Fragment repetytorium z geografii.

Pełna wersja zawiera 629 opracowanych tematów i 310 testów z odpowiedziami.

Zamów pełn

ą

wersj

ę

na stronie:

http://educentrum.pl

SPIS TRE

Ś

CI:

ATMOSFERA......................................................................................................................................2

BEZROBOCIE ....................................................................................................................................5

CHMURY ............................................................................................................................................9

ENERGETYKA .................................................................................................................................16

JEZIORA...........................................................................................................................................18

KLIMAT .............................................................................................................................................20

LODOWCE .......................................................................................................................................24

MIGRACJE .......................................................................................................................................26

OKR

Ę

GI PRZEMYSŁOWE...............................................................................................................29

ZADANIA NA OBLICZANIE K

Ą

TA PADANIA PROMIENI SŁONECZNYCH ...................................32

URBANIZACJA .................................................................................................................................33

PASOWY (PASMOWY) UKŁAD POWIERZCHNI POLSKI ..............................................................35

ROZMIESZCZENIE LUDNO

Ś

CI ......................................................................................................37

ROLNICTWO INTENSYWNE I EKSTENSYWNE ............................................................................40

RZEKI I SYSTEMY RZECZNE .........................................................................................................44

W

Ę

ZEŁ TRANSPORTU GOP...........................................................................................................47

ATMOSFERA

1. Definicja

Atmosfera - to gazowa i zewn

ę

trzn

ą

powłoka Ziemi.

Zło

ż

ona jest z mieszaniny gazów.

2. Skład atmosfery

a) stałe składniki powietrza: azot, tlen, argon, neon, hel, metan, krypton, wodór

b) zmienne składniki powietrza: para wodna, dwutlenek w

ę

gla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu,

ozon

Tab.1 Najwa

ż

niejsze gazy wchodz

ą

ce w skład powietrza.

rodzaj

obj

ę

to

ść

powietrza w %

azot

78

tlen

20,6

argon

0,93

dwutlenek w

ę

gla

0,38

pozostałe

0,1

Do pozostałych składników powietrza w

ś

ladowych ilo

ś

ciach gazów zaliczamy :

c) Gazy szlachetne - hel, neon, krypton i ksenon

d) Inne gazy - metan, wodór, tlenek i podtlenek azotu, ozon i zwi

ą

zki siarki radon jod, amoniak,

pyły gleb, mikroorganizmy oraz substancje powstaj

ą

ce w wyniku działalno

ś

ci gospodarczej

człowieka

.

3. Rola pary wodnej i aerozoli w atmosferze:

a) para wodna: tworzy warstwy chmur, zapewnia obieg wody w przyrodzie, spada na ziemi

ę

w

postaci deszczu lub

ś

niegu a nawet gradu, maksymalna zawarto

ść

pary wodnej to 4%

b) aerozole: kropelki wody, kryształki lodu- to chyba jedyne nieszkodliwe aerozole. Pozostałe, to
głównie składniki zanieczyszcze

ń

: cz

ą

steczki dymu, sadzy, popiołu, pyły wulkaniczne, ro

ś

linne

oraz pyły pochodzenia przemysłowego.

4. Wykres przez poprzeczn

ą

budow

ę

atmosfery

.80 «0 40 .20 0 20 « 60 Hł IDO

C

5. Warstwy atmosfery i ich charakterystyka:

a) Troposfera - sfera przyziemna, spadki temperatur do -60°C,

ś

rednia wysoko

ść

10 km, w

troposferze zachodz

ą

główne procesy kształtuj

ą

ce pogod

ę

i klimat

b) Tropopauza - jest to warstwa przej

ś

ciowa pomi

ę

dzy stratosfer

ą

a troposfer

ą

. Znajduje si

ę

na

wysoko

ś

ci mi

ę

dzy 10 -17 km. Temperatura wynosi od- 40

o

C do - 700

o

C

c) Stratosfera - wahania temperatur od -60°C do 0°C, pod koniec s tratosfery- warstwa ozonowa,
powietrze bardzo rozrzedzone, ruchy mas powietrza w dolnej cz

ęś

ci stratosfery- tropopauzie.

d) Ozonosfera - wyst

ę

puje na wysoko

ś

ci 10–50 km, o podwy

ż

szonej koncentracji ozon

maksymalna koncentracja ozonu wyst

ę

puje

ś

rednio na wysoko

ś

ci. 23 km.

Ozonosfera pochłania całkowicie promieniowanie nadfioletowe - bardzo szkodliwe dla organizmów

ż

ywych.

e) Stratopauza - znajduje si

ę

pomi

ę

dzy 50 a 55 kilometrem.

Temperatura wynosi w granicach od -10 do 10

o

C

Mezosfera - od 10 do 80 km, spadek temperatury wraz z wysoko

ś

ci

ą

Mezopauza - znajduje si

ę

pomi

ę

dzy 80 a 90 kilometrem. Temperatura wynosi około - 900C

h) Jonosfera - wyst

ę

puje powy

ż

ej 50-60 km nad powierzchni

ą

Ziemi do 1000 km. Zawiera du

ż

e

ilo

ś

ci jonów i swobodnych elektronów, powstaj

ą

cych na skutek jonizacji cz

ą

steczek gazu

atmosferycznego pod wpływem promieniowania kosmicznego oraz nadfioletowego promieniowania
słonecznego.

i ) Termosfera- od 80 do 700 km, strefy jonowe (ni

ż

ej dodatnie, wy

ż

ej ujemne), zjawisko zorzy

polarnej, wzrost temperatury nawet do 400°C( wy

ż

ej do 1500°C), granica atmosfery

meteorologicznej- 2000km

j) Egzosfera - 500 - 2000 km - brak tlenu; słabe oddziaływanie grawitacyjne

6. Zmiany ci

ś

nienia i składu atmosfery wraz z wysoko

ś

ci

ą

:

Ci

ś

nienie w atmosferze spada wraz ze wzrostem wysoko

ś

ci. Temperatury w poszczególnych

warstwach wahaj

ą

si

ę

w nast

ę

puj

ą

cy sposób:

a) troposfera od 5 do -50°C

b) stratosfera od -50 do 0 °C

c) mezosfera od 0 do -50,-100°C

d) termosfera od -50 do 1500°C

BEZROBOCIE

1. Wst

ę

p

Poj

ę

cie bezrobocia jest bardzo nieprecyzyjne i istnieje wiele ró

ż

nych metod mierzenia poziomu

bezrobocia. Pierwszy i podstawowy miernik poziomu bezrobocia to podawana w procentach
“stopa ezrobocia”.

Wa

ż

ne!

Stopa bezrobocia nie jest szczególnie precyzyjn

ą

miar

ą

. Mo

ż

na temu zaradzi

ć

na kilka sposobów,

np. ustalaj

ą

c mi

ę

dzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, b

ą

d

ź

u

ż

ywaj

ą

c innych mierników

takich jak stosunek ilo

ś

ci zatrudnionych do ludno

ś

ci w wieku ekonomicznie czynnym.

Stopa bezrobocia = Stosunek liczby bezrobotnych do liczby wszystkich ludzi zdolnych do pracy
(aktywni zawodowo). Wynik mno

ż

ymy razy 100%

Liczba bezrobotnych jest okre

ś

lana na podstawie rejestracji bezrobotnych w urz

ę

dach pracy lub na

podstawie BAEL (Badania Aktywno

ś

ci Ekonomicznej Ludno

ś

ci).

Jej wielko

ść

, jak ka

ż

dego wska

ź

niku procentowego, jest uzale

ż

niona od definicji warto

ś

ci

przyjmowanych do oblicze

ń

.

Obliczaj

ą

c stop

ę

bezrobocia rejestrowanego przyjmujemy, jako podstaw

ę

oceny liczby

bezrobotnych, warto

ś

ci uzyskane w trakcie rejestracji osób pozbawionych pracy w warunkach,

które wspomniana na pocz

ą

tku ustawa okre

ś

la jako wymagane i wystarczaj

ą

ce do uzyskania

uprawnie

ń

osoby bezrobotnej.

Stopa bezrobocia to ukazywana w procentach relacja pomi

ę

dzy liczb

ą

zarejestrowanych osób

bezrobotnych a liczb

ą

osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie okre

ś

lonych

warunkach do podj

ę

cia pracy).

Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60)
roku

ż

ycia – to znaczy tak

ż

e bezrobotnych. Osoby nieosi

ą

gaj

ą

ce lub przekraczaj

ą

ce wymienione

granice wieku stanowi

ą

odr

ę

bne kategorie, niezwi

ą

zane z poj

ę

ciami bezrobocia.

2. Wyja

ś

nienie terminu – bezrobocie

Bezrobocie - jest poj

ę

ciem

ś

ci

ś

le zwi

ą

zanym z zagadnieniem pracy a

ś

ci

ś

lej mówi

ą

c z rynkiem

pracy. Zjawisko bezrobocia to nic innego jak nadwy

ż

ka poda

ż

y pracy reprezentowanej przez

pracowników poszukuj

ą

cych pracy nad popytem na prac

ę

reprezentowanym przez pracodawców

poszukuj

ą

cych pracowników.

Bezrobocie jest zjawiskiem polegaj

ą

cym na tym,

ż

e cz

ęść

ludzi zdolnych do pracy i

chc

ą

cych pracowa

ć

nie znajduje

ż

adnego zatrudnienia.

3. Fazy bezrobocia

Wyró

ż

niamy 5 faz bezrobocia. Ka

ż

da z faz jest ze sob

ą

ś

ci

ś

le powi

ą

zana. Oto najwa

ż

niejsze fazy

bezrobocia.

Faza 1
Antycypacja bezrobocia – pobudzenie, zmiany nastroju.

Faza 2

Szok po utracie pracy – poczucie kl

ę

ski, krzywdy, upokorzenie, l

ę

k przed przyszło

ś

ci

ą

,

Przygn

ę

bienie

Faza 3

Wchodzenie w sytuacj

ę

bezrobocia i optymizm – efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako

przej

ś

ciowej, aktywno

ść

, wiara w sukces

Faza 4

Pesymizm i rezygnacja – negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe

Faza 5
Fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji – poczucie beznadziejno

ś

ci, d

ąż

enie do izolacji

społecznej, redukcja oczekiwa

ń

ż

yciowych, zainteresowa

ń

4. Przyczyny bezrobocia

Istnieje wiele powodów, dla których osoby chc

ą

ce pracowa

ć

i zdolne do pracy nie pracuj

ą

:

Mi

ę

dzy zako

ń

czeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podj

ę

ciem w nowym mija pewien

czas. Ten typ bezrobocia okre

ś

la si

ę

mianem bezrobocia frykcyjnego, jest ono zazwyczaj niskie a

tak

ż

e nie ma wi

ę

kszego wpływu na gospodark

ę

.

Osoby poprzednio pracuj

ą

ce mogły straci

ć

prac

ę

ze wzgl

ę

du na przekształcenia gospodarcze,

zmiany technologiczne czy upadek całych gał

ę

zi przemysłu (bezrobocie strukturalne) - o tym tez

napisz

ę

W Polsce jest to bardzo du

ż

a grupa, co jest spowodowane mi

ę

dzy innymi nadmiernym

zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a tak

ż

e restrukturyzacj

ą

przemysłu. Do tej grupy

bezrobotnych nale

żą

m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Du

ż

a liczba

bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje,

ż

e gospodarka

regionu (cz

ę

sto osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie mo

ż

e

stworzy

ć

wystarczaj

ą

co szybko miejsc pracy i wchłon

ąć

bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje

si

ę

przez wiele lat na wysokim poziomie.

Osoby, które zako

ń

czyły edukacj

ę

, ale nie maj

ą

jeszcze do

ś

wiadczenia zawodowego nie s

ą

poszukiwan

ą

grup

ą

zawodow

ą

(z wyj

ą

tkiem niektórych specjalno

ś

ci). Wymagaj

ą

one długiego

szkolenia i nabywania do

ś

wiadczenia, b

ę

d

ą

c przez ten czas mało produktywnymi. Z tego powodu

absolwenci cz

ę

sto nie mog

ą

znale

źć

pracy nawet, je

ś

li istnieje popyt na pracowników w danej

bran

ż

y.

Miejsca pracy mog

ą

znajdowa

ć

si

ę

gdzie indziej, ni

ż

poszukuj

ą

cy pracy pracownicy. Ze wzgl

ę

du

na niewielk

ą

mobilno

ść

ludno

ś

ci (niech

ęć

do przeprowadzki do miasta i trudno

ś

ci takiej

przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znale

źć

zatrudnienie.

Osoby potrafi

ą

ce wytworzy

ć

warto

ść

dodan

ą

na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca

minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkole

ń

i inne) s

ą

wi

ę

ksze od

X nie znajd

ą

zatrudnienia. Obni

ż

enie podatków lub płacy minimalnej mo

ż

e spowodowa

ć

zwi

ę

kszenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.

Pracodawcy mog

ą

obawia

ć

si

ę

zatrudniania osób, pomimo,

ż

e aktualnie potrzebuj

ą

siły roboczej, ze

wzgl

ę

du na trudno

ść

ich zwolnienia, kiedy popyt b

ę

dzie mniejszy. Sytuacj

ę

t

ą

rozwi

ą

za

ć

mog

ą

w

pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak umowy na czas okre

ś

lony, umowy o dzieło, czy

zlecenia.
Dzisiaj bardzo krótko wymieni

ę

tylko najwa

ż

niejsze rodzaje, jutro dowiesz si

ę

dokładnie, na czym

polega dany rodzaj.

5. Rodzaje bezrobocia

1. bezrobocie frykcyjne

2. bezrobocie strukturalne

3. bezrobocie cykliczne

4. bezrobocie sezonowe

Bezrobocie frykcyjne

Bezrobocie zwi

ą

zane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej/innej pracy lub

zmiany miejsca zamieszkania.

Powody powstania bezrobocia frykcyjnego:

1. Niedoskonała informacja - informacja o potencjalnych pracodawcach i/lub pracownikach jest
kosztowna oraz cz

ę

sto trudna do uzyskania.

2. Poszukiwanie pracy - przeprowadzane zarówno przez pracodawców jak i pracowników. Obydwie
strony poszukuj

ą

dla siebie najlepszej dost

ę

pnej oferty i b

ę

d

ą

kontynuowa

ć

te poszukiwania a

ż

koszty poszukiwa

ń

i korzy

ś

ci płyn

ą

ce z poszukiwania nie wyrównaj

ą

si

ę

.

Bezrobocie strukturalne

Powstaje na tle strukturalnych rozbie

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy poda

żą

pracy i popytem na prac

ę

. Bezrobocie

cykliczne

To bezrobocie zwi

ą

zane z cyklicznymi zmianami produktywno

ś

ci gospodarki.

I tak:

1. W okresie recesji - spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsi

ę

biorstwa, co

wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje za

ś

spadek zapotrzebowania na prac

ę

co

prowadzi do pojawienia si

ę

bezrobocia cyklicznego.

2. W okresie koniunktury - popyt na towary i usługi oferowane przez przedsi

ę

biorstwa wzrasta, co

wywołuje wzrost produkcji. Wzrost produkcji powoduje wzrost zapotrzebowania na prac

ę

co

prowadzi do stopniowego zanikni

ę

cia bezrobocia cyklicznego.

Bezrobocie sezonowe

To rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowane por

ą

roku i uwarunkowanymi ni

ą

zmianami

pogodowymi, wegetacji ro

ś

lin itp. Wyst

ę

puje w zakładach pracy sezonowej np. w budownictwie,

rolnictwie i innych.

6. Rysunek -

Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2003r wg powiatów w

%

Polska= 20%

Źródło: Rocznik statystyczny województw 2004, GUS, Warszawa 2004, kolorowa wkładka.

CHMURY

1. Chmura

Chmura jest widzialnym zbiorem zawieszonych w atmosferze kropelek wody lub kryształków lodu,
albo jednych i drugich, b

ę

d

ą

cych produktem kondensacji pary wodnej zawartej w powietrzu.

Ś

rednica cz

ą

steczek chmury jest bardzo mała i nie przekracza na ogół kilkunastu mikrometrów.

Cz

ą

steczki te opadaj

ą

bardzo wolno, tote

ż

chmura nie mo

ż

e utrzymywa

ć

si

ę

przez dłu

ż

szy czas w

powietrzu. Zawarto

ść

wody w chmurze waha si

ę

ś

rednio, zale

ż

nie od temperatury, od 0,2 do 5 g 1

1 m3. Chmury tworz

ą

si

ę

głównie na skutek adiabatycznego ochładzania si

ę

powietrza podczas

wznoszenia si

ę

go ku górze. Gdy temperatura wznosz

ą

cego si

ę

powietrza przekroczy punkt rosy,

a zawiera ono j

ą

dra kondensacji, para wodna skrapla si

ę

i powstaj

ą

chmury.

2. Powstawanie chmur

1. Ogrzewanie si

ę

powietrza skutkiem wypromieniowania energii cieplnej z powierzchni Ziemi

nagrzanej przez promienie słoneczne. Zjawisko to wyst

ę

puje podczas silnego nasłonecznienia,

przy istnieniu w atmosferze równowagi chwiejnej, wówczas strugi ogrzanego powietrza wznosz

ą

si

ę

do góry, ozi

ę

biaj

ą

si

ę

na drodze adiabatycznego rozpr

ęż

ania i w wyniku kondensacji powstaj

ą

grube, pojedyncze chmury kł

ę

biaste o du

ż

ej rozci

ą

gło

ś

ci pionowej;

2. Wtargni

ę

cie masy chłodnego powietrza, która w sposób mechaniczny wypycha ciepłe powietrze

w gór

ę

, w wyniku, czego powstaj

ą

silnie rozbudowane pionowe chmury kł

ę

biaste; chmury kł

ę

biaste,

skupione w wi

ę

ksze zespoły, powstaj

ą

równie

ż

podczas napływu chłodnego wilgotnego powietrza

nad ciepłe podło

ż

e;

3. Łagodne w

ś

lizgiwanie si

ę

ciepłego powietrza po pochyłej powierzchni powietrza chłodnego,

wskutek czego tworz

ą

si

ę

rozległe ławice chmur warstwowych pokrywaj

ą

cych całe niebo;

4. Wznoszenie si

ę

powietrza nad przeszkodami terenowymi - górami, wysokimi wzniesieniami.

Ze wzgl

ę

du na charakter budowy rozró

ż

nia si

ę

chmury wodne (kropelkowe), lodowe i mieszane.

Chmury wodne składaj

ą

si

ę

wył

ą

cznie z kropel wody, wyst

ę

puj

ą

przy temperaturach dodatnich i

ujemnych - w drugim przypadku krople wody s

ą

w stanie przechłodzonym. Chmury lodowe

zbudowane s

ą

wył

ą

cznie z kryształków lodu zawieszonych w powietrzu o temperaturze znacznie

ni

ż

szej od 0oC (-30oC, -40oC i ni

ż

szej). Chmury mieszane zawieraj

ą

krople wody i kryształki lodu,

wyst

ę

puj

ą

ce obok siebie w warstwie atmosfery o temperaturze ujemnej. Chmury powstaj

ą

w

ró

ż

nych warunkach meteorologicznych i dlatego ich kształt oraz wymiary s

ą

rozmaite. Ze wzgl

ę

du

na ustawiczne przekształcanie si

ę

wyst

ę

puj

ą

one w niesko

ń

czonej ilo

ś

ci postaci. Wyodr

ę

bniono

jednak w

ś

ród nich pewne typowe formy, wyst

ę

puj

ą

ce na całej kuli ziemskiej i podzielono na

rodzaje, gatunki i odmiany.

Pod wzgl

ę

dem budowy, wygl

ą

du i wysoko

ś

ci wyst

ę

powania rozró

ż

nia si

ę

10 podstawowych

rodzajów chmur zgrupowanych w 3 umowne pi

ę

tra (wysokie,

ś

rednie i niskie) - obejmuj

ą

ce t

ę

cz

ęść

troposfery, w której zwykle obserwuje si

ę

chmury. Granice pi

ę

ter zmieniaj

ą

si

ę

w zale

ż

no

ś

ci

od szeroko

ś

ci geograficznej. W strefie umiarkowanej, a wi

ę

c i w Polsce, wysokie pi

ę

tro chmur si

ę

ga

przeci

ę

tnie 5-13 km,

ś

rednie 2-7 km, niskie poni

ż

ej 2 km. Chmury Cirrus, Cirrostratus i

Cirrocumulus zbudowane s

ą

prawie wył

ą

cznie z kryształków lodu. Wyst

ę

puj

ą

w najwy

ż

szej,

najchłodniejszej cz

ęś

ci troposfery. Charakteryzuj

ą

si

ę

białawym zabarwieniem i du

żą

przezroczysto

ś

ci

ą

, mog

ą

jednak lekko, a niekiedy nawet wyra

ź

niej przesłania

ć

Sło

ń

ce lub Ksi

ęż

yc.

Chmury te nie daj

ą

opadów. Te trzy rodzaje chmur wykazuj

ą

mi

ę

dzy sob

ą

pewne ró

ż

nice.

3. Rodzaje chmur

Cirrus. Maj

ą

kształt oddzielnych, białych delikatnych włókien, ławic b

ą

d

ź

pasm; charakteryzuj

ą

si

ę

włóknistym wygl

ą

dem albo jedwabistym połyskiem, lub jednym i drugim.

Cirrocumulus. Wyst

ę

puj

ą

w formie ławic, płatków lub warstw chmur bez cieni, zło

ż

onych z bardzo

małych elementów w kształcie ziaren, zmarszczek, soczewek. Cz

ę

sto wygl

ą

dem przypominaj

ą

sie

ć

, lub plaster miodu.

Cirrostratus. Wygl

ą

daj

ą

jak delikatna, cz

ę

sto włóknista zasłona, biała o odcieniu mlecznym,

pokrywaj

ą

ca niebo całkowicie lub cz

ęś

ciowo. Cz

ę

sto obserwuje si

ę

w nich zjawisko halo.

Altocumulus. Biała lub szara, albo cz

ęś

ciowo biała, cz

ęś

ciowo szara ławica lub warstwa chmur.

Najcz

ęś

ciej wyst

ę

puj

ą

w postaci płatów, zaokr

ą

glonych brył, walców oddzielonych od siebie i

uporz

ą

dkowanych regularnie, szeregami. Zaznacza si

ę

wyra

ż

any zarys brzegowy płatów, na

cienkich cz

ęś

ciach Ac mo

ż

na obserwowa

ć

wie

ń

ce i zjawiska iryzacji. Wyst

ę

puje zjawisko halo. Na

ogół chmury te zbudowane s

ą

prawie wył

ą

cznie z kropelek wody. Przy bardzo niskich

temperaturach mog

ą

powstawa

ć

w nich kryształki lodu. Ni daj

ą

opadów.

Altostratus. Szara lub niebieskawa warstwa chmur w formie zasłony lub płata, pr

ąż

kowana,

włóknista lub jednolita. Pokrywa niebo całkowicie lub cz

ęś

ciowo. Miejscami Sło

ń

ce lub Ksi

ęż

yc

niewyra

ź

nie przez nie prze

ś

wiecaj

ą

, jak przez matowe szkło. Brak zjawiska halo. Zbudowane s

ą

z

kropelek wody i z kryształków lodu. Typowe chmury mieszane. Opady z tych chmur s

ą

bardzo

słabe, a w ciepłej porze roku cz

ę

sto wyparowuj

ą

przed osi

ą

gni

ę

ciem powierzchni Ziemi.

Nimbostratus. Jednostajna, szara warstwa chmur, cz

ę

sto ciemna, o rozmytej podstawie. S

ą

to

chmury o znacznej grubo

ś

ci, g

ę

ste, całkowicie zasłaniaj

ą

ce Sło

ń

ce lub Ksi

ęż

yc. Składaj

ą

si

ę

z

kropel wody i z kryształków lodu lub mieszaniny ciekłych i stałych cz

ą

steczek. Z chmur tych pada

zwykle ci

ą

gły

ś

nieg lub deszcz. W ciepłej porze roku omawiane chmury dostarczaj

ą

prawie trzeci

ą

cz

ęść

całej wody opadowej.

Stratocumulus. Szare albo białawe płaty lub warstwy chmur z wyra

ź

nie widocznymi ciemnymi

cz

ęś

ciami. Zło

ż

one s

ą

z zaokr

ą

glonych brył, walców, podobnie jak Ac, tylko wi

ę

kszych. Człony

chmury uło

ż

one s

ą

w wi

ę

kszo

ś

ci regularnie. Zbudowane s

ą

zwykle z drobnych kropelek wody.

Opad daj

ą

bardzo rzadko. Czasami pada z nich słaba m

ż

awka, przy niskich temperaturach bardzo

drobny

ś

nieg.

Stratus. Chmury te wyst

ę

puj

ą

najbli

ż

ej powieszchni Ziemi, na równinach podstawa ich mo

ż

e

znajdowa

ć

si

ę

w odległo

ś

ci zaledwie kilkudziesi

ę

ciu metrów. Wygl

ą

daj

ą

jak jednorodna szara

warstwa, podobna do mgły. Zwykle zasłaniaj

ą

Sło

ń

ce i Ksi

ęż

yc, a gdy s

ą

cie

ń

sze, wida

ć

przez nie

dosy

ć

wyra

ź

nie tarcze tych ciał niebieskich. Składaj

ą

si

ę

z kropel wody, a przy odpowiednio niskich

temperaturach - z cz

ą

stek lodu i

ś

niegu. Mog

ą

dawa

ć

opady m

ż

awki, a przy dostatecznie niskich

temperaturach opady

ś

niegu, zawsze o małym nat

ęż

eniu.

Cumulus. Oddzielne, zwykle g

ę

ste chmury o wyra

ź

nie znaczonych konturach, rozwijaj

ą

ce si

ę

w

kierunku pionowym w kształcie pagórków, kopuł lub wie

ż

, których wierzchołek podobny jest

zazwyczaj do kalafiora. O

ś

wietlona promieniami Sło

ń

ca górna cz

ęść

Chmury Cu składaj

ą

si

ę

głównie z kropelek wody, a w najwy

ż

szych partiach przy temperaturze znacznie ni

ż

szej od 0oC

wyst

ę

puj

ą

cz

ą

stki lodu. Przy silnym rozwoju pionowym mog

ą

da

ć

opad.

Cumulonimbus. Pot

ęż

ne, g

ę

ste, kł

ę

biaste chmury rozwini

ę

te pionowo w kształcie gór lub wielkich

wie

ż

. Cz

ęść

wierzchołka chmury przybiera cz

ę

sto charakterystyczny kształt kowadła lub

pióropusza. Cb ró

ż

ni si

ę

od Cu bardzo siln

ą

rozbudow

ą

pionow

ą

i zwartym kształtem bryły. Robi

przykre wra

ż

enie ze wzgl

ę

dy ma ciemny kolor, ponury a nawet gro

ź

ny wygl

ą

d, grzmoty i

błyskawice. W dolnej cz

ęś

ci Cb wyst

ę

puj

ą

kropelki wody, w górnej kryształki lodu. Chmury te daj

ą

silne opady przelotne deszczu,

ś

niegu lub gradu i zjawiska burzowe. Dlatego s

ą

nazywane

chmurami burzowymi. Najwi

ę

kszy udział w opadzie ciepłej pory roku, tak pod wzgl

ę

dem ilo

ś

ci

wody (ponad 50% sumy całkowitej), jak te

ż

liczby przypadków, maj

ą

w Polsce opady wła

ś

nie z

chmur

Cumulonimbus.

4. Zachmurzenie.

Zachmurzeniem (ogólnym) nazywamy stopie

ń

pokrycia nieba przez wszystkie chmury widziane w

danej chwili, wyra

ż

one w dziesi

ą

tych (od 1966r. w ósmych) cz

ęś

ciach lub procentach powierzchni

całkowitego pokrycia nieba. Ocenia si

ę

je zwykle wizualnie, bez u

ż

ycia przyrz

ą

dów i zapisuj

ą

w

postaci liczb 0 - 8; cz

ę

sto te

ż

okre

ś

la si

ę

stopie

ń

zachmurzenia odpowiednim mianem, na przykład:

bezchmurne (niebo czyste), pogodnie (małe zachmurzenie), pochmurno (du

ż

e zachmurzenie).

Zachmurzenie, szczególnie nad l

ą

dem, wykazuje przebieg dobowy. Zaznacza si

ę

on wyra

ź

niej w

miesi

ą

cach letnich ni

ż

zimowych. Zachmurzenie wzrasta przed południem, a w par

ę

godzin po

południu jest najwi

ę

ksze, w godzinach wieczornych ponownie maleje.

Chmury, zwłaszcza niskie warstwowe, których wyst

ę

powanie zwi

ą

zane jest z ochłodzeniem si

ę

powietrza, pojawiaj

ą

si

ę

najcz

ęś

ciej w nocy i rano, a kł

ę

biaste po południu, w okresie najsilniejszej

konwekcji. Minimum dobowe temperatury powietrza pokrywa si

ę

, wi

ę

c ogólnie z maksimum

zachmurzenia typu warstwowego, a maksimum dobowe temperatury powietrza wywołuje
maksimum zachmurzenia kł

ę

biastego. Przebieg roczny zachmurzenia jest u nas nast

ę

puj

ą

cy: w

cz

ęś

ci nizinnej kraju maksimum wyst

ę

puje zim

ą

, a maksimum latem; w wysokich górach jest

odwrotnie.

ENERGETYKA

1. Wst

ę

p

Produkcja energii elektrycznej w Polsce nale

ż

y do rozwijaj

ą

cych si

ę

gał

ę

zi przemysłu.

Struktura polskiej elektroenergetyki jest oparta na paliwach kopalnych (w

ę

glu kamiennym i

brunatnym).

Elektrownie bazuj

ą

ce na w

ę

glu produkuj

ą

wi

ę

kszo

ść

polskiej energii, z czego ponad 35% to

spalaj

ą

ce w

ę

giel brunatny, podczas, gdy hydroelektrownie jedynie 3%.

Niewielki jest udział elektrowni bazuj

ą

cych na oleju opałowym.

Nie posiadamy

ż

adnej elektrowni j

ą

drowej, chocia

ż

istniały plany budowy takowej w

ś

arnowcu.

2. Rozmieszczenie elektroenergetyki.

- Nadmiary i niedobory energii
- Elektrownie w Polsce
- Hydroelektrownie w Polsce

Rozmieszczenie produkcji energii elektrycznej jest w Polsce nierównomierne i nie pokrywa si

ę

z zapotrzebowaniem na ni

ą

.

Polska centralna odznacza si

ę

nadmiarem (od czasów uruchomienia elektrowni „Bełchatów”)

produkcji, podczas gdy cz

ęść

północno-

ś

rodkowa i północno-wschodnia niedoborem.

W zale

ż

no

ś

ci od zu

ż

ywanego surowca ró

ż

ne s

ą

przesłanki lokalizacyjne dla elektrowni.

I tak elektrownie spalaj

ą

ce w

ę

giel brunatny zlokalizowane s

ą

w s

ą

siedztwie kopal

ń

wydobywaj

ą

cych surowiec, jako

ż

e z powodu jego niskiej kaloryczno

ś

ci

Bardzo wa

ż

ne!

1800-2200 kcal - kaloryczno

ść

w

ę

gla brunatnego

Nieopłacalny jest jego transport na du

ż

e odległo

ś

ci.

Jego niska kaloryczno

ść

powoduje równie

ż

,

ż

e opłacalna jest budowa jedynie du

ż

ych obiektów

elektrownie spalaj

ą

ce w

ę

giel brunatny nale

żą

do najwi

ę

kszych w Polsce:

- elektrownia „Bełchatów” moc 4320 MW,
- kompleks elektrowni w rejonie Konin-Turka o ł

ą

cznej mocy 2700 MW

- elektrownia „Turów” 2000 MW

W przypadku elektrowni bazuj

ą

cych na w

ę

glu kamiennym powi

ą

zanie z miejscem pozyskiwania

surowca nie jest ju

ż

tak silne – opłacalna jest budowa elektrowni z dala od kopal

ń

pod warunkiem,

ż

e spalaj

ą

one w

ę

giel wy

ż

ej kaloryczny. Umo

ż

liwiło to powstanie takich obiektów jak elektrownia:

„Kozienice” (moc 2600 MW) i

„Połaniec” nad Wisł

ą

,

„Dolna Odra” na Odrze i

„Ostroł

ę

ka” nad Narwi

ą

.

Zwró

ć

uwag

ę

na lokalizacj

ę

w pobli

ż

u du

ż

ych rzek - to bardzo wa

ż

ne.

-

.

Dlaczego?

W przypadku tak du

ż

ych obiektów istotne znaczenie miała równie

ż

lokalizacja nad rzek

ą

o du

ż

ym

przepływie, jako

ż

e zu

ż

ywaj

ą

one du

ż

e ilo

ś

ci wody do celów chłodniczych.

Nie bez znaczenia były zapotrzebowanie lokalnych rynków i fakt,

ż

e przesył energii na du

ż

e

odległo

ś

ci ł

ą

czy si

ę

z du

ż

ymi jej stratami.

Najwi

ę

cej elektrowni bazuj

ą

cych na w

ę

glu kamiennym zlokalizowanych jest w woj.

ś

l

ą

skim o

ł

ą

cznej mocy stanowi

ą

cej 20% mocy wszystkich krajowych elektrowni. Wpłyn

ę

ły na to dogodne

warunki zaopatrzenia w surowiec oraz du

ż

y popyt na energi

ę

elektryczn

ą

ze strony licznych

zakładów przemysłowych GOP-u i nie tylko.

3. Hydroenergetyka

Hydroenergetyka ma niewielki udział w produkcji energii, poniewa

ż

brak jest dogodnych warunków

do budowy hydroelektrowni.

Z po

ś

ród wyst

ę

puj

ą

cych w Polsce („

ś

arnowiec” w woj. pomorskim i „Por

ą

bka -

ś

ary” na Sole) maj

ą

moc 500 MW, a trzy: „Solina” na Sanie, „Włocławek” na Wi

ś

le i „

ś

ydowo” w woj.

zachodniopomorskim moc powy

ż

ej 100 MW.

Elektrownie „

ś

arnowiec”, „Por

ą

bka -

ś

ary” i „

ś

ydowo” to elektrownie szczytowo-pompowe o dwóch

zbiornikach, dolnym i górnym, które produkuj

ą

energi

ę

jedynie w okresie zwi

ę

kszonego poboru

(np. szczyt poranny i popołudniowo-wieczorny). W pozostałym czasie przepompowuj

ą

wod

ę

ze

zbiornika dolnego do górnego. Elektrownie te maja charakter pomocniczy i awaryjny (na wypadek
zatrzymania dostaw energii z innych elektrowni)

Informacje dla ambitnych, ( je

ż

eli zdajesz matur

ę

na poziomie rozszerzonym to polecam Ci ten

dodatek szczególnie)

Hydroenergetyka, czyli przetwarzanie naturalnej mechanicznej energii wody w energi

ę

u

ż

ytkow

ą

– zazwyczaj w pr

ą

d elektryczny głównie przez hydroelektrownie, to podstawa produkcji energii

elektrycznej w Norwegii (100% produkcji), Brazylii (96%), Kanadzie (prawie 2/3 produkcji) oraz w
Szwajcarii i Austrii.

Warunkiem koniecznym do budowy hydroelektrowni jest istnienie – na okre

ś

lonym odcinku

cieku wodnego – wystarczaj

ą

cego spadu i wystarczaj

ą

cej ilo

ś

ci wody (przepływu), wykorzystuj

ą

c

przy tym naturalne ukształtowanie terenu lub buduj

ą

c odpowiednie zapory i tamy. Koszty budowy

hydroelektrowni s

ą

do

ść

wysokie, dlatego ta dziedzina energetyki rozwija si

ę

przewa

ż

nie w krajach

wysoko rozwini

ę

tych gospodarczo.

Stany Zjednoczone s

ą

najwi

ę

kszym na

ś

wiecie producentem energii elektrycznej, ale udział

hydroenergii w ogólnym bilansie energetycznym wynosi zaledwie 10%, przy ponad 70% energii
pochodz

ą

cej z elektrowni cieplnych. Dla celów hydroenergetycznych s

ą

wyzyskiwane głównie rzeki

Kordylierów i Appalachów, które spełniaj

ą

wymagania techniczne (odpowiednia szeroko

ść

,

przepływ cieku) i strategiczne – s

ą

to tereny słabo zaludnione. Wielkie zespoły elektrowni wodnych

powstały na rzece Kolumbia (11 elektrowni, w tym Grand Coulee o mocy 6700 MW, John Day z
2200 MW) i Kolorado (Hoover Dam – 1300 MW).

Rosja jest najwi

ę

kszym po USA producentem energii elektrycznej w

ś

wiecie, ale udział

hydroelektrowni w bilansie energetycznym jest tu jeszcze ni

ż

szy ni

ż

w USA i stanowi raptem 5%.

Zespoły (kaskady) elektrowni wodnych zbudowano na Wołdze (Wołgogradzka i Kujbyszewska),
Jeniseju (Krasnojarska 6000 MW, Saja

ń

sko - Szusze

ń

ska 6400 MW) i Angarze (Ust-Ilimska i

Bracka 4500 MW), wykorzystuj

ą

c istnienie naturalnego ci

ą

gu zbiorników wodnych i górskich,

maj

ą

cych swoje

ź

ródła w górach Ural.

JEZIORA

Jezioro to naturalne zagł

ę

bienie l

ą

du wypełnione wod

ą

, które nie ma poł

ą

czenia z morzem.

Najwi

ę

cej jezior znajduje si

ę

na terenach byłych zlodowace

ń

w północnych cz

ęś

ciach kontynentu

europejskiego i ameryka

ń

skiego oraz w wysokich górach.

Na powstanie jezior maj

ą

wpływ :

· ukształtowanie powierzchni - istnienie zagł

ę

bie

ń

, w których mo

ż

e gromadzi

ć

· si

ę

woda

· budowa geologiczna - skały nieprzepuszczalne, które zatrzymuj

ą

gromadz

ą

ca si

ę

wod

ę

· warunki klimatyczne - wystarczaj

ą

co wysokie opady i temperatura niepowoduj

ą

ca intensywnego

parowania

Bior

ą

c pod uwag

ę

pochodzenie misy jeziornej, wygl

ą

du kształtu i

pochodzenie wody jeziora dzielimy na:

· polodowcowe - powstałe na skutek akumulacyjnej i erozyjnej działalno

ś

ci l

ą

dolodów i lodowców

górskich.

· morenowe - powstałe na skutek wypełnienia woda zagł

ę

bie

ń

na obszarach zarówno moreny

dennej jak i moren czołowych w wyniku nierównej akumulacji osadów morenowych; maja one
rozwini

ę

t

ą

linie brzegowa oraz du

żą

powierzchnie, np.

Ś

niadrwy, Mamry, niektóre jeziora Finlandii.

· rynnowe - wypełniaj

ą

ce podłu

ż

ne, niekiedy na dziesi

ą

tki kilometrów, zagł

ę

bienia powstałe w

wyniku erozyjnej działalno

ś

ci rzek płyn

ą

cych cz

ę

sto pod ci

ś

nieniem pod l

ą

dolodem lub lodowce

Warto wiedzie

ć

.

Jezioro Gopło to najwi

ę

ksze jezioro Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego. Gopło to płytkie,

polodowcowe, jezioro które poło

ż

one jest w tzw. rynnie gopla

ń

skiej.

· oczka - wytopione z brył martwego lodu, zagrzebanych pod utworami morenowymi i
sandrowymi,
lub powstałe w wyniku eworsyjnej działalno

ś

ci wód roztopowych w l

ą

dolodzie, np. Ha

ń

cza.

· cyrkowe - powstałe na skutek wyoranie przez lodowiec misy jeziornej w skalnym podło

ż

u w

obr

ę

bie dawnego pola firnowego w górach, np. Czarny Staw, Morskie Oko.

· tektoniczno-lodowcowe - powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej tworz

ą

cych wielkie

zagł

ę

bienia i obni

ż

enia, przemodelowane przez l

ą

dolód, wypełnione nast

ę

pnie woda z

topniej

ą

cego l

ą

dolodu, np. Wielkie Jeziora w Ameryce Północnej.

· tektoniczne - powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, w zapadliskach i rowach

tektonicznych, np. Tanganika, Bajkał reliktowe - powstałe w wyniku ruchów tektonicznych
powoduj

ą

cych odci

ę

cie dawnych mórz od oceanów, np. morze Kaspijskie.

· wulkaniczne - powstałe w kraterach wygasłych wulkanów, wyplenione woda pochodzenia
atmosferycznego, np. Albano we Włoszech, jeziora na Jawie.
· kosmiczne - powstałe w wyniku wypełnienia wod

ą

kraterów powstałych po uderzeniach

meteorytów, np. Crater Lake w USA.

· krasowe - powstałe w zagł

ę

bieniach utworzonych wskutek rozpuszczenia w

ę

glanu wapnia w

skałach.

· nadbrze

ż

ne - powstałe przy brzegach mórz na skutek odci

ę

cia zatok mierzejami, np. Łebsko,

Gardno, Jamno.

· przyrzeczne - (starorzecza) - powstałe w opuszczonych meandrach, b

ę

d

ą

cych cz

ęś

ci

ą

dawnego
koryta rzeki.

2. Jeszcze inny podział jezior

· słone i słodkie

· eutroficzne( zielonkawa woda), oligotroficzne( ubogie, o wodzie bł

ę

kitnej), dystroficzne( brunatna

woda, bez tlenu)

· stałe i okresowe (J. Czad)

· jeziora cieple - przez cały rok > 4°C

jeziora przej

ś

ciowe - latem >4°C, zim

ą

<4°C

jeziora zimne - przez cały rok <4°C

WARTO WIEDZIE

Ć

!

Najgł

ę

bszym jeziorem

ś

wiata jest Bajkał - 1620 m, które jest równie

ż

najwi

ę

kszym zbiornikiem

wody słodkiej.

Najwi

ę

kszym jeziorem jest Morze Kaspijskie o powierzchni 371 000 km2.

WARTO WIEDZIE

Ć

Najgł

ę

bszym jeziorem w Polsce jest - Ha

ń

cza ( 108 metrów )

Najwi

ę

kszym jeziorem w Polsce jest -

Ś

niadrwy (113 km

2

)

KLIMAT

Definicja

Klimat jest charakterystycznym przebiegiem zjawisk pogodowych w okresie wieloletnim (

cyklicznym ). Klimat okre

ś

lany jest na podstawie wieloletnich obserwacji zjawisk, którym on

towarzyszy. Ustala si

ę

go na podstawie przebiegu pogody – jej stanu oraz jej składników.

Klimat Ziemi kształtuj

ą

ró

ż

ne procesy do których zaliczamy:

- Obieg wody
- Obieg ciepła
- kr

ąż

enie powietrza

- układ l

ą

dów i oceanów

- wysoko

ść

n.p.m.

- działalno

ść

człowieka

- obszar wyst

ę

powania

Strefy klimatyczne:

Strefa klimatów równikowych

- równikowy wybitnie wilgotny
- podrównikowy wilgotny
- podrównikowy suchy

Strefa klimatów zwrotnikowych

-wilgotny
-po

ś

redni

-kontynentalny
-suchy
-wybitnie i skrajnie suchy

Strefa klimatów podzwrotnikowych
-morski
-po

ś

redni

-kontynentalny
-kontynentalny, suchy
-kontynentalny, wybitnie i skrajnie suchy

Strefa klimatów umiarkowanych
-umiarkowane ciepłe
-wybitnie morski
-morski
-przej

ś

ciowy

-ciepły
-kontynentalny
-wybitnie kontynentalny
-kontynentalny, suchy
-kontynentalny, wybitnie suchy
-kontynentalny, skrajnie suchy
-umiarkowane chłodne
-morski
-przej

ś

ciowy

-chłodny
-kontynentalny
-wybitnie kontynentalny
-skrajnie kontynentalny
Strefa klimatów okołobiegunowych

-subpolarny
-polarny

Czynniki kształtuj

ą

ce klimat w Polsce:

– Poło

ż

enie w strefie umiarkowanej półkuli północnej- przewa

ż

aj

ą

wiatry zwi

ą

zane z cyrkulacj

ą

ni

ż

ow

ą

(cyklonow

ą

)

– Morza oblewaj

ą

ce kontynent od północy, zachodu, południa i wkraczaj

ą

ce mi

ę

dzy jego półwyspy

– Ciepłe pr

ą

dy morskie Północnoatlantycki, Norweski

– S

ą

siedztwo Azji na wschodzie

– Przewaga pasm górskich uło

ż

onych równole

ż

nikowo

– Rozmieszczenie o

ś

rodków wy

ż

owych i ni

ż

owych i ich zmiany wraz z porami roku

– Rozkład i ruchy frontów atmosferycznych

Polska le

ż

y w klimacie umiarkowanym przej

ś

ciowym, gdy

ż

docieraj

ą

do nas masy powietrza ze

wszystkich kierunków:

– Z północy powietrze arktyczne – napływa do nas najrzadziej powoduje silne mrozy, obfite opady

ś

nie

ż

ne a na wiosn

ę

fal

ę

przymrozków

– Z wschodu powietrze polarne kontynentalne – w styczniu napływa mro

ź

ne a latem suche i gor

ą

ce

– Z południowego wschodu powietrze zwrotnikowe kontynentalne – latem i wczesn

ą

jesieni

ą

napływa przynosz

ą

c pogod

ę

ciepł

ą

i such

ą

– Z południowego zachodu powietrze zwrotnikowe – pogoda gor

ą

ca i burzowa zim

ą

odwil

ż

e i mgły

– Z zachodu powietrze polarne morskie – najcz

ęś

ciej napływa przynosi zachmurzenie, latem

pogod

ę

chłodn

ą

i d

ż

d

ż

yst

ą

, zim

ą

odwil

ż

e i mgły

Polska le

ż

y w klimacie umiarkowanym przej

ś

ciowym pomi

ę

dzy klimatami: umiarkowanym

oceanicznym na zachodzie i umiarkowanym kontynentalnym na wschodzie.

Dlatego te

ż

wyró

ż

niamy 6 klimatycznych pór roku:

- Przedwio

ś

nie (

ś

rednia dobowa temperatura od 0 do 5ºC)

- Wiosna (

ś

rednia dobowa temperatura od 5 do 15ºC)

- Lato (

ś

rednia dobowa temperatura od 15ºC)

- Jesie

ń

(

ś

rednia dobowa temperatura od 5 do 15ºC)

- Przedzimie (

ś

rednia dobowa temperatura od 0 do 5ºC)

- Zima (

ś

rednia dobowa temperatura poni

ż

ej 0ºC)

Wiatry s

ą

słabe i umiarkowane (od 2 do10 m./sekund

ę

). Silniejsze wyst

ę

puj

ą

tylko nad morzem

(sztorm) i w górach (halny). Opady zale

żą

od tego z którego kierunku napływaj

ą

masy powietrza.

Wahaj

ą

si

ę

one od 600mm na rok w

ś

rodkowej cz

ęś

ci kraju nawet do 1800mm w Tatrach.

Porównanie klimatu Indii i Chin.

Indie

- Le

żą

całkowicie w strefie klimatów zwrotnikowych.

- Temperatura lipca: +20 do +30

ş

C z opadami 25-50 mm w centrum do powy

ż

ej 400 mm na

wybrze

ż

u,

- Temperatura stycznia: +20

ş

C z opadami poni

ż

ej 25 mm.

- Południowa cz

ęść

wybrze

ż

a kraju znajduje si

ę

w odmianie monsunowej klimatu wilgotnego

- Północna i

ś

rodkowa cz

ęść

kraju znajduje si

ę

pod wpływem klimatu po

ś

redniego i

kontynentalnego o odmianach monsunowych
- Północno-zachodnia cz

ęść

to klimat skrajnie suchy

Chiny

- Wy

ż

yna Tybet. Klimat podzwrotnikowy kontynentalny, wybitnie suchy (odmiana górska).

Temperatura: +10 do +15

ş

C w styczniu i +30

ş

C w lipcu. Opady od poni

ż

ej 25 mm (stycze

ń

), 100-

200 mm (lipiec).
- Nizina Chi

ń

ska. Klimat po

ś

redni podzwrotnikowy o odmianie monsunowej. Opady: 50-100 mm

(stycze

ń

), 100-200 mm (lipiec). Temperatura: +5

ş

C (stycze

ń

), +30

ş

C (lipiec).

- Nizina Mand

ż

urska. Odmiana monsunowa klimatu kontynentalnego umiarkowanego chłodnego.

Opady: poni

ż

ej 25 mm (stycze

ń

), 100-200 mm (lipiec). Temperatura: -5

ş

C (stycze

ń

), +30

ş

C

(lipiec).

Klimat i ro

ś

linno

ść

Rosji oraz Kanady

Rosja

Le

ż

y w strefie klimatów okołobiegunowych i umiarkowanych.

Dla strefy okołobiegunowej:
– Wyró

ż

niamy klimat zarówno subpolarny, jak i polarny

– Temperatura:

ś

rednia najcieplejszego miesi

ą

ca około +10ºC i poni

ż

ej w klimatach subpolarnych,

około 0ºC i poni

ż

ej w polarnych

– Opady: z przewag

ą

ś

nie

ż

nych szczególnie w klimatach polarnych

– Pory roku: okre

ś

lane przebiegiem temperatury i długo

ś

ci

ą

dnia i nocy

Dla strefy umiarkowanej:
– Wyró

ż

niamy klimat: kontynentalny ciepły i chłodny, wybitnie kontynentalny, kontynentalny suchy

oraz skrajnie suchy, kontynentalny monsunowy, skrajnie kontynentalny.
– Roczne amplitudy temperatur: poni

ż

ej 25ºC w klimatach morskich i przej

ś

ciowych, powy

ż

ej 25ºC,

35ºC i 45ºC w kontynentalnych, oraz wybitnie i skrajnie kontynentalnych
– Opady: nie s

ą

ograniczone do jednej pory roku, czy półrocza, jesienno-zimowe przewa

ż

aj

ą

w

klimatach wybitnie morskich i na niektórych wybrze

ż

ach, a letnie w przej

ś

ciowych, kontynentalnych

i monsunowych
– Pory roku: okre

ś

lane przebiegiem temperatury

Potencjaln

ą

ro

ś

linno

ść

stanowi

ą

:

– Lodowce, l

ą

dolody

– Tundra
– Ro

ś

linno

ść

wysokogórska

– Lasy iglaste

ś

wierkowe oraz sosnowe tajgi

– Lasy modrzewiowe tajgi
– Lasy iglaste strefy umiarkowanej
– Lasy mieszane
– Lasy li

ś

ciaste strefy umiarkowanej trac

ą

ce li

ś

cie w ziemie

– Lasostepy
– Stepy niskotrawiaste
– Półpustynnie
– Pustynie
– Stepy górskie

Kanada

Le

ż

y w strefie klimatów okołobiegunowych i umiarkowanych.

Dla strefy okołobiegunowej:
– Wyró

ż

niamy klimat zarówno subpolarny, jak i polarny

Dla strefy umiarkowanej:
– Wyró

ż

niamy klimat: morski, przej

ś

ciowy, kontynentalny ciepły i chłodny, wybitnie kontynentalny,

kontynentalny suchy oraz skrajnie suchy.

Potencjaln

ą

ro

ś

linno

ść

stanowi

ą

:

– Lodowce, l

ą

dolody

– Tundra
– Ro

ś

linno

ść

wysokogórska

– Lasy iglaste

ś

wierkowe oraz sosnowe tajgi

– Lasy iglaste strefy umiarkowanej
– Lasostepy
– Stepy wysokotrawiaste
– Stepy nieskotrawiaste

LODOWCE

Wst

ę

p

Około 10% powierzchni naszej planety pokryte jest lodem. W czasie trwania zlodowace

ń

lód i

niesiony przez niego materiał wy

ż

łobiły formy, które nawet dzi

ś

mo

ż

na z łatwo

ś

ci

ą

rozpozna

ć

w

krajobrazie Ameryki Północnej i Eurazji.

Rodzaje lodowców i l

ą

dolodów

Lód lodowcowy powstaje powy

ż

ej linii wiecznego

ś

niegu. Na obszarach tych

ś

nieg prawie si

ę

nie

roztapia, a kolejne opady powoduj

ą

jego nawarstwianie. Pod ci

ęż

arem górnych warstw dolne

warstwy

ś

niegu zamieniaj

ą

si

ę

w ziarno lodowe, czyli firn, stad tez obszary te nosz

ą

nazw

ę

pól

firnowych. Firn obserwowany z daleka ma białe zabarwienie dzi

ę

ki obecnym w nim p

ę

cherzykom

powietrza. Dolne warstwy lodowca staja si

ę

coraz ciemniejsze, lód zawiera mniej p

ę

cherzyków, a

w niektórych partiach znajduje si

ę

zamarzni

ę

ta woda.

Naukowcy dziel

ą

lodowce na l

ą

dolody i lodowce górskie oraz swego rodzaju form

ę

przej

ś

ciow

ą

–

tzw. Lodowce typu norweskiego. L

ą

dolody pokrywaj

ą

wielkie obszary, zarówno góry, jak i tereny

nizinne. Obecnie l

ą

dolód obejmuje niemal cala Grenlandie i cala Antarktyd

ę

, gdzie pokrywa obszar

14 mln km2 i osi

ą

ga grubo

ść

4,78 km. Lodowce typu norweskiego tworz

ą

rozlegle czasze lodowe

pokrywaj

ą

ce szczytowe partie pasm górskich i wieloma j

ę

zorami schodz

ą

w doliny. Wyst

ę

puj

ą

one

w Norwegii, na Islandii, Nowej Ziemi i w Patagonii.

Lodowiec górski jest znacznie mniejsz

ą

form

ą

. Zajmuje on gł

ę

bok

ą

nieck

ę

poło

ż

on

ą

powy

ż

ej linii

wiecznego

ś

niegu, zwana cyrkiem lodowcowym lub karem. W miejscu tym nast

ę

puje akumulacja

opadów

ś

niegu i ich stopniowe przeobra

ż

anie w firn i lód lodowcowy. Nadmiar wytworzonego lodu

jest niejako wyciskany z pola firnowego i odprowadzany poni

ż

ej linii wiecznego

ś

niegu w postaci

j

ę

zora lodowcowego, który spływa do miejsca, gdzie temperatura pozwala na ustalenie si

ę

równowagi miedzy ilo

ś

ci

ą

spływaj

ą

cego i topniej

ą

cego lodu.

Lodowiec przemieszczaj

ą

c si

ę

w dół, powoduje erozje podło

ż

a skalnego. Jest równie

ż

odpowiedzialny za transport okruchów skalnych, które odrywaj

ą

si

ę

od

ś

cian doliny w wyniku

wietrzenia mrozowego. Materiał skalny naniesiony przez lodowiec nazywany jest moren

ą

.

Okruchy skalne spadaj

ą

ce na brzeg lodowca, a tak

ż

e wyrywane przez lód ze

ś

cian dolin, tworz

ą

wały zwane moren

ą

boczn

ą

. Gdy czoło lodowca pozostaje w miejscu przez dłu

ż

szy czas, usypuje

si

ę

przed nim wał moreny czołowej. Cofaj

ą

cy si

ę

lodowiec pozostawia wytopiony z siebie materiał

moreny dennej.

Formy glacjalne:

cyrk lodowcowy – niecka ze stromymi zboczami i płaskim dnem, cz

ę

sto wypełnione jeziorami

doliny U- kształtne – zbocza dolin lodowcowych s

ą

strome i wygładzone do pewnej wysoko

ś

ci, w

przekroju przypominaj

ą

liter

ę

U; stromo

ść

zboczy spowodowana jest intensywnym wietrzeniem

mechanicznym.

Fiordy – zatoki morskie powstałe przez zatopienie przez morze pot

ęż

nych dolin lodowcowych o

gł

ę

boko

ś

ci do 2 tys. metrów, które zostały wyorane przez lodowiec spływaj

ą

cy niegdy

ś

z głównego

pasma górskiego Skandynawii.

Mutony – wygładzone i kopułowato zaokr

ą

glone przez lodowiec partie skal o łagodnym stoku od

strony nasuwania si

ę

lodowca i stromym, postrz

ę

pionym od strony przeciwnej.

Ruchy masowe

:

Ruchy lodowca:

transgresja – je

ż

eli zasilanie przewy

ż

sza topnienie, czoło posuwa si

ę

ku przodowi

postój – topnienie i zasilanie równowa

żą

si

ę

i lodowiec nie zmienia swojego poło

ż

enia

recesja – topnienie jest wi

ę

ksze ni

ż

zasilanie i nast

ę

puje cofanie si

ę

lodowca.

MIGRACJE

1. Definicja migracji i ich podział:

O wielko

ś

ci zasobów ludzkich, ich strukturze decyduj

ą

obok przyrostu naturalnego migracje.

Migracja – przemieszczanie si

ę

ludno

ś

ci maj

ą

ce na celu zmian

ę

miejsca pobytu.

a) – wg kryterium czasu – stałe, okresowe, wahadłowe.

b) – wg zasi

ę

gu – zewn

ę

trzne (mi

ę

dzykontynentalne, mi

ę

dzynarodowe), wewn

ę

trzne (mi

ę

dzy-

wojewódzkie, wewn

ą

trz-wojewódzkie),

c) – wg rodzaju jednostek osadniczych – M.-M., M.-W, W-W,

d) – wg przyczyny: - ekonomiczne (otrzymanie ziemi,

pracy, mieszkania),

- polityczne – represje polityczne, repatriacje, deportacje (wysiedlenia) Tybeta

ń

czycy, Kongo

- społeczne – ł

ą

czenie si

ę

rodzin, zawieranie mał

ż

e

ń

stw

- religijne – pielgrzymki do miejsc kultu religijnego (Cz

ę

stochowa, Mekka), ucieczka przed

prze

ś

ladowaniami religijnymi,

- kulturowe – np. Kazachowie uciekli do Chin po kolektywizacji stad zwierz

ą

t),

- przyrodnicze – kataklizmy naturalne (cz

ę

ste posuchy w Brazylii), ekologiczne (Afryka)

- turystyczne

- słu

ż

bowe

- inne – nadmierny wypas zwierz

ą

t, deforestacja, w przyszło

ś

ci Nauru).

Czynniki sprzyjaj

ą

ce migracjom:

- zró

ż

nicowanie atrakcyjno

ś

ci przestrzeni

- zró

ż

nicowanie dochodów, warunków

ż

ycia – w tym szczególna rola nowych inwestycji w

przemy

ś

le – przykład: Warszawa, Pozna

ń

i Kraków a

Ś

ciana Wschodnia w Polsce,

- zasoby mieszkaniowe,

- polityka pa

ń

stwa – prawo meldunkowe – azyl lub wiza w celu: zagospodarowania terenów

cennych strategicznie (tereny sporne w Izraelu), zagospodarowania pustkowi demograficznych
(południowa Amazonia), zagospodarowania terenów o cennych zasobach naturalnych – np.
przymusowe przesiedlenia z Rosji do Kazachstanu w celu zagospodarowania zasobów w

ę

gla i

miedzi,

- zró

ż

nicowanie przestrzenne zasobów pracy (ludzkich),

- korzystna faza cyklu koniunkturalnego – dynamiczny wzrost gospodarczy (tworzenie miejsc pracy,
poprawa infrastruktury, wzrost płac).

Migracja jako zjawisko czasowe.

- przebiega stosownie do cyklu gospodarczego (recesja, dobra koniunktura),

- przebieg zale

ż

ny od przebiegu zjawisk przyrodniczych – migracje sezonowe – prace w

rolnictwie, turystyce, odpoczynek zimowy i letni,

- przebieg zale

ż

ny od ustale

ń

prawnych – terminy szkolnych ferii,

ś

wi

ę

ta wraz z s

ą

siaduj

ą

cymi

dniami,

- powstawanie lub likwidacja barier – wizy, meldunki – np. . w Polsce bardzo du

ż

y wzrost migracji

z Polski w momencie likwidacji obowi

ą

zku posiadania wizy do krajów europejskich, napływ

Azjatów do Polski np.

Migracja jako zjawisko przestrzenne:

- przewaga migracji na małe odległo

ś

ci, w migracjach na małe odległo

ś

ci dominuj

ą

kobiety,

- w migracjach na du

ż

e odległo

ś

ci dominuj

ą

m

ęż

czy

ź

ni.

- przewaga migracji ze wsi do miast

- sukcesja: migracja pocz

ą

tkowo ze strefy podmiejskiej do centrum, potem z dalej poło

ż

onych

terenów do strefy podmiejskiej,

- rozchodzenie si

ę

migracji wzdłu

ż

szlaków transportowych,

- zatrzymywanie si

ę

cz

ęś

ci migracji w punktach sposobno

ś

ci po

ś

rednich,

- przepływ powrotny,

- du

ż

e miasta maj

ą

wi

ę

kszy zasi

ę

g oddziaływania ni

ż

małe miasta, wielko

ść

zasi

ę

gu zale

ż

y od

kosztów pokonywania odległo

ś

ci – obecnie maleje zakres dojazdów do pracy.

- nat

ęż

enie migracji ro

ś

nie proporcjonalnie do liczby mieszka

ń

ców, a odwrotnie proporcjonalnie do

kwadratu iloczynu odległo

ś

ci jednostek osadniczych, pomi

ę

dzy którymi zachodzi migracja.

Selektywno

ść

migracji:

- wiek – ruchliwo

ść

jest wi

ę

ksza w przypadku grup wiekowych 18-35 lat oraz 0-4 lata.

- stan cywilny – osoby wolne.

- miejsce zamieszkania – cz

ęś

ciej migruj

ą

osoby ze wsi.

- płe

ć

–bardziej ruchliwe s

ą

kobiety.

- cechy osobowe – przedsi

ę

biorczo

ść

, ryzykanckie skłonno

ś

ci, energiczno

ść

, przynale

ż

no

ść

do

narodu w

ę

druj

ą

cego – Cyganie, nomadowie w krajach pustynnych, dobre zdrowie.

- selekcja negatywna i selekcja pozytywna.

Skutki migracji na przykładzie Polski:

- wpływ na przyrost naturalny i struktur

ę

demograficzn

ą

(niedobór kobiet w Polsce północno-

wschodniej, odmłodzone i dojrzałe społecze

ń

stwa w regionach Polski),

- po

ś

redni wpływ na warunki prowadzenia działalno

ś

ci gospodarczej

–odpływ ludno

ś

ci wywołuje spadek realnego popytu – przykład

Ś

ciany Wschodniej – wymieranie

ludno

ś

ci, ubo

ż

enie, narastanie ryzyka inwestycyjnego

- wpływ na rynek pracy i bezrobocie w Polsce – utajone (przeludnienie agrarne) i jawne (tereny
północne Polski)

- oddziaływanie na struktur

ę

społeczn

ą

(przykład Zambrowa, Nowej Huty – podziały społeczne,

elity, partykularyzm)

OKR

Ę

GI PRZEMYSŁOWE

Górno

ś

l

ą

ski Okr

ę

g Przemysłowy – najwi

ę

kszy okr

ę

g w Polsce.

Jest to typowy okr

ę

g przemysłowy o charakterze surowcowym. Powstały tu wi

ą

zki przemysłów

na bazie wydobycia i przetwórstwa w

ę

gla kamiennego na energi

ę

elektryczn

ą

, koks i gaz

koksowniczy.

Ze wzgl

ę

du na nieopłacalno

ść

przewozów w

ę

gla w okresie pocz

ą

tkowym rozwoju

wielkopiecowej technologii wytopu stali, od ko

ń

ca XVIII w. datuje si

ę

tu rozwój hutnictwa

ż

elaza,

podobnie jak w innych zagł

ę

biach w

ę

gla kamiennego Europy (podobn

ą

genez

ę

ma okr

ę

g

nadre

ń

sko- westfalski, Zagł

ę

bie Północne we Francji, okr

ę

gi przemysłowe powstałe w zagł

ę

biach

w

ę

glowych Wielkiej Brytanii).

W oparciu o dost

ę

pn

ą

w Zagł

ę

biu Górno

ś

l

ą

skim energi

ę

elektryczn

ą

, stal i rodz

ą

cy si

ę

rynek

zbytu ponadlokalny powstawały sukcesywnie zakłady przemysłu elektromaszynowego (np.

ś

rodków transportu, maszynowy, metalowy). Towarzyszyło temu powstawanie zakładów

chemicznych (chemii organicznej, rafinerie – np. w Czechowicach- Dziedzicach, tworzyw
sztucznych np.). Rozwin

ą

ł si

ę

te

ż

przemysł na potrzeby lokalne ludno

ś

ci (spo

ż

ywczy, materiałów

budowlanych, odzie

ż

owy). Miejscowe zło

ż

a rud cynku i ołowiu dały tak

ż

e pocz

ą

tek hutnictwu

metali nie

ż

elaznych.

Pomimo schyłkowego charakteru przemysłu hutniczego, Górno

ś

l

ą

ski Okr

ę

g Przemysłowy

nadal zajmuje pierwsze miejsce pod wzgl

ę

dem liczby pracuj

ą

cych w przemy

ś

le w

ś

ród okr

ę

gów

przemysłowych kraju. Odznacza si

ę

siln

ą

specjalizacj

ą

w przemy

ś

le paliwowo-energetycznym i

metalurgicznym. W skład okr

ę

gu wchodzi 47 miast, które zamieszkuje np. 3,5 mln mieszka

ń

ców.

Okr

ę

g boryka si

ę

z problemami ekologicznymi, deficytem wody (du

ż

a wodochłonno

ść

wyst

ę

puj

ą

cego przemysłu), które podwa

ż

aj

ą

odwieczne podstawy jego rozwoju, gdy

ż

zacz

ę

ły

zagra

ż

a

ć

bytowi ludzi.

Warszawski Okr

ę

g Przemysłowy

Oparty jest o funkcje stołeczne stolicy, jest to typowy okr

ę

g dla obszarów wielkomiejskich.

Główne atuty lokalizacyjne tego rodzaju regionów to bardzo atrakcyjny chłonny rynek zbytu, kapitał
ludzki (znaczne zasoby pracowników, ró

ż

norodne kwalifikacje), zaplecze naukowo-badawcze oraz

dobrze rozwini

ę

ta infrastruktura techniczna, znakomicie powi

ą

zana z podsystemami systemami

infrastrukturalnymi krajowymi i mi

ę

dzynarodowymi (drogi kołowe, kolejowe, sie

ć

energetyczna,

teleinformacyjna).

W strukturze dominuje przemysł elektromaszynowy, w tym przemysł wielkomiejski, jak

produkcja

samochodów

osobowych,

aparatury

i

urz

ą

dze

ń

pomiarowych,

elektronika

konsumpcyjna. Towarzysz

ą

im przemysły: poligraficzny, farmaceutyczny, kosmetyczny, filmowy,

fonograficzny i inne. W strukturze przemysłu wyró

ż

nia si

ę

równie

ż

produkcja obrabiarek, maszyn

budowlanych, papieru i produktów codziennego u

ż

ytku (

ś

rodków pior

ą

cych, odzie

ż

y, obuwia).

Silnie rozwini

ę

ty jest równie

ż

przemysł spo

ż

ywczy. Wadliw

ą

lokalizacj

ę

ma istniej

ą

ca tutaj huta

stali, poprzez któr

ą

starano si

ę

na sił

ę

uprzemysłowi

ć

stolic

ę

na wzór zachodnioeuropejski.. WOP

pod wzgl

ę

dem liczby osób pracuj

ą

cych w przemy

ś

le zajmuje drugie miejsce w

ś

ród krajowych

okr

ę

gów przemysłowych.

Okr

ę

g Sudecki.

Jest to jeden ze schyłkowych okr

ę

gów w Polsce. W jego genezie wa

ż

n

ą

rol

ę

odegrało

rzemiosło tkackie, a pó

ź

niej przemysł włókienniczy. Obecnie do głównych gał

ę

zi przemysłowych

nale

ż

y przemysł energetyczny oparty o w

ę

gle (Turów, Wałbrzych), włókienniczy, mineralny

(surowce

skalne),

drzewno-papierniczy,

farmaceutyczny

(Jelenia

Góra).

Okr

ę

g jest rozproszony, a najwi

ę

ksze o

ś

rodki tworz

ą

Wałbrzych i Jelenia Góra.

Lokalizacja du

ż

ych zakładów przemysłowych

Elektrownia Dolna Odra w Nowym Czarnowie k. Szczecina

Jest to elektrownia cieplna bazuj

ą

ca na w

ę

glu kamiennym. Jej lokalizacja jest zwi

ą

zana z:

1) z niezaspokojonym popytem regionalnym Polski północno-zachodniej (lokalizacja ogólna)

2) korzy

ś

ciami du

ż

ej skali – spowodowały,

ż

e zdecydowano si

ę

na wybudowanie jednej du

ż

ej

elektrowni o mocy około 1700 MW, co zmniejszyło swobod

ę

lokalizacyjn

ą

,

3) czynnikiem wody – lokalizacja nad du

żą

rzek

ą

, w miejscu odpowiednio szerokim, z uwagi na

znaczny pobór dobowy wody, wynikaj

ą

cy ze skali produkcji oraz jej wodochłonno

ś

ci (na 10 tys.

kWh zu

ż

ywa si

ę

około 200 m sze

ść

. Wody). Równie wa

ż

ne jest tak

ż

e odprowadzanie du

ż

ych ilo

ś

ci

podgrzanych wód pochłodniczych, stosownie

4) uci

ąż

liwo

ś

ci

ą

obiektu dla

ś

rodowiska wybudowano j

ą

w małej miejscowo

ś

ci – Nowym Czarnowie

koło Szczecina, z uwagi na du

żą

emisj

ę

zanieczyszcze

ń

powietrza

5) wa

ż

ne jest tak

ż

e poło

ż

enie w pobli

ż

u Szczecina – najwi

ę

kszego regionalnego odbiorcy energii

elektrycznej

Elektrownia Solina

Jest to elektrownia szczytowa z członem pompowym, poło

ż

ona na Sanie, o mocy pow. 200

MW.

Na wybór lokalizacji elektrowni w Solinie wpłyn

ę

ły:

1) Niezaspokojony popyt regionalny na energi

ę

elektryczn

ą

oraz ch

ęć

aktywizacji gospodarczej

Polski Południowo-wschodniej

2) Warunki naturalne – Solina jest poło

ż

ona w górnym odcinku biegu Sanu, w miejscu gdzie

uchodzi do niego Solinka. Wobec tego jest tu wystarczaj

ą

co du

ż

y przepływ wody, a dodatkow

ą

korzy

ś

ci

ą

jest wykorzystanie do celów energetycznych naturalnego dopływu Sanu

3) Korzy

ś

ci poza energetyczne zwi

ą

zane z budow

ą

zapory wodnej w Solinie – ze wzgl

ę

du na

kapitałochłonno

ść

i długi cykl zamro

ż

enia kapitału budowa elektrowni wodnych, jak i sztucznych

zbiorników jest kosztowna. Dlatego d

ąż

y si

ę

do wykorzystania sztucznego jeziora do innych celów.

Jezioro Soli

ń

skie jest najwi

ę

kszym w Polsce sztucznym jeziorem, ma tak

ż

e funkcje

przeciwpowodziowe (wa

ż

ne np. dla Przemy

ś

la le

żą

cego na d Sanem, ma tak

ż

e wa

ż

ne funkcje

rekreacyjno – turystyczne (uprawia si

ę

tu sporty wodne)

Huta aluminium w Koninie

1) Baza energetyczna – hutnictwo aluminium jest bardzo energochłonne – na 1 t aluminium zu

ż

ywa

si

ę

15-18 tys. kWh, dlatego o umiejscowieniu tego zakładu zadecydowała blisko

ść

elektrowni

P

ą

tnów w Koninie, przerabiaj

ą

cej wyst

ę

puj

ą

ce tu zło

ż

a w

ę

gla brunatnego. Warto zauwa

ż

y

ć

, i

ż

oba

te obiekty były projektowane równocze

ś

nie, gdy

ż

wynikało to z decyzji o przeznaczeniu do

eksploatacji złó

ż

w

ę

gla brunatnego w zagł

ę

biu Koni

ń

sko-Tureckim. Budowa elektrowni z uwagi na

korzy

ś

ci du

ż

ej skali stworzyłaby nadmiar poda

ż

y energii elektrycznej w Polsce centralnej, wobec

tego zagospodarowanie jej na potrzeby hutnictwa aluminium miało gł

ę

bokie uzasadnienie

ekonomiczne

2) Korzystne poło

ż

enie wzgl

ę

dem rynku zbytu – krajowego, ze wzgl

ę

du na poło

ż

enie w centralnej

cz

ęś

ci kraju

3) Mo

ż

liwo

ść

wykorzystania Warty jako

ź

ródła wody na cele chłodnicze oraz miejsca zrzutu

podgrzanych wód pochłodniczych

Huta cynku i ołowiu w Bukownie

1) Najwa

ż

niejsze znaczenie ma w jej przypadku baza surowcowa, co wi

ąż

e si

ę

z nieopłacalno

ś

ci

ą

transportu na du

ż

e odległo

ś

ci rud, z uwagi na niewielki udział procentowy metali w rudach – 3-5%

cynku, 1-1,5 ołowiu,

2) korzy

ś

ci wspólnej lokalizacji kopalni i huty, polegaj

ą

ce na ograniczeniu kosztów transportu rud,

wspólnym tworzeniu i u

ż

ytkowaniu infrastruktury, dostosowaniu skali wydobycia rud do skali

przerobu

3) Blisko

ść

elektrowni np. w Jaworznie, Sierszy, Trzebini – co wa

ż

ne z uwagi na do

ść

du

ż

e

zu

ż

ycie energii elektrycznej przy wytopie tych metali – około 3-4 tys. kWh na 1 t. tych metali.

4) Korzystne poło

ż

enie wzgl

ę

dem odbiorców tych metali- szczególnie wa

ż

ne jest bliskie poło

ż

enie

wzgl

ę

dem GOP, odbiorcami cynku i ołowiu s

ą

zakłady metalowe, gdy

ż

metale te słu

żą

np. do

pokrywania blach, rynkiem zbytu s

ą

te

ż

zakłady produkuj

ą

ce stopy metali np. w Katowicach-

Szopienicach (produkcja mosi

ą

dzu – stop miedzi z cynkiem,

ZADANIA NA OBLICZANIE K

Ą

TA PADANIA PROMIENI

SŁONECZNYCH

1. Rozwi

ą

zanie zadania

Uwaga- zgodnie z panuj

ą

cymi zasadami na nowej maturze, jest punktowane stosowanie wzorów.

a) obliczenie k

ą

ta padania promieni słonecznych (wysoko

ść

Sło

ń

ca) w dniach 21 marca i 23

wrze

ś

nia, czyli pierwszych dniach odpowiednio wiosny i jesieni

α

– k

ą

t padania promieni słonecznych

α

= 90° -

φ

,

gdzie

φ

to szeroko

ść

geograficzna miejsca obserwacji – w naszym przypadku jest to 40°N

α

= 90° -

40°

α

= 50° Odpowied

ź

: w pierwszym dniu wiosny i w pierwszym dniu jesieni miejscowo

ść

poło

ż

ona na 40°N jest o

ś

wietlona pod k

ą

tem 50°

b) 22 czerwca, czyli pierwszy dzie

ń

lata na półkuli północnej. Sło

ń

ce wówczas znajduje si

ę

w

zenicie nad Zwrotnikiem Raka. Wobec tego od 90° trz eba odj

ąć

ró

ż

nic

ę

szeroko

ś

ci geograficznej

miejsca obserwacji i szeroko

ś

ci geograficznej Zwrotnika Raka,

a = 90° - (

φ

– 23° 27

΄

) a = 7327’ Odpowied

ź

: w pierwszym lata miejscowo

ść

poło

ż

ona na 40°N jest

o

ś

wietlona pod k

ą

tem 73°2 7’

Uwaga: ten wzór stosujemy, gdy miejscowo

ść

jest poło

ż

ona na północ od ZR. Je

ś

li miejsce

obserwacji jest poło

ż

one pomi

ę

dzy ZR a równikiem, wówczas a = 90° - (23° 27

΄

-

φ

). Konkluduj

ą

c –

od 90° odejmujemy ró

ż

nic

ę

k

ą

tow

ą

szeroko

ś

ci geograficznej miejsca obserwacji i szeroko

ś

ci

geograficznej Zwrotnika Raka. W ten sposób otrzymujemy maksymalny mo

ż

liwy k

ą

t nachylenia

promieni słonecznych dla danej miejscowo

ś

ci – dlatego w punkcie b naszego zadania obliczony k

ą

t

jest najwy

ż

szy, tj. wynosi 73°27’.

5. 22 grudnia, czyli pierwszy dzie

ń

zimy. Sło

ń

ce wówczas znajduje si

ę

w zenicie nad Zwrotnikiem

Kozioro

ż

ca. Nasza miejscowo

ść

(np. Nowy York) ma najni

ż

szy w ci

ą

gu roku k

ą

t padania promieni

słonecznych. W takiej sytuacji zawsze stosujemy poni

ż

szy wzór a = 90° - (

φ

+ 23° 27

΄

) a = 26°33’

Odpowied

ź

: w pierwszym dniu zimy miejscowo

ść

poło

ż

ona na 40°N jest o

ś

wietlona pod k

ą

tem

26°33’.

Konkluduj

ą

c – od 90° odejmujemy sum

ę

k

ą

tow

ą

szeroko

ś

ci geograficznej miejsca obserwacji i

szeroko

ś

ci geograficznej Zwrotnika Raka. W ten sposób otrzymujemy minimalny mo

ż

liwy k

ą

t

nachylenia promieni słonecznych dla danej miejscowo

ś

ci – dlatego w punkcie c naszego zadania

obliczony k

ą

t jest najni

ż

szy, tj. wynosi 26°33’.

Dla miejscowo

ś

ci le

żą

cych na półkuli południowej stosujemy te same zasady, pami

ę

taj

ą

c jedynie,

ż

e kiedy na półkuli północnej jest astronomiczne lato, wówczas na antypodach jest zima, a gdy na

półkuli północnej jest zima, wówczas na półkuli południowej jest lato.

Dla ambitnych

Zwi

ą

zek szeroko

ś

ci geograficznej (

φ

) z wysoko

ś

ci

ą

Sło

ń

ca nad horyzontem w południe (h) mo

ż

na

wyrazi

ć

wzorem h= 90° -

δ

-

φ

gdzie:

δ

– deklinacja Sło

ń

ca, zmieniaj

ą

ca si

ę

w cyklu rocznym od -

23 27

΄

(22.XII) do 23° 27

΄

(22.06). Dla półkuli północnej przyjmuje si

ę

φ

>0, a dla półkuli

południowej

φ

<0

URBANIZACJA

1. Definicja

Urbanizacja to wielopłaszczyznowy proces polegaj

ą

cy na przekształcaniu si

ę

ludno

ś

ci wiejskiej w

miejsk

ą

, rolniczej w nierolnicz

ą

, czemu towarzyszy wzrost liczby miast oraz obszaru przez nie

zajmowanego.

Płaszczyzny urbanizacji:

- demograficzn

ą

(statystyczn

ą

) – obrazuj

ą

ca udział ludno

ś

ci zamieszkałej w miastach,

- zawodow

ą

– opart

ą

na głównym

ź

ródle utrzymania,

- krajobrazow

ą

– opisuj

ą

c

ą

wizerunek i zmiany wie

ś

> miasto,

- kulturow

ą

– dotycz

ą

c

ą

przejmowania wzorców zachowa

ń

typowych dla

ludno

ś

ci miejskiej, co mo

ż

e przejawia

ć

si

ę

ujemnym przyrostem naturalnym

np. pas obszaru mi

ę

dzy Warszaw

ą

a Łodzi

ą

, gdzie stopa przyrostu

naturalnego wynosi od –3 do –1,5 promili. Trzy ostatnie płaszczyzny
urbanizacji okre

ś

lamy mianem urbanizacji wsi.

Przyczyny urbanizacji

S

ą

ró

ż

ne w krajach słabo i wysoko gospodarczo rozwini

ę

tych, co ma swoje potwierdzenie w

poziomie urbanizacji poszczególnych krajów. W tych pierwszych wska

ź

nik urbanizacji wynosi np.

38%, a ludno

ść

opuszcza przeludnion

ą

, borykaj

ą

c

ą

si

ę

z wieloma problemami wie

ś

, głównie w

poszukiwaniu pracy i lepszych warunków do

ż

ycia. W krajach wysoko rozwini

ę

tych o

ś

rodki

miejskie wchłaniaj

ą

stopniowo tereny wiejskie, powi

ą

zane z nimi funkcjonalnie np. w zakresie

dojazdów do pracy lub zaopatrzenia w

ż

ywno

ść

. Czasem wi

ę

ksze wsi, w miar

ę

rozwoju

pozarolniczych miejsc pracy przekształcaj

ą

si

ę

w miasta – w wielu krajach takim momentem

narodzenia si

ę

miasta jest osi

ą

gni

ę

cie przez wie

ś

progu zaludnienia, ustalonego przez przepisy

krajowe. W Niemczech jest to przykładowo próg 2000 osób, a w krajach skandynawskich – 200
osób.

Niekiedy mechanizm jest inny – tak jest w przypadku krajów, gdzie wyst

ę

puje nadurbanizacja,

np. w Argentynie i innych krajach tzw. Ameryki Łaci

ń

skiej. Argentyna jest krajem

ś

rednio

rozwini

ę

tym gospodarczo o stosunkowo wysokim wska

ź

niku urbanizacji (89%). Przyczyn

ą

tego

zjawiska jest niedorozwój sieci osadniczej, zwłaszcza wiejskiej, z powodów historycznych.
Powstały tam wielkie gospodarstwa rolne typu latyfundialnego (przeci

ę

tne gospodarstwo rolne w

Argentynie liczy 469 ha u

ż

ytków rolnych – dla porównania w Etiopii – 1,3 ha).

Na znaczny rozwój miast istotny wpływ miały nast

ę

puj

ą

ce czynniki:

1) wzrost wydajno

ś

ci pracy w rolnictwie, dzi

ę

ki czemu nast

ą

piła reprodukcja rozszerzona kapitału

na obszarach wiejskich, prowadz

ą

c tym samym do pogł

ę

bienia społecznego podziału pracy – tym

samym powstało rzemiosło i handel (podstawa rozwoju miast w staro

ż

ytno

ś

ci,

ś

redniowieczu i

dalszych epokach a

ż

do rewolucji przemysłowej drugiej połowy XVIII w.)

2) narodzenie si

ę

przemysłu, wymagaj

ą

cego koncentracji ludno

ś

ci w pobli

ż

u tworzonych zakładów

przemysłowych (pierwsze etapy koncentracji produkcji przemysłowej), pogł

ę

bienie tej tendencji w

okresie narodzenia si

ę

fordyzmu (zastosowanie po raz pierwszy przez Henry’ego Forda ta

ś

my

produkcyjnej w przemy

ś

le samochodowym)

3) rozwój nauki i kultury i wzrost znaczenia instytucji pa

ń

stwowych, wpływaj

ą

cy na atrakcyjno

ść

miasta jako siedziby lokalizacji przedsi

ę

biorstw usługowych i obiektów u

ż

yteczno

ś

ci publicznej (np.

administracja pa

ń

stwowa, słu

ż

ba zdrowia

Poziom urbanizacji zale

ż

y od rozwoju gospodarczego kraju. Im wy

ż

ej rozwini

ę

te pa

ń

stwo tym

poziom zurbanizowania jest wi

ę

kszy (np. Japonia 78%, Niemcy 84%). W krajach wysoko

rozwini

ę

tych wzrasta zapotrzebowanie na ludzi zatrudnianych w trzecim sektorze czyli usługach,

który szczególnie dynamicznie rozwija si

ę

w o

ś

rodkach miejskich.

Ciekawostki

Definicje miast:
w Polsce – uzyskanie praw miejskich
w Rosji – liczba ludno

ś

ci powy

ż

ej 12 tys., z czego ponad 85% pracuje poza

rolnictwem
w Szwecji – 200 lub wi

ę

cej mieszka

ń

ców, osiedle o zwartej zabudowie

Eksplozja urbanizacyjna – szybki rozwój miast i zwi

ą

zany z nim wzrost ludno

ś

ci miejskiej, który

został spowodowany zazwyczaj rozwojem przemysłu.
Przyczyny:
- zwi

ę

kszona aktywno

ść

w sektorach handlu i usług (kraje w. r.) lub przemysłu (kraje s.r.)

- intensywne migracje ekonomiczne
- „rewolucja przemysłowa” XIX wieku – przej

ś

cie z produkcji rzemie

ś

lniczej do wielkich manufaktur

- polityka pa

ń

stwa, np. kolonizacja „interioru” w Brazylii, industrializacja „za wszelk

ą

cen

ę

” w krajach

b. ZSRR, przymusowe przesiedlenia w Azji
- warunki klimatyczne, np. dla Australii „przydatne” okazały si

ę

tylko wybrze

ż

a

PASOWY (PASMOWY) UKŁAD POWIERZCHNI POLSKI

1. Wst

ę

p

Bezpo

ś

redni

ą

przyczyn

ą

pasowo

ś

ci jest przeszło

ść

geologiczna Polski a najwi

ę

kszy na to wpływ

miało zlodowacenie plejstoce

ń

skie

2. Wyró

ż

niamy nast

ę

puj

ą

ce pasy:

a)Pas nizin nadmorskich

- nie przekraczaj

ą

100m n.p.m.

- wyst

ę

puj

ą

obszary depresyjne ( najwi

ę

ksza wynosi -1,8 m i znajduje si

ę

koło Elbl

ą

ga)

b)Pas pojezierza

- efekt zlodowace

ń

plejstoce

ń

skich

- najwy

ż

sze wzniesienia od 50 do 329 m. – Szeska Góra, Dylewska Góra, Wie

ż

yca

- jeziora rynnowe, polodowcowe, moreny dennej, oczka wytopiskowe

c)Pas nizin

ś

rodkowo polskich

- wzniesienia nie przekraczaj

ą

150 m.

- w pasie tym spotykamy szerokie doliny, pradoliny, które wykorzystuj

ą

takie rzeki jak: Wisła, Note

ć

,

Narew, Bug.

d)Pas wy

ż

yn

-

ś

rednio 200-400 m ale nawet 612 m. – Łysica

- wyst

ę

puje gołoborza, jaskinie krasowe

- wyst

ę

powanie. zwartych kompleksów lasów jodłowych

e)Pas kotlin podkarpackich

- 150 do 300 m

- np. Kotlina Sandomierska, O

ś

wi

ę

cimska

f) Pas gór

- do 2499 m – Rysy w Karpatach

- 1602 m –

Ś

nie

ż

ka w Sudetach

- cech

ą

charakterystyczn

ą

jest wyst

ę

powanie przeł

ę

czy

3. Tabelka dla wymagaj

ą

cych

Pas

Cechy rzeźby

Czynniki

Karpaty

młode góry fałdowe, z

elementami rzeźby

polodowcowej

alpejskie ruchy górotwórcze

Sudety

stare góry zrębowe

kaledońskie i hercyńskie ruchy

górotwórcze

Kotliny Karpackie

obniżenia podkarpackie

równinne obniżenie na powstałym

podczas orogenezy alpejskiej

Zapadlisku Przedkarpackim

Wyżyny Polskie

faliste powierzchnie

wyniesione powyżej 300 m

n.p.m.

zróżnicowana budowa geologiczna,

różna odporność skał na wietrzenie.

Pas nizin

niziny staroglacjalne,

moreny, wysoczyzny

ukształtowane podczas starszych

zlodowaceń i modyfikowane w

warunkach klimatu subarktycznego

Pojezierza Polskie

obszar młodoglacjalny:

morena czołowa, jeziora

polodowcowe

ukształtowana podczas ostatniego

zlodowacenia w wyniku erozyjnej

działalności lodowca

Pobrzeże

holoceńskie niziny

nadmorskie, wydmy, i

wybrzeża erozyjne

działalność fal morskich i wiatru

ROZMIESZCZENIE LUDNO

Ś

CI

1. Wst

ę

p

Opisuj

ą

c rozmieszczenie ludno

ś

ci mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

obszary stale zamieszkiwane – ekumeny,

zamieszkiwanie przej

ś

ciowo – subekumeny i anekumeny – obszary pozbawione stałych siedzi

ludzkich. Obszary trwale zamieszkane zajmuj

ą

ponad 90% powierzchni l

ą

dów, które ró

ż

ni

ą

si

ę

miedzy sob

ą

liczb

ą

i sposobem rozmieszczenia ludno

ś

ci czy g

ę

sto

ś

ci

ą

zaludnienia.

2. Czynniki sprzyjaj

ą

ce koncentracji ludno

ś

ci

Czynnikami sprzyjaj

ą

cymi koncentracji ludno

ś

ci s

ą

:

- dost

ę

p do wody - doliny rzek i wybrze

ż

a mórz skupiaj

ą

wi

ę

kszo

ść

ludno

ś

ci

ś

wiata,

- nizinne ukształtowanie powierzchni - 4/5 ludno

ś

ci

ś

wiata zamieszkuje obszary wyniesione do 500

m n.p.m.,
- klimat - zag

ę

szczeniom ludno

ś

ci odpowiadaj

ą

w wi

ę

kszo

ś

ci obszary o warunkach klimatycznych

korzystnych pod wzgl

ę

dem zdrowotnym i sprzyjaj

ą

cych rolnictwu.

3. Przykłady

Stany Zjednoczone Ameryki charakteryzuje bardzo nierównomiernie rozmieszczenie ponad 270
milionowej ludno

ś

ci. Na wschód od Missisipi, na obszarze stanowi

ą

cym ok. 26% powierzchni kraju,

mieszka ok. 60% społecze

ń

stwa, najg

ęś

ciej zaludnione s

ą

wybrze

ż

a północno-wschodnie, a

zwłaszcza stany:
- New Jersey (391 mieszka

ń

ców na km2),

- Rhode Island (319 os/km2),
- Massachusetts,
- Nowy Jork oraz Connecticut i Maryland,
- rejon Wielkich Jezior,
- dolina Missisipi,
- wybrze

ż

e Kalifornii,

- Floryda,
- południowo-wschodni Teksas oraz Hawaje (głównie wyspa Oahu).

4. Najbardziej zaludnione obszary

a) Alaska (0,4 mieszka

ń

ca na km2),

b) stany poło

ż

one w Kordylierach:

- Montana,
- Wyoming (2 os/km2),
- Nevada,
c) północne stany prerii:
- Dakota Północna i Południowa.

Na g

ę

sto

ść

zaludnienia poszczególnych stanów maj

ą

wpływ migracje wewn

ę

trzne:

- do lat 50-tych najszybciej wzrastała liczba ludno

ś

ci w przemysłowych stanach północno-

wschodnich i nad Wielkimi Jeziorami, gdzie napływała ludno

ść

z południowych i

ś

rodkowych

regionów,
- od lat 60. i 70. głównymi kierunkami migracji wewn

ę

trznej stały si

ę

stany południowe (zwłaszcza

Floryda, Teksas) i zachodnie – Kalifornia.

Kanada to jedno z najsłabiej zaludnionych pa

ń

stw

ś

wiata, której

ś

rednia g

ę

sto

ść

zaludnienia

wynosi ok. 3 osób na km 2, a ponad 90% ludno

ś

ci skupia si

ę

w pasie szeroko

ś

ci 300 km, wzdłu

ż

południowej granicy kraju (zwłaszcza w dolinie Rzeki

Ś

w. Wawrzy

ń

ca, nad jeziorami Ontario i Erie,

na preriach i na wybrze

ż

u O. Spokojnego). Obszary północne i północno-wschodnie s

ą

prawie

bezludne. W miastach mieszka blisko 77% ogółu mieszka

ń

ców.

Chiny, podobnie jak USA, charakteryzuje bardzo nierównomierne rozmieszczenie ludno

ś

ci. Ok.

95% mieszka

ń

ców koncentruje si

ę

we wschodniej cz

ęś

ci kraju (ok. 1/3 powierzchni Chin).

Najg

ęś

ciej zaludnione (600–1000 osób na km2) s

ą

: delty Jangcy i Rzeki Perłowej, równina

Chengdu oraz nadmorska cz

ęść

prowincji Fujian (2000 os/km2). G

ę

sto

ść

zaludnienia wyra

ź

nie

maleje ku zachodowi, w miar

ę

nasilania si

ę

kontynentalnych cech klimatu. Najsłabiej zaludniona

(ok. 1 mieszkaniec na km2) jest Wy

ż

yna Tybeta

ń

ska, a jej północna cz

ęść

jest prawie bezludna.

Indie nale

żą

do najg

ęś

ciej zaludnionych krajów Azji.

Ś

rednia g

ę

sto

ść

zaludnienia Indii wynosi 268

mieszka

ń

ców na km2. Najwi

ę

cej ludno

ś

ci skupia si

ę

na Nizinie Hindusta

ń

skiej (500–600 os/km2) i

wybrze

ż

ach Półwyspu Indyjskiego (w południowej cz

ęś

ci Wybrze

ż

a Malabarskiego 500–1000

os/km2), za

ś

najsłabiej s

ą

zaludnione Himalaje i obszary pustynne (w stanie Rad

ź

asthan poni

ż

ej

20 os/km2).

5. G

ę

sto

ść

zaludnienia w Polsce

Ś

rednia g

ę

sto

ść

zaludnienia w Polsce wynosi 122 osoby na km2 (2002r.) jest ona przestrzennie

zró

ż

nicowana, zale

ż

nie od:

1) warunków naturalnych,
2) czynników ekonomicznych

Ad 1) ukształtowanie powierzchni, baza surowców naturalnych, klimat, woda i gleby wpłyn

ę

ły na

rozkład ludno

ś

ci na terenach Polski, ludno

ść

koncentrowała si

ę

przede wszystkim na obszarach,

na których wyst

ę

powały

ż

yzne gleby jak Przedgórze Sudeckie czy Karpackie.

Ad 2) rozwój przemysłu, handlu, usług tworzy zapotrzebowanie na wykwalifikowan

ą

sił

ą

robocz

ą

a

co za tym idzie sprzyja koncentracji si

ę

ludzi na danych terenach. Najwi

ę

ksz

ą

g

ę

sto

ś

ci

ą

zaludnienia

charakteryzuj

ą

si

ę

obszary silnie zurbanizowane b

ą

d

ź

uprzemysłowione np. tereny. Łodzi (750 osób

na km2, Warszawy ( 640) Katowic (600). Najmniejsz

ą

g

ę

sto

ś

ci

ą

zaludnienia charakteryzuj

ą

si

ę

tereny rolnicze (cz

ę

sto o bardzo słabych glebach) wraz z wysokim stopniem zalesienia, słabo

rozwini

ę

tym przemysłem, infrastruktur

ą

komunikacyjn

ą

np. woj. Podlaskie (ok. 50 osób na km2),

okolice Łom

ż

y (52) i Słupska (56).

Podstawowym czynnikiem tak du

ż

ego zró

ż

nicowania liczby ludno

ś

ci w Polsce jest post

ę

puj

ą

cy

proces urbanizacji i migracja ludno

ś

ci wiejskiej do miast. Drugim wa

ż

nym czynnikiem było

zasiedlanie obszarów północnej i zachodniej Polski po zako

ń

czeniu II wojny

ś

wiatowej. Obecnie

ludno

ść

przestała ju

ż

migrowa

ć

zarówno w kraju jak i za granic

ę

pa

ń

stwa.

ROLNICTWO INTENSYWNE I EKSTENSYWNE

1. Wprowadzenie

Intensyfikacja rolnictwa umo

ż

liwia zwi

ę

kszenie produkcji bez konieczno

ś

ci poszerzania areału

u

ż

ytków rolnych. Rolnictwo intensywne jest to bowiem rolnictwo, w którym ponosi si

ę

du

ż

e nakłady

pracy uprzedmiotowionej i pracy

ż

ywej, w wyniku czego uzyskuje si

ę

wysokie plony oraz znaczn

ą

produkcyjno

ść

zwierz

ą

t gospodarskich. Wzrost efektów produkcyjnych jest w wi

ę

kszym stopniu

uzale

ż

niony od nakładów pracy uprzedmiotowionej (nawozów,

ś

rodków ochrony ro

ś

lin, materiału

siewnego itp.) ni

ż

zaanga

ż

owania siły roboczej. Rolnictwo intensywne odznacza si

ę

cz

ę

sto du

żą

towarowo

ś

ci

ą

, tzn.

ż

e znaczna cz

ęść

wyprodukowanych płodów rolnych lub zwierz

ą

t jest

przeznaczona na sprzeda

ż

. W zale

ż

no

ś

ci od struktury ponoszonych nakładów wyst

ę

puje:

2. Rodzaje rolnictwa intensywnego

- rolnictwo intensywne typu kapitałochłonnego, w którym wysokie wska

ź

niki produktywno

ś

ci ziemi

s

ą

skutkiem du

ż

ych nakładów pracy uprzemysłowionej (Europa Zach. pn.-wschodnie i przyjeziorne

stany w USA, Nowa Zelandia)

- rolnictwo intensywne typu pracochłonnego, które odznacza si

ę

zaanga

ż

owaniem du

ż

ych

nakładów pracy

ż

ywej (doliny Nilu, Eufratu, Tygrysu, Nizina Chi

ń

ska).

Dla krajów wysoko gospodarczo rozwini

ę

tych typowe jest szukanie coraz bardziej nowoczesnych

technik i metod organizacji produkcji, prowadzenie prac badawczych i wprowadzanie nowych odmian
ro

ś

lin u

ż

ytkowych oraz ras zwierz

ą

t hodowlanych. W wyniku tego produkcja odznacza si

ę

wysok

ą

jako

ś

ci

ą

i mo

ż

liwie wysokim stopniem dostosowania cech u

ż

ytkowych produktów rolnych do potrzeb

ich odbiorców. Daje to mo

ż

liwo

ść

zmniejszenia masy przerobionych w przemy

ś

le surowców rolnych

(np. dzi

ę

ki wzrostowi zawarto

ś

ci cukru w burakach cukrowych, skrobi w ziemniakach przerabianych na

krochmal). Dzi

ę

ki tym zabiegom ro

ś

nie opłacalno

ść

produkcji.

3. Przykład Holandii

Przykładem kraju o wysokim stopniu intensywno

ś

ci rolnictwa jest Holandia. S

ą

tu słabe gleby,

u

ż

ytkowanie ziemi jest utrudnione przez ci

ą

głe obni

ż

anie si

ę

terenów nadmorskich, co zmusza do

budowy kanałów, grobli i zabezpiecze

ń

ochronnych. Walorem naturalnym

ś

rodowiska jest łagodny i

wilgotny klimat, ł

ą

ki i pastwiska stanowi

ą

ponad 50% u

ż

ytków rolnych. Warunki naturalne sprzyjaj

ą

rozwojowi chowu zwierz

ą

t gospodarskich. Hodowla za

ś

stwarza mo

ż

liwo

ść

intensywnego nawo

ż

enia

organicznego. Poło

ż

enie Holandii nad Morzem Północnym ułatwia jej (od XIX w) uczestnictwo w

mi

ę

dzynarodowym rynku rolnym. Istotne znaczenie ma te

ż

poło

ż

enie Holandii w s

ą

siedztwie Niemiec

– pot

ęż

nego rynku zbytu.

Holandia rozwin

ę

ła przede wszystkim hodowl

ę

zwierz

ą

t gospodarskich i ogrodnictwa. Rolnictwo

holenderskie charakteryzuj

ą

du

ż

e nakłady pracy uprzedmiotowionej (m.in. du

ż

e zu

ż

ycie nawozów

sztucznych na 1 ha u

ż

ytków ok. 273 kg NPK) oraz niewielka ilo

ść

gruntów przypadaj

ą

ca na 1 ci

ą

gnik

5 ha/ci

ą

gnik), dzi

ę

ki czemu uzyskuje wysokie plony, np. pszenicy 80 q/ha (

ś

wiat 25 q/ha), ziemniaków

461 q/ha (151), buraków cukrowych 639 q/ha (349). Pogłowie trzody chlewnej na 100 ha u

ż

ytków

rolnych wynosi 680 sztuk (

ś

wiat 18). Od jednej krowy uzyskuje si

ę

rekordow

ą

ilo

ść

mleka –6289 litrów

(

ś

wiat 2033 l).

4. Wyja

ś

nienia

O wysokim stopniu intensywno

ś

ci rolnictwa holenderskiego

ś

wiadcz

ą

tak

ż

e:

- stosowanie sztucznej inseminacji w hodowli bydła (uzyskiwanie wi

ę

kszej liczby ciel

ą

t o korzystnych i

po

żą

danych cechach)

- dobry stan zdrowia zwierz

ą

t gospodarskich dzi

ę

ki wła

ś

ciwej opiece weterynaryjnej i stosowaniu

ś

rodków farmakologicznych

- system

ż

ywienia bydła oparty latem na wysoko dajnych pastwiskach, zim

ą

na paszach tre

ś

ciwych i

kiszonce

- wyeliminowanie sezonowo

ś

ci produkcji jaj

- uniezale

ż

nienie si

ę

od

ż

yzno

ś

ci gleby wskutek dobrego nawo

ż

enia, pełnej melioracji gruntów oraz

bardzo starannej uprawy pól

- nowoczesna agrotechnika

- doskonale zorganizowany system o

ś

wiaty i nauki wiejskiej

- uprawa produktów rolnych o du

ż

ej opłacalno

ś

ci, gwarantuj

ą

cych zbyt

- specjalizacja gospodarstw rolnych (regionów) w produkcji okre

ś

lonych artykułów rolnych.

W Holandii znakomicie działa spółdzielczo

ść

. Organizuje ona zaopatrzenie rolników w nawozy i

pasze, skupuje mleko, ziemniaki i inne płody, a tak

ż

e przetwarza surowce rolne. Uczestniczy w 25% w

eksporcie towarów rolno-spo

ż

ywczych.

5. Obszary wysokiego stopnia intensywno

ś

ci rolnictwa

Do obszarów intensywnego rolnictwa zaliczamy:
- Europ

ę

Zachodni

ą

,

- Dolin

ę

Kalifornijsk

ą

,

- Nizin

ę

Zatokow

ą

i Atlantyck

ą

w USA,

- Japoni

ę

i Kore

ę

oraz Nizin

ę

Chi

ń

sk

ą

,

- Jaw

ę

,

- delt

ę

Nilu i Nizin

ę

Gangesu.

Do wzrostu intensywno

ś

ci rolnictwa nale

ż

y tak

ż

e poszukiwanie i wprowadzanie coraz doskonalszych

odmian ro

ś

lin u

ż

ytkowych i ras zwierz

ą

t gospodarskich. Przykładowo, w pracach nad

uszlachetnianiem ro

ś

lin zwraca si

ę

uwag

ę

na zwi

ę

kszanie plenno

ś

ci, odporno

ś

ci na szkodniki,

choroby i niekorzystne warunki wegetacyjne, zawarto

ś

ci cennych składników od

ż

ywczych oraz

skrócenie cyklu wegetacyjnego.
Rasy zwierz

ą

t udoskonala si

ę

przez skracanie cyklu produkcyjnego, zwi

ę

kszanie odporno

ś

ci na

choroby oraz uzysku produktów pochodzenia zwierz

ę

cego (mi

ę

so, skóry, mleko), przy jednoczesnym

wzro

ś

cie ich walorów u

ż

ytkowych.

6. Rolnictwo ekstensywne

Rolnictwo ekstensywne (obszary o małej g

ę

sto

ś

ci zaludnienia, słabo sprzyjaj

ą

cych warunkach

naturalnych) odznacza si

ę

tym,

ż

e wzrost produkcji odbywa si

ę

głównie przez powi

ę

kszenie areału

u

ż

ytków rolnych, a nie przez lepsz

ą

upraw

ę

gruntów rolnych. Rolnictwo ekstensywne cechuje wi

ę

c

małe zaanga

ż

owanie nakładów pracy

ż

ywej i uprzedmiotowionej, czemu towarzyszy mała

produkcyjno

ść

ziemi i zwierz

ą

t. Wszystkie te cechy charakteryzuj

ą

rolnictwo tradycyjne ekstensywne,

wyst

ę

puj

ą

ce m.in. w krajach afryka

ń

skich poło

ż

onych na terenie Sahary, na suchych terenach

Australii, w Mongolii. Rolnictwo ekstensywne mo

ż

e w wyj

ą

tkowych okoliczno

ś

ciach scharakteryzowa

ć

si

ę

stosunkowo du

ż

ymi nakładami kapitałowymi. Jest to rolnictwo ekstensywne typu

kapitałochłonnego, jakie wykształciło si

ę

na terenie Wielkiej Równiny Prerii. Rolnictwo to cechuje mała

produktywno

ść

ziemi, małe nakłady pracy

ż

ywej oraz du

ż

a wydajno

ść

pracy.

Ś

rodki pieni

ęż

ne s

ą

tam

przeznaczone na mechanizacj

ę

pracy farmerów i nie przyczyniaj

ą

si

ę

do wzrostu wydajno

ś

ci ziemi

(np. wzrostu plonów). Powoduj

ą

one natomiast podwy

ż

szenie wydajno

ś

ci pracy farmerów. Zwa

ż

ywszy

na wysoki stopie

ń

towarowo

ś

ci produkcji, mo

ż

na zauwa

ż

y

ć

,

ż

e prowadzi to do wzrostu dochodów

farmerów.

7. Główne obszary rolnictwa ekstensywnego

Główne obszary rolnictwa ekstensywnego:
- Queensland i Nowa Południowa Walia w Australii,
- Wielkie Równiny w USA i Kanadzie,
- obszar Pampy w Argentynie oraz cała strefa mi

ę

dzyzwrotnikowa w Afryce,

- Bliski Wschód,
- Pakistan,
- Afganistan i niemal cały obszar b. ZSRR.

Rolnictwo ekstensywne rozwin

ę

ło si

ę

m.in. na obszarze Pampy (

ś

rodkowa cz

ęść

wielkiej niziny

Gran Chaco) w Argentynie. Jej wschodnia, przyatlantycka wilgotna cz

ęść

posiada bardzo

ż

yzne gleby

humusowe i stanowi najwa

ż

niejszy region gospodarczy kraju. Skupia si

ę

na niej ogromna wi

ę

kszo

ść

rolnictwa i przemysłu przetwórczego, najg

ę

stsza sie

ć

komunikacyjna, najwi

ę

cej ludno

ś

ci i wielkich

miast. Natomiast zachodnia cz

ęść

Pampy jest sucha, ma gleby jałowe

ż

wirowate i zasolone, tote

ż

jest

rzadko zaludniona i uboga. Wschodnia cz

ęść

Pampy le

żą

ca w strefie klimatu umiarkowanego

ciepłego, do

ść

wilgotnego posiada doskonałe warunki do uprawy rolnictwa, zwłaszcza uprawy

pszenicy, kukurydzy, ro

ś

lin oleistych i pastewnych.

Zachodnia cz

ęść

Pampy ma klimat suchy, a poniewa

ż

gleby s

ą

tam jałowe, jej wykorzystanie

ogranicza si

ę

przewa

ż

nie do ekstensywnej hodowli owiec na wełn

ę

i skóry.

8. Porównanie rolnictwa w kraju wysokorozwini

ę

tym i słabo rozwini

ę

tym.

Wysokorozwini

ę

te

Holandia
- Rolnictwo intensywne
- Zu

ż

ycie nawozów sztucznych na hektar u

ż

ytków rolnych – 500 kg

- plony pszenicy- 80q/ ha
- rolnictwo wysoko towarowe
- wysoki post

ę

p biotechnologii

- mała pracochłonno

ść

( tylko 5 % pracuje w rolnictwie, mechanizacja i

wysoka wydajno

ść

pracy)

- na 6 hektarów przypada jeden ci

ą

gnik

- du

ż

a stabilno

ść

w produktywno

ś

ci rolnictwa

Słabo rozwini

ę

te

Etiopia
- Rolnictwo ekstensywne
- Zu

ż

ycie nawozów sztucznych na hektar u

ż

ytków rolnych – 16 kg

- Plony pszenicy- 12q /ha
- rolnictwo samo zaopatrzeniowe
- bardzo ograniczony post

ę

p biotechnologiczny

- wysoka pracochłonno

ść

( 96% pracuje w rolnictwie)

- 3600ha na jeden ci

ą

gnik

- silne uzale

ż

nienie od warunków przyrodniczych

RZEKI I SYSTEMY RZECZNE

Rzeka

-

jest

naturalnym

powierzchniowym

ciekiem

wodnym.

Rzeka

płynie

przez

koryto

które

powstaje przez erozj

ę

rzeczn

ą

.

W Polsce przyjmuje si

ę

,

ż

e rzek

ę

stanowi ciek wodny o powierzchni dorzecza powy

ż

ej 100 km².

Bieg rzeki dzieli si

ę

zazwyczaj na trzy odcinki:

- górny
-

ś

rodkowy i

dolny.

Uj

ś

cie rzeki mo

ż

e mie

ć

charakter lejkowaty, lub delty.

Ustrój rzeki okre

ś

laj

ą

zmiany stanów wody - jako przykład mo

ż

na poda

ć

wezbrania.

Koniecznie zapami

ę

taj:

Najdłu

ż

sza rzeka Nil

6671 km

Najwi

ę

ksze dorzecze i system rzeczny

Amazonka 7 180 tys. km2

Najwi

ę

ksza delta Amazonka

100 000 km2

Najwi

ę

ksze zlewisko Ocean

Atlantycki 51,1%

Najwa

ż

niejsze terminy

Ciek wodny - inne okre

ś

lenie wszystkich rodzi wód

Erozja rzeczna - polega na przenoszeniu cz

ą

steczek przez pr

ą

d rzeki.

Koryto - w nim okresowo lub stale przepływa rzeka.

Rzeka główna - jest to ten ciek wodny który uchodzi bezpo

ś

rednio do morza lub oceanu.

System rzeczny - tworz

ą

rzeki wraz z dopływami

Dopływy - s

ą

to cieki wodne które nie uchodz

ą

do morza.

Zlewnia - jest to cały obszar z wody spływaj

ą

do rzeki

Rzeka stała - płynie przez cały czas

Rzeka okresowa - prowadzi wod

ę

okresowo np. co kilka miesi

ę

cy wysycha.

Dorzecze - jest obszarem, z którego wody spływaj

ą

do jednego systemu rzecznego

Nurt rzeki - jest to miejsce ( zwykle mówimy o linii ) w wzdłu

ż

której rzeka płynie najszybciej.

Jaka jest przyczyna wyst

ę

powania nurtu ? Najcz

ęś

ciej jest nierówno

ść

dna.

Obszary bezodpływowe - to tereny, z których rzeki nie spływaj

ą

do mórz lub oceanów, lecz

znikaj

ą

po drodze

WARTO ZAPAMI

Ę

TA

Ć

Ustrój rzeki to sposób jej zasilania, okre

ś

la si

ę

go na podstawie wieloletnich obserwacji

rodzaju i przebiegu zasilania.
Na ustrój rzeczny ma równie

ż

wpływ budowa geologiczna, ukształtowanie powierzchni i

szata ro

ś

linna okolicznych terenów.

Sie

ć

rzeczna Polski

1. Sie

ć

rzeczna Polski jest asymetryczna, co jest przyczyn

ą

rozwoju tej sieci.

2. Sie

ć

rzeczna najwcze

ś

niej zacz

ę

ła si

ę

rozwija

ć

na południu kraju (3 rz

ę

d) a na północy w (4

rz

ę

dzie)

3. W okresie zlodowacenia

ś

rodkowopolskiego został zablokowany odpływ na północ, wody

spływaj

ą

ce z lodowców spotkały si

ę

z wodami płyn

ą

cymi wzdłu

ż

czoła lodowca na zachód

wykształcaj

ą

c w ten sposób ogromne doliny.

4. Pradolinami obecnie płyn

ą

cz

ęś

ciowo niektóre rzek ich przebieg nie, jest południkowy, ale

zbli

ż

ony do równole

ż

nikowego pradoliny to: np.

- Warszawsko- Berli

ń

ska

- Wrocławsko- Magdeburska
- Wełny – Wary
- Noteci - Warty

5. Najwi

ę

kszymi rzekami Polski s

ą

:

- Wisła ( 54 %)

- Odra (34%)

Inne wa

ż

ne:

- Warta
- Bug
- Note

ć

- Narew

a) wraz z dopływami tworz

ą

najwi

ę

ksze dorzecza Polski

b) dorzecza pobrze

ż

a południowo oraz wschodnio bałtyckiego to 12% powierzchni polski.

c) Pozostałe 0,3 % zajmuj

ą

rzeki wchodz

ą

ce w systemy zlewisk Morza Czarnego tj. dorzecze

Dniestru i Dunaju + 0,1 % dorzecze Łaby

6. Charakterystyczna cech

ą

obu najwi

ę

kszych dorzeczy

(Wisła i Odra) jest ich asymetria

- stosunek lewej cz

ęś

ci do prawej wynosi :

a) Wisła 27: 73

b) Odra 30:70

Ma to zwi

ą

zek z nachyleniem ni

ż

u

Ś

rodkowoeuropejskiego kierunku północno – zachodnim a

tak

ż

e z kształtowaniem si

ę

rze

ź

by terenu w okresie zatamowania spływu wód przez lodowiec

7.G

ę

sta sie

ć

rzeczna charakteryzuje obszar Karpat i Sudetów

8. Rzadka jest na terenach wy

ż

ynnych gdzie woda infiltruje w uszczelnione i skrasowiałe podło

ż

e

9. Sposób zasilania polskich rzek okre

ś

la si

ę

jako zło

ż

ony deszczowo-

ś

nie

ż

ny

- roztopy wiosenne na nizinach (marzec), górach (kwiecie

ń

) s

ą

przyczyn

ą

wysokiego stanu wód na

wiosn

ę

- w okresie letnim wysoki stan wód zwi

ą

zany jest z maksimum opadów w górach (

czerwiec, lipiec)

10. W okresie zimy rzeki polskie ulegaj

ą

zlodzeniu

-

ś

redni czas zlodzenia 70 dni w dorzeczy Bugu i Narwi do około 10-20 dni w dorzeczu

ś

rodkowej

Odry i rzekach Pomorza.

W

Ę

ZEŁ TRANSPORTU GOP

1. Charakterystyka.

1. Najwi

ę

kszym w

ę

złem transportowym jest konurbacja GOP-u, na jej terenie wyró

ż

niamy 5 w

ę

złów

miast głównych Katowice, Bytom, Chorzów, Zabrze, Gliwice oraz 7 mniejszych.

2.Ten zespół w

ę

złów transportowych odgrywa bardzo wa

ż

n

ą

rol

ę

w obsłudze kolejowych przewozów

ładunków masowych ( np. w

ę

giel kamienny, rud

ż

elaza, koks, wyroby metalurgiczne, materiały

budowlane) oraz samochodowego i kolejowego ruchu pasa

ż

erskiego

3. Du

ż

e znaczenie ma tak

ż

e rozbudowana w GOP sie

ć

gazoci

ą

gowa.

4. Marginaln

ą

rol

ę

odgrywa transport lotniczy( lotnisko katowickie) transport wodny

ś

ródl

ą

dowy ( Kanał

Gliwicki z portami Gliwice i K

ę

dzierzyn Ko

ź

le)

5 Prawie połowa przewozów kolejowych realizuje si

ę

na Górnym

Ś

l

ą

sku

Przez teren GOP-u przechodz

ą

3 magistrale kolejowe( w Polsce wyró

ż

nia si

ę

5)

2. Magistrale.

- magistrala w

ę

glowa Tarnowskie Góry (GOP)- Herby-Inowrocław- Ko

ś

cierzyna-Gda

ń

sk/Gdynia.

Słu

żą

głównie przewozowi w

ę

gla kamiennego (na eksport) oraz rud

ż

elaza, zbo

ż

a, produkty

ropopochodne, surowce chemiczne (import)

-magistrala nadodrza

ń

ska GOP -Opole- Wrocław-Kostrzyn- Szczecin/

Ś

winouj

ś

cie ( podobnie jak

poprzednia plus dodatkowo obci

ąż

ona przewozami pasa

ż

erskimi)

- magistrala południowa GOP- Kraków- Rzeszów-

ś

urawica /Medyka na granicy ukrai

ń

skiej

umo

ż

liwiaj

ą

ca dostawy rud

ż

elaza do polskich hut, import metali

ż

elazostopowych, wywóz w

ę

gla

kamiennego, artykułów spo

ż

ywczych i przetworzonych artykułów przemysłowych.

Repetytorium z geografii.

Pełna wersja zawiera 629 opracowanych tematów i 310 testów z odpowiedziami.

Zamów pełn

ą

wersj

ę

na stronie:

http://educentrum.pl