WYDnWtllCTWO „MVŚLI MJJ;PODLtQŁEJ

RnDRZEJ PUEMOJEW5KI.

Dwa drzewa biblijne

D rze w o W iad o m o ści Z łe g o i D o b re g o

i D rzew a W ie c zn e g o Ż y w o ta .

Z

10

w I «run kami I

3

planszami kodowane ml.

wnftsznwn. isos.

Niezrównany nas/, bajkopis i satyryk

biskup Krasicki tak przedstawi) źródłowość
naszych wiadomości o Grzechu Pierworod­
nym: „Jakoż się to wydało w przewodni;}
niedzielę, gadał ksiądz o Adamie, i o Abra­
hamie, i o wężu, i o Liwie, i o jabłku, i o
drzewie... Po kazaniu do karczmy rzecz
się wytoczyła. Pan Wójt, co to ma rozum
i nauki siła, a wiecie, co ksiądz prawił'/
rzekł całej gromadzie,'

Wzorem owej gromady

j

wójta przy­

pomnijmy sobie, co właściwie o tern wiemy,

wciąż w rozmowach prawiąc o jabłku Ada-

:ł

rnowem, o Wężu,

o

Ewie ulegającej poku­

som i o wygnaniu z Raju pierwszych ludzi,
co

Sianowi

razem historję o grzechu pier-

worodym, z którego do dziś przy chrzcie
obmywać się musimy.

Oto Róg postawił w pośrodku Raju

drzewo i spożywać z niego owocu praro-
dzicom naszym zabronił. Wszelako Witz
podmówił Ewę, uszczknęła owoc zakazany,

jad i a i Adamowi podała, który takie jadł.
Tedy Bóg rozgniewany wygnał ich z Raju

a przed jego bramą postawił Cheruba z mie­

czem płomienistym w ręce.

Ponieważ opowiadano nam to w ce­

lach moralnych, przeto siara no się zwrócić
uwagę naszą tylko na to, co owym celom
odpowiadało*

W (ym kształcie opowieść

powyższa wysuwa na plan pierwszy niepo­
słuszeństwo ludzkie. Gdy jednak sięgnie­
my do Biblji, ukazuje nam się tyle innych
szczegółów, że właściwie sprawa nieposłu­
szeństwa schodzi niemal na plan drugi. Na­

tomiast na plan pierwszy wysuwa się sprawa,

o którą poszło.

Sprawa ta nie dotyczy jedynie stosun­

ku ludzi do Boga. Wmięszały się w nią
bowiem daleko większe potęgi. Wmięszał
się Przeciwnik Boga, mający zbrojne za­
stępy, z któremi walną bitwę staczać musiał
Archanioł Michał, dowodzący zastępami
Aniołów.

Mamy w pamięci zazwyczaj tylko jedno

rajskie drzewo a mianowicie Drzewo Wia­
domości Złego i Dobrego, Wszelako Biblja
mówi jeszcze i o innem drzewie. Jest to
Drzewo Żywota.

u ,

A także w tym ustępie Bnja mówi

nietylko o Bogu, ale* i o Bogach.

Gdy ludzie zjedli z Drzewa Wiedzy,

bo tak mamy prawo je nazwać. Bóg Jahwe
przeląkł się i rzeki: niechaj ludzie zjedzą

jeszcze z Drzewa Nieśmiertelności a będą

jako jeden z nas.

Tedy wypędził ich z Raju., postawi!

i

uzbrojonego Cheruba przy Drzewie Nie­
śmiertelności, które również mamy prawo
tak zwać, co uczynił w tym Celu, aby ludzie
do owocu tego drzewa przynajmniej już

dobrać się nie mogli a tylko cząstkę wła­
ściwości hoskieb posiedli.

A wreszcie ukarał węża-ku sideł a w len

sposób* i± odtąd kazał rnu pełzać na hrzti-
cbu.

Gdy wiele szczegółów wprost nas

w tej opowieści dziwi, jednego już wcale
zrozumieć nic możemy: oto Lepo niepropor­
cjonalnie wielkiego gniewu Boga Jaliwy i
również nieproporcjonalnie srogich kar w sto­

sunku do wzlędnie drobnego przewinienia.

A ponieważ przywykliśmy stare do­

kumenty ludzkości szanować, przeto słusz­
nie całkiem przypuszczamy, iź po za tą opo­
wieścią kryje się jakiś poważniejszy dramat
i nasuwa się tylko pytanie, jaki mianowicie?

Odnośne ustępy Biblji brzmią:

<>

„I wywiódł Bóg Jahwe z ziemi wszel­

kie drzewo piękne ku widzeniu i ku jedze­

niu smaczne: także D r z e w o Ż y w o t a
w pośrodku Raju i D r z e w o W i a d o m o-
ś c i Z ł e g o i D o b r e g o * (Gen. 11,9).

„Wziął tedy Bóg Jahwe człowieka i po­

sadził go w Raju, aby sprawował i strzegł
go,

[ rozkazał mu, mówiąc: z każdego

drzewa rajskiego jedz, ale z DRZEWA WIA­
DOMOŚCI DOBREGO I ZŁEGO nie jedz;

bo którego dnia będziesz jadł z niego, śmier­

cią umrzesz“ (Gen. II, 15- 17) .

Rzecz znamienna, iż Bóg Jahwe nie

wspomniał w tym zakazie o DRZEWIE ŻY­
WOTA.

Gdy jednak Adam i Ewa wykroczyli

przeciw

powyższemu zakazowi. Bóg Jahwe

rzekł do siebie:

„Oto człowiek sta! się JAKO JEDEN

Z NAS, wiedzący dobro i zło. A teraz
może sięgnie ręką swoją i weźmie także

z DRZEWA ŻYWOTA, aby ŻYŁ NA WIE­

KI* (Gen. III, 22),

„Zatem wygna! człowieka. I usadowi!

na wschód od ogrodu Eden Cherubów,
i płomienny miecz, wirujmy, dla strzeżenia

drogi do DRZEWA ŻYWOTA ' (Gen. III, 24).

Ale w tej opowieści występuje jeszcze

jeden czynnik a mianowicie Wąż, który lu­

dzi pod mawia przeciwko porządkowi, usta­
nowionemu przez Boga Jaliwę:

„Czemu wam Jahwe przykazał, żebyś­

cie nie jedli z każdego drzewa rajskiego?"
(Gen. iii, I).

„Bo wie Jahwe, tż któregokolwiek dnia

jeść będziecie z niego, otworzą się oczy

wasze i będziecie JAKO BOGOWIE, wie­

dzący dobro i zło (Gen. iii, 5).

I fu uderza, że Wąż również mówi

tylko o DRZEWIE WIEDZY a zupełnie
milczy o DRZEWIE NIEŚMIERTELNOŚCI.

Zdumiewa to tern bardziej, iż Biblja silnie

podkreśla jego „chyirośt'1 (Gen. Ul, 1).

$

A także uderza nas to, \i nie mówi

„będziecie Bogami“, lecz „będziecie jako

Bogowie“, czyli że chodzi tylko o zdobycie

pewnej części właściwości boskich.

Bóg Jahwe taką karę wymierza Wę­

żowi:

„Na piersiach twoich czołgać się bę­

dziesz“ (Gen. III, 14),

Herman Gunkel w swym znakomitym

komentarzu do Księgi Rodzaju (Getynga

1!K)2) ustęp powyższy laką (str. 17) zaopa­

trzył uwagą: „Wynikałoby stąd, zc wąż
dawniej chodził; lecz nad tem autor wcale

nie pomyślał.

Mit zastanawia się nad

wężem w jego kształcie obecnym i widzi
w tym kształcie klątwę bożą; dalej w ro­
zumowaniu nie idzie,“

Mimo całego uznania, jakie mamy dla

pracowitego badacza, nie możemy zgodzić

się z jego poglądem. Tu nie chodzi tylko
o jakąś jedną niekonsekwencję. Jest ich
tyle, iż nasuwa się nam wątpliwość, czy

9

przypadkiem tekst odnośnych ustępów Bi-

l>!ji nie jest jedynie dalekicm echem bardziej
pełnej pieśni.

Zastanawia nas cały szereg rzeczy:

wyłażenie „Bóg Jahwe“ w przeciwsta­
wieństwie do wyrażenia „Bogowie“, na­
stępnie wyrażenie „jako jeden Z tras*,
dalej jak gdyby przeoczenie w zakazie je­

dzenia owocu z DRZEWA ŻYWOTA a wre­
szcie traktowanie Węża przez lioga Jahwę

jak istoty planowo działającej, bynajmniej

nie jak zwykłego zwierzęcia, lecz kogoś,
który wyrósł może swego czasu nad ludzi,
przeto bardziej od ludzi obecnie poniżonym
byi musi.

Wiedząc już skądinąd, że Darwinow­

ska teorja ewolucji stosuje sic ni etyl ko do

tworów Przyrody, ale także do podań r mi­

tów, wiedząc leż, jak po całym globie ziem­

skim wędrowały i przekształcały się poda­
nia, up. o Mojżeszu f Astralny tli en, V, The il,
Mose, Lipsk 1907), wiedząc wreszcie, jak

10

np. legendy o „walkach 2 smokami* 2 plemion
semickich przerzucały się na aryjskie {Ernst
Steckę: Dracbenkaempfe, Lipsk li>t.)7)„ że tu
tylko wspomnimy walkę z smokiem Archa­
nioła Michała, św. Jerzego a wreszcie na­
szego Krakusa — przypuścić mamy pełne
prawo, że tekst biblijny w tern miejscu sta­
nowi fragment jakiegoś czegoś, co nam na
razie jest nieznane, ale gdyby było znane,
prawdopodobnie usunęłoby

przynajmniej

zbyt rażące niekonsekwencje.

Stawiamy sobie tedy pytanie, czy tekst

Bibiji może (u znajdować się w stanie
ułomnym.

Wiadomo dziś każdemu, kto bada

liiblję w sposrib naukowy, że ten wielce

starożytny pomnik piśmiennictwa hebraj­

skiego doszedł nas w kształcie porwanym

i poszarpanym przez wieki i dzieje. Są io
właściwie w jedną księgę zebrane szczotki
starożytnego piśmiennictwa żydowskiego,
szczątki całej literatury, historycznej, praw­
nej, pieśniarskiej i l. p. Ale ta szcząlko-
wość stosuje się nietytko do działów ca­
łych; w stanic szczątkowym znajduje się
wjeie ustępów poszczególnych.

Mozolne

badania, prowadzone skrzęinic od półtora
stulecia, wykazały dowodnie, ż f jedne i tc
same rzeczy są w iii bij i odpowiedziane po

dwa razy (np, stworzenie świata, człowieka,

powieść o potopie i t. p.), gdy inne nato­
miast są jak gdyby w połowie urwane. Prze­

konano się, że w tekst wstawiano pojedyncze
słowa, czasem całe zdania a niekiedy całe

ustępy. Tak tedy na pierwotnem podłożu
kładły sic kolejno warstwy późniejsze, wy­
kazujące inne wyobrażenia, inny pogląd na

rzeczy, innym duchem przewiane słownictwo.

Uczeni niemieccy siarali się takie miejsca
poodznaczać większemi luh niniejsze mi li-

12

________ __________ ____

naarii ■*,JT 'iw aian-n* =p rip$ sr$p p ja ^ '
na] * ir c'' ^

[*r^r ~

ib

-|

k

:

v

[

ł

;

jjq

: 3'E riCS5 R

j s p

D'7n ^ ^(tpS

■TTii T =pa< fftTr* rpi:H? p i* ni- S p «•
rłt 33C' Pfl-J f'“ 6 ~ s;? -,™ : ClStp ppaiK1? "
mrn (njo am 13£tn cjp-ię'«

jp jr ś j '»

f'p; ■3B'r

i&ręp pHT rp p recf -

ik

■>

T^ęTi "¡TiTDpi :n s

rw snE“ wn 11

* p T 3T T 1^

n j - ; ‘ - b n - ^ ' S p n ń

m i - ’•TJ--1

U R W

DTiStc H « npń : r^ e «

e ś ^ . c - ’ ■’N rrfr ]jp

i«

**“7 pTj 3’Ł nri? ppoi : ^~xft S ;* p “ py V*g ;’
‘■an :ii*op rr«

męsd

-prą cup p y*ę S£td i*

3 1 $ 7 ? » ^

a3?v M ='?-**>

Wił.

i

. Warstwy redakcyjne Księgi Rodzaju

(It. 9 16).

terami; natomiast pomysłowi uczeni angiel­

scy poradzili sobie jeszcze topie), gdyż
wszelkie rozpoznane wstawki t dopiski po-
odznaczali specjalnemi barwami. Oto dla
przykładu stronnica tekstu Księgi Rodzaju

i|J, 9— ]?), o którą właśnie chodzi, gdyż

lam mowa o DRZEWIE WIEDZY i o DRZE­

WIE NIEŚMIERTELNOŚCI (Wiz. 1). Wi­

dzimy na niej ¿łady trzech warstw redak­

cyjnych.

Pomiędzy sprawę o zakazany

owoc (li. y a El, 16} wstawiono opis rzek

■■.Raju (I!, 10— 1D> a prócz tego wszędzie po

wyrazie , j oliwę" dopisano wyraz .B ó g ".
A oto inna stronnica Księgi Rodzaju (III,

IG- -27 do IV. 1), gdzie Hóg Jahwe zasta­

nawia się nad tern (III, 22), aby Człowieka
nie dopuścić do DRZEWA NIEŚMIERTEL­
NOŚCI (Wiz, 2), ! na tej stronnicy widne

są ślady i rzęch warstw redakcyjnych, wsia-

. wionę są ustępy, zdania i poszczególne

słowa.

Dla dosadniejszego unaocznienia

[ sprawy podajemy jeszcze podobiznę innej

stronnicy [Wiz. 3), która wprawdzie z na­
szym tematem nie stoi w związku (Gen. XIV,
21—XV, ii; z historii o Abrahamie), wsze­
lako wykazuje jeszcze większą lataninę tek­

stu i całkiem nowe uwarstwienia redakcyj­
ne. Opieramy się na wydaniu Cylkowa
a kolory przenieśliśmy z wydania C. J.
BalTa. Rzecz prosta, źe warstwy rozpoznać
można należycie tylko w oryginale hebraj­
skim, gdyż przekłady pokryły wszystkie

szwy tekstu po kosie ni obcej ni o wy.

Te dane stanowią dla nas dowód do­

stateczny, iż Bi bij a mogła nam była liistorję
o DWÓCH DRZEWACH i o WĘŻU prze­
kazać w stanie fragmentarycznym, niepełnym,

przeinaczonym. Powinniśmy tedy rozejrzeć

sięT czy śród innych pomników piśmienni­

ctwa Starożytnego Wschodu nie znajdzie­
my tekstów uzupełniających lub wyjaśnia­
jących.

Zwracamy się rzecz prosta do takich,

które z tekstami hebrajskiemi są pokrewne

_/Kl r'DM-Q

íÍ3 't< R ąn7 -M5K

c

i s j ) ( ij c ^ c n r r ç * t ' '*

Vfl'W i T '

k

-S

w

c

'

jç

--S

p

asrçjp

\ fc ïy

tj^;'î rs3t‘ ■_ -sit a-]»1?? t :

nvt¡lł

>;t<r ft1?

y r t ï ~rw pyr-je " ;

km

frii?n

*c* S; rtj*?«nr ï-'-f7 - ’¡•vasa re-tn

üsd

s

•■

h

?’" -

v itm

r*c?f *S ¡TB*.1? *rn-n ptpt ¡ y"n 111

'TW rr-h* * z y

tî? s? 6 "

''zur

“

ch

n y ra "•

■Z'VF

-çy ^ iy rrpiK i_çîf—5 rqsS njae '5

Cft ~ rr

k

’.

h

■; -r,n yir» z’¿‘ z~»r tnyi ■"•

Püry irrx'r. D*K*j' avi?«

açp

r r ?

ítt

’S

s

«

c

: cra 1^ ?ij

r¡£i!? u.ttc

thk

; ,

t

*

otw

' [r. c lS s ,-iln; ■ -çin **

c r r p;ç cj^ripSi

ht

npc^-jE. -iry; yii ; 4

ï

i ü j j j » p y * 3 p r v iS # r f l r î r r S ç n ¡c ^ y S

t h

S r n : »

’ P W 3

tn x rrr*

t w

^ G t f ç n ¿ iÿ |Ç

«

nrâinw a-rr.

bt

£ rtt1 ra-pri-N ¡-y-;:1? n-?o

u

: tyrp-fjj, tp^ns -,çrS

-©Kpn pp-rs

t

*?

fiî

vipi tpętK s r r r * pp =“«“ 1

Wiz. 2.

Warstwy redakcyjne Księfii Rodzaju

(Ul, [f l— IV . i) .

chem i tematem. Są to pomniki piśmien-

:twa as syryjskiego i babilońskiego, wtic-

tku znacznie starsze, niż Pi bij a. a przy-

jmniej zmieś nie st&rsze, niż obecnie znany

m tekst Biblji.

Pomniki ie opowiadają nam równfci

stworzeniu świata, ludzi, niebios, ba, tta-

tł bogdwl Opowiadają o Potopie a wrc-
cic o walkach bogów z Wężami,,.

Jesteśmy tedy na dobrej drodze. Ale..,

Leli pomniki piśmiennictwa hebrajskiego
iszły nas w stanic nader ułomnym, jak to
^bazuje dowodnie istna pstro kaci zna ¡to­

rów,

to również pomniki piśmiennictwa

bil emski ego, utrwalane przeważnie w pa­

tie j, kruchej glinie, doszły nas w stanic
tzcze bardziej opłakanym, gdyż tablice są
utuczone i tekstu poprostu, w wielu miej-

ach brak. Olo przykład. Podajemy po-

ibiznę tablicy, opisującej pismem kii no-
cm podanie o „ Po to pin1*,, które to poda*
e, że tu nawiasowo zaznaczymy, stanów ¡-

— 15

ło niezawodnie pierwowzór, ¡ia klóryui
oparła się wersja

hebrajska (Win, 4), a!bo-

Wiz. -I. Q3iniana tablica z babilońskim

p o d a n ie m o F o to p ię ,

wiem tekst ten jest od biblijnego bezwa­
runkowo starszy a oba niezmiernie do sie­
bie podobne.

■tp -T ~p I 1? n 'a t n j

___

,’ !rr,jî rr-rn r« ¡? 'S-jp opzt«-1’# a*ic -^a “«H" "
^¡t

-

t

*ri¿Tn ma ^

ô

-S

k

oprr« "CK" n

-ix* «qgtp p

8*rta*CH : pin S'ptp M3p

f t e *"

;c ';x T ÿ Ti'rvr ■:«

iqkïi

tí1?',

nw

12V I

'z'x

r ç a t o pptn D '-^;n p x - p ą p v ~ ’, - - "

c

■

ep^n in¡

5

' sr, »rabí b a r« -ay,

t

#

-ib

r-rnsz c-zn-^tt ñrrpy» t r i r^tn z -z — . mrpf '

M

21

“ îp rr

”7

pp

epzïf nTjpSi* Hÿrt

■?:«? *V-:[ncT-nçi" :H

t

V

ih

' erp«’ ■’Sjtp ¡“iwp*

;tjin

psrpT wrt ’¿va |?ce-;r

t

?

s

fnff''

t'pti ^

'P'S-p parti, p i npr: «S 'V p

z

4

-

b

pp K ćs"3 ns tprj’’

ń

Ś

pćn

7 iHj* wpi'-iyt ryrn *

■íain ry-.rn ’bu n¿«í : ^ch« ¡tn ipjoa wi‘ J

pfecb feTi-a» rásia? Pee' r t ’zpr? ¿ -e rn

rá p íP l T F Í 15«™ ': tjpnr rvn; -3 iV-as;. en* "

Tita ^

phth

7p¡* ntr ';« r j * pari ïnjs-pt tbj

-ip»1 i t f f l i t pup nS-T™ tf? rr> ÏH jjÿ*

W¡z. 3. Warstwy redakcyjne Księgi Rodraiu

tXLVr 21-KV, B).

Gdy Żydzi wszelkie padania przekazy-

wali potomności tylko w słowie p¡sanem,

Assyryjczycy i Babitończycy czynili to jeszcze
za pomocą „rytego obrazu", którego Żydom

niewoliło było robić. Dzięki temti inatcrjal
uzupełniający lub wyjaśniający R i biję sta­
nowią nietylko pomniki piśmiennictwa as sy­
ryjskiego i babilońskiego, aie takie pomni­
ki ich sztuki plastycznej.

G. Sm i tli. czyniąc poszukiwania na

ziemiach dawnej Rabilonji. odkrył gliniany
cylinder z wizerunkiem GRZECHU PIER­
WORODNEGO, Wizerunek ten znamy już
z pracy Pry Jery ku Dcliłscha „Bibilon i Bi-
bija * ■(sir. 43). Tu podajemy go w lepszej
odbitce (Wiz. 5).

Oto w pośrodku stoi

DRZEWO WiEDZY

z

dwoma zwieszają­

cymi się owocami. Po prawej siedzi Adam,
Człowiek, Mężczyzna; poznajemy go po ro­
gach wolich na głowic, symbotu sity i bo-

skości, lub boskiej siły. Ewat Niewiasta,
nie zosiała Ozdobiona tym symbolem.

17

2

Rogi le mają takie swoją historię.

Z rogami na głowie przedstawiano między
innymi takie Boga Rammana, boga

b u r

?.y.

niepogody, grzmotów i błyskawic.

Tak

W i i , ES. D rz e w o W ia d o m o jc i Z le g u i D o b re g o .

potem przedstawiano również Mojżesza na
Synaju, aczkolwiek Żydzi, którzy starali się

wszystko uduchowitić, rogi wole u swego
Prawodawcy zamienili na rogi świetlne.
W ten sarn sposób prawdopodobnie „ka-
miennych“ bogów (Elohim) zamienili na
Boga-Ducha (Jahwe), gdyż Jltw “ znaczy
po slaro-egipsku „duch“ i wyobrażano go

ifi

sobie w egipskim „rytym obrazie" wkształ-
cie „ptaka", albowiem „lhwu znaczy nie-
tylko „ducii“,. alt także .ptak“. Ta „skrzy­
d l a t e " dijctia ujawnia się także w pomni­
kach greckich.

Wracając jednak do DRZEWA WIE­

DZY postrzegamy, że po za Niewiastą (Ewa,
Hawwa, Isss) wije się Wąż, A więc i fu
widnieje on jako doradca, mówiący ludziom,

aby, nie dbając o strachy, sięgali śmiało po
owoc wiadomości.

Wszelako płodna Babilon ja nic po­

przestała na „rytym obrazie" jednego tylko
drzewa. Przekazała nam także wizerunek
DRZEWA ŻYWOTA WIECZNEGO (Wiz,
łi). Skarb (en odkrył Layard. Pochodzi

on z Nimrud. Oto w pośrodku drzewo
pjnjowe. Oto z lewej i z prawej stoją dwa
bogi. Obrywają szyszki pitijowe i składają
do specjalnych koszyczków.

Inny wizerunek DRZEWA NIEŚMIER­

TELNOŚCI Layard odnalazł śród ruin sta­

li)

rofcytnej

Niniwy, Wygląda on nieco Inaczej,'

Nad świętem drzewem unosi się w powie*

Wiz

Drzewu Żywota Wiecznego,

Irzo symbol boskośd słonecznej; istnieje
też mniemanie, że z obu stron stoją nie
bogowie, lecz modlący się kapłani (Wiz. 7).

Prorok Jeremiasz, będąc w Babilonji,

widział lo i w liście pisanym do Baructia
i

niezmternem rozgoryczeniem opisał (Pro-

20

I

rociwo Baruchowe, VI), Obraz „widziany

-V

głowic“ nie obrażał gor ale „widziany

na kamieniu“ bardzo go gniewał. Szydzi

<Wiz.

Drzewo Żywota Wiecznego.

z bogów „drewnianych, srebrnych i złotych9

¿VI, 53J, „język onych polerowany od rze­

m ie ś ln ik a “

(VI, 7), każdy z nich ma „berło

21

jako człowiek. Trzyma też miecz w ręce

i siekierę'1 (VI, 13). A zatem »duchowo“
można było wszystko to sohie „wyobrażać",
gdyż Bóg Jahwe „przechadzał się z wiatrem
dnia“, „stawiał Cheruba i mieczem" u bramy
Raju, nie należało tylko „wyobrażać“ tego

„cieleśnie".

Wszelako cywilizacja babilońska nie

poprzestała na „rytych obrazach" onych
dwóch świętych drzew, ale przekazała nam

jeszcze inne szczegóły owej historp i to

w dość licznych egzemplarzach. Dała nam

mianowicie »ryty obraz" Cherubów (Kcru-

bówj, czy to w kształcie byków skrzydla­
tych o ludzkiej głowie, czy też w posta­

ciach, podobnych do naszych Aniołów. Oto
Cheruby pierwszego rodzaju z pałacu Sar-

gona w Nin iwie [Wiz, 8). 0 t arak turystycz­

ne m ich zadaniem ze względu na Ickst Bi-
bljt jest „stróżowanie“ u „wejścia". Pary­
skie muzeum „Luwr“ posiada pyszne egze-

piatze takich Cherubów. A oto Cherub dru-

22

giego rodzaju, już całkiem o kształtach lu­

dzkich, względnie „anielskich* (Wiz.

Także przekazany nam został „ryty obraz“

Wiz- 3. Cherub o kształcie byka.

owego szczególnego „miecza ognistego, wi­
rującego“. Jest to „boży piorun" [Wiz. 101,

który potem nieco w innej formie ukazuje
się w mit»logji greckiej.

Posiadamy tedy dość obfity materjał

do rozejrzenia się w da nem zagadnieniu.

22

Wszystkie te szczegóły, stanowiące całość
biblijnej opowieści, występują także w mi-
tologji babilońskiej.

Wiz, 9. Cherub

Wiz. 10. Mlecz

O kszlatcie Anioła.

płomienisty (piorun).

Co więcej. Gdy Biblja mówi tylko

o DRZEWIE ŻYWOTA, w źródłach babi­
lońskich znajdujemy cały szereg innych tego
rodzaju symbolów.

Spotykamy się tam

24

z ROŚLINĄ ŻYWOTA a także z ŹRÓDŁEM

ŻYWOTA. W eposie babilońskim „Gilga-
mesz" a mianowicie w pieśni jedenastej

jeden z bogów wyrywa człowiekowi z ręki

zdobyty już li O ŚLINĘ ŻYWO 1 A WIECZ­
NEGO. W tymże zaś eposie bogini Dztsr

(Aslarte) odradza się dzięki temu, iż wy­
lewają na nia wodę z ŹRÓDŁA ŻYWOTA.
Jest tam mowa o tern kilka razy. Oto jeden

i

ustępów: „idź, Namiar, zburz pałac sadu,

powywracaj kolumny marmurowe, wywołaj

Ducha Ziemi, osadź go na złotym tronie,
wylej na Isztarę WODĘ ŻYWOTA a wy­
puść ją. I poszedł Namiar, zburzył pałac

sądu i t. d., wylał na lsz.tarę WODĘ ŻY­

WOTA i wypuścił ją “,

Te odmiany dowodzą, że podanie

o DRZEWIE NIEŚMIERTELNOŚCI kształ­
towało się zwolna, przybierało różne formy,
aż wreszcie w pewnej, już ustalonej formie
pojawiło się w literaturze hebrajskiej i utwo­
rzyło nasz znany zabytek biblijny.

Wszystko to jednak stanowi dopiero

w&ięp. Z kolei musimy

się

bliżej rozpatrzeć

w dramade, jaki p r z e ś w i e c a przez bi­

blijną opowieść o GRZECHU PIERWO­

RODNYM.

Dramal ten ma za osnowę WALKI

ROGÓW i wyniesienie się ROGA JEDNE­
GO ponad innych.

Cywilizacja babilońską przekazała nam

pomnik literacki nadzwyczajnej wartości,
zwany „Chaldejską Księgą Rodzaju*. Tablica,
na której znajdujemy opis stworzenia świata,

rozpoczyna się od słów następujących: „Gdy

w górzerie niebo niebyło jeszcze nazwane a

w dole ziemia nazwy swej jeszcze nie miała,.,"
Podobnem zdaniem rozpoczyna się DRUGI
opis w Ribiji stworzenia świata: „W dzień,
którego uczynił Róg Jahwe niebo i ziemię,

wszelką różdżkę polną, niż weszła na zie­
mi* (II, 4 - 5),

Wedle zaś PIERWSZEGO opisu bi­

blijnego stworzenia ¿wiata Bóg czyni go
z „TehonTu“,

czyli „wodnej o I cliła ni“.

Przedzieli) „Tehom" (wodną otchłań) przez
pół, uczyni! twarde sklepienie niebieskie
(rokija) i zebrał „wody nad firmamentem"
w osobne miejsce a „wody pod firmamen­
tem“ także w osobne miejsce,

W babilońskim micie o stworzeniu

świata występuje nie „Tehom* totchań
wodna), ale „Tiamał" ismok, zwierz wodny,
ryba potworna), czyli to, co się znajduje
w wodzie. Pod względem językoznawczym

„Tellom* i „Tiamal" są sobie pokrewne,

gdyż mają jeden i ien sam pierwiastek.

Sprawa tak się przedstawia.

Między bogami babilońskimi wybuchły

spory. Dzielą się na dwa obozy, twórców
i stworzonych. Mają stoczyć ze sobą wal

kę przez pośredników, W imieniu twór­
ców występuje Tiamat, w imieniu stworzo­
nych Marduk.

O ile zdoła poskromić Tiarnat, będzie

z

niego „Bel", czyli „Pan“ nad innymi bo

gami,

Opis walki jest wstrząsający. „Marduk

wziął sieć, aby zc wszystkich stron ująć

Tiamat. Sieć lę zawiesił od strony Czte­

rech Wiatrów, aby nic z niej (Tiamat) ujść

nie mogło. Zawiesił sieć od Południa, Pół­
nocy. Wschodni Zachodu, oną sieć, dar ojca
jego Ann. Stworzył też zły wicher, wicher bu­

rzy. nawałnicy, wiatr poczwórny, posiódmy,
skręcający, nieprzeparty wicher. Wypuścił
stworzone przez siebie wichry, wszystkie
siedm, aby we wnętrzu spłoszyły Tiamat,"
Tak gotuje się do boju. Następnie bierze
różne bronie a także ROŚLINĘ ZAKLĘCIA.

„Rozciął Tiamat jak rybę na dwie połowy,

jedną połowę ustawił dla zakrycia nieba

a przed ortem tamę uczynił i stróżów usta-

38

wił, aby jej wód nic wypuszczali. Niebo

ustanowił i Dolny Świat.41 (Windeier: Keil-

nsehr. Textbuch, Lipsk 1903, str. 102 121 }.

W iz II

Hóg M nr Juk walczy z Tinmat,

Starożytność przekazała nam „ryty

obraz'4 tej walki olbrzymiej. Znamy go już
z Delitscha „Babilonu i Riblji“ (Wiz. 11).
Na tym „rytym obrazie41 Tiamat ma ksziatt
beznożnego Węża, beznożnego smoka, Wsze

lako na innych „rytych obrazach“ ów smok,

czy ów wąż, ma inne kształty. Oto dwa

wizerunki; na pierwszym Tinmat ma postać

zbliżoną do Iwa (Wiz. 12), na drugim do

29

smoka (Wiz. I3y A więc na lycli wize­
runkach Ti a mai posiada nogi.

Wąż-kusiciel w ustępie Biblji, przedsta-

wtającym GRZECH RlERWORODNT (Gen.

Wiz 12. [ług Mardufc walczy

t

,

Tiama(,

III, 15etc.), zwie się „naćkasz“. Ale on jako
smok, potwór, ryba wielka, posiada

w lii-

blji szereg innych jeszcze nazw, więc „li-
wiatan“ (Psalm 74

,

13;

89,

1

1 }F „raliab*

(Hiob 9, 13), „tannin“ (lz, 51, 9).

Wis. lii, Big Marduk walczy z Tiamat.

Nie są to „imiona własne*, ale okre­

ślenia „gatunku“, „rodzaju“, jak „smok“,

„potwór“ etc,

W licznych echach, które odegrzmia-

)y w późniejszych pomnikach piśmien­

nictwa i legendach, wszędzie występuje ów
przeciwnik Boga Marduka jako istota ob­
darzona nogami.

3t

„I stała si^ wielka bitwa na niebie:

Michał i Aniołowie walczyli zc smokiem
i smok walczył i aniołowie jego“ (Apoka­
lipsa XII, 7). „I zrzucon jest on smok wiel­
ki, wąż starodawny, którego zowią djabłcm
i szatanem, który zwodzi wszystek świat“
(ApokaL XII, ŻB.

Wiemy, że wedle Brhlji owe zastępy

„smoka“ i on sam składały się z „aniołów
upadłych“. Teraz poczynamy rozumieć, że

„upadłym" zwie się ten, który „przegrał“.

Aniołów w ogóle zwie Biblja rozmaicie:

„Synowie Boży'1 (Bene lia cloliim), co od­

powiada babilońskim „bogom stworzonym“,

dalej zwie ich „duchy* (ruchoth), co zarazem

oznacza „wiatry*.

! ra Irąci babilonizmem.

Legenda biegła dalej przez indy. Znana

jest powszechnie walka św. Jerzego ze

smokiem,

walka niemieckiego bohatera

mitycznego Zygfryda ze smokiem, walka
naszego Kraka ze smokiem. Póżtiiej do
tych legend przyplątała się jakaś uciśnio*

na przez smoka królewna, Z smokami wal­
czą: incira, Apolion, Bellerofon, Herkules,
Kadmos, Tlior. „Żali nie ty przeciąłeś przez
pół rahaba, nie tyżeś przebódł smoka", woła
o Bogu Jahwie Izajasz (51, 9). Na całym
obszerzc świata „wąż'1 i „smok" znaczą
jedno i to samo, hinduskie „Ahi", greckie

„echis", łacińskie „anguis“ (Siecke: Dra-

chenkaempfe, str. 13).

Zbierzmy teraz to wszystko w jedno.

Otóż podanie biblijne o GRZECHU PIER­

WORODNYM jest niejako echem wielkiej

walki bogów'. Ślady wielobóstwa („jako

jeden z nas“) pochodzą z Babitonji. Bóg
Jahwe jest tu na miejscu Boga Marduka,

wąż rajski ną

miejscu Tiamal (smoka).

Biblja nie wspomina, że Wąż ten, czyli Smok

(Tiamati miał nogi; natomiast wspomina
o tem, że je—stracił, Teraz widzimy, że ob­
jaśnienie Ounkla jest niepotrzebne. Ogrom

walk i, stoczonej przez Boga Marduka z bó­
stwem Tiamat—a chodziło o to, że Bóg Mar-

3.3

3

dukwrazie zwycięstwa zostanie Belom(lła -
nctn)— wyjaśnia nam jak gdyby przesadny
gniew Boga Jahwy w Biblji, Raz jeszcze bo­
wiem ona żmija, onaTiamat, usiłuje mu psuć
szyki i ustanowiony porządek, gdy już jest tym.
który mówi „nie będziesz miai innych bogów
przedemną". A „sprawa“1 szła o rzeczy wiel­
kiej wagi: o WSZECHWIEDZĘ i o NIF.

Ś

m i e r t e l n o ś ć

, wąż (Tiamaochce więc

ludzi przemienić w bogów i z nowemi
szeregami ruszyć na Jahwę (Mardukaź.

WSZECHWIEDZY Róg Jahwe upilnować

jako swej wyłącznej właściwości nic mógł;

tern bardziej starał się upilnować

NIE­

ŚMIERTELNOŚĆ. Dlatego z jednej stro­

ny stawia na straży „piorun wirujący“

a z drugiej strony Smokowi odejmuje nogi,
aby mu rueli do owego drzewa utrudnić.

Późniejsza teologja hebrajska, która

traciła pierwotny wątek sprawy} lub dla
celów swoich umyślnie go przekształcała,
przeinaczając tekst, robiąc różne wstawki

i dopiski, usunęła DRAMAT ISTOTNY, t. j_
WALKĘ BOGÓW na plan drugi. Usunęła
lei na plan drugi DRZEWO ŻYWOTA
WIECZNEGO a pozostawiła na planie pier­
wszym tylko DRZEWO WIADOMOŚCI ZŁE­
GO I DOBREGO. Tym

s p o s o b e m

gdzieś

w głębi niewyraźnej znalazł się UPADEK

BOGA (Tiamal) a na plan pierwszy wy­
stąpił UPADEK CZŁOWIEKA,

Upadek

jego zaś polega właściwie na tern, iż usłu­

chał boga, który „przegrał“, a nie boga,

który .wygrał“.

Tak przez owe DWA DRZEWA BI­

BLIJNE Księgi Rodzaju

p r z e ś w i e c a

dramat pierwotny, motyw powszechny wszy­
stkich mitolog)!, czyli; przed ukształtowa­
niem się obecnego świata W a l k a S i ł
(bogu w 1.