdopodobieostwo wystąpienia CR po CS

• Odpornośd na wygaszanie

– Liczba prób niezbędnych do wygaszenia odruchu

5

Czynniki wpływające na przebieg

warunkowania klasycznego

• Niektóre

bodźce warunkowe

działają lepiej od

innych (jednoznacznośd, wyrazistośd bodźca)

• Pewne

bodźce bezwarunkowe

prowadzą do

szybszego nabywania odruchu warunkowego
niż inne bodźce (szok elektryczny wywołujący
zmianę tętna jest skuteczniejszy od
dmuchnięcia wywołującego mruganie)

Czynniki wpływające na przebieg

warunkowania klasycznego

• Ważne jest,

pomiędzy jakimi bodźcami

(warunkowym

i bezwarunkowym) wytwarzamy powiązanie (tzw.
biologiczna gotowośd)

– np. łatwiej nauczyd gołębia reakcji dziobania w

zapaloną lampkę przed podaniem pokarmu, niż
np. dziobania w głośnik wysyłający szum

– szczur łatwiej nauczy się, że jakiś smak zwiastuje

truciznę, niż szok elektryczny

• Relacje czasowe

pomiędzy bodźcami warunkowymi i

bezwarunkowymi

Relacje czasowe

między bodźcami

warunkowymi i

bezwarunkowymi

Warunkowanie równoczesne

CS

US

Warunkowanie z opóźnieniem

CS

US

Warunkowanie na śladzie

CS

US

Warunkowanie z odroczeniem

CS

US

Warunkowanie na czas

US

US

US

Warunkowanie wsteczne

US

CS

6

= CS

Biologiczne znaczenie

warunkowania klasycznego

• adaptacyjna funkcja reakcji warunkowej

– pozwolid organizmowi na przygotowanie się do

przyjęcia bodźca bezwarunkowego

• poprzez: upodobnienie reakcji warunkowej do

bezwarunkowej (wydzielanie śliny na dźwięk dzwonka,
który zapowiada pojawienie się pokarmu, ułatwia
trawienie)

– lub:

Biologiczne znaczenie

warunkowania klasycznego

• wytworzenie reakcji warunkowej będącej

przeciwieostwem głównej, obserwowanej
części reakcji bezwarunkowej

– morfina jest bodźcem bezwarunkowym dla

wystąpienia reakcji bezwarunkowej polegającej na
podwyższeniu progu czucia bólu - reakcją
warunkową na bodziec warunkowy w postaci
zastrzyku jest obniżenie progu czucia bólu (Siegel,
1972)

7

Reakcje kompensacyjne

• Reakcje bezwarunkowe mają złożony

charakter

– wiele składowych (np. efekt fizjologiczny, efekt

subiektywny emocjonalny)

– występowanie w kilku faz o różnym kształcie

• Jest to zjawisko analogiczne do teorii

procesów przeciwstawnych dotyczącej reakcji
emocjonalnych

Teoria procesów przeciwstawnych

(Solomon i Corbit, 1974)

• Bodziec (np.

spowiedź)
wywołuje
reakcję lęku,
napięcia

• Gdy przestaje

działad pojawia
się ulga, emocja
pozytywna

CR jako reakcja kompensacyjna

• Warunkowaniu może

podlegad reakcja
kompensacyjna

• Wraz z postępami

warunkowania reakcja
warunkowa
(kompensacyjna) staje
się coraz silniejsza i
pojawia coraz wcześniej

• Efekt działania US w

postaci UR jest coraz
słabszy

• Gdy brak US pojawia się

tylko CR w postaci
reakcji kompensacyjnej

8

Warunkowa reakcja na insulinę

(Siegel, 1972)

• Insulina obniża poziom cukru we krwi

Szczury otrzymują w fazie warunkowania

zastrzyki z insuliny

W fazie testu zastrzyk z soli fizjologicznej

WZROST

poziomu cukru we krwi

Uwarunkowana
tolerancja na
heroinę u
szczurów

• Efekt wzrastającej

tolerancji

i koniecznośd

zwiększania dawek w
celu uzyskania
oczekiwanego rezultatu
wynika, między innymi,
z warunkowania
klasycznego

Hamowanie warunkowe

• hamowanie wewnętrzne

– aktywne tłumienie jakiejś reakcji warunkowej
– może byd stwierdzone tylko w sytuacji gdy

dysponujemy już wytworzoną reakcją warunkową

– wprowadzenie bodźca hamującego powoduje

zahamowanie reakcji warunkowej

– wykrywanie hamowania wymaga interakcji

pobudzenia i hamowania

– wytwarza się je na przykład na drodze

warunkowania wstecznego, ale też w przebiegu
procesu wygaszania

9

Hamowanie warunkowe

• hamowanie zewnętrzne

– zaprzestanie wykonywania reakcji warunkowej na

skutek działania nowego bodźca (prawdopodobnie
ze względu na rywalizację dwóch reakcji:
warunkowej i orientacyjnej)

• hamowanie utajone

(latentne)

– podawanie bodźca bez związku z bodźcem

bezwarunkowym utrudnia ewentualny, dalszy
proces warunkowania