Wykłady z Biofizyki dla studentów kierunku
analityka medyczna
Wykorzystanie fal świetlnych w
metodach pomiarowych
Hanna Trębacz
Katedra i Zakład Biofizyki
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
2012/2013
Całkowite wewnętrzne odbicie
Światło padające na granicę od
strony ośrodka o wyższym
współczynniku załamania pod kątem
większym niż kąt graniczny ulega
całkowitemu wewnętrznemu
odbiciu.
Granica między polem jasnym i ciemnym odpowiada kątowi
granicznemu
Θ
gr
.
Mierząc kąt graniczny można znaleźć współczynnik
załamania
Współczynnik załamania zależy od stężenia cieczy
Wykorzystanie zjawiska całkowitego wewnętrznego
odbicia do pomiaru współczynnika załamania światła
Refraktometr Abbego - przyrząd do pomiaru
stężenia substancji
Główną częścią refraktometru są
połączone zawiasowo dwa pryzmaty
–pomiędzy które wprowadza się
kroplę badanej cieczy.
Pomiary refraktometryczne stosuje się głównie w
przemyśle spożywczym
Całkowite wewnętrzne odbicie –
wykorzystanie w światłowodach
Światłowód – przezroczyste włókno, w którym
odbywa się przesyłanie światła.
Odpowiedni dobór współczynnika załamania
światła poszczególnych warstw światłowodu
eliminuje wypromieniowanie światła przez
boczne powierzchnie światłowodu.
Ściana najprostszego światłowodu składa się z
trzech warstw, z których środkowa ma wyższy
współczynnik załamania, niż zewnętrzne.
Światło jest uwięzione w tej warstwie wskutek
całkowitego wewnętrznego odbicia promieni.
Rozszczepienie światła w pryzmacie
Jeżeli w jednym z ośrodków
prędkość rozchodzenia się fali
(v
B
) zależy od częstotliwości,
to fale o różnej częstotliwości
załamują się pod różnymi
kątami.
W efekcie droga, po której
porusza się fala, zależy od jej
częstotliwości, czyli zachodzi
rozszczepienie.
Spektroskop
Spektroskop
– przyrząd służący do przeprowadzania analizy
widmowej.
Spektroskop optyczny
jest to przyrząd służący do
otrzymywania i analizowania widm promieniowania świetlnego
(od podczerwieni do ultrafioletu).
Absorpcja światła
-
proces pochłaniania energii fal elektromagnetycznej
przez substancję
•Prawo Lamberta-Beera:
stopień tłumienia światła w
warstwie absorbującej jest
proporcjonalny do grubości
warstwy (l) i jej własności
optycznych
(a
)
,
w przypadku
roztworów należy uwzględnić
stężenie molowe (c) czynnika
powodującego pochłanianie.
Współczynnik zależny od długości fali
Spektrofotometr
Spektrofotometr -
aparat umożliwiający pomiar
przepuszczalności lub absorpcji promieniowania
w funkcji długości fali.
Pozwala uzyskać widmo absorpcji albo widmo
przepuszczalności światła dla różnych substancji.
Zasadnicze elementy spektrofotometru:
źródło promieniowania – np. lampy: wodorowa lub deuterowa
dla zakresu UV, wolframowa lub halogenowa dla zakresu VIS;
monochromator ( kolimatory i pryzmat lub siatka
dyfrakcyjna
zastosowanych do rozszczepienia światła.
szczelinę wyodrębniającą pożądany zakres promieniowania;
kuweta pomiarowa
–szklana (zakres fal o długości 340–900
nm), kwarcowa (fale 190
–1100 nm) lub z tworzyw sztucznych
(zakres VIS).
detektor
– przetwarza energię promieniowania
elektromagnetycznego na energię elektryczną
układ pomiarowy (rejestrator)
Spektrofotometr
Spektrofotometr
Widmo absorpcji chlorofilu
Polaryzacja światła (fali e-m)
Polaryzacja
– sprowadzenie drgań wektora
elektrycznego do wybranego kierunku w płaszczyźnie
prostopadłej do kierunku rozchodzenia się fali.
W naturze większość źródeł światła wytwarza
fale niespolaryzowane.
Sposoby polaryzacji światła
Odbicie od ośrodka przezroczystego,
gdy światło pada na granicę ośrodków przeźroczystych pod
takim kątem (kąt Brewstera), że promień odbity tworzy z
promieniem załamanym kąt 90°, to światło odbite jest
całkowicie spolaryzowane liniowo.
Sposoby polaryzacji światła
Dwójłomność (podwójne załamanie) -
Zdolność ośrodków optycznych do podwójnego załamywania
światła (rozdwojenia promienia świetlnego). Dwójłomność
wykazuje wiele substancji krystalicznych (np. kalcyt), a także
wszystkie ciekłe kryształy.
Oba promienie są spolaryzowane liniowo w płaszczyznach
prostopadłych do siebie.
Sposoby polaryzacji światła
Przepuszczanie przez ośrodki selektywnie
przepuszczające wektor świetlny (wektor natężenia
pola elektrycznego)
Polaryzacja fali elektromagnetycznej przy przejściu
przez drabinkę z drutów
Polaryzatory
Polaryzatory
Polaryzator światła wykorzystujący zjawisko polaryzacji przy odbiciu
od ośrodka przezroczystego.
Pryzmat Nicola -
polaryzator wykorzystujący dwójłomność.
Substancje optycznie czynne
Aktywność optyczna – zdolność substancji do zmiany kierunku
polaryzacji światła przechodzącego przez jej roztwór.
Aktywność optyczną wykazują te związki organiczne których
cząsteczki zawierają asymetryczny atom węgla.
Mogą występować w dwóch formach (enancjomerach), będących
swymi odbiciami lustrzanymi. Enancjomery skręcają płaszczyznę
polaryzacji przechodzącego światła w przeciwnych kierunkach.
Mieszanina racemiczna zawierająca równe ilości obydwu
enancjomerów nie skręca płaszczyzny polaryzacji.
Zastosowanie polarymetrii do badania
stężenia substancji optycznie czynnych
Zjawisko aktywności optycznej jest
stosowane do rozpoznawania
cukrów, a także do określania
stężenia cukru w roztworach.
Kąt skręcenia płaszczyzny
polaryzacji światła jest
proporcjonalny do stężenia
substancji.
Pomiar tego kąta umożliwia
obliczenie stężenia.
Polarymetr- przyrząd optyczny służący do określania
skręcalności substancji aktywnych optycznie
dwa polaryzatory: jeden polaryzuje światło a drugi służy jako
analizator płaszczyzny polaryzacji przepuszczonego światła
Podstawy
mikroskopii
optycznej
Załamanie światła w soczewce
Podstawowe pojęcia:
Oś optyczna
Ognisko soczewki
Ogniskowa soczewki, f
Załamanie światła w soczewce
Wzór soczewkowy
Zdolność skupiająca, Z
F
1
F
2
F
1
F
2
Obraz utworzony przez soczewkę skupiającą
x
x
y
y
F
1
F
3
F
4
F
2
Schemat optyczny mikroskopu świetlnego
ob.
ok.
ok
ob
ok
ob
f
f
d
l
p
p
p
l – długość tubusa (odległość między ogniskiem obiektywu i
okularu); d – odległość dobrego widzenia = 25 cm; f
ob
, f
ok
–
odpowiednio, ogniskowe obiektywu i okularu
powiększenie mikroskopu
Powiększenie liniowe mikroskopu
Zdolność rozdzielcza mikroskopu
min
d
A
d
22
,
1
min
A
– apertura numeryczna obiektywu
Zdolność rozdzielcza mikroskopu
Zdolność rozdzielcza definiowana jest jako 1/d
min
DZIĘKUJĘ !