Zeszyt nr 1

Finanse publiczne i prawo finansowe

Mgr Zbigniew Michalski

Tomaszów Lubelski 2009

str. 1 

1. Finanse

Finanse utożsamiane są z posiadanymi zasobami pieniężnymi. Słowo finanse pochodzi ze
średniowiecznej łaciny finire – kończyć. Czasownika z czasem zaczęto w praktyce używać
w zmienionej formie – finare. Z niego zaś powstały rzeczowniki finatio, financia pecunaria.

W ujęciu ekonomicznym finanse to tyle, co pieniężny mechanizm podziału i wymiany
wartości materialnych. Jest procesem gromadzenia i wydatkowania pieniędzy

1

. Finanse

występują tylko, gdy stosunki towarowo-pieniężne mają w danym kraju znaczenie wyłączne
lub dominujące. Sam zakres znaczeniowy terminu „finanse” nie został jednak dotąd
precyzyjnie określony. Wynika to ze złożoności stosunków społecznych, które zamierza się w
kategorii finanse ująć. Nie jest przy tym sporny sam trzon pojęcia finanse, ale raczej jego
obrzeża. Wątpliwości dotyczą granic finansów.

Finanse są jednym z rodzajów stosunków społecznych, mówiąc ściślej – są rodzajem
stosunków ekonomicznych, które mają związek z pieniądzem. Zewnętrznym przejawem tych
stosunków jest ruch pieniądza (przychody i dochody oraz wydatki i rozchody). Dlatego na
potrzeby nauki można przyjąć definicję J. Harasimowicza, która dobrze oddaje ich istotę.
Uczony ten stwierdza, że finanse to stosunki społeczne związane z gromadzeniem
i wydatkowaniem środków pieniężnych. Prawnicze spojrzenie na problematykę finansów
wymaga rozróżnienia treści tych stosunków od form w jakich mogą się przejawiać

2

.

Już w XVII wieku Jean Baptiste Colbert (za czasów Ludwika XIV doradca króla,
następnie generalny kontroler finansów) stwierdzał : „Stałą i powszechnie uznawaną w
krajach świata zasadą jest to, że finanse stanowią najważniejszą i najniezbędniejszą część
państwa, Jest to materia, która wnika we wszystkie pozostałe sprawy, czy to dotyczy
wewnętrznego utrzymania samego państwa, czy też jego pozycji i siły na zewnątrz”. To
stwierdzenie jest także prawdziwe dzisiaj. Można powiedzieć, że jest to obecnie bardziej
bliższe rzeczywistości niż w XVII wieku. Finanse odgrywają coraz ważniejszą rolę i należy
docenić miejsce jakie zajmują w nim publiczne zasoby pieniężne i operacje tymi zasobami. –
czyli finanse publiczne. Regulują one stosunki finansowe podmiotów zaliczanych do sektora
publicznego (państwa, samorządu terytorialnego, ubezpieczeń społecznych). Finanse
publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm
odnoszących się do publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami. Finanse
publiczne badają mechanizmy poszczególnych zjawisk finansowych, poszukują reguł wg
których nakłada się podatki, określają dostępne dla podatnika drogi odwołań od decyzji
a także precyzują techniki kontroli operacji dotyczących wydatków.

Na przestrzeni wieków dostrzeżono też ciekawą prawidłowość. Otóż wszystkie organy
polityczne wyposażone w kompetencje finansowe, uzyskują z tego tytułu władzę polityczną,
która jest znacznie większa niż wynika to z reguł prawnych określających ich status.

W doktrynie, a także w różnych aktach prawnych obok pojęcia finanse występują pojęcia
pochodne: działalność finansowa, gospodarka finansowa, finanse publiczne.

1

W.Wójtowicz (Red.), Prawo finansowe, C.H.Beck, Warszawa 1997, s. 19.

2

B. Brzeziński, W. Matuszewski, W. Morawski (i in.), Prawo finansów publicznych, Wyd. Tonik Dom

Organizatora, Toruń 2006, s. 19-20.

str. 2 

finanse

działalność finansowa gospodarka finansowa finanse publiczne

Działalność finansowa – proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków
pieniężnych, a z drugiej na ich wydatkowaniu.

Gospodarka finansowa – proces obejmujący nie tylko samo gromadzenie i wydatkowanie
środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego, ale i całokształt czynności
prawnych i organizacyjnych , które temu procesowi służą.

3

działalność finansowa

prywatnych podmiotów

podmiotów prawa publicznego

Wg C. Kosikowskiego oraz E. Ruśkowskiego, należy raczej mówić o finansach publicznych
(finanse państwa, JST, zakładów publicznych oraz banku centralnego) oraz niepublicznych
w skład których wchodzą :

 finanse prywatne sensu stricto (osób fizycznych i prawnych),
 finanse zrównane z prywatnymi (finanse przedsiębiorstw i banków państwowych

z wyjątkiem centralnego banku państwa),

 finanse grupowe ( finanse partii politycznych, fundacji, stowarzyszeń, kościołów

i związków wyznaniowych).

4

działalność finansowa

podmiotów niepublicznych podmiotów prawa publicznego

Podstawowe relacje występujące pomiędzy finansami publicznymi i niepublicznymi

1. jeżeli przyjąć, że wielkość finansów zbliżona jest do wartości PKB

w poszczególnych krajach, to wielkość finansów publicznych we współczesnych
państwach z gospodarka rynkową mierzoną wielkością dochodów i wydatków
publicznych waha się od 30 do 60 % PKB. W Polsce udział ten spadł z ponad 50
% na początku lat 90 do około 40 % obecnie

2. gros operacji finansowych w zakresie finansów publicznych cechuje

przymusowość, związana z władczym i publicznym charakterem podmiotów ich
dokonujących

3. operacje finansowe w sektorze finansów publicznych mają na celu optymalne

zaspokajanie potrzeb publicznych, z kolei podstawowym celem operacji
finansowych sektora niepublicznego jest maksymalizacja zysku,

4. organizacja finansów publicznych polega z reguły na koncentracji ogromnych

funduszy przez stosunkowo niewielką liczbę podmiotów. Finanse niepubliczne

3

W.Wójtowicz, (Red.), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Dom Wyd. ABC, Warszawa 2008,

s.16-17.

4

C. Kosikowski, E. Ruskowski E. (Red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC,

Warszawa 2003, s.19-20.

str. 3 

charakteryzują się zaś rozczłonkowaniem funduszy wśród ogromnej ilości
podmiotów

5. zarządzanie całością finansów publicznych jest bardziej scentralizowane

i skoordynowane niż całkowicie zindywidualizowane zarządzanie funduszami
niepublicznymi

6. rola finansów publicznych jest zdecydowanie większa niż niepublicznych,

w zakresie utrzymywania globalnej równowagi finansowej

7. finanse publiczne podlegają specyficznym, nieznanym finansom niepublicznym

zasadom : jawności, planowania , ewidencji, sprawozdawczości i kontroli,

8. finanse publiczne służą potrzebom publicznym, niepubliczne zaś potrzeb

indywidualnych.

2. Finanse publiczne. Dwie formy ujęcia zagadnienia

 pierwsza grupa definicji - eksponuje element ekonomiczny z uzupełniającym

elementem prawnym; w tym ujęciu finanse publiczne to zarówno zasoby
pieniężnych środków publicznych, różne operacje dokonywane tymi środkami
(element ekonomiczny), ale także wszelkie normy prawne regulujące takie
operacje

 druga grupa definicji - eksponująca element prawny - uznaje przede wszystkim

finanse publiczne jako część nauki prawa publicznego.

Wg W. Wójtowicz finanse publiczne to zjawisko ekonomiczne związane
z mechanizmem podziału dochodu narodowego, poprzez gromadzenie
dochodów i dokonywanie wydatków przez podmioty publicznoprawne

5

.

Wg Aliny Majchrzyckiej-Guzowskiej finanse publiczne to publiczne
zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je
regulujące.

Podsumowując, można stwierdzić, że przedmiotem finansów publicznych są zjawiska
i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych (budżetu
państwa, budżetu gminy, funduszy ubezpieczeń społecznych i innych funduszy
publicznych). Zasadniczą potrzebą gromadzenia funduszy publicznych jest konieczność
sfinansowania przez państwo ogólnych potrzeb publicznych społeczeństwa jak: obrona
narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, ochrona środowiska, ochrona
zdrowia, edukacja itp

6

.

Według Paula Gaudemeta: Finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego,
którego przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do publicznych zasobów
pieniężnych (ujęcie przedmiotowe) oraz operacji tymi zasobami (ujęcie
funkcjonalne).

Finanse publiczne badają mechanizmy poszczególnych zjawisk finansowych, poszukują
reguł według których należy nakładać podatki, określają dostępne dla podatnika drogi

5

W. Wójtowicz (Red.), Prawo finansowe , op.cit. s. 20.

6

A. Majchrzycka-Guzowska, Finanse i prawo finansowe, PWN, Warszawa 1998, s. 11-12.

str. 4 

odwołań od decyzji a także precyzują techniki kontroli operacji dotyczących wydatków.
Nie sposób dobrze zrozumieć operacji finansowych, jeśli nie zostaną one usytuowane
w swym otoczeniu ekonomicznym, gdyż dopiero ono nadaje im pełne znaczenie.
Ekonomia bada zjawiska finansowe w ich aspekcie makro i mikroekonomicznym,
analizuje przepływy finansowe

7

.

Wg C. Kosikowskiego oraz E. Ruśkowskiego finanse publiczne obejmują operacje
finansowe podmiotów publicznoprawnych, polegających na gromadzeniu dochodów
i dokonywaniu wydatków.

Wg Stanisława Owsiaka przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska
oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków
publicznych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Nauka o finansach publicznych bada zatem zarówno przyczyny, dla których tworzy się
fundusze publiczne, jak i różnorodne skutki jakie wywołuje tworzenie funduszy
publicznych. Nauka o finansach publicznych szuka odpowiedzi na następujące pytania :

 dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej a nie innej

wysokości,

 jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu,
 w jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony (podatki, pożyczki) i jakie

są granice ciężarów fiskalnych,

 jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na

pieniądz przez władze publiczne,

 jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby

ograniczyć do minimum negatywne skutki redystrybucji dochodów przez władze
publiczne

Wg. E. Denek finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne związków
publicznoprawnych (państwa, samorządu terytorialnego, samorządów zawodowych
i gospodarczych) oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji,
kościołów i związków wyznaniowych.

Według wszystkich tych autorów, całość finansów należy podzielić na finanse publiczne
i prywatne. Dostrzegają jednak pewną wadę takiego podziału, ponieważ mają problem
z zakwalifikowaniem np. przedsiębiorstw państwowych i samorządowych do określonej
kategorii. Gospodarka finansowa przedsiębiorstw państwowych i samorządowych jest
zintegrowana z administracją państwową lub samorządową (dlatego należałoby je
zakwalifikować jako podmioty finansów publicznych), jednocześnie skomercjalizowane
przedsiębiorstwa poddają swą działalność na równi z gospodarką prywatnych podmiotów
– zasadzie maksymalizacji zysku (powinny być zatem włączone w ramy gospodarki
prywatnej).
Klasyfikacja taka nastręcza zatem wielu problemów, dlatego znaczenie najtrafniejszym
podziałem, jest podział zaproponowany przez C. Kosikowskiego i E. Ruskowskiego.

Ustawa o finansach publicznych

8

nie zawiera pełnej definicji finansów publicznych.

Określa jedynie zakres przedmiotowy tego pojęcia. Finanse publiczne

9

zatem obejmują

7

J.P. Gaudemet , J. Molinier, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000, s.17-20.

8

Ustawa z 30.06.2005r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz.2104), zwana dalej ustawą o finansach

publicznych.

str. 5 

procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem. Do procesów tych należy w szczególności:

1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Nowa ustawa o finansach publicznych

10

nie zalicza już do finansów publicznych działań

JST w zakresie finansowania potrzeb pożyczkowych danej jednostki. Pozostałe elementy
pozostały w zakresie przedmiotowym pojęcia

11

.

Podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych

Podmiot czynny (uprawniony) w prawie finansowym jest na ogół organ reprezentujący
państwo lub inny podmiot publiczny, działający w granicach ustawowego umocowania.

Podmiot bierny- są nimi z reguły osoby fizyczne i prawne, których zdolność prawna
i do czynności prawnych określa się na podstawie Kodeksu cywilnego. Prawo finansowe
kreuje swoiste podmioty prawa – nieznane prawu cywilnemu. Przesłanką ich tworzenia jest
zwykle interes fiskalny Skarbu Państwa lub innego podmiotu publicznego np. jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej lub regulowane w ustawie o podatku
dochodowym od osób prawnych - podatkowe grupy kapitałowe.

W ustawie o finansach publicznych zostały wymienione podmioty sektora finansów
publicznych zarówno imiennie jak i rodzajowo, sklasyfikowane w 12 punktach. Nie jest to
jednak jednolite kryterium, co powoduje liczne wątpliwości w doktrynie i praktyce, rodzi
pewne zamieszanie i brak przejrzystości, jest mało czytelne.

Sektor finansów publicznych tworzyły dotąd

12

:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli

państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

2) gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami samorządu

terytorialnego”, oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek

budżetowych;

4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5) państwowe szkoły wyższe;

9

Art. 3 ustawy z o finansach publicznych.

10

Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240) zwana dalej nową ustawą

o f.p.

11

Art. 3 Nowej ustawy o f.p.

12

Art. 4 ustawy o finansach publicznych.

str. 6 

6) jednostki badawczo-rozwojowe;
7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i

zarządzane przez nie fundusze;

10) Narodowy Fundusz Zdrowia;
11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych

ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw,
banków i spółek prawa handlowego.

Sektor finansów publicznych dzielił się na podsektory:

1) rządowy, obejmujący organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony

prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i
tworzone przez nią jednostki organizacyjne oraz jednostki wymienione w ust. 1
pkt 3-8, 10 i 12, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ
administracji rządowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora rządowego;

2) samorządowy, obejmujący jednostki samorządu terytorialnego, ich organy oraz

związki i jednostki organizacyjne wymienione w ust. 1 pkt 3, 4, 7, 8 i 12, dla których
organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego;

3) ubezpieczeń społecznych, obejmujący jednostki wymienione w ust. 1 pkt 9.

Nowa ustaw o f.p. wykluczyła z obiegu prawnego, znane od lat gospodarstwa pomocnicze.
Wyeliminowała też państwowe zakłady budżetowe oraz samorządowe fundusze celowe a
także jednostki badawczo-rozwojowe. Wprowadziła też nowe podmioty: agencje
wykonawcze i instytucje gospodarki budżetowej. Do sektora f.p. ustawodawca zaliczył także
państwowe instytucje filmowe. Zmienił się zatem zakres przedmiotowy artykułu, ale i jego
umiejscowienie w akcie prawnym. Obecnie otrzymał on nr 9. Zalicza on do sektora f.p.:

1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli

państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe
4) samorządowe zakłady budżetowe
5) agencje wykonawcze
6) instytucje gospodarki budżetowej
7) państwowe fundusze celowe
8) ZUS oraz zarządzane przez niego fundusze oraz KRUS oraz zarządzane przez

Prezesa KRUS fundusze

9) NFZ
10) SPZOZ
11) uczelnie publiczne
12) PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe

str. 7 

14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych

ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw,
banków i spółek prawa handlowego.

3. Prawo finansowe

Działalność finansowa państwa regulowana jest normami prawnymi. W swej działalności
finansowej państwo posługuje się instytucjami tworzonymi wyłącznie dla obsługi tej
działalności oraz instytucjami prawnymi, obsługującymi także inne dziedziny życia
społecznego. Normy prawne składające się na instytucje prawne przeznaczone wyłącznie
do obsługi działalności państwa w zakresie finansowym, stanowią w swym całokształcie
prawo finansowe

13

.

Można wyodrębnić trzy grupy definicji określającej prawo finasnowe :

1. Prawo finansowe sensu largo- szerokie znaczenie- gałąź prawa regulująca wszelkie

kwestie zarówno ustrojowe, materialnoprawne jak i proceduralne dotyczące
stosunków finansowych. Znajdują się tu :

- prawo budżetowe
- prawo daninowe,
- prawo regulujące zasady wydatków podmiotów prawa publicznego,
- publiczne prawo bankowe,
- prawo dewizowe,
- prawo systemu ubezpieczeń społecznych i wynagrodzeń sfery budżetowej.

Prawo w takim znaczeniu ma ścisłe związki z innymi dziedzinami prawa publicznego :
konstytucyjnym, administracyjnym, publicznym prawem gospodarczym, prawem karnym
i karnym skarbowym , międzynarodowym.

2. Prawo finansowe sensu stricto- w tym ujęciu do prawa finansowego zaliczyć należy

tylko te regulacje, które bezpośrednio dotyczą finansów państwa i samorządu
terytorialnego. Nawiązuje to ujęcie do tradycyjnego zakresu prawa skarbowego
z okresu międzywojennego.

3. Trzecia grupa poglądów to negacja pojęcia prawa finansowego jako jednej gałęzi

prawa. Zwolennicy tych poglądów opowiadają się za odrębnym traktowaniem,
poszczególnych gałęzi dziedzin prawa zaliczanych do prawa finansowego.

Dla celów dydaktycznych przyjmiemy pewną systematykę przepisów prawa finansowego.
Będą badane bowiem zagadnienia:



ustrojowe: regulujące kompetencje podmiotów publicznych



materialne- rodzaje poszczególnych dochodów publicznych i
wydatków na cele publiczne



formalne – procedura finansowa

13

K. Ostrowski, Prawo finansowe. Zarys ogólny, PWN, Warszawa 1970, s. 17.

str. 8 

Wyróżnimy cztery podstawowe działy prawa finansowego:

1. prawo budżetowe (zagadnienia ustrojowe i proceduralne związane z kompetencjami

organów państwa i samorządu terytorialnego w zakresie przygotowania i uchwalania
budżetu, określania jego treści, wykonywania i kontroli budżetu.

2. prawo dochodów publicznych (podatki , opłaty , cła) dwie warstwy

a) dogmatyczna

- część ogólna (dotyczą istoty zobowiązań publicznoprawnych, charakteru

i sposobów powstawania, zabezpieczania i wygasania zobowiązań,
odpowiedzialności za zobowiązania.

- część szczegółowa (regulacje prawne odnoszące się do poszczególnych

podatków tak państwowych jak i samorządowych

b) teoretyczna ( definicje z zakresu prawa finansowego)

3. publiczne prawo bankowe (formy prawne funkcjonowania banków ich kompetencji,

zagadnienia związane z bezpieczeństwem obrotu i nadzorem, pozycją prawna NBP oraz
zadaniami stojącymi przed bankiem centralnym),

4. prawo dewizowe (oparte jest na władztwie finansowym podmiotów prawa finansowego.

Dział prawa regulujący czynności z użyciem zagranicznych środków płatniczych i innych
wartości uznanych za dewizowe.

Wg Andrzeja Borodo prawo finansowe to ogół regulacji prawnych odnoszących się do
działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz różnych publicznych instytucji,
agend i jednostek organizacyjnych

14

.

C. Kosikowski i E. Ruśkowski stwierdzają, że prawo finansowe jest zespołem norm
prawnych służących realizacji celów polityki społecznej i finansowej państwa. Jest to
instrument osiągania tych celów.

W.Wójtowicz stwierdza, że prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących
funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie.

W. Majchrzycka –Guzowska mówi o prawie finansowym jako ogóle norm prawnych
regulujących działalność finansową. Opisuje także ona pojęcie polityki finansowej
(podobnie jak C. Kosikowski i E. Ruśkowski).

Polityka finansowa, jest świadomą działalnością ludzi i instytucji,
polegającą na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków
finansowych

Aby polityka finansowa spełniała swe funkcje musi być prawidłowo realizowana.
Warunkami prawidłowej polityki finansowej są :

 cele muszą być możliwe do osiągnięcia w danych warunkach miejsca i czasu,

a nie abstrakcyjne,

 cele muszą być wzajemnie niesprzeczne (jeden cel nie może wykluczać

innego),

14

A. Borodo, Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej. Zagadnienia prawne, Oficyna Wydawnicza Branta,

Bydgoszcz 2000,s. 22-23.

str. 9 

 środki realizacji muszą być dostosowane do celów, zarówno pod względem

merytorycznym jak i siły oddziaływania,

 cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom,
 polityka finansowa musi respektować nieprzekraczalne granice minimalnej

stabilności i konsekwencji,

 prawidłowa polityka finansowa wymaga kompetentnych

kadr

i odpowiedniego wyposażenia technicznego

15

.

Normy prawa finansowego, aby mogły należycie spełniać swe zadania muszą mieć
charakter imperatywno-atrybutywny. Część norm ma jednocześnie charakter norm,
technicznych, ponieważ wyraża uprawnienia i obowiązki za pomocą parametrów,
wzorów, lub opisu. Normy prawa finansowego przeważnie mają trójczłonową budowę
(hipoteza, dyspozycja, sankcja). Norma prawa finansowego podobnie jak w innych
dziedzinach, obejmuje następujące części składowe :

 powołanie się na stan faktyczny (hipotezę) uzasadniającą dyspozycję normy, na

którą składają się z kolei:

- przedmiot normy, którym jest określone zachowanie się stanowiące

uprawnienie jednego podmiotu a zobowiązanie drugiego; zobowiązanie to
może być dalej szczegółowo określone w normie co do czasu, miejsca,
sposobu itp. jego wykonania,

- podmiot normy (z jednej strony – czynny, uprawniony a drugiej strony

bierny, zobowiązany. Norma jest zawsze dwustronna, określa obowiązki
i odpowiadające im uprawnienia.

 sankcję normy.

Normy prawa finansowego wykazują jednak kilka specyficznych właściwości, przez co nie
zawsze pokrywają się z wzorcem teoretycznym. Po pierwsze nie wszystkie stosunki
finansowe są regulowane przez prawo finansowe, ponieważ w części są normowane przez
przepisy innych działów prawa. Po drugie normy prawa finansowego nie zawsze mają własne
sankcje prawne, lecz odwołują się sankcji zaliczanych do innych działów prawa (karnych,
administracyjnych).

Wokół sankcji norm prawa finansowego wyłania się dwie grupy problemów. Jedna grupa
odnosi się do sankcji prawnych sensu stricte i dotyczy takich zagadnień jak :

 katalogu sankcji,
 sposobu ich oznaczania w przepisach prawnych,
 określenie organów stosujące sankcje,
 procedura stosowania sankcji.

Druga grupa problemów dotyczy wątpliwości czy reakcje ustawodawcy na niezgodne
z prawem zachowania niezgodne z bodźcami finansowymi należą w ogóle do sankcji
prawnych, a jeśli nie, to czym są pod względem prawnym. Chodzi tu w szczególności o tzw.
sankcje ekonomiczne, które zrodziły się w nauce amerykańskiej. Poglądy te jako pierwszy
sformułował Paul Posner z Chicago. Głównym założeniem jego teorii jest twierdzenie, że
zachowaniom normowanym przez prawo, towarzyszą wybory oparte na kryteriach
ekonomicznych. Dlatego prawo należy poddać analizie ekonomicznej. Ta zaś zakłada
istnienie społecznie niepożądanych konsekwencji czynu zabronionego. Sprawia to, że
potencjalny sprawca popełni czyn zabroniony, jeśli przewidywana przez niego sankcja,

15

C. Kosikowski, E. Ruśkowski (Red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, op.cit.,s. 43-45.

str. 10 

uwzględniająca prawdopodobieństwo jej zastosowania, będzie mniejsza niż spodziewane
korzyści. Podmiot zatem dokonuje wyboru zachowania, biorąc pod uwagę korzyści jakie
może osiągnąć w wyniku zachowania zgodnego z bodźcem. Jeżeli zatem decyduje się na
rezygnację z tych korzyści to ponosi sankcję ekonomiczną, ponieważ traci to, co mógłby
osiągnąć zachowując się inaczej.

4. System finansowy

System finansowy – uporządkowany w sposób logiczny i celowy zespół
instytucji, organizacji i rozwiązań prawnofinansowych, regulujących
gospodarkę finansową

Wg K. Ostrowskiego system finansowy to całość urządzeń organizacyjnych, przy pomocy
których prowadzona jest działalność finansowa, związanych węzłem funkcjonalnej jedności
podmiotowej lub przedmiotowej. Pojęcie systemu zakłada istnienie wielości elementów,
związanych funkcjonalnie w całość

16

.

System finansowy

system finansów publicznych

system finansów prywatnych

system finansowy państwa system finansowy samorządu terytorialnego



5. Funkcje finansów publicznych

Znaczenie finansów publicznych dla funkcjonowania każdego państwa, niezależnie od
stopnia jego rozwoju, jak i ustroju politycznego jest ogromne. Ze względu na istotną
pozycję finansów publicznych przypisywane są im różnorodne funkcje. Doktryna
rozróżnia cztery zasadnicze funkcje

 fiskalna (łączy się z pobieraniem i gromadzeniem środków pieniężnych przez

państwo, na zadania publiczne jakie ma do zrealizowania państwo)

 stymulacyjna (bodźcowa) – oddziaływanie za pomocą bodźców prawno

finansowych na poszczególne podmioty, celem pobudzenia do określonego
działania lub powstrzymania od zachowań niepożądanych.

 redystrybucyjna (rozdzielcza) – celowe, świadome wykorzystywanie instytucji

prawno-finansowych do wtórnego podziału tworzonego w państwie PKB

 informacyjno-kontrolna- jest traktowana jako dodatkowa, uboczna. W ustroju

demokratycznym ma charakter nie tyle kontrolny, co informacyjno- ewidencyjny.
Polega na sygnalizowaniu pozytywnych lub negatywnych wyników procesów
gospodarczych.

16

K. Ostrowski, Prawo finansowe. Zarys ogólny, op.cit. s. 13.

str. 11 

6. Źródła prawa finansowego

Źródła prawa finansowego można podzielić na :

 źródła ustrojowe
 źródła prawa materialnego
 źródła prawa formalnego

Jest to podział teoretyczny, ponieważ większość przepisów ustawowych zawiera bowiem, na
równi przepisy materialne jak i proceduralne.

Duże znaczenie ma inny podział :

 źródła prawa państwowego

 źródła prawa lokalnego

Zgodnie z Konstytucją R.P,

17

źródłami powszechnie obowiązującego prawa

w Rzeczypospolitej Polskiej są:

- Konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporządzenia

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze
działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

18

Warunkiem wejścia

w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.

19

Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cześć krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio
stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez R.P. umowy konstytuującej organizację
międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając
pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej na podstawie i
w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego
obowiązujące na terenie działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa
miejscowego określają ustawy

20

. Ustawami o których mówi przytoczony art. 91 Konstytucji

R.P. są :

17

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 kwietnia 1997r. , ( Dz.U. Nr 78, poz. 483).

18

Art. 87 Konstytucji R.P.

19

Art. 88 Konstytucji R.P.

20

Art. 91 Konstytucji R.P.

str. 12 

 ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001r., Nr 142

poz. 1591 z późń. zm.),

 ustawa z dnia 5 czerwca 1998r o samorządzie powiatowym ( Dz.U. z 2001r. Nr

142 poz. 1592),

 ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2001r. Nr

142 poz. 1590),

W Konstytucji R.P., finansów publicznych dotyczy rozdział X.

Całość zarządzania finansami publicznymi poddana jest systemowi konstytucyjnemu. Wynika
to z zasad wypracowanych i wywalczonych w XVIII wieku. , min. z zasady sformułowanej
w art. 14 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1798r.: „


Wszyscy obywatele mają prawo osobiście lub przez swoich przedstawicieli stwierdzać
konieczność danin publicznych, w wolny sposób je akceptować, śledzić ich
wykorzystanie oraz określać ich kwotę, podstawę, pobór i czas trwania”


Wszystkie ustalenia prawa budżetowego opierają się na konstytucji. Podobnie w polskim
systemie prawnym, Konstytucja RP z 1997r. zakreśla główne zakresy funkcjonowania
systemu finansowego w naszym Kraju. Najważniejsze z pośród licznych artykułów
dotyczących spraw finansowych są art. 84 i art. 217.

Art. 84 wprowadzający zasadę powszechności opodatkowania mówi – „Wszyscy są
zobowiązani do ponoszenia ciężarów publicznych w tym podatków określonych w ustawie”.

Art. 217 wprowadza zasadę ustawowej wyłączności stanowienia podatków mówi:”

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów

opodatkowania, stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz
kategorie podmiotów zwolnionych następuje w drodze ustawy.


Rozdział X Konstytucji RP

Art. 216 Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób
określony w ustawie.

1. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja

papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby
prawne następuje na zasadach i w trybie określonym w ustawie.

2. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.
3. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowanych przez

państwo następuje na zasadach i w trybie określonym, w ustawie.

4. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych

w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego
PKB. Sposób obliczania PKB oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.

str. 13 

Art. 217

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów
opodatkowania, stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz
kategorie podmiotów zwolnionych następuje w drodze ustawy.

Art. 218

Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem SP określa ustawa.

Art. 219

1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.
2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości

oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także
zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.

3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok

może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu
ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium
budżetowym.

4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie

w dniu rozpoczęcia roku budżetowego Rada Ministrów prowadzi gospodarkę
finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Art. 220

1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może

powodować ustanowienia prze Sejm większego deficytu budżetowego niż
przewidziany w projekcie ustawy.

2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez

zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

Art. 221

Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium
budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz
ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie RM.

Art. 222

RM przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego
projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest
późniejsze przedłożenie projektu.

Art. 223
Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania
jej Senatowi.

str. 14 

Art. 224

1. Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium

budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu.

2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta do TK w sprawie zgodności z Konstytucją

ustawy budżetowej albo prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem TK orzeka
w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku
w Trybunale.

Art. 225

Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie
zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Art. 226

1. RM w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi

sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia
państwa.

2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK w ciągu

90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania uchwałę o udzieleniu lub odmowie
udzielenia RM absolutorium.

7. Charakter stosunków prawnofinansowych

Stosunki te charakteryzują się :

 majątkowym charakterem uprawnień i obowiązków,
 nierównorzednością podmiotów stosunku,
 nierównorzednością interesów tych podmiotów.

Przedmiotem stosunków prawno-finansowych są uprawnienia i obowiązki prawnofinansowe.
W stosunku takim zawsze mamy do czynienia z zachowaniem organu finansowego(podmiotu
uprawnionego) oraz zachowaniem podmiotu zobowiązanego. Konkretyzacja uprawnień i
obowiązków polega na ustaleniu istnienia lub nieistnienia oraz na określeniu wysokości
zobowiązania finansowego. W tym celu konieczna jest konkretyzacja podmiotowa -
stwierdzenie istnienia obowiązku prawno finansowego po stronie imiennie wskazanego
podmiotu. Określenie wysokości zobowiązania tego podmiotu jest już sprawą odpowiedniej
techniki wymiarowej.

21

9. Środki publiczne

Ustawa o finansach publicznych podaje definicję środków publicznych

22

. Zakres ten nie

uległ w nowej ustawie zmianie, według jej postanowień są to:

21

A. M.Guzowska-Guzowska, op.cit. s. 21-22.

22

Art. 5 ustawy o finansach publicznych.

str. 15 

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż

wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz

innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu

terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez

nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

2. Dochodami publicznymi są

23

:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki,

a. podatek od towarów i usług – ustawa z dnia 11 marca 2004r., o podatku od

towarów i usług, Dz.U, nr 54, poz. 535 z późn,zm,

b. podatek akcyzowy – ustawa z dnia 6 grudnia 2008r. o podatku akcyzowym,

Dz.U. z 2009r., nr 3, poz. 11,

c. podatek dochodowy od osób fizycznych, - ustawa z dnia 26 lipca o proof, j.t. z

2000r., Nr 14, poz. 176 z późn.zm,

d. zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych - ustawa z dnia 20

listopada 1998r, o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych
przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, Dz.U., Nr. 144, poz. 930 z
późn.zm.,

e. podatek od czynności cywilnoprawnych –ustawa z dnia 9 września 2000r. o

podatku od ccp, Dz.U. Nr 86, poz. 959 z późn, zm,

f. podatek dochodowy od osób prawnych – ustawa z dnia 15 lutego 1992r. o

pdoop, j.t. Dz.U. z 2000, nr 54, poz. 654 z późn, zm,

g. podatek od spadków i darowizn – ustawa z dnia 28 lipca 1983r.,, Dz.U z

2004r. nr 142, poz. 1514 z późn,zm.,

h. podatek rolny – ustawa z dnia 15 listopada 1984r. o podatku rolnym, j.t. z

1993r. Nr 94, poz. 431 z poźn, zm,.

i. Podatek leśny – ustawa z dnia 30 października 2002r., o podatku leśnym,

Dz,U. nr 200, poz. 1682

j. Podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych – ustawa z

dnia 12 stycznia 1991r., o podatkach i opłatach lokalnych , j.t. Dz.U. z 2002r.,
Nr 9., poz. 84,

k. Podatek od gier – ustawa z dnia 29 lipca 1992r, o grach losowych, zakładach

wzajemnych i grach na automatach j.t. Dz.U. z 2004r., nr 4, poz. 27,

23

Art. 5 ust 2 ustawy o finansach publicznych.

str. 16 

l. Podatek tonażowy – ustawa z dnia 24 sierpnia 2006r. o podatku tonażowym,

Dz.U z 2006r, Nr 183, poz. 1353).

2) składki,

składki na ubezpieczenie społeczne – ustawa z dnia 13 października 1998r, o
systemie ubezpieczeń społecznych, j.t. Dz.U. z 2007r.,nr 11, poz. 74 i ustawa z
dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, j.t. Dz.U. z 1998r.,
Nr 7, poz. 25 z późn, zm.,

3) opłaty:

I. związane z czynnościami urzędowymi organów państwowych (opłaty
administracyjne i sądowe), -

 np. opłata skarbowa – ustawa z dnia 16 listopada 2006r. o opłacie skarbowej,

Dz.U, nr 225, poz. 1635,

 opłata za wydanie dokumentu paszportowego na podstawie ustawy z dnia 13

lipca 2006r, o dokumentach paszportowych, Dz.U nr 143, poz. 1027,

 opłata za akredytację i autoryzację wyrobów - ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r.,

o systemie oceny zgodności , j.t., Dz.U. z 2004r., Nr 204, poz. 2087,

 opłata za czynności organów administracji miar - ustawa z dnia 11 maja 2001r.,

Prawo o miarach, j.t. Dz.U. z 2004r., Nr 243, poz. 2441 z późn. zm,

 opłaty sądowe pobierane na podstawie KPK, KPC oraz KPA, KPWW, KKS,

Kodeksu morskiego

 opłaty za czynności egzekucyjne i opłaty za zabezpieczenie należności na

podstawie KPC i ustawy z dnia 17 czerwca 1996r., o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji , j.t. Dz.U. z 2005r., Nr 229, poz. 1954 z późn,
zm,

II. opłaty za usługi świadczone przez JSFP, w tym za usługi związane z kulturą,

oświatą, ochroną zdrowia i za usługi gospodarcze,

III. opłaty związane z uzyskaniem prawa, w tym opłaty reglamentacyjne i

rejestracyjne, opłaty wynikające z prawa własności przemysłowej, opłaty za
przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności, opłaty z tytułu
wyłączenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne

 opłata miejscowa i opłata targowa (ustawa z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach

i opłatach lokalnych , j.t. Dz.U. z 2006r. Nr 121, poz. 844,

 opłata od osób wchodzących do ośrodków gry na podstawie ustawy z dnia 29

lipca 1999r. o grach i zakładach wzajemnych, j.t. Dz.U. z 2004r. Nr 4, poz. 27 z
późn.zm,

 opłata prolongacyjna - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. OP, j.t. Dz.U. z 2005, nr

8, poz. 60 z późn. zm,

 opłaty stosowane w obrocie towarami i usługami z zagranicą – ustawa z 10 maja

2006r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą , Dz.U. nr 79, poz.
546 oraz ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r., o administrowaniu obrotem
towarowym z zagranicą, Dz.U. 97, poz. 963 z późn zm oraz ustawa z dnia 29
listopada 2000r., o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o

str. 17 

 opłaty związane z reglamentacją działalności gospodarczej – ustawa z dnia 2

lipca 2004r., o swobodzie działalności gospodarczej , Dz.U. nr 173, poz. 577, z
późn. zm.,

 opłata za korzystanie z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, ustawa z

dnia 26 października 1998r.o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi, Dz.U. z 2000r. nr 147., poz., 1231 z późn, zm.

IV. opłaty za prawo korzystania z dóbr natury objętych w interesie publicznym

szczególną ochroną, w tym opłaty związane z ochroną środowiska i przyrody, opłaty
związane z gospodarką odpadami i gospodarką wodną, opłaty eksploatacyjne.

 opłata eksploatacyjna - ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i

górnicze, j.t. Dz.U. z 2005r. Nr 228, poz. 1947 z późn. zm,

 Na podstawie ustawy z 27 kwietnia 2001r, Prawo ochrony środowiska, j.t. Dz.U.

z 2006r., Nr 129, poz. 902,

 ustawy z dnia 3 lutego 1995r., o ochronie gruntów rolnych i leśnych, j.t. Dz.U. z

2004r., Nr 121, poz. 1266 z późn. zm,

 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r., o odpadach , Dz.U. Nr 62, poz. 628 z

późn.zm, ustawy z dnia 13 września 1996r., o utrzymaniu czystości i porządku
w gminach, j.t. Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz, 2008 z późn.zm,

 ustawy z dnia 18 lipca 2001r, prawo wodne, j.t. Dz.U. z 2005r. Nr 239, poz.

2019 z późn, zm,

 opłata produktowa – ustawa z dnia 11 maja 2001r. o obowiązkach

przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o
opłacie produktowej i opłacie depozytowej, Dz.U. nr 63, poz., 639,

 opłaty za zajęcie pasa drogowego – ustawa 27 października 1994r., o

autostradach płatnych oraz Krajowym Funduszu Drogowym, Dz.U z 2004r., Nr
256, poz. 2571 z późn.zm.

oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa,

jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa,
zwanych dalej „odrębnymi ustawami”;

2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom

samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora

finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w

szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,
b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

str. 18 

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,
d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów

publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;
7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych

poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozu-

mieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b;

9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w

odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych (np. kary, grzywny, wpływy
z tytułu zobowiązań przeterminowanych, rozliczenia z lat ubiegłych, zwrot kosztów
postępowania administracyjnego.

Zmianie uległ jedynie ust. 2 art. 5 – wykaz środków pochodzących z budżetu Unii

Europejskiej.

Wcześniej ustawa zaliczała tu:

1) środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych;
2) środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności;
3) środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych „Sekcja Gwarancji”;
4) inne środki.

W nowej ustawie ust. 2 otrzymał brzmienie:
Do środków określonych w ust. 1 pkt 2 zalicza się:

1. środki pochodzące z Funduszy Strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego

Funduszu Rybackiego

2. niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa EFTA

(Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu)

a. Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014
b. Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014
c. Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy

3.Środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych oraz Programu Środki
Przejściowych

4.Środki na realizację WPR

a. Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej - Sekcja Gwarancji
b. Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji
c. Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich

Zob. też ustawa z dnia 6 grudnia 2006r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju,

Dz.U. z 2006r., Nr 227, poz. 1658 z późn. zm., reguluje przede wszystkim wsparcie
z EFRR – Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006r. .,
ustanawiające przepisy ogólne dotyczące EFRR, EFS oraz FS i uchylającego
rozporządzenie WE nr 1260/1999 w sprawie funduszy strukturalnych , Dz.U WE L
161 z 26.06.1999r. , nie obejmuje swym zakresem przedmiotowym Europejskiego
Funduszu Rolnego na rzecz Wspierania Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego
Funduszu Rybackiego, tu występują odrębne regulacje:

str. 19 

Ustawa z dnia 30 lipca 2003r., o uruchamianiu środków pochodzących z sekcji

Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej , Dz.U. nr 166,
poz. 1611,

Ustawa z dnia 22 września 2006r., o uruchamianiu środków pochodzących z budżetu

przeznaczonych na finansowanie WPR, Dz.U. Nr 187, poz. 1381, (Europejski
Fundusz Rolniczy Wspierania Obszarów Wiejskich ).

Art. 9 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju wyróżniamy Strategie:

Krajową sektorowe wojewódzkie rozwoju lokalnego (powiatów, gmin)

W celu realizacji strategii ustanawia się Programy Operacyjne (art. 15 )


Krajowe i regionalne dla strategii krajowej, sektorowych i ponadregionalnych

Regionalne dla województw (RPO – 16 RPO w Polsce)


Środki publiczne przeznacza się na

24

:

1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek

samorządu terytorialnego.

2. Rozchodami publicznymi są

25

:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przy-

chody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego;

5) pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem

środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej „prefinanso-
waniem”;

6) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

24

Art. 6 ust 1 ustawy o finansach publicznych.

25

Art. 6 ust 2 ustawy o finansach publicznych.

str. 20 

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla

okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna
różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.

Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów

publicznych ustala

się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy

jednostkami tego sektora

26

.

10. Klasyfikacja dochodów publicznych

Szczególne znaczenie ma pojecie dochodów publicznych. Wprowadzony w ustawie podział
środków publicznych na dochody i przychody publiczne, a także ich wewnętrzna klasyfikacja
odbiega od wypracowanego i przyjętego w doktrynie określenia. Różnorodność dochodów
publicznych spowodowała, że teoretyczna klasyfikacja jest dość mocno rozbudowana
i uwzględnia szereg kryteriów.

1. Podstawowym wyróżnieniem jest podział ze względu na podmioty od których pobierane są
dochody publiczne. Są to :



osoby fizyczne



osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

2. Ze względu na rodzaj budżetu, do którego są odprowadzane, dochody publiczne dzielimy
na :



dochody budżetu państwa



dochody budżetów samorządowych

3. Ze względu na funkcje dochody publiczne są :



zasadnicze



uboczne

4. Ze względu na kryterium ostatecznego pobrania dochody publiczne są :



zwrotne



bezzwrotne

5. Ze względu na kryterium odpłatności pobrania dochody publiczne mogą być :



odpłatne



nieodpłatne

6. Ze względu na możliwość egzekwowania dochodów dochody publiczne mogą być :



przymusowe



dobrowolne

7. Ze względu na to czy przepisy prawne nakazują czy też dopuszczają możliwość
pobierania dochodów mogą one być :



obligatoryjne



fakultatywne

8. Ze względu na okoliczność ich pobierania :

26

Art. 7 ustawy o finansach publicznych.

str. 21 

str. 22 



zwyczajne



nadzwyczajne

9. Ze względu na częstotliwość ich pobierania :



pobierane w sposób ciągły



pobierane sporadycznie

10. Ze względu na kierunek dochodu



własne



zasilające

11. Ze względu na to z jakiego budżetu pochodzą



pochodzące z kraju



pochodzące z zagranicy