Najczęstsze pytania egzaminacyjne Prawo Rzymskie

Prawo spadkowe:

1. Interpretacja testamentu
2. Nabycie spadku
3. szacunek dla woli zmarłego,
4. semel heres semper heres
5. Fideikomisy
6. Ustanowienie dziedzica
7. zachowanie i przejęcie przysporzenia majątkowego
8. Podmioty przyjmujące dyspozycje testamentowe

Prawo Rzeczowe:

1. Przeniesienie własności w prawie justyniańskim i tradycji romanistycznej
2. Formy władania nad rzeczą
3. Sprzedaż rzeczy objętej prawem własności osoby trzeciej
4. nabycie posiadania
5. zasiedzenie
6. emfiteuza
7. zasady ustanawiania i wykonywania służebności
8. Ochrona własności bonitarnej

Prawo Zobowiązań:

1. Kształtowanie się szczególnego zobowiązania o pośrednictwo handlowe,
2. umowne odstąpienie od zobowiązania
3. nominalizm deliktowy, a poszerzenie odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych,
4. skutki prawne zawarcia kontraktu spółki
5. Problem ekwiwalentności świadczeń w zobowiązaniach wzajemnych
6. umorzenie inne niż świadczenie
7. wielość podmiotów w stosunku obligacyjnym
8. kontrakty służące do korzystania z cudzego kapitału lub cudzych dóbr,
9. przesłanki prawidłowego spełnienia świadczenia
10. stabilność najemcy lub dzierżawcy w kontrakcie najmu Locatio Conductio
11. cechy prawidłowego wykonania zobowiązania
12. Typy kontraktów dla korzystania z usług
13. Lex Aquilia

Prawo Spadkowe:

1. Interpretacja testamentu:

Rozróżnienie między verba i volutas. Testament zawsze jest traktowany jako czynnośd wymagająca
jakiejś formy. We wczesnym okresie była rygorystyczna i odwoływała się do wymogów formalnych
właściwych antycznemu Rzymowi. Do I w. p.n.e. ocena skutków prawnych testamentu oparta była
na słowach użytych przez spadkodawcę – była to formalna i rygorystyczna forma oceny skutków
prawnych testamentów.

Causa Curiana – spadkodawca sporządzał testament. Sporządzając go działał w przekonaniu, że
jego żona spodziewa się dziecka. Spadkobiercą w testamencie w testamencie był nasciturus. Nie
wiedział, czy to dziecko urodzi się żywe, więc dokonał tzw. substytucji pupilarnej: jeżeli umrze
przed osiągnięciem dojrzałości, to majątek spadkowy ma trafid do dalszego spadkobiercy, którym
był Kuriusz. Po sporządzeniu testamentu spadkodawca umiera. Okazało się, że żona spadkodawcy
nie spodziewała się dziecka, powstaje więc pytanie, kto jest spadkobiercą.

Spór rozegrał się między dwoma stronami:

o Osoby powołujące się na fakt, że w chwili śmierci spadkodawcy nie istniała osoba dziedzica – a
przecież dla ważności testamentu konieczne jest istnienie dziedzica. W takim wypadku spadek
przysługuje spadkobiercą ustawowym.



Rozwiązanie płynące z dosłownej interpretacji testamentu.

o Kuriusz – powoływał się na fakt, że przysługiwał mu spadek na mocy zapisu o substytucji
pupilarnej.



Spadkodawca nie wiedział, że dziecko się nie urodzi, sporządził testament pod wpływem błędu,

a z jego zapisów wynika, że spadkodawca nie chciał, by majątek trafił do dziedziców
beztestamentowych. Rozwiązanie wynikające z woli spadkodawcy.

Do I w. p.n.e. nie byłoby wątpliwości, że należy brad pod uwagę dosłowny zapis testamentowy. W
Causa Curiana wygrał Kuriusz, otwierając nowy etap prawa spadkowego, gdzie bierze się pod
uwagę rzeczywistą wolę spadkodawcy. Rzeczywistej woli spadkodawcy trzeba szukad właściwie
niemal zawsze.

Argumenty powiązane:

o Mniej powiedziane, niż pomyślane – testament może rodzić także takie skutki, które nie są
określone w jego tekście – założenie, że zapis jest niepełny.
o Falsa causa non nocet – błędne uzasadnienie nie szkodzi – błędne określenie intencji
uzasadnienia nie powoduje nieważności testamentu.
o Falsa demonstratio non nocet – błędne określenie przedmiotu dyspozycji nie szkodzi – złe
oznaczenie przedmiotu spadku nie powoduje nieważności testamentu.

Jak daleko możemy rekonstruować wolę spadkodawcy, jeżeli nie wynika to jasno z testamentu – jak
daleko można wyjść poza tekst testamentu, określając jego prawne skutki.
Wykładnia uzupełniająca testamentu – w praktyce niemieckiej była kontynuacją doświadczeo
prawa rzymskiego – można wnioskowad o woli testatora na podstawie okoliczności. W prawie
polskim sąd w zasadzie musi oprzed się na treści testamentu, jedynie mogąc nadad mu sensowne
brzmienie. Jest to więc dylemat, w jakim stopniu dążymy do uszanowania woli zmarłego.
W przypadku, gdy nie jesteśmy w stanie zrekonstruowad rzeczywistej woli zmarłego.
Np. spadkodawca zapisał swojej żonie ryby. Spadkodawca był kupcem rybnym i miał ich dużo.
Pytanie, czy przedmiotem dyspozycji testamentowej są wszystkie ryby, które miał w magazynie,
czy tylko te, które miał na własny użytek.
o Możemy uznad, że dyspozycja testamentowa jest nieokreślona, a przez to nieważna.

o Możemy też wybrad takie rozwiązanie, które nie unieważni testamentu.

Wykładnia favor testamenti – należy wybrad rozwiązanie, które utrzyma testament w mocy.
Można to zrobid stosując metodę pro non scripta. W przypadku, gdy testator zaprosił sześciu
świadków i siódmą osobę, która ma spisad wolę – chod potrzeba siedmioro świadków.
Rygorystycznie się trzymając można by podważyd ten testament, ale stosując favor testamenti –
można utrzymad go w woli.
Favor heredis – zasada przychylności dla dziedzica. W razie wątpliwości co do interpretacji,
wybieramy rozwiązanie korzystniejsze dla dziedzica.
o Np. w przypadku, gdy testator zapisuje, że spadkobierca A ma dostad 1/3, a spadkobierca B – ma
dostad 2/3. Opródz tego – legatariusz – ma otrzymad tyle, ile spadkobierca. Stąd pytanie – tyle, ile
który spadkobierca? Wg favor heredis wybiera się rozwiązanie najkorzystniejsze dla dziedzica – a
więc 1/3.
Favor libertatis – zasada przychylności dla wyzwoleoca. Stosuje się w przypadku wątpliwości
dotyczącej wyzwolenia.
o Np. gdy spadkodawca ustanawiał dziedzicem niewolnika, nie dokonując zapisu o wyzwoleniu go.
Favor usoris – reguła, wg której jeśli legata riuszką była żona spadkodawcy, to traktowano ją
lepiej, niż innego legatariusza.

W prawie niemieckim jest wiele szczegółowych dyrektyw, dotyczących usuwania wątpliwości co
do rozumienia testamentu. W prawie polskim istnieje jeden przepis, który stanowi, że powinniśmy
w drodze wykładu zapewnid prawną skutecznośd testamentu (a więc wg zasady favor testamenti).

2. Nabycie spadku

Nabycie spadku z mocy prawa: Wszyscy dziedzice konieczni z mocy prawa nabywają spadek po
osobie, spod której potestas albo dominium wyszły. beneficium abstinendi. Niewolnik wyzwolony i
ustanowiony dziedzicem mógł ubiegać się o separatio. Przesłanką udzielenia jej przez pretora było,
aby wyzwoleniec nie dokonał aktów, które w przypadku heredes voluntarii uznano by za przyjęcie
spadku w sposób dorozumiany (immixtio). Dzięki separatio egzekucję prowadzono tylko z
odziedziczonego majątku. Osobno zaś traktuje się dobra, jakie nabył po śmierci patrona. Infamia
jednak na wyzwoleńca spaść musiała, bo egzekucję prowadzono na jego majątku. Nabycie spadku:
nabycie z mocy prawa (dziedzice konieczni – sui heredes) → ← Nabycie w skutek oświadczenia
dziedzica.

3. Szacunek dla woli zmarłego

- jeśli powiedział coś w testamencie, to starajmy się zrobić wszystko, żeby tak się stało
-istota:
„W sprawach publicznych nic nie jest bardziej godne czci niż ustawa, w sprawach prywatnych
najbardziej prawomocny jest testament” Marek Aureliusz I w. p. n. e
„Posłużę się przykładem: nikt nie unieważnia i nie zmienia prawnie sporządzonego testamentu,
choć jest on tylko dzielem człowieka” św Paweł I w. n. e.
„testamenty tak interpretujemy, aby najlepiej odpowiadało to woli testatora”

Causa Curiana - przykład
Rok 93 p. n. e.



Spadkodawca sporządził testament, w którym wskazał jako dziedzica testamentowego
dziecko, które miało się urodzić



Jednocześnie zabezpieczając się wprowadził postanowienie, że gdyby dziecko nie mogło
dziedziczyć, to drugim spadkobiercą miał być Kuriusz

-Okazało się, że dziecko w ogóle nie było poczęte czyli spadkobiorca nie istnieje.
-Wg prawa spadkobiorcą może być tylko ten, który istnieje. Teoretycznie testament jest nieważny.
-Zgłosił się Kuriusz, rozpoczyna się proces między nic a spadkobiorcami ustawowymi.

-Rodzina mówi o logice, Kuriusz o woli zmarłego.
-Rozstrzygnięcie: przyznano prymat woli zmarłego nad dosłownym brzmieniem
-Od tego czasu akcentowano, że wola zmarłego ma prymat nad ustawa
-Konflikt między verba a voluntas. Prymat dla voluntas

4. Semel heres semper heres

Kto raz został dziedzicem, pozostanie nim na zawsze.

-zakaz odbierania tego, co nabyto już moris causa
Wyjątki:



niegodność dziedziczenia – dziedzic zachował się niegodnie względem zmarłego, ale
spadkodawca zmarł nie mając możliwości zmiany testamentu. Zadaniem porządku
prawnego zdefiniowanie czym jest niegodne zachowanie. Niegodnym również ten, kto
naruszął godność bądź dobre imię zmarłego.
Wprowadzenie skargi actio popularis – może ją złożyć każdy, kto umie ją wykazać.



dziedziczenie przeciwtestamentowe – jeśli testament został obalony, bo narusza dobra
najbliższych, to następuje dziedziczenie ustawowe



fideikomis uniwersalny – spadkodawca zwracał się nieformalnie ( z prośbą ) do
spadkobiorcy, żeby przekazał cały majątek innej osobie. Ktoś jest dziedzicem, ale musi
oddać majątek zgodnie z prośbą.

5. Fideikomisy

-Fideikomis może, ale nie musi być w treści testamentu.
-Nazwa pochodzi od „fideicommitto” – powierzam uczciwości.
- Spadkodawca zwracał się z prośbą, której zabezpieczeniem była tylko ufność w uczciwość
spadkobiorcy.
Z czasem można było domagać się rozstrzygnięcia tego fideikomisu



fideikomisy uniwersalne – prośba spadkodawcy o przekazanie wskazanej osobie całego
majątku spadkowego



fideikomisy syngularne – prośba o przekazanie konkretnej rzeczy albo konkretnej kwoty
pieniężnej (jak legaty, ale legaty muszą być w testamencie)



fideikomisy wolności – przyznanie niewolnikowi wolności

6. Ustanowienie dziedzica

Kto może być spadkodawcą i spadkobiercą?

Dziedziczenie beztestamentowe:

o Spadkodawca – każdy, kto ma zdolnośd majątkową
o Spadkobierca – podmiot, który istnieje w chwili śmierci spadkodawcy.



Dziedziczyd może także niewolnik, jeżeli ustanowienie niewolnika spadkobiercą połączone jest

z wyzwoleniem

Dziedziczenie testamentowe

o Spadkodawca – odpowiedź łączono ze zdolnością do sporządzenia testamentu: ten kto ma
zdolnośd majątkową, a nadto ma zdolnośd do samodzielnego dokonywania uprawnieo.



Pozbawiony tej zdolności były następujące grupy:

Niepoczytalni
Marnotrawcy
Kobiety

o Spadkobierca – testamenti actio passiva – zdolnośd do dziedziczenia w oparciu o testament: tylko
ten, kto istniał w chwili śmierci spadkodawcy. Otwarcie spadku - moment śmierci spadkodawcy.

Na ile precyzyjnie należy określid spadkobiercę:



Czy wystarczająco precyzyjne jest określenie „spadkobiercą jest ten, kto pierwszy przyjedzie

wiosną na kawę” – uznaje się, że jest to zbyt nieprecyzyjne.



Czy można ustanowid spadkobiercę zbiorowego?



Czy można ustanowid spadkobiercą „biednego”?

W prawie przedklasycznym i klasycznym zdolnośd do przysporzenia testamentowego podmioty
prawa publicznego. Natomiast do V w. p.n.e. konsekwentnie odmawiano zdolnośd do dziedziczenia
municipium i koloniom, oraz osobom prawnym prawa prywatnego – collegia. Niezdolnośd tę
łagodzono w postaci zapisu powierniczego uniwersalnego.
Pomysł na ustanowienie spadkobiercą Chrystusa – wczesne chrześcijaostwo uznawało, że skoro
majątek jest niepotrzebny, to również dziedziczenie jest zbędne. Pojawia się idea sporządzania
testamentu tak, że częśd majątku takiego jak dla dziecka, otrzymuje także Chrystus – osobie
biskupa. W ten sposób tworzyła się materialna podstawa Kościoła.
W prawie niemieckim uznaje się, że jeżeli ktoś dokonał zapisów na biednych, to majątek otrzymuje
Kościół, to którego ewentualnie należy.

o Ograniczenia capacitas



pojawiło się w lex curia testament aria (przełom III i II w. p.n.e.) – zmierzała wykluczenia

możliwości nabywana zapisów testamentowych od określonej wartości przez osoby obce
testatorowi.



Lex Voconia – (169 p.n.e.) – osoby najzamożniejsze nie mogą ustanowid jako swojego

spadkobiercę kobiety. Lex Voconia szybko straciła znaczenie praktyczne.



Ustawy małżeoskie Augusta – przy ich pomocy August chciał wymusid pozostawanie w

małżeostwie przez osoby w określonym wieku i to, żeby posiadały dzieci – nie mogły one zostad
spadkobiercami. Jeżeli osoby w określonym wieku pozostawały w małżeostwie, ale nie miały dzieci
małżeoskich, to mogły objąd jedynie połowę tego, co przyznano im w testamencie.



Caduc Caduca – majątek, który przypada uprawnionym spadkobiercom testamentowym

(przyjmowano, że są spadkobiercy testamentowi nieuprawnieni). Jeśli osoba pozbawiona capacitas
nie miała spadkobierców wśród bliskich, to majątek trafiał do fiskusa (a więc paostwo).

o Idignitas – niegodność do dziedziczenia (nie jest to wydziedziczenie) – odnosi się do osób, które
mają testamenti actio passiva, mają capacitas, ale objęcie przez nich jakiegoś składnika
majątkowego budzi sprzeciw z punktu widzenia oceny moralnej. Nie do zaakceptowania było np.
dziedziczenie testamentowe ojca przez syna, który go zabił. Za niegodnego do dziedziczenia
uznawano:



Nastawanie na życie lub zdrowie spadkodawcy



Ciężkie naruszenie dóbr osobistych spadkodawcy



Zamachy na swobodę testowania i testament

Zmusił lub oszukał spadkodawcę
Zniszczył lub ukrył testament
Sfałszował testament

7. zachowanie i przejęcie przysporzenia majątkowego

1.formalne oświadczenie zwane cretio „skoro Publiusz Maevius mnie w testamencie swoim
ustanowił dziedzicem, spadek ten obejmuję i oświadczam”2.w sposób dorozumiany, zachowując się
jak dziedzic – pro herede gestio: dochodzenie wierzytelności lub spłata długu spadkowego; zbycie
dobra lub wyzwolenie niewolnika spadkodawcy; administracja majątkiem dla zapewnienia uprawy
pól, zaopatrzenia dla niewolników i zwierząt; nawet używanie lub zbywanie dóbr, co do których
powołany ma mylne przekonanie, że należą do spadku

8.

Podmioty przyjmujące dyspozycje testamentowe

Beztestamentowe
-spadkodawca (defunctus)
-spadkobiorca (heres – spadkobiorca wg ius civile, bonorum possessor – spadkobiorca wskazany
przez prawo urzędnicze)
Krąg spadkobiorców wg prawa cywilnego i prawa urzędniczego się nie pokrywa. Wg prawa
urzędniczego był bliższy ówczesnemu pojęciu rodziny i ówczesnemu pojęciu sprawiedliwości.
Jedynym wymaganiem wobec spadkobiorcy jest to, że musi istnieć w chwili śmierci spadkodawcy

Testamentowe
-testamenti factio activa – spadkodawcą testamentowym mógł być tylko ten, który miał zdolność do
sporządzenia testamentu; zdolność ma ten, kto jest dojrzały i poczytalny
-testamenti factio passiva – spadkobiorcą testementowym musiała być osoba, która miała do tego
zdolność; Tylko ten, kto istnieje w chwili śmierci; podmiot, który jest dostatecznie, jednoznacznie
określony (np. biedni – niesprecyzowana grupa). Doprecyzowanie do niewolników (cudzemu –
własność pana, własnemu – przyznanie mu wolności). Doprecyzowanie do zwierząt – nie mogą
-capacitas – spadkobiorcą może być ten, kto ma możliwośc zatrzymania tego, co przyznano mu w
testamencie. Wprowadzenie tej konstrukcji pokazuje jak prawo spadkowe może być instrumentem
do realizacji celów politycznych
-indigitas – niegodność dziedziczenia

Prawo Rzeczowe

1. Przeniesienie własności w prawie justyniańskim i tradycji romanistycznej
2. Formy władania nad rzeczą

I. posiadanie– charakterystyczne dla najbardziej prymitywnych form
II. posiadanie i własność – utrata realnego władztwa nie oznacza utraty uprawnienia;
silniejsza ochrona mienia
III. posiadanie, własność i iura in re aliena – wycinkowe uprawnienia do konkretnego
obiektu

I. władztwo – manus; nie było samodzielnego określenia własności. Manus dotyczy obiektów

majątkowych i osób

II. lepsze uprawnienie do rzeczy – legis actio sacramento in rem; uznanie, że własność to

lepsze uprawnienie do rzeczy; jeśli jakaś osoba miała określoną rzecz i zostało jej to
odebrane to w przypadku sporu ma lepsze uprawnienia do rzeczy

III. proprietas – plena in re potestas – rei vindicatio – (od późnej republiki) skarga, za pomocą

której właściciel może odebrać przedmiot swojego władztwa od każdego, kto bez
uzasadnienia prawnego tą rzeczą włada

ZAPAMIĘTAĆ: posiadanie i władztwo to nie to samo

W prawie rzymskim istotą jest to, że można odebrać przedmiot swojej własności od każdego kto
tym włada bez uzasadnienia prawnego

3. Sprzedaż rzeczy objętej prawem własności osoby trzeciej

4. Nabycie posiadania

1. corpore et animo:

a. pierwotnie,
b. przeniesienie

2. 2. solo animo, zwane od czasów Bolonii:

a. traditio brevi manu,
b. constitutum possessorium.

Nabycie pierwotne

 prawo nie jest przelewane z osoby na osobę w drodze sukcesji, lecz powstaje samodzielnie u

nabywcy

 sposoby nabycia wywodzą się z naturalis ratio (przyrodzony rozsądek), leżącego u podstaw

ius gentium (prawa ludów)

 zasada nemo plus iuris nie ograniczała przypadków nabycia pierwotnego
 sposoby nabycia:

o occupatio (zawłaszczenie)

 dotyczyło rzeczy bezpańskich (res nullius) nawet, jeśli były zdobyte na

cudzym gruncie



dzikie zwierzęta



ptaki



ryby



rzecz porzucona przez właściciela z zamiarem wyzbycia się własności

o jeśli nabywający nie wiedział, kto był właścicielem, musiał

rzecz zasiedzieć

o błędne uznanie rzeczy za porzuconą nie wystarczyło do

zasiedzenia

o znalezienie skarbu

 od czasów Hadriana skarb przypadał po połowie znalazcy i właścicielowi

gruntu

 kompromis między opiniami:



Prokulian przyznających własność właścicielowi gruntu, na którym
znajdował się skarb (zasada akcesji)



Sabinian przyznających własność znalazcy (zasada okupacji)

o nabycie owoców przez separację

 owoce, które stawały się odrębnymi rzeczami przez odłączenie ich od rzeczy

macierzystej przypadały właścicielowi, a przed nim:



emifiteuta



posiadacz w dobrej wierze ze słusznej przyczyny



nabywali owoce już w momencie odłączenia od rzeczy, nieważne, w
jaki sposób



posiadacz cywilny w dobrej wierze nabywał własność na wszystkie
owoce, dopóki właściciel nie odebrał mu gruntu (bonae fidei
possessor fructus suos facit)

o Instytucje justyniańskie uzasadniają tę faworyzację

wynagrodzeniem za troskę o grunt macierzysty

o nabycie owoców przez percepcję

 dla użytkownika i zwykłego dzierżawcy rzeczy
 nabywali owoce dopiero z chwilą objęcia ich w posiadanie zwanego

pobraniem (perceptio)

 jeśli więc rzeczy zebrał kto inny, przypadały one właścicielowi



użytkownik wydobywał je za pomocą skargi rei vindicatio
ususfructus



dzierżycielowi w tym celu przysługiwała kontraktowa actio conduct

 w razie śmierci użytkownika / dzierżyciela przed pobraniem, owoce

przypadały właścicielowi

o połączenie nieruchomości z nieruchomościami

 zgodnie z zasadą akcesji, własność przypisywano właścicielowi rzeczy

głównej

 nieruchomości uznawano z reguły za rzecz główną
 typowe połączenia nieruchomości spowodowane siłami przyrody

powodowały nabycie własności na zasadzie wyrównania ryzyka i krozyści:



alluvio (przymulisko)



avulsio (oderwisko)



alveus derelictus (opuszczone koryto rzeczne)



insula in flumine natia (wyspa na rzece)



insula in mari nata (wyspa na morzu)

 wyspa na morzu przypadała na zasadzie okupacji pierwszemu posiadaczowi
 właściciele gruntów nadrzecznych uzyskiwali w odpowiedniej proporcji w/w

nabytki

o superficies solo cedit (co trwale połączono z gruntem, przypada jego właścicielowi)

 zabudowa
 zasianie
 zasadzenie
 budynek zawsze dzieli los prawny gruntu



podlega wspólnym rozporządzeniom



windykacji



ochronie posesoryjnej

 w prawie klasycznym zasada nie dopuszczała żadnych wyjątków i taka

została przekazana w kompilacji

 prawo germańskie:



tradycyjnie dopuszczało odrębną własność:

o budynków (przyznając budynek budowniczemu)
o pozyskanych plonów (przyznając je zasiewcy)
o w XIIw. rozwinęła się osobna własność pięter a nawet

pomieszczeń

o recypowane prawo rzymskie ustaliło jednak zasadę

superficies solo cedit

 połączenie ruchomości z nieruchomościami



zafarbowanie, zapisanie, zamalowanie

o za rzecz główną uznawano podłoże, niezależnie od materiału

użytego do pokrycia

o później, dla obrazów: rzecz należy się twórcy (i tak jest w

kompilacji)



przyspawanie

o stworzenie rzeczy jednolitej
o przedmiot współwłasności



przylutowanie

o stworzenie rzeczy złożonej
o części składowe mogą podlegać skardze wydobywczej,

odrębnej windykacji od całości



zmieszanie płynów (confusio) lub substancji stałych

o powstanie proporcjonalnej współwłasności

Traditio brevi manu – wydanie krótką ręką: dotychczasowy posiadacz naturalny staje się
posiadaczem cywilnym (posiadacz zależny staje się posiadaczem samoistnym).
o Np. najemca kupuje wynajmowany dotąd obiekt.

Uznano, że w sytuacji, gdy dotychczasowy posiadacz naturalny ma zostad posiadaczem cywilnym
wystarczy sama umowa (solo animo).

Traditio constitutum (possessorum) – posiadacz cywilny ma stad się posiadaczem naturalnym
o np. w sytuacji, gdy właściciel chce sprzedad obiekt, którego jednak nadal potrzebuje: sprzedaje go
i jednocześnie bierze w najem.

5. Zasiedzenie

Zasiedzenie – jej początków można szukad już w prawie archaicznym (usus). Z tego wykształciło
się usucapio. Jest to nabycie własności w następstwie długotrwałego posiadania – przykład funkcji
transportowej posiadania. Posiadamy rzecz, która ma właściciela, który się nią nie interesuje –
możemy zostać jej właścicielem. Funkcje zasiedzenia:
o Gaius twierdzi, że funkcją zasiedzenia jest ograniczenie niepewności co do tego, kto jest
właścicielem.
o Zasiedzenie służy legitymizowaniu przypadków nabycia własności w oparciu o nieważną
czynność prawną.
Przesłanki brane pod uwagę w konstrukcji instytucji zasiedzenia już od czasów ius commume:
o Res habilis – przez zasiedzenie można nabyd własnośd tylko takiej rzeczy, która jest zdatna do
zasiedzenia. Wyłączone były:



takie rzeczy, które nie mogły wejśd do majątku prywatnego (akwedukty, drogi publiczne,

budynki publiczne). Tworzy to pewne gwarancje: dostępu do wody, nieodpłatnego oddychania10



rzeczy skradzione – res futiva. Ustawa XII Tablic zmierzała do zablokowania możliwości stania

się właścicielem wskutek kradzieży. Restrykcja ta szła jeszcze dalej:
Rzecz, którą właściciel utracił w następstwie kradzieży, nigdy nie może byd zasiedzona. Ochrona
właściciela ma pierwszeństwo w tym przypadku przed ochroną uczciwego nabywcy.
W ramach wyjątku pojawiła się możliwość zasiedzenia kradzionej rzeczy po bardzo długim okresie
czasu – 40 latach.
Ius commune powtarza, stanowisko prawników rzymskich – nie można zasiedzied rzeczy
kradzionej.
W ramach szkoły prawa natury dopuszcza się zasiedzenie rzeczy kradzionej – pojawia się to w
Code Civil. Jeśli nabywca był w dobrej wierze – po 3 latach rzecz można zasiedzied.
BGB bezwzględnie wyklucza możliwośd zasiedzenia rzeczy kradzionej.

6. Emfiteuza

Wiąże się z oddawaniem gruntu do korzystania rolniczego. Osoba A jest właścicielem grunt
rolniczy, a osoba B chce go uprawiad za zgodą A. Pojawiają się ryzyka:
Dzierżawca ponosi nakłady, a potem nic z tego nie ma
Dzierżawca zostaje wyrzucony z ziemi przed czasem

Czy dzierżawca może byd chroniony środkami posesoryjnymi? Nie może, ponieważ płaci czynsz, a
więc nie traktuje rzeczy jak swojej – nie jest posiadaczem. Wprowadzono więc ograniczone prawo
rzeczowe – emfiteuzę.
Emfiteuza dochodziła do skutku w następstwie zawarcia kontraktu emfiteutycznego, którego
stronami byłi z jednej strony właściciel (dominus) z drugiej strony emfiteuta. W kontrakcie musiał
się znaleźd się:
Przedmiot kontraktu
Czynsz – w rozwiniętej emfiteuzie wysokośd czynszu była określana raz na zawsze

Skutkiem zawarcia kontraktu, było, że tak długo, jak emfiteuta płaci czynsz i spełnia inne ustalone
powinności, to nie można rozwiązad tej umowy. Była ona nieograniczona w swej trwałości – do
tego stopnia, że była dziedzicznym uprawnieniem. Emfiteuta miał instrumenty prawne podobne do
właścicielskich – mógł sprzeciwid się zakłócaniu korzystania z gruntu. Emfiteuta mógł sprzedad
swoje prawo, jeżeli wcześniej poinformował właściciela.
Pozycja emfiteuty w porównaniu do właściciela różni się tylko tym, że musi on płacid czynsz –
ponieważ czynsz był ustalany raz na zawsze, to często miał symboliczną wartośd, stąd też emfiteuta
był często mylony z właścicielem. W prawie średniowiecznym uznawano więc, że emfiteuta jest
właścicielem podległym (dominium utile), a właściciel ma dominium directum.

8. Zasady ustanawiania i wykonywania służebności

Sposoby powstania służebności
Powstanie służebności było co do zasady było konsekwencją aktu prawnego – musiało opierad się
na ustępstwie tego, kogo prawa podlegały ograniczeniu.
Orzeczenie sądu
Przymusowe ustanowienie służebności – np. droga konieczna, dojście do domu

Musiały więc istnieć:
Grunt władnący – którego właściciel był uprawniony, służy jego korzyści
Grunt służebny – którego właściciel musiał znosić prawa właściciela

Zasady ogólne dotyczące wykonywania służebności
W przypadku wątpliwości staramy się wybrad rozwiązanie korzystniejsze dla właściciela.
Nie można ustanowid służebności na służebności
Służebnośd nie może polegad na działaniu
Nikt nie może mied służebności na własnej rzeczy
Służebności należy wykonywad oględnie

Ochrona służebności
Od strony właściciela – actio negatoria
Od strony uprawnionego – actio confessoria – służyła rozstrzyganiu granic uprawnienia.

8.

Ochrona własności bonitarnej

własność bonitarna chroniona była środkami ius honorarium (przede wszystkim actio
Publiciana)
1. actio Publiciana

1. skarga była oparta na samych faktach sprzedaży i wydania rzeczy, uzupełnionych

fikcją zasiedzenia (zakładano, że potrzebny czas upłynął)

2. skarga przysługiwała również posiadaczom w dobrej wierze, którzy nabyli rzecz od

nieuprawnionego, powołując się na fakt kupna i sukcesywnego wydania rzeczy
(traktowano ją, jako ochronę względną z uwagi na nemo plus iuris)

2. spór pretendentów

1. spór między różnymi nabywcami od nieuprawnionego
2. przy nabyciu rzeczy od tego samego niewłaściciela, chroniony będzie ten, który

nabył rzecz wcześniej

3. niewłaściciel który zbył rzecz, nie może dokonać następnej alienacji

3. równolegle do actio negatoria istniała skarga pretorska, chroniąca posiadacza w drodze

do zasiedzenia, który nie utracił władztwa nad rzeczą, przed roszczeniami do naruszenia
jego własności bonitarnej

Prawo Zobowiązań

1. Kształtowanie się szczególnego zobowiązania o pośrednictwo handlowe,

W praktyce rzymskiej występowała forma pośrednictwa handlowego polegająca na tym, że
sprzedawca przekazywał określoną rzecz pośrednikowi, aby ten oszacował jej wartość, a następnie
albo zapłacił ustaloną w ten sposób kwotę, albo zwrócił rzecz. Sens gospodarczy takiej sytuacji
tkwił w tym, że pośrednik zarabiał, gdy osoba trzecia kupiła rzecz za kwotę wyżsżą od
zaakceptowanego oszacowania. Gdy natomiast nie znalazł się nabywca pośrednik mógł zwrócić
rzecz sprzedawcy, nie ponosząc straty. Ulpian wyjaśnił, że wśród prawników powstała wątpliwość
czy taką czynność między sprzedawcą, a pośrednikiem traktować jako sprzedaż, czy też jako najem
usług (locatio conductio), albo zlecenie (mandatum). W celu usunięcia wątpliwości przyjęto, że jest
to samodzielne zobowiązanie ex contractu. Uznano, że powstaje ono już z chwilą osiągnięcia przez
sprzedawcę i pośrednika porozumienia co do kwoty i celu oszacowania.
Szczególność tego rozwiązania tkwiła w tym, że w odróżnieniu od typowego modelu poszerzania
ochrony prawnej na nowe postanie umów , nie łączyło ono postania zobowiązania z przekazaniem
oszacowanej rzeczy , a tylko osiągnięciem porozumienia przez sprzedawcę i pośrednika.
Formalnym wyrazem specyfiki tego zobowiązania ex concratu było wprowadzenie przez pretora
szczególnej skargi (actio de aestimato) na wypadek niewykonania lub nieprawidłowego wykonania
umowy. Specyfikę tego zobowiązania wyrażał także rozkład ryzyka za przypadkową utratę
przekazanej pośrednikowi oszacowanej rzeczy do chwili jej zbycia osobie trzeciej. Gdy
oszacowanie zaproponował sprzedawca , on ponosił ryzyko. W innych przypadkach to ryzyko
ciążyło na pośredniku.

2. umowne odstąpienie od zobowiązania

Zawieranie umów sprzedaży zawiera w sobie element gry polegający na tym, że sprzedawca

chce jak najkorzystniej zbyć określone dobro majątkowe, a kupujący pragnie nabyć towar, który
najpełniej odpowiada jego potrzebom i ma najniższą cenę. Praktyka rzymska pokazała, że przez
wprowadzenie do kontraktu szczególnych klauzul uprawniających do odstąpienia od umowy gra ta
może zostać wydłużona na ściśle określony czas po zawarciu kontraktu. Typowe klauzule
wprowadzane w interesie sprzedawcy pozwalały mu odstąpić od umowy, jeśli w określonym
terminie otrzymałby lepszą ofertę sprzedaży lub gdyby w ustalonym terminie kupujący nie zapłącił
całości ceny. W drugim przypadku część zapłaconej ceny przepadała na rzecz sprzedawcy.
Korzystne dla sprzedawcy było także dopuszczenie klauzuli pozwalającej na odkupienie sprzedanej
rzeczy w oznaczonym czasie.

W interesie kupującego dopuszczono tzw. sprzedaż na próbę, czyli prawo odstąpienia w ciągu
określonego czasu od otrzymania kupionej rzeczy. Tą klauzulę określono w ius commune mianem
pactum displicentiae. Przezwyciężenie w nauce recypowanego prawa rzymskiego antycznej zasady,

że zapłata ceny jest jedną z przesłanek przejścia własności rzeczy na kupującego, dało impuls do
wprowadzenia także klauzuli, że sprzedawca pozostanie właścicielem rzeczy sprzedanej do czasu
całkowitej zapłaty ceny. W praktyce daje to możliwość odzyskania rzeczy przez sprzedawcę.

3. nominalizm deliktowy, a poszerzenie odpowiedzialności z tytułu czynów
niedozwolonych,
W Rzymie podstawą do odpowiedzialności sprawcy było tylko popełnienie wyodrębnionego
w prawie czynu. Stąd też mówimy tu o nominalizmie deliktowym. Ustawa XII Tablic
wyróżniała w ten sposób:
* kradzież ( furtum)
* kazuistycznie określone przypadki zniszczenia cudzej rzeczy
* uszkodzenia ciała; nietykalności cielesnej
* dobrego imienia
Instytucje Justyniana wyróżniają: kradzież, zniewagę, uszkodzenie ciała, bezprawne
wyrządzenie szkody.
■ Juryści: Interpretacja jurystów doprowadziła do szerokiego ujęcia ochrony prawnej w
ramach deliktu kradzieży. Kradzież mogła polegać na podjętym w złym zamiarze i w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej zaborze cudzej rzeczy bądź tylko takim jej użyciu lub
posiadaniu. [ Paulus]
● Pretorzy: W ostatnim wieku republik prawo pretorskie wyróżnia pojęcie rabunku, – jako
kradzieży połączonej z zastosowaniem przemocy, przez co kara pieniężna dla sprawcy była
większa. Jednak największym wkładem w rozwój zakresu ochrony prawnej przed czynami
niedozwolonymi był delikt zniewagi ( iniuria). Labeon twierdził, że deliktem iniuria może
być każde świadome naruszenie słowem lub czynem dóbr osobistych innej osoby. To było
stanowiskiem klas. jurysprudencji.
Mogą wystąpić przypadki, gdy po stronie wierzyciela lub dłużnika będzie więcej niż 1
osoba, np. na skutek wystąpienia kilku spadkobierców w miejsce zmarłego dłużnika lub
wierzyciela. Albo w przypadku obietnicy zapłaty tego samego długu przez kilku
poręczycieli. Antyczne prawo rzymskie każdy taki przypadek rozważało odrębnie. W ich
ramach można wyodrębnić dwa zasadnicze modele regulacji.
1. Cechuje się dążeniem do zapobieżenia powstania wielości podmiotów w stosunku
obligacyjnym. Jego podstawę stanowiła reguła wprowadzona przez ustawę XII Tablic. W
odniesieniu do skutków dziedziczenia stanowiła ona, że wierzytelności dzielą się z mocy
prawa, czyli nomina ipso iure divisa. Prowadziła do tego, że zamiast jednego zobowiązania,
którego stroną był spadkodawca, powstawało tyle zobowiązań, ilu było spadkobierców..
Kwota zobowiązania ciążąca na spadkodawcy podlegała podziałowi między spadkobierców.
Odmiennie formułują to współ. kodyfikacje cywilne, gdzie wyraźnie wyłączono stosowanie
zas. nomina ipso iure divisa do wierzytelności spadkowych. ( BGB, CC, KC). Jej
kontynuację stanowi pojęcie zobowiązania podzielonego, ( CC, BGB, KC) to jest takiego,
które może być spełnione częściowo bez zasadniczej zmiany istoty i wartości. Daje ono
podstawę do podzielenia wierzytelności lub długu na tyle niezależnych części ilu jest
wierzycieli lub dłużników.
2. Polega na określeniu reguł porządkujących umorzenie zobowiązania, w którym jest kilku
dłużników lub wierzycieli. Ważną rolę w rzymskich rozważaniach nad prawnym ujęciem
takiego zobowiązania, odegrała sytuacja, gdy kilka osób, jako poręczycieli przyrzekło
jednemu wierzycielowi spełnić to samo świadczenie lub 1 dłużnik przyrzekł spełnienie tego
samego świadczenia kilku wierzycielom.
Powstają wtedy 2 zasadnicze pytania: 1. O skutki, jakie wywołuje działanie jednego ze
współdłużników lub współwierzycieli dla pozostałych- w prawie klasycznym i
poklasycznym- zasada, że wytoczenie skargi powoduje konsumpcję pozostałych skarg,
mających ten sam cel. W prawie justyniańskim była zasada, że spełnienie świadczenia
umarza obowiązki wszystkich współdłużników lub współwierzycieli. 2. Pytanie dot.
rozliczenia pomiędzy współdłużnikami lub współwierzycielami. Prawo klasyczne uznawało,

że jego podst. stanowi wiążący ich stosunek obligacyjny np. umowa zlecenia. III w. n.e.
przez analogię rozciągnięto możliwość takich rozliczeń na inne przypadki wielości
podmiotów. Na przykład sytuacje, gdy świadczenie było niepodzielne. Nowożytne prawo na
podstawie rzymskich tekstów prawnych zbudowało teoretyczne figury wielości podmiotów
w stosunku obligacyjnym. Poprzez wprowadzenie pojęć zobowiązań: * solidarnych-, jako
takie rozumiano zobowiązanie, gdy wielość wierzycieli/dłużników spowoduje wielość
zobowiązań. Każde z tych zobow. opiewa na całość świadczenia, ale spełnienie jednego
umarza pozostałe. * korealnych- jedno zobowiązanie w ramach, którego każdy z
wierzycieli/dłużników może działać sam, powodując skutki po stronie pozostałych. XIX
wieczna pandektystyka zarzucała obu tym zobow. zarzucała brak podstaw w źródłach
rzymskich prawnych.

4. skutki prawne zawarcia kontraktu spółki

Consortium:



wspólnota spadkobierców => spółka (ale ta była dostępna dla wszystkich a nie tylko dla
obywateli rzymskich)

Konstrukcja:



kontrakt ius gentium



związek dwóch lub więcej wspólników, którzy zobowiązywali się dążyć do osiągnięcia wspólnych
celów (z reguły majątkowych) przy użyciu połączonych środków (personalnych i rzeczowych)



porozumienie wspólników musiało określać środki do realizacji i cele



cele usiały być godziwe i dopuszczalne w przeciwnym razie spółka nie powstawała



kontrakt konsensualny, zobowiązujący dwustronnie zupełny, oparty na zasadach dobrej wiary



jeżeli było więcej wspólników, każdy z nich stawał się od razu dłużnikiem i wierzycielem
w stosunku do pozostałych



spółki różniły się zakresem celów i stopniem zaangażowania środków, ale struktura prawna była
jednakowa



spółka polegająca na połączeniu całych majątków wspólników (societas omnium bonorum) – od
consortium różniła się tym, że udziały wspólników były wyraźnie oznaczone, a także na zewnątrz
wspólnicy występowali we własnym imieniu – długotrwała i kompleksowa działalność
zarobkowa



inne spółki miały cele bardziej skonkretyzowane i zarazem ograniczone – np. handel
niewolnikami, handel zbożem – do takich spółek wspólnicy przystępowali zazwyczaj tylko
z częścią swego majątku



nie jest osobą prawną

Zawiązanie i rozwiązanie:

 zawiązywały się w obrębie niewielkich grup osób (zazwyczaj 2), na zasadzie osobistego zaufania

przez nieformalny konsens (ale musiał on być trwały)

 formalne przyczyny rozwiązania były natury osobistej: wycofanie się wspólnika, śmierć wspólnika,

capitis deminutio, bankructwo wspólnika

 przez odpadnięcie jednego ze wspólników następowało rozwiązanie spółki (za Justyniana można

się było z góry umówić, że po śmierci jednego ze wspólników spółka pomiędzy pozostałymi trwa
nadal)

Obowiązki i uprawnienia stron:



podstawowym obowiązkiem wspólnika było wniesienie umówionego wkładu (mogły być
różnorodne i nierówne)



sprawy spółki mógł prowadzić ktoś z zewnątrz na zasadzie zlecenia



podstawowym uprawnieniem był udział w zyskach (stratach) – w zasadzie równe – chyba
że inaczej w umowie



niedopuszczalna była tzw. lwia spółka (societas leonina) – jeden same zyski a drugi same straty

Ochrona procesowa:



dopóki spółka istniała osobna ochrona procesowa nie była potrzebna, bo do likwidacji doraźnych
sporów między wspólnikami wystarczało wzajemne zaufanie i droga pozasądowa



każdemu wspólnikowi przysługiwało powództwo przeciw pozostałym o dokonanie rozliczenia ze
spraw spółki – actio pro socio – miało ono drastyczny skutek bo jego zasądzenie pociągało za
sobą infamię, już samo wniesienie tego powództwa traktowano jako objaw woli rozwiązania
spółki



actio pro socio należało do iudicias bonae fidei, w sprzeczności z dobrą wiarą był podstęp
(dolus), ostatecznie Justynian ustalił odpowiedzialność na poziomie culpa in concreto –
wspólnicy powinni dokładać takiej staranności jak we własnych sprawach



przy societas omnium bonorum zasądzenie następowało z zachowaniem podstawowych środków
utrzymania



actio communi dividundo – tam gdzie chodziło o zniesienie wspólnego majątku –
zwykłe powództwo działowe i nie pociąga za sobą infamii a tylko bezkonfliktowe
rozejście się wspólników

5. Problem ekwiwalentności świadczeń w zobowiązaniach wzajemnych
Synallagma (gr.) - zobowiązania umowne, w których na każdej ze stron zobowiązania
spoczywały określone świadczenia. Okres klasyczny i przedklasyczny w prawie rzym, to
zasada całkowitej swobody stron w określaniu relacji świadczeń wzajemnych w kontraktach
emptio venditio i locatio conductio- "Naturalnie dozwolonym jest podchodzić się wzajemnie
i to, co jest warte więcej kupować taniej, a to, co jest warte mniej sprzedawać drożej.".
Granicą tej naturalnej swobody był: metus, albo dolus. Dopiero Dioklecjan w III w. n.e.
ograniczył liberalne stanowisko rzymskiej jurysprudencji poprzez ochronę przed
"nadmiernym uszczerbkiem". Rozwiązanie to odnosiło się do sprzedaży nieruchomości. W
przypadku, gdy ustalona cena była o połowę niższa od "prawdziwej", sprzedający mógł
odstąpić od umowy, jeśli kupujący nie wyrównał zaniżonej ceny. Dioklecjan ogłosił też
katalog cen maksymalnych, których przekroczenie było karane. Z ochroną przed
nadmiernym uszczerbkiem wiązała się iustum pretium-idea słusznej ceny, utrwalana w
okresie prawa poklasycznego. Glosatorzy rozszerzyli ją na inne niż grunt przedmioty
sprzedaży. W średniowieczu ukształtowała się instytucja laesio enormis inspirowana
ochroną przed "nadmiernym uszczerbkiem". Stwierdzono, że standardem oceny powinna
być cena rynkowa odpowiadająca "typowym cenom w czasie i miejscu zawarcia umowy".
Laesio enormis w tym znaczeniu przyjęło ABGB. Krytykowała ją niemiecka pandektystyka.
Jako podstawę kwestionowania ekwiwalentności świadczeń przyjęto tu kryteria
subiektywne np.: "istotną słabość woli". Common law nie ma laesio enormis. Także tam
kwestia ekwiwalentności świadczeń może być powiązana tylko z kwestią dominacji jeden
strony nad drugą. (duress, undue influence).

6. umorzenie inne niż świadczenie

a)

Zwolnienie z długu

- okres archaicznego prawa rzym. - samo prawidłowe spełnienie świadczenia

nie uwalniało dłużnika od zobowiązania. Konieczny był też formalny akt z udziałem wierzyciela
potwierdzającego otrzymanie świadczenia. (od III w. p.n.e. już nie). Formalne czynności
uwolnienia dłużnika od zobowiązania jednak pozostały. W rozwiniętym prawie rzymskim
wykorzystywano je do zwolnienia dłużnika ze zobowiązania, mimo że ten nie spełnił świadczenia
wg Gaiusa to tzw. "pozorne spełnienie świadczenia". Na przykład: w odniesieniu do zobowiązania
umownego przy użyciu słów (stipulatio), następowało to przez ustne potwierdzenie ze strony
wierzyciela, że otrzymał należne mu świadczenie tzw. acceptilatio. Wykształciły się też nieformalne
sposoby zwalniania dłużnika: 1. Contrarius consensuns- umowa przeciwna w stosunku do
wcześniejszego porozumienia, które stworzyło kontrakt konsensualny. W tym kontekście Ulpian
akcentował " naturalną możliwość" umownego rozwiązania węzła obligacyjnego.
b)

potrącenie (compensatio) –

oderwanie umorzenia zobowiązania od faktycznego spełnienia

świadczenia może być także uzasadnione dążeniem do uproszczenia obrotu prawnego: Burek wisi
100zł Reksiowi, a Reksio 30 zł Burkowi za kupno karmy Pedigree. Jeżeli umorzenie tych
zobowiązań miałoby nastąpić przez prawidłowe spełnienie świadczenia, to każdy oddałby sobie
kasę i finito. Jednak żeby to wszystko uprościć i żeby było, co streszczać na egzam powstało
potrącenie-, które w III w. n. e. zdefiniował Modestyn, jako" wzajemne potrącenie długów i
wierzytelności". Istota potrącenia: wierzytelność opiewająca na mniejszą kwotę 30- ulega
całkowitemu umorzeniu, zaś wierzytelność większa ulega odpowiedniemu pomniejszemu 100-
30=70. IW odniesieniu do zobowiązań, w których wierzycielowi przysługiwała skarga z klauzulą
dobrej wiary (ex fida bona), uznawano, że uwzględnienie wzajemnego potrącenia należy do
obowiązków sędziego. Poszczególne kroki do uznania przymusowości potrącenia:

1.Ochrona wierzytelności przysługujących bankierowi i nabywcy majątku z licytacji. Skargi im
przyznane wymagały uwzględnienia potrącenia.
2.Możliwość wnioskowania do pretora o odmowę przyznania skargi nieuwzględniającej potrącenia
i możliwość dopuszczenia zarzutu podstępu przeciw takiej skardze.
Justynian wprowadził zasadę, że potrącenie obejmuje z mocy prawa wszystkie skargi, z wyjątkiem
przysługującej oddającemu na przechowanie. Zasada ta dot. wierzytelności wymagalnych,
jednorodzajowych i niebudzących ważnych wątpliwości.
c)

Odnowienie (novatio) - częsty

sposób umorzenia zobowiązania bez spełnienia świadczenia.

Novatio polegało na tym, że w drodze wymiany pytania i odpowiedzi wierzyciel uwalniał dłużnika
od dotychczasowego zobowiązania, a zamiast niego powstawało nowe, odróżniające się jakimś
elementem. Np.: zmianą terminu świadczenia.
*Stipulatio Aquiliana- to szczególny przypadek novatio- wierzyciel i dłużnik mogli zamienić
wszelkie długi w jedno zobowiązanie, aby następnie umorzyć je przez zwolnienie z długu. W
prawie nowożyt. znacz. odnowienia malało wraz z dopuszczeniem umowy o przelew
wierzytelności. KC w śród sposobów umorzenia zobowiązania wyodrębnia odnowienie. W BGB
już ino nie występuje.

7. wielość podmiotów w stosunku obligacyjnym

Jak wykonać zobowiązanie, które ma wielu dłużników lub wielu wierzycieli

Schemat nr 1
Tyle zobowiązań ile podmiotów – wprowadzenie w związku z wielością wskutek dziedziczenia
Świadczenia dzieli się na paru dłużników

Schemat nr 2
Należność się nie dzieli, wierzyciel może żądać całości zależności od każdego dłużnika
Spełnienie zobowiązania przez jednego dłużnika blokuje odebranie zależności od pozostałych
współdłużników
Dostrzeżenie relacji wewnętrznej – rozliczenie między współdłużnikami

Mogą wystąpić przypadki, gdy po stronie wierzyciela lub dłużnika będzie więcej niż 1 osoba, np. na
skutek wystąpienia kilku spadkobierców w miejsce zmarłego dłużnika lub wierzyciela. Albo w
przypadku obietnicy zapłaty tego samego długu przez kilku poręczycieli. Antyczne prawo rzymskie
każdy taki przypadek rozważało odrębnie. W ich ramach można wyodrębnić dwa zasadnicze
modele regulacji.

1. Cechuje się dążeniem do zapobieżenia powstania wielości podmiotów w stosunku obligacyjnym.
Jego podstawę stanowiła reguła wprowadzona przez ustawę XII Tablic. W odniesieniu do skutków
dziedziczenia stanowiła ona, że wierzytelności dzielą się z mocy prawa, czyli nomina ipso iure
divisa. Prowadziła do tego, że zamiast jednego zobowiązania, którego stroną był spadkodawca,
powstawało tyle zobowiązań, ilu było spadkobierców.. Kwota zobowiązania ciążąca na
spadkodawcy podlegała podziałowi między spadkobierców. Odmiennie formułują to współ.
kodyfikacje cywilne, gdzie wyraźnie wyłączono stosowanie zas. nomina ipso iure divisa do
wierzytelności spadkowych. ( BGB, CC, KC). Jej kontynuację stanowi pojęcie zobowiązania
podzielonego, ( CC, BGB, KC) to jest takiego, które może być spełnione częściowo bez zasadniczej
zmiany istoty i wartości. Daje ono podstawę do podzielenia wierzytelności lub długu na tyle
niezależnych części ilu jest wierzycieli lub dłużników.
2. Polega na określeniu reguł porządkujących umorzenie zobowiązania, w którym jest kilku
dłużników lub wierzycieli. Ważną rolę w rzymskich rozważaniach nad prawnym ujęciem takiego
zobowiązania, odegrała sytuacja, gdy kilka osób, jako poręczycieli przyrzekło jednemu
wierzycielowi spełnić to samo świadczenie lub 1 dłużnik przyrzekł spełnienie tego samego
świadczenia kilku wierzycielom.
Powstają wtedy 2 zasadnicze pytania: 1. O skutki, jakie wywołuje działanie jednego ze
współdłużników lub współwierzycieli dla pozostałych- w prawie klasycznym i poklasycznym-
zasada, że wytoczenie skargi powoduje konsumpcję pozostałych skarg, mających ten sam cel. W

prawie justyniańskim była zasada, że spełnienie świadczenia umarza obowiązki wszystkich
współdłużników lub współwierzycieli. 2. Pytanie dot. rozliczenia pomiędzy współdłużnikami lub
współwierzycielami. Prawo klasyczne uznawało, że jego podst. stanowi wiążący ich stosunek
obligacyjny np. umowa zlecenia. III w. n.e. przez analogię rozciągnięto możliwość takich rozliczeń
na inne przypadki wielości podmiotów. Na przykład sytuacje, gdy świadczenie było niepodzielne.
Nowożytne prawo na podstawie rzymskich tekstów prawnych zbudowało teoretyczne figury
wielości podmiotów w stosunku obligacyjnym. Poprzez wprowadzenie pojęć zobowiązań: *
solidarnych-, jako takie rozumiano zobowiązanie, gdy wielość wierzycieli/dłużników spowoduje
wielość zobowiązań. Każde z tych zobow. opiewa na całość świadczenia, ale spełnienie jednego
umarza pozostałe. * korealnych- jedno zobowiązanie w ramach, którego każdy z
wierzycieli/dłużników może działać sam, powodując skutki po stronie pozostałych. XIX wieczna
pandektystyka zarzucała obu tym zobow. zarzucała brak podstaw w źródłach rzymskich prawnych.

8. kontrakty służące do korzystania z cudzego kapitału lub cudzych dóbr,

Za zgodą uprawnionego możliwe jest korzystanie ze składników jego majątku. Różnice między
prawnymi formami takiego korzystania wynikają w sposób naturalny z uwzględnienia właściwości
przedmiotów. Korzystanie może być odpłatne lub nie.

Typy kontraktów pozwalających na korzystanie z cudzego kapitału lub cudzych dóbr

* Nexum- okres prawa archaicznego; jeden ze sposobów wykorzystywania aktu formalnego
mancipatio, najwcześniejsza forma pożyczki Polegało na tym, że pożyczający rzeczy zabezpieczał
zwrot uzgodnionej ilości rzeczy tego samego rodzaju, swoją osobą.
Z czasem pomoc sąsiedzka ukształtowała dwa typy kontraktów pozwalających na korzystanie z
cudzej rzeczy:
1. Mutuum- pożyczka; zastąpiła nexum. Przedmiot pożyczki mogły stanowić przedmioty
zużywalne i wtedy pożyczkobiorca musiał oddać taką samą ilość rzeczy takiej samej, jakości i
rodzaju.. Zobowiązanie zwrotu powstawało z chwilą wręczenia przedmiotu pożyczki, dlatego
zaliczała się do kontraktów realnych. Skargę, która pozwalała dochodzić pożyczonej kasy (skarga
actio certiae creditiae pecuniae) lub przekazanej ilości rzeczy zamiennych ( actio certae rei), miał
tylko wierzyciel.
2. Commodatum- użyczenie, jego przedmiotem mogły być rzeczy niezużywane, biorący w
użyczenie był zobowiązany do ich zwrotu w stanie niepogorszonym. Zaliczało się także do
kontraktów realnych. Skarga actio comondati zdaniem sędziów pozwalała na zasądzenie takiej
kwoty, jaka wg. sędziego odpowiadała bona fides. Wykluczona tutaj była możliwość
wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy; zarówno pożyczka jak i użyczenie przez całe prawo
antyczne były nieodpłatne; kasę czerpano tylko na stypulacyjnych przyrzeczeniach zapłaty odsetek.
■ Locatio conductio- kontrakt konsensualny dawał szansę oddania rzeczy niezużywanych do
odpłatnego korzystania; w nowożytności był on wzorcem do ukształtowania umowy najmu i
dzierżawy.. Przekazującemu w używanie przysługiwała skarga actio locati- za jej sprawą
sprzedający mógł się domagać od kupującego określonego czynszu/odszkodowania. Biorący rzecz
korzystał z actio conducti-, aby uzyskać rzecz w faktyczne władanie i móc dochodzić ewentualnego
odszkodowania.. Obie te skargi dawały sędziemu swobodę orzekania, wynikającą z klauzuli ex fide
bona.

9. przesłanki prawidłowego spełnienia świadczenia

Najczęstsze problemy związane z wykonywaniem zobowiązań przez dłużnika (przypadek 1)
-częściowe spełnienie świadczenia



czy wierzyciel musi przyjąć częściowe świadczenie od dłużnika?



Jeśli opóźnienie jest związane z odsetkami to częściowe świadczenie jest mniej opłacalne



Wierzyciel nie musi przyjąć świadczenia częściowego



Już w okresie antycznym dostrzeżono, że to może spowodować uciążliwości dla dłużnika,
który ma dobrą wolę żeby spłacić chociaż tę część; pretor w niektórych przypadkach mógł
przymusić wierzyciela do przyjęcia częściowego zobowiązania

-czas spełnienia świadczenia



Różne odpowiedzi przy zobowiązaniu z umowy i z czynu niedozwolonego



Jeśli w umowie strony nie określiły czasu, to wierzyciel musi wezwać dłużnika do
dokonania zobowiązania



Jeśli dłużnik nie wykona zobowiązania w czasie to popada w zwłokę



W przypadku zobowiązań z czynów niedozwolonych fur semper in moram facere videtur

-miejsce spełnienia świadczenia



Czasem strony określają to w umowie, ale nie muszą tego zrobić



Jeżeli przedmiotem świadczenia dłużnika jest rzecz indywidualnie oznaczona; jeśli
obowiązek dłużnika polegał na dostarczeniu rzeczy indywidualnie oznaczonej to miejscem
dostarczenia jest miejsce, w którym ta rzecz się znajdowała w momencie stworzenia
zobowiązania



Jeśli obowiązek dłużnika polega na dostarczeniu rzeczy oznaczonej rodzajowo jest miejsce
zamieszkania dłużnika w chwili wykonania zobowiązania



Długi odbiorcze – miejscem wykonania miejsce zamieszkania dłużnika; długi oddawcze –
dłużnik musi doręczyć świadczenie wierzycielowi



Mówimy tylko o regułach, jeśli w umowie nie jest to zawarte

-spełnienie świadczenia przez osobę trzecią



Jeśli chodzi o świadczenia pieniężne może być osoba trzecia



Jeśli chodzi o świadczenia niepieniężne zależy to od specyfiki świadczenia („wielkie są
różnice między artystami”)



Jeśli ktoś spełni świadczenie wbrew woli dłużnika

-spełnienie świadczenia do rąk osoby innej jak wierzyciel



Czy dłużnik chcąc się zwolnić ze zobowiązania musi świadczyć do rąk wierzyciela?



Dłużnik musi świadczyć do rąk wierzyciela albo osoby przez niego upoważnionej

Czy jest możliwe żeby dłużnik się zwolnił jeśli osoba nie jest upoważniona przez wierzyciela?
Istnieją przypadki, że dłużnik MYŚLAŁ, że osoba jest upoważniona a nie jest albo osoba była
upoważniona, a wierzyciel cofnął upoważnienie, ale dłużnik o tym nie wiedział.

10. stabilność najemcy lub dzierżawcy w kontrakcie najmu Locatio Conductio

Locatio conductio był przez Rzymian traktowany, jako prawna struktura pozwalająca na szerokie
korzystanie z cudzego majątku. Ten, kto udostępniał swoją osobę/wartość majątkową do pracy był
chroniony przez actio locati, korzystający z cudzego majątku – actio conducti. Od czasu XVI
wiecznej jurysprudencji holenderskiej stosowano rozróżnienie przypadków w actio conductio:
korzystania z cudzych rzeczy i cudzych usług. Co znalazło wyraz w CC: rozróżnienie "najmu
rzeczy" i "najmu dzieła". Pandektyści teoretycznie rozróżnili różną postać świadczonych usług i
podzielili je na 3 postaci locatio conductio:
1.

Locatio conductio rei- korzystanie z cudzych rzeczy-

doświadczenia z tego płynące dały

podstawę w BGB do wyodrębnienia dwóch typów umów służących do odpłatnego korzystania z
cudzych rzeczy: najmu- odpłatne korzystanie z cudzych rzeczy i dzierżawy- odpłatne korzystanie z
cudzej rzeczy i pobieraniu pożytków; te dwie umowy wyróżnia też KC
2.

Locatio conductio operis-

wykonania umówionego dzieła

3.

Locatio conductio operarum

- świadczenia usług

a) Odpowiedzialność za wady przekazanej rzeczy
Juryści rzymscy często upatrywali się podobieństw locatio conductio i emptio venditio: oba
wyrażane w pieniądzach, w cenie, czynsz należy do ich natury, mogą być swobodnie kształtowane
przez strony. Dostrzeganie podobieństw wpłynęło na ocenę przypadków ujawnienia się wady
rzeczy wziętej do odpłatnego korzystania.
1 a) Wady prawne- oddający rzecz do korzystania w ramach locatio conducti nie musiał być jej
właścicielem. Jeśli przedmiot umowy został jednak przez właściciela w jej trakcie odebrany, to
zgodnie z zasadą ewikcji w emptio venditio dopuszczono dochodzenie odszkodowania
odpowiadającego wielkości naruszonego interesu, także za pomocą actio locati.

2 a) Wady fizyczne- obowiązek zapłaty czynszu nie istnieje, jeśli z powodu ujawnionych wad nie
można korzystać z rzeczy zgodnie z umową. Odszkodowanie uzależnione od wykazania
niestarannego/sprzecznego z bona fides zachowania wynajmującego.

b) Problem wpływu zdarzeń losowych na wysokość czynszu- ( remissio mercedis)
Praktycznie ważnym obszarem stosowania locatio conductio była dzierżawa gruntów rolniczych.
Dzierżawca mógł zapłacić czynsz, jeśli zebrał określone plony. Klasyczne prawo uznało, ze, jeśli
dzierżawca na skutek zdarzeń vis maior utracił całość/większość gruntu, to przysługuje mu
obniżenie czynszu odpowiednie do klęski- remissio mercedis. Kiedy w następnym sezonie zbiory
byłyby wyższe wydzierżawiający może żądać podwyższonego czynszu. W średniowieczu pojawiła
się myśl, że remissio mercedis w następstwie vis maior i podwyższenie czynszu przy urodzaju jest
słuszne. Nowożytna nauka prawa rzymskiego zwróciła uwagę na podobieństwo remissio mercedis i
właściwej dla sprzedaży laesio, enormis, – jako instrumentów, które chroniły strony przed rażącą
dysproporcją ekonomicznych skutków kontraktu. Kodyfikacje: CC- tak, w pierwotnej formie BGB-
nie, bo nie dopuszczono możliwości obniżenia czynszu ze względu na zmianę okoliczności.
Dopiero nowelizacja z 1985, to zmieniła. KC- dopuszczenie obniżenia czynszu za okres
gospodarczy, w którym z przyczyn losowych przychód dzierżawcy uległ zmniejszeniu niezależnie
od wyrównania w przyszłości/zmiany umowy.
c) Stabilność pozycji najemcy lub dzierżawcy
Typowymi przypadkami korzystania z cudzej rzeczy w kontrakcie locatio conductio są: najem i
dzierżawa gruntu. W obu przypadkach spokojne i przewidywalne czasowo władanie gruntem ma
szczególne znaczenie w życiu. Trzy kwestie z praktycznego punktu widzenia są pierwszorzędne:
1c) bezprawne objęcie w posiadanie przedmiotu kontraktu przez osobę trzecią, 2 c) swoboda
rozwiązania kontraktu i odebrania przedmiotu przez wynajmującego lub wydzierżawiającego, 3 c)
sprzedaż przedmiotu najmu.

Ad. 1 c) Bezprawne objęcie w posiadanie przedmiotu przez osobę trzecią- wg jurystów rzymskich
przekazanie przedmiotu w kontrakcie locatio conductio prowadziło do uzyskania jego dzierżenia.
Najemcom i dzierżawcom brak było ochrony posesoryjnej, względem osób trzecich, które
pozbawiły ich faktycznego władania przedmiotem kontraktu.
Powyższy stan rzeczy łagodziły ukształtowane w prawie rzymskim długotrwałe umowy odpłatnego
korzystania z cudzego gruntu w celu budowy domu- superficies oraz uprawy roli- ius argo
vectigalis ( okres poklasyczny- ius emphyteuticarium), jako praw rzeczowych= w tych przypadkach
władający cudzym gruntem miał ochronę zarówno posesoryjną jak i za pomocą actiones in rem.
Recypowane prawo rzymskie z inspiracji prawa kanonicznego przyjęło możliwość samodzielnej
ochrony władztwa najemców i dzierżawców. XVII wiek, to zastąpienie w ius commune rzymskiego
interdyktu unde vi na pochodzącą z Dekretu Gracjana actio spolii- pozwalającą na żądanie zwrotu
rzeczy materialnej każdemu, kto utracił jej faktyczne władztwo. Kodyfikacje: CC, BGB ( XIX w) -
ochrona posesoryjna najemcy/dzierżawcy, KC – ochrona posesoryjna+ korzystanie najemców
lokalów z przepisów o ochronie własności. Common law uprawnienia wynikające ze stosunku
najemcy i dzierżawcy traktuje, jako property interests- uprawnienia właścicielskie.

Ad. 2 c) Swoboda rozwiązania kontraktu- zawarcie kontraktu locatio conductio na czas określony
zapewniało stabilną pozycję najemcy/dzierżawcy. Jeśli korzystający z rzeczy prawidłowo
wykonywali obowiązki kontraktowe to locator nie mógł jednostronnie rozwiązać umowy przed
upływem terminu. ustalonego. W przypadku dzierżawy gruntów rolniczych, to okres lat 5.
Towarzyszyło temu domniemanie, że korzystanie z przedmiotu kontraktu po upływie terminu było
przedłużeniem kontraktu na dalszy okres. Jeśli strony nie ustaliły czasu trwania kontraktu [ umowy
na czas nieokreślony], to każda z nich mogła go rozwiązać w dowolnym momencie, taka swoboda
jednostronnego odebrania rzeczy najemcy/dzierżawcy była przez cały antyczny okres prawa
rzymskiego i ius commune, aż do przyjętej w XVIII wieku konstrukcji wypowiedzenia umowy.,
której istota polegała na tym, że najemca/dzierżawca może przez określony czas od chwili
otrzymania oświadczenia o rozwiązaniu umowy zatrzymać jej przedmiot. Kodyfikacje: CC- okres
wypowiedzenia stosownie do zwyczajów miejscowych tylko w przypadku umowy ustnej, BGB-
rozwiązanie umowy najmu i dzierżawy na czas nieokreślony z zachowaniem uwzględniających

specyfikę umowy ustawowych terminów wypowiedzenia, podobnie KC.

Ad. 3 c)

Zbycie przedmiotu kontraktu locatio conductio w czasie jego trwania

- zawarcie kontraktu

locatio conductio nie wprowadzało ograniczeń w rozporządzaniu jego przedmiotem, locator mógł
go w szczególności sprzedać. Tutaj powstaje pytanie: Czy kupujący może natychmiast zażądać
przedmiot, który nabył także wtedy, gdy kontrakt locatio conductio jest na czas określony?. Tak,
wynika to z faktu, że najemcy i dzierżawcy nie łączy z kupującym stosunek prawny, a zatem nie
mógł w sporze windykacyjnym ze skargi kupującego powołać się na swoje uprawnienia z locatio
conductio. Nie mógł się też przeciwstawić faktycznemu odebraniu rzeczy przez kupującego, gdyż,
jako dzierżyciel był pozbawiony ochrony posesoryjnej.[patrz. s497.] W związku z taką sytuacją
juryści byli za wprowadzeniem do kontraktu sprzedaży klauzuli gwarantującej poszanowanie
przez kupującego uprawnień najemcy/dzierżawcy. Impuls do tego, to groźba odpowiedzialności
odszkodowawczej lokatora z powodu naruszenia postanowień kontraktu locatio conductio, brak tej
wskazanej klauzuli oznaczał ryzyko utraty w każdym czasie- przedmiotu kontraktu na rzecz
tego, kto dokonał kupna. W związku z ochroną najemcy powtarzano także myśl z okresu
poklasycznego- kontrakt locatio conductio stanowi iusta causa władania przedmiotem, co w
konsekwencji paraliżowało możliwość skutecznego dochodzenia przez kupującego przedmiotu
kontraktu za pomocą rei vindicatio. W ius commune przez wieki akcentowano, jako zasadę
swobodę kupującego w zakresie odebrania przedmiotu locatio conductio. Wyrażała, to reguła "
kupno uchyla najem", (emptio tollit locatum), w średniowieczu było dużo wyjątków od niej.
Została ona zakwestionowana w XVII wieku- decydujący argument za jej uchyleniem podała
szkoła prawa natury- opierano się na założeniu, że locator przekazując określoną rzecz przekazuje
też określony zakres wolności do dysponowania nią. W konsekwencji wykluczało to skuteczność
sprzecznego z treścią locatio conductio rozporządzenia jej przedmiotem. CC i BGB utrzymało
wyrastającą z\ tego myśl, że sprzedaż przedmiotu najmu nie wpływa na stabilność umów najmu
zawartych na czas określony. KC, OR- utrzymano w złagodzonej formie zasadę "sprzedaż uchyla
najem". Kupujący przedmiot najmu może wypowiedzieć umowę z zachowaniem ustawowych
terminów.
d) Dysponowanie przedmiotem kontraktu przez najemcę lub dzierżawcę- rzecz w ramach kontraktu
locatio conductio nabywało się, aby z niej korzystać stosownie do jej właściwości.
Praktyka przyniosła pytanie o

podnajem- najemca /dzierżawca w zamian za czynsz przekazuje

daną rzecz do korzystania innej osobie.

Co jednak zwiększało ryzyko uszkodzenia przedmiotu

kontraktu. Odniesiono się do tej kwestii następująco:
- Konstytucja cesarza Aleksandra I (I w. n. e) - dopuszczała takie rozporządzenie, jeśli strony tego
wyraźnie nie wykluczyły, a przedmiot kontraktu stanowi rzecz przynosząca pożytki.
- Justynian powtórzył to rozwiązanie-, co było impulsem dla prawników recypowanego prawa
rzymskiego na temat granic takiego dysponowania rzeczą w ramach locatio conductio.
- Ius commune wprowadziło ograniczenia, tzn., stwierdzono, że dysponowanie przedmiotem locatio
conductio rei jest dopuszczalne, jeśli podnajemca jest osobą "odpowiednią" (idoneus), a
przekazanie rzeczy nie powoduje zmian sposobu korzystania z niej.

–

Grocjusz – szkła prawa natury- uważał, że podnajem jest możliwy, jeśli strony tego nie
wykluczyły, to stanowisko przyjął CC i pandektystyka niemiecka, jednak w BGB
zwyciężyło potem średniowieczne podejście do kwestii podnajmu tzn., najemca nie może
bez zgody wynajmującego przekazać przedmiot najmu w użytek innej osobie. KC-
możliwość podnajmu, jeśli strony nie postanowiły inaczej.

11. Typy kontraktów pozwalających na korzystanie z cudzych usług

W okresie republiki uznano, że źródłem zobowiązania jest zawarta w dowolnej formie umowa o
nieodpłatne wykonanie dowolnych czynności faktycznych lub prawnych. Wykształciły się dwa typy
kontraktów nieodpłatnych i jeden typ odpłatny:
a) Mandatum- kontrakt zlecenia, gdzie mandatariusz- osoba przyjmująca zlecenie zobowiązywał się

do takich czynności, które leżały w interesie jego kontrahenta- mandata- lub zgodnie z intencją
mandata w interesie osoby trzeciej. Stronom w tym kontrakcie przysługiwała skarga actio mandati
z klauzulą ex fide bona.
b) Depositum- realny kontrakt przechowywania, ukształtowany także w republice. Tutaj przedmiot
zobowiązania inaczej niż przy zleceniu, był bardzo ograniczony. Sprowadzał się do usługi
polegającej na zachowaniu przez depozytariusza w stanie niepogorszonym rzeczy ruchomej, którą
otrzymywał od deponenta na przechowanie. Źródeł tego kontraktu można dopatrywać się w skardze
deliktowej z XII Tablic, przyznawanej w przypadku niezwrócenia otrzymanej na przechowanie
rzeczy. Strony miały prawo do skargi actio depositi z klauzulą ex fide bona.
Co istotne zasada nieodpłatnego świadczenia tych kontraktów nie była podważona przez całe
antyczne prawo rzymskie mimo wątpliwości.

c) Locatio conductio- dawał on prawo do ODPŁATNEGO korzystania z cudzych usług. W

nowożytnej nauce prawa ukształtował się locati conductio operis, z której powstał typ
umowy o dzieło i locatio conductio operarum- inspiracja do dogmatycznej indywidualizacji
umowy o świadczenie usług, a w dalszej części umowy o pracę.

2. Problem nieodpłatności zlecenia i przechowania
a) Obyczajowe uzasadnienie nieodpłatności zlecenia- juryści rzymscy uzasadniali nieodpłatność
kontraktu tym, że ma on swoje korzenie w przyjaźni i w powinności. Praktycznie chodziło o to, że
korzyści czerpano z majątku, a nieodpłatne wykonanie kontraktu można było zaliczyć do cnót:
troski, szacunku. Obowiązkiem mandanta było zwrócenie kosztów poniesionych przez
mandatariusza i zwolnienia ze zobowiązań zaciągniętych przy prawidłowym wykonywaniu
kontraktu. Korzystający z cudzych usług wynagradzali czasem mandanta ex gratia- z łaski. W
prawie klasycznym przy nowym procesie kognicyjnym poszerzono krąg zawodów, których
przedstawiciele mogli dochodzić przed sądem ustalonego w umowie honorarium: lekarze,
adwokaci, geodeci, nauczyciele. Ulpian rozważał wyłączenie tego prawa w stosunku do: filozofów,
profesorów prawa-, którzy mieli by stracić niezależność przy otrzymywaniu kasy za pracę,
rzemieślników, ci ostatni nie mieli dużego intelektualnego wkładu. Pomimo tego dogmatyczną
zasadę nieodpłatności powtórzył także Justynian, potem ius commune. Jednak dopuszczano
zobowiązanie o wynagrodzenie mandatariusza= sprzeczność- rozwiązano ją uważając, że zlecenie
za wynagrodzenie to locatio conductio, albo akcentowano szczególną naturę wynagrodzenia
zleceniobiorcy, tzw. honorarium lub uznanie w konsekwencji: CC- zlecenie jest nieodpłatne chyba,
że postanowiono inaczej, KC- zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie, jeśli z umowy nic innego
nie wynika.

b) Praktyczne uzasadnienie nieodpłatności
Juryści powtarzali i konsekwentnie przestrzegali zasady nieodpłatności depositum. Jako locatio
conductio traktowano zawarcie umowy przewidującej zachowanie otrzymanej rzeczy w stanie
niepogorszonym w zamian za wynagrodzenie. Zasada nieodpłatności przechowania: CC, BGB-
przechowanie odpłatne, jeśli nic innego nie wynika z okoliczności zawarcia kontraktu, KC
podobnie.

3. Kompetencja do wykonania usługi i swoboda przy jej wykonaniu
Powierzając innej osobie zadanie do wykonania mamy nadzieję, że zostanie ono dobrze wykonane-
zgodnie z umową. Rodzą się pytania o: A) kompetencję dłużnika do wykonania umowy,
odpowiedzialność dłużnika, B) czy może on przy pomocy 3 osoby wykonać zobowiązanie, C), jaka
jest jego swoboda przy wykonywaniu umowy.
A) Kompetencje dłużnika do wykonania zobowiązania-, jeśli powierzamy komuś wykonanie
umowy, to wychodzimy z założenia, że osoba to potrafi. Co więc zrobić, gdy dłużnik nie jest
wstanie wykonać umowy, bo nie umie np. malować?. Prawo rzymskie podjęło tę kwestię w
odniesieniu do locatio conductio- dziś umowa o dzieło. Uznano, że zawierając kontrakt wykonawca
w sposób domniemany gwarantuje, że potrafi go wykonać. Nieprawidłowe wykonanie umowy z
powodu z powodu impertitia- niezdolności np. nieumiejętności malowania= odpowiedzialność
odszkodowawcza wykonawcy.

B) Udział podwykonawców w wykonaniu zobowiązania- w przypadku kontraktów locatio
conductio juryści rozpatrywali udział osób trzecich w wykonywaniu zobowiązania, było to
dopuszczalne, jeśli nie było wbrew naturze oczekiwanego świadczenia.. Przykład: przy transporcie
kamiennego bloku, można posłużyć się innymi osobami- podwykonawcami= pytanie, kto
odpowiada za szkody podwykonawców?: Gaius- uważa, że wykonawca, brzmienie tekstu nasuwa
wątpliwość czy aby wina wykonawcy nie była przesłanką konieczną do jego odpowiedzialności; i
tak: w związku z tym były kontrowersje prawników recypowanego prawa rzym. Francja: mimo
wprowadzenia do CC zasady Gaiusa pozostały wątpliwości. Obecnie we Francji dominuje pogląd,
że szkoda wyrządzona przez podwykonawców rodzi odpowiedzialność deliktową, powstającą także
przy braku winy wykonawcy, BGB- zasada rozwijająca myśl Gaiusa- stosownie dłużnik odpowiada
za szkody wyrządzone przez jego podwykonawców, tak samo jak za wyrządzone z własnej winy,
KC podobnie, common law jak we Francji.
C) Swoboda dłużnika przy wykonaniu zobowiązania- różnice pomiędzy prawną oceną kontraktu
locatio conductio, odpowiadających dzisiejszym umowom o dzieło (A) i świadczenie usług ( B),
dotyczyły także swobody dłużnika w zakresie sposobu dokonywania zobowiązania i tak:
A) Umowy o dzieło- ocenie podlegał fakt, czy wykonane dzieło odpowiada określonemu w umowie
oczekiwaniu zamawiającego. Wykonawca nie miał żadnego wpływu na czynności, które
prowadziły do określonego rezultatu.
B) Umowy o świadczenie usług- tutaj było inaczej, gdyż zasady wykonania osobiście określonej
pracy ustalał pracodawca.
* Już wprawie rzymskim ograniczono swobodę pracodawcy interesie wyzwoleńców zawierających
wymienione powyżej postacie locatio conductio:
- wyłączono możliwość wykonywania prac stanowiących naruszenie godności dłużnika
- powodujących zagrożenie życia dłużnika
- przewidywano obowiązek zagwarantowania przez zatrudniającego patrona czasu na: posiłek,
odpoczynek, higienę
Mandatum- kontrakt zlecenia, tutaj granice swobody były przedmiotem kontrowersji pomiędzy
Sabinianami, którzy uważali, że zleceniobiorca był rygorystycznie związany granicą zlecenia, a
Prokulianami, ci twierdzili, że zleceniodawca, który wykonał zobowiązanie może żądać zwrotu
wydatków, do kwoty wyznaczonej granicy zlecenia. Dalej należy zauważyć, że prawo klasyczne
uznało prawną skuteczność kontraktu zlecenia, w którym zleceniodawca pozostawiał
sprecyzowanie pewnych warunków kontraktu w kompetencji zleceniobiorcy- mandatum incertum.
Uznano tutaj, że zleceniobiorca działał w interesie zleceniodawcy. Kwotę należnego mu zwrotu
wydatków szacowano odwołując się do standardu boni viri- "człowieka rzetelnego".
Dopuszczalność zlecenia dającego swobodę zleceniobiorcy ( mandatu liberum) dopuszczało ius
commune. W momencie ustalenia granic kontraktu powtarzano myśl, że czynność zleceniobiorcy w
zakresie wykraczającym poza granice zlecenia nie rodzi skutków prawnych dla zleceniodawcy- CC.
Inne kodyfikacje: BGB, KC- odstępstwo od ustalonego sposobu wykonania zlecenia, gdy
zleceniobiorca nie może uzyskać zgody zleceniodawcy, a należy przypuszczać, że on znając
okoliczności zgodziłby się na zmianę.

13. Lex Aquilia

Jakie przesłanki muszą wystąpić żeby móc się domagać odszkodowania 1. szkoda – niemożliwe
jest domaganie się odpowiedzialności deliktowej jeżeli szkoda nie powstała 2. związek
przyczynowy – musi być związek między zachowaniem osoby odpowiedzialnej za szkodę a
wystąpieniem szkody; szkoda stanowiła typowe następstwo zachowania osoby odpowiedzialnej
3.od bezprawności ku winie – wyrządzenie szkody w cudzym majątku musi być bezprawne;
bezprawne czyli bez przyzwolenia osoby poszkodowanej; potem bezprawności zamieniona na winę
4. naganność w postępowaniu sprawcy. Wina jest wtedy, kiedy sprawca chciał wyrządzić tę szkodę
lub był niestaranny, a nie wyrządził ją niechcący

.