1/2. Zasady przeprowadzania kontroli
i jej dokumentowania przez organy
Pañstwowej Inspekcji Pracy

1. Pañstwowa Inspekcja Pracy

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

Rozdzia³ 1/2.

kwiecieñ 2005

Jacek Zalewski

Spis treœci:

1. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

2. Zakres kontroli Pañstwowej Inspekcji Pracy . . . . . .

2

2.1. Przedmiot kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.2. Zakres podmiotowy kontroli . . . . . . . . . . . . . .

5

3. Organy Pañstwowej Inspekcji Pracy . . . . . . . . . . . .

5

3.1. W³aœciwoœæ organów inspekcji pracy . . . . . . .

5

3.2. Osoby uprawnione do wykonywania

i nadzorowania czynnoœci kontrolnych . . . . . .

6

3.3. Wy³¹czenie inspektora pracy . . . . . . . . . . . . . .

7

4. Dokumenty uprawniaj¹ce do prowadzania kontroli

8

4.1. Legitymacja s³u¿bowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

4.2. Upowa¿nienie do kontroli przedsiêbiorcy . . . .

9

4.3. Objaœnienia do upowa¿nienia do prowadzenia

kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

4.4. Wzór upowa¿nienia do kontroli . . . . . . . . . . .

13

1. Wstêp

Jak stanowi art. 24 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – praca znajduje siê pod
szczególn¹ ochron¹. Znajduje to swój wyraz w sprawowaniu przez pañstwo nadzo-
ru i kontroli nad warunkami wykonywania pracy.

Wyspecjalizowanym organem kontrolnym dzia³aj¹cym w najszerszym zakresie
w obszarze ochrony pracy jest Pañstwowa Inspekcja Pracy, której organizacjê, za-
kres dzia³ania i uprawnienia okreœla ustawa z 6.3.1981 r. o Pañstwowej Inspekcji
Pracy (tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362, ze zm.).

Podstawa
działania
Państwowej
Inspekcji Pracy

Organizacja i zakres dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Pracy opieraj¹ siê na:

l

pañstwowym charakterze inspekcji pracy w Polsce – nadzór i kontrolê prze-
strzegania przepisów prawa pracy sprawuje organ pañstwowy,

l

podleg³oœci inspekcji pracy Sejmowi RP – Pañstwowa Inspekcja Pracy podlega
bezpoœrednio Sejmowi RP i nie wchodzi w sk³ad administracji rz¹dowej,

l

terytorialnoœci i trójszczeblowej strukturze organizacyjnej – organem nadrzêd-
nym jest G³ówny Inspektor Pracy (z podleg³ym mu G³ównym Inspektoratem
Pracy), któremu podlegaj¹ okrêgowi inspektorzy pracy (wraz z okrêgowymi
inspektoratami pracy) oraz dzia³aj¹cy w ramach terytorialnej w³aœciwoœci okrê-
gowych inspektoratów – inspektorzy pracy,

kwiecień 2005

1

OPINIE

Rozdział 1/2.

l

powszechnoœci – inspekcja pracy obejmuje nadzorem i kontrol¹ wszystkich
pracodawców, jak równie¿ inne podmioty, na rzecz których jest wykonywana
praca przez osoby fizyczne,

l

wspó³pracy z innymi pañstwowymi i spo³ecznymi organami nadzoru i kontro-
li, w tym w szczególnoœci z Pañstwow¹ Inspekcj¹ Sanitarn¹,

l

ustawowym charakterze uprawnieñ organów inspekcji pracy i niezawis³oœci
inspektorów pracy w sprawowaniu czynnoœci nadzorczych i kontrolnych.

Przed omówieniem podstawowych zagadnieñ zwi¹zanych z przeprowadzeniem
kontroli przez organy PIP nale¿y wyjaœniæ samo pojêcie kontroli.

Najogólniej rzecz bior¹c kontrol¹ jest dzia³anie polegaj¹ce na:

l

zbadaniu istniej¹cego stanu rzeczy,

l

porównaniu dokonanych ustaleñ, a wiêc tego, co organ kontroli stwierdzi³
w trakcie kontroli, z odpowiednimi przepisami prawa i zasadami, i ustaleniu
ewentualnych rozbie¿noœci (nieprawid³owoœci),

l

wyjaœnieniu przyczyn powsta³ych rozbie¿noœci (nieprawid³owoœci).

Pojêcie kontroli jest nierozerwalnie zwi¹zane z pojêciem nadzoru, pod którym ro-
zumie siê stosowanie ró¿nych œrodków oddzia³ywania w celu przymuszenia kon-
trolowanego do dostosowania prowadzonej dzia³alnoœci do wymogów okreœlo-
nych przez prawo, obowi¹zuj¹ce w danej dziedzinie dzia³alnoœci.

2. Zakres kontroli Pañstwowej Inspekcji Pracy

2.1. Przedmiot kontroli

Zakres przedmiotowy kontroli, czyli zagadnienia objête kontrol¹ Pañstwowej In-
spekcji Pracy, jest œciœle zwi¹zany z jej zakresem dzia³ania. Przedmiotem kontroli
jest przestrzeganie przez pracodawców przepisów prawa pracy, ze szczególnym
uwzglêdnieniem przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Zakres zaintere-
sowania PIP

A wiêc przedmiotem kontroli Pañstwowej Inspekcji Pracy s¹ nastêpuj¹ce zagad-
nienia:

l

przepisy i zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy,

l

przepisy dotycz¹ce stosunku pracy,

l

wynagrodzenia za pracê i inne œwiadczenia wynikaj¹ce ze stosunku pracy,

l

czas pracy,

l

urlopy,

l

ochrona pracy kobiet,

l

zatrudnianie m³odocianych i osób niepe³nosprawnych,

l

przestrzeganie przepisów bhp przy projektowaniu budowy, przebudowy i mo-
dernizacji zak³adów pracy oraz stanowi¹cych ich wyposa¿enie maszyn i in-
nych urz¹dzeñ technicznych oraz technologii,

l

przestrzeganie wymagañ bhp przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urz¹dzeñ
oraz narzêdzi pracy,

l

przestrzeganie wymagañ bhp przy produkcji wyrobów i opakowañ, których
u¿ytkowanie mog³oby spowodowaæ zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia,

2

kwiecień 2005

OPINIE

1. Państwowa Inspekcja Pracy

Rozdział 1/2.

l

wprowadzanie do obrotu wyrobów podlegaj¹cych ocenie zgodnoœci, w zakre-
sie spe³niania przez te wyroby zasadniczych wymagañ dotycz¹cych bhp,

l

przestrzeganie wymagañ bhp dotycz¹cych organizmów genetycznie zmodyfi-
kowanych.

Uprawnienia
PIP

Organy inspekcji pracy s¹ uprawnione równie¿ do:

l

analizowania przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontroli
stosowania œrodków zapobiegaj¹cych tym wypadkom i chorobom oraz brania
udzia³u w badaniu okolicznoœci wypadków przy pracy,

l

wspó³dzia³ania z organami ochrony œrodowiska w kontroli przestrzegania
przez pracodawców przepisów o przeciwdzia³aniu zagro¿eniom dla œrodowi-
ska,

l

uczestniczenia w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudo-
wanych zak³adów pracy albo ich czêœci.

PIP kontroluje ponadto, czy pracodawcy wype³niaj¹ swoje obowi¹zki zwi¹zane
z zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycz-
nym wykonuj¹cym pracê na innej podstawie ni¿ stosunek pracy w zak³adzie pra-
cy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcê.

Przepisy i zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy

Przepisy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy stanowi¹ obszerny i zró¿ni-
cowany dzia³ prawa pracy. Ich specyficzn¹ cech¹ jest wkraczanie w problematykê
techniczn¹ i organizacyjn¹, a wiêc nadanie zasadom technicznym i organizacji pra-
cy rangi prawa, którego przestrzeganie mo¿e byæ egzekwowane œrodkami przymu-
su pañstwowego.

Przepisy bhp maj¹ charakter bezwzglêdnie obowi¹zuj¹cy, a wiêc nie mog¹ byæ
uchylone lub zmienione wol¹ stron stosunku pracy.

PRZYKŁAD

WyobraŸmy sobie tak¹ sytuacjê, ¿e dwie strony stosunku pracy, jakimi s¹ pracodawca i pracownik,
wspólnie dochodz¹ do wniosku, ¿e stosowanie danego przepisu z ró¿nych powodów im nie odpowiada.
W efekcie obie strony podpisuj¹ dobrowolnie porozumienie, które zwalnia pracodawcê z obowi¹zku za-
pewnienia wymaganej odzie¿y ochronnej, jednoczeœnie pozwala pracownikowi u¿ytkowaæ w³asne
ubranie. W zamian za u¿ytkowanie w³asnego ubrania, pracodawca zobowi¹zuje siê do wyp³aty ekwi-
walentu. Jeœli w danych warunkach przepis mówi wyraŸnie o obowi¹zku stosowania odzie¿y ochron-
nej, porozumienie pracowników i pracodawcy nie jest wa¿ne i podczas kontroli inspektor pracy naka¿e
u¿ytkowanie stosownego ubrania roboczego, zgodnego z wymaganiami przepisu.

Regulacje zamieszczone w Dziale X ustawy z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tj. Dz.U.
z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.), zatytu³owanym „Bezpieczeñstwo i higiena pracy”
(art. 207–237

15

Kp), okreœlaj¹:

l

podstawowe obowi¹zki pracodawców (art. 207–209 Kp),

l

prawa i obowi¹zki pracowników (art. 210–211 Kp), jak równie¿

l

osób kieruj¹cych pracownikami (art. 212 Kp).

Przepisy te dotycz¹ ponadto:

l

obiektów budowlanych i pomieszczeñ pracy (art. 213–214 Kp),

kwiecień 2005

3

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

OPINIE

Rozdział 1/2.

l

maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych (art. 215–219 Kp),

l

czynników oraz procesów pracy stwarzaj¹cych szczególne zagro¿enie dla
zdrowia lub ¿ycia (art. 220–225 Kp),

l

profilaktycznej ochrony zdrowia (art. 226–233 Kp),

l

wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych (art. 234–237

1

Kp),

l

szkolenia w zakresie bhp (art. 237

2

–237

5

Kp),

l

œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego
(art. 237

6

–237

10

Kp),

l

s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy (art. 237

11

Kp),

l

konsultacji w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz komisji bezpieczeñ-
stwa i higieny pracy (art. 237

11a

–237

13

Kp).

Oprócz Kodeksu pracy i przepisów wydanych na jego podstawie problematykê
bhp reguluj¹ równie¿ inne ustawy:

l

okreœlaj¹ce sposób wykonywania przez pañstwo nadzoru nad warunkami pra-
cy lub

l

wyznaczaj¹ce szerszy zakres obowi¹zków w zakresie bhp, uzasadniony szcze-
gólnym charakterem prowadzonej dzia³alnoœci (np. ustawa z 7.7.1994 r. – Pra-
wo budowlane (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016, ze zm.).

Normy
techniczne

Specjalne miejsce wœród przepisów zajmuj¹ normy techniczne, które okreœlaj¹ wy-
magania, metody badañ oraz metody i sposoby wykonywania innych czynnoœci,
w szczególnoœci w zakresie:

l

bezpieczeñstwa pracy i u¿ytkowania oraz ochrony ¿ycia, zdrowia, mienia i œro-
dowiska, z uwzglêdnieniem potrzeb ludzi niepe³nosprawnych,

l

projektowania obiektów budowlanych oraz warunków wykonania i odbioru,
a tak¿e metod badañ przy odbiorze robót budowlano-monta¿owych,

l

dokumentacji technicznej.

Normy okreœlaj¹ ponadto powszechnie u¿ywane pojêcia, nazwy, oznaczenia i sym-
bole w przedstawionym powy¿ej zakresie, a tak¿e metody prowadzenia dzia³alno-
œci normalizacyjnej oraz badañ i certyfikacji.

Stosowanie norm jest dobrowolne (art. 5 ust. 3 ustawy z 12.9.2002 r. o normalizacji
(Dz.U. Nr 169, poz. 1386, ze zm.).

Zasady
bezpiecznego
wykonywania
pracy

Obowi¹zki pracodawców w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy okreœlaj¹
nie tylko przepisy prawa pracy, ale tak¿e zasady bhp oraz osi¹gniêcia nauki i techni-
ki. Zasady bhp s¹ to regu³y bezpiecznego wykonywania pracy, które nie s¹ ujête
w formê przepisów, ale wynikaj¹ z wiedzy i doœwiadczenia ¿yciowego. Wykorzy-
stywanie osi¹gniêæ nauki i techniki oznacza stosowanie takich osi¹gniêæ nauki
i techniki, które s¹ powszechnie znane i sprawdzone. To stan wiedzy naukowej
i technicznej wyznacza przy tym – a nie przepisy bhp – granice obowi¹zków, jak na
to wskazywa³ wielokrotnie S¹d Najwy¿szy w swoim orzecznictwie. Stwierdzi³ on
m.in., i¿ ,,okolicznoœæ, ¿e ¿aden obowi¹zuj¹cy przepis nie nakazuje stosowaæ okre-
œlonych œrodków bezpieczeñstwa, nie zwalnia jeszcze pracodawcy od odpowie-
dzialnoœci, gdy tego rodzaju œrodki bezpieczeñstwa wskazuje samo ¿ycie – po-
wszechne doœwiadczenie”.

4

kwiecień 2005

OPINIE

1. Państwowa Inspekcja Pracy

Rozdział 1/2.

2.2. Zakres podmiotowy kontroli

Zakres podmiotowy kontroli okreœla, kogo (jakie podmioty) organy Pañstwowej
Inspekcji Pracy mog¹ kontrolowaæ.

Kwestiê tê uregulowano w artykule 8 ust. 1

2

ustawy o PIP, zgodnie z którym organy

PIP maj¹ prawo przeprowadzania kontroli wobec wszystkich podmiotów, na rzecz
których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne, bez wzglêdu na podstawê
œwiadczenia tej pracy.

Osoby objęte
kontrolą

Kontrol¹ PIP s¹ wiêc objêci:

l

pracodawcy – tj. podmioty zatrudniaj¹ce pracowników, jak równie¿

l

podmioty, na rzecz których osoby fizyczne œwiadcz¹ pracê na podstawie umo-
wy cywilnoprawnej (np. umowy o dzie³o, umowy zlecenia) lub te¿ bezumow-
nie („na czarno”).

3. Organy Pañstwowej Inspekcji Pracy

3.1. W³aœciwoœæ organów inspekcji pracy

Organy administracji pañstwowej obowi¹zane s¹ przestrzegaæ swojej w³aœciwoœci
rzeczowej i miejscowej.

W³aœciwoœæ rzeczowa jest to uprawnienie do za³atwiania spraw okreœlonego ro-
dzaju. W przypadku organów inspekcji pracy jest to prawo prowadzenia kontroli
i stosowania œrodków prawnych w sprawach okreœlonych w szczególnoœci w usta-
wie o Pañstwowej Inspekcji Pracy, omówionych powy¿ej w rozdziale dotycz¹cym
zakresu przedmiotowego kontroli.
Szczególnym rodzajem w³aœciwoœci rzeczowej jest tzw. w³aœciwoœæ instancyjna
(inaczej funkcjonalna). W³aœciwoœæ instancyjna zwi¹zana jest z podzia³em or-
ganów administracji pañstwowej na organy ró¿nego stopnia i przypisaniu tym
organów ró¿nych zadañ, jak równie¿ uprawnieñ, mimo ¿e wchodz¹ one w zakres
tych samych rodzajowo zagadnieñ.

Instancja wyż-
szego stopnia

Je¿eli chodzi o Pañstwow¹ Inspekcjê Pracy, to organem pierwszego stopnia dla
wiêkszoœci za³atwianych spraw jest inspektor pracy, a organem wy¿szego (drugie-
go) stopnia jest okrêgowy inspektor pracy. Natomiast, gdy okrêgowy inspektor
pracy wyda decyzjê jako organ pierwszej instancji, organem wy¿szym bêdzie
G³ówny Inspektor Pracy.

PRZYKŁAD

Inspektorowi pracy przys³uguje m.in. prawo przeprowadzania kontroli i zg³aszania sprzeciwów
przeciwko uruchamianiu wybudowanego lub przebudowanego zak³adu pracy albo jego czêœci, je¿eli
z powodu nieuwzglêdnienia wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy dopuszczenie ich do eksploata-
cji mog³oby spowodowaæ bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia pracowników. Sprzeciw taki
wstrzymuje uruchomienie zak³adu lub jego czêœci. Natomiast

okrêgowy inspektor pracy (jako or-

gan pierwszej instancji) mo¿e nakazaæ zaprzestania przez zak³ad pracy lub jego czêœæ dzia³alnoœci
b¹dŸ dzia³alnoœci okreœlonego rodzaju, jeœli stwierdzi, ¿e stan bezpieczeñstwa i higieny pracy zagra¿a
¿yciu lub zdrowiu pracowników.

kwiecień 2005

5

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

OPINIE

Rozdział 1/2.

Właściwość
miejscowa

W³aœciwoœæ miejscowa okreœla, na jakim terenie organy administracji pañstwowej
mog¹ podejmowaæ swoje dzia³ania.

W przypadku inspektora pracy oraz okrêgowego inspektora pracy, w³aœciwoœæ
miejscowa jest ograniczona zasiêgiem terytorialnym okrêgowego inspektoratu pra-
cy. Zasiêg ten pokrywa siê z podzia³em Polski na województwa, tzn. ka¿dy okrêgo-
wy inspektorat pracy dzia³aniem swoim obejmuje jedno województwo. Zakres
w³aœciwoœci terytorialnej okrêgowych inspektoratów pracy okreœla zarz¹dzenie
Marsza³ka Sejmu z 18.9.2001 r. w sprawie ustalenia siedzib i zakresu w³aœciwoœci te-
rytorialnej okrêgowych inspektoratów pracy (M.P. Nr 32, poz. 549).

Kontrole
poza terenem
działania
inspektoratu

Ustawa o Pañstwowej Inspekcji Pracy przewiduje, ¿e G³ówny Inspektor Pracy
mo¿e upowa¿niæ inspektora pracy do przeprowadzania kontroli równie¿ na terenie
w³aœciwoœci innego, ni¿ jego macierzysty, okrêgowego inspektoratu pracy, a tak¿e
poza obszarem Polski, jeœli stosunek pracy podlega tam przepisom polskiego pra-
wa (art. 23 ust. 6 ustawy o PIP).

Obok w³aœciwoœci miejscowej inspektora pracy jest jeszcze tzw. w³aœciwoœæ miej-
scowa ogólna, z której wynika, ¿e inspektorzy pracy mog¹ kontrolowaæ:

l

zak³ady pracy (w sensie przedmiotowym),

l

wybudowane lub przebudowane zak³ady pracy,

l

miejsca poza terenem zak³adów pracy, gdzie praca jest wykonywana,

l

miejsca wykonywania prac spo³ecznie u¿ytecznych,

l

miejsca wykonywania pracy przez osoby przebywaj¹ce w zak³adach karnych
i zak³adach wychowawczych oraz zadañ wykonywanych przez ¿o³nierzy
w s³u¿bie czynnej.

Skutkiem naruszenia przepisów o w³aœciwoœci miejscowej jest niewa¿noœæ do-
konanej czynnoœci lub zastosowanego œrodka prawnego.

Jeœli na kontrolê przyjdzie inspektor pracy, a z przedstawionej legitymacji s³u¿bo-
wej wynika, ¿e dzia³a on na terenie innego okrêgowego inspektoratu ni¿ ten, gdzie
mieœci siê zak³ad pracy, nale¿y za¿¹daæ okazania stosownego upowa¿nienia. Upo-
wa¿nienie takie mo¿e wydaæ jedynie G³ówny Inspektor Pracy.

3.2. Osoby uprawnione do wykonywania i nadzorowania
czynnoœci kontrolnych

Do wykonywania czynnoœci kontrolnych uprawnieni s¹ pracownicy Pañstwowej
Inspekcji Pracy – inspektorzy pracy zatrudnieni na stanowiskach:

l

nadinspektora pracy,

l

starszego inspektora pracy – g³ównego specjalisty i specjalisty,

l

starszego inspektora pracy,

l

inspektora pracy oraz

l

m³odszego inspektora pracy.

Osoby te maj¹ prawo do prowadzania kontroli przestrzegania prawa pracy,
w szczególnoœci przepisów i zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, na terenie objê-
tym zakresem w³aœciwoœci swojego okrêgowego inspektoratu pracy oraz stosowa-
nia – w ramach sprawowanego nadzoru – œrodków prawnych.

6

kwiecień 2005

OPINIE

Rozdział 1/2.

Osoby nadzo-
rujące czynno-
ści kontrolne

Osobn¹ grupê stanowi¹ pracownicy nadzoruj¹cy czynnoœci kontrolne. Nale¿¹ do
niej pracownicy G³ównego Inspektoratu Pracy i specjalnie do tego wyznaczeni pra-
cownicy okrêgowych inspektoratów pracy. Pracownicy ci mog¹ te¿ prowadziæ kon-
trole wspólnie z inspektorami pracy.
Uprawnienia do przeprowadzania czynnoœci kontrolnych maj¹ te¿ podinspektorzy
pracy, którzy podobnie jak pracownicy nadzoruj¹cy czynnoœci kontrolne mog¹ pro-
wadziæ kontrole na podstawie imiennego upowa¿nienia, wydanego odpowiednio
przez G³ównego Inspektora Pracy lub okrêgowego inspektora pracy.

Na podstawie art. 19f cytowanej wczeœniej ustawy o Pañstwowej Inspekcji Pracy,
w kontroli mog¹ braæ tak¿e udzia³ biegli i specjaliœci. Osoby te bior¹ udzia³ w kon-
troli na podstawie imiennego upowa¿nienia wydanego przez G³ównego Inspek-
tora Pracy lub okrêgowego inspektora pracy.

3.3. Wy³¹czenie inspektora pracy

Ustawa o Pañstwowej Inspekcji Pracy odwo³uje siê tak¿e do ustawy z 14.6.1960 r. –
Kodeks postêpowania administracyjnego (tj. Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze
zm.). Oznacza to, ¿e do postêpowania administracyjnego prowadzonego przez
inspektorów pracy (postêpowanie kontrolne jest szczególnym rodzajem postêpo-
wania administracyjnego) stosuje siê przepisy Kpa dotycz¹ce wy³¹czenia pracow-
nika oraz organu (art. 24–26), gdy¿ ustawa o PIP nie reguluje tych spraw.

Inspektor pracy podlega wy³¹czeniu od udzia³u w postêpowaniu, w szczegól-
noœci jeœli:

l

jest stron¹ postêpowania (np. w³aœcicielem, wspó³w³aœcicielem kontrolowane-
go zak³adu pracy), albo

l

pozostaje z pracodawc¹ (stron¹ postêpowania kontrolnego) w takim stosunku
prawnym, ¿e mo¿e mieæ to wp³yw na jego prawa lub obowi¹zki,

l

w³aœcicielem lub wspó³w³aœcicielem, udzia³owcem, pe³nomocnikiem lub kie-
rownikiem kontrolowanego podmiotu jest jego ma³¿onek albo krewny i powi-
nowaty do drugiego stopnia,

l

by³ lub jest pe³nomocnikiem kontrolowanego zak³adu,

l

z powodu tego postêpowania wszczêto przeciwko niemu dochodzenie s³u¿bo-
we, postêpowanie dyscyplinarne lub karne.

Powody wy³¹czenia pracownika od udzia³u w postêpowaniu trwaj¹ tak¿e po usta-
niu ma³¿eñstwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

PRZYKŁAD

Powodem wy³¹czenia inspektora pracy z prowadzonej kontroli mo¿e byæ nawet fakt, ¿e œwiadczy³ on
w przesz³oœci na rzecz podmiotu kontrolowanego us³ugi polegaj¹ce na prowadzeniu odp³atnych szko-
leñ z dziedziny bhp, ale decyzjê w tym zakresie podejmuje ka¿dorazowo Okrêgowy Inspektor Pracy.

Postępowanie
w sprawie
wyłączenia

Postêpowanie w sprawie wy³¹czenia pracownika lub organu prowadzi bezpo-
œredni prze³o¿ony, który na ¿¹danie pracownika, podmiotu kontrolowanego albo
z urzêdu ma obowi¹zek wy³¹czyæ tego pracownika od udzia³u w kontroli, je¿eli zo-
stanie uprawdopodobnione istnienie ww. lub innych okolicznoœci, które mog¹
wywo³aæ w¹tpliwoœæ co do bezstronnoœci pracownika.

kwiecień 2005

7

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

OPINIE

Rozdział 1/2.

W przypadku wy³¹czenia pracownika, jego bezpoœredni prze³o¿ony wyznacza
inn¹ osobê do prowadzenia sprawy.

4. Dokumenty uprawniaj¹ce do prowadzania kontroli

4.1. Legitymacja s³u¿bowa

Uzyskiwanie
przepustki

Inspektor pracy mo¿e przeprowadzaæ kontrolê o ka¿dej porze dnia i nocy, a doku-
mentem uprawniaj¹cym do jej podjêcia jest legitymacja s³u¿bowa.
Inspektor pracy nie musi – w celu przeprowadzenia kontroli – uzyskiwaæ przepust-
ki, nawet je¿eli obowi¹zek taki nak³adaj¹ na pracowników kontrolowanego zak³a-
du przepisy wewn¹trzzak³adowe.

Wzór legitymacji s³u¿bowej inspektora pracy okreœla zarz¹dzenie Marsza³ka Sej-
mu z 28.9.2001 r. w sprawie ustalenia wzoru legitymacji s³u¿bowej pracowników
PIP wykonuj¹cych lub nadzoruj¹cych czynnoœci kontrolne (M.P. Nr 35, poz. 566).

Wygląd legity-
macji służbowej

Istotne elementy, które cechuj¹ legitymacjê inspektora pracy, to:

l

ok³adka z zielonego tworzywa ze srebrnym t³oczeniem: RZECZPOSPOLITA
POLSKA, PAÑSTWOWA INSPEKCJA PRACY oraz god³em;

l

wewnêtrzne t³o przechodz¹ce od niebieskiego do jasnozielonego, a w 3/4 po-
wierzchni prawej czêœci legitymacji kontur god³a koloru zielonego;

l

z lewej strony:

o

zdjêcie inspektora, a po jego prawej stronie numerowany hologram o œred-
nicy 22 mm,

o

wykropkowane miejsce z podpisem w³aœciciela legitymacji,

o

czarny napis: „Uprawnia do wstêpu i przeprowadzania bez uprzedzenia,
o ka¿dej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy,
w szczególnoœci stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy, przez pracodawców
i inne podmioty, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fi-
zyczne, bez wzglêdu na podstawê œwiadczenia tej pracy (art. 8 ust. 1

2

i 2

ustawy z 6 marca 1981 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy, Dz.U. z 1985 r. Nr 54,
poz. 276 z póŸn. zm.)”,

o

czarny napis: „Wa¿na na rok wystawienia oraz na: .... .”,

o

wpisany rok wa¿noœci i przystawiona pieczêæ,

l

z prawej strony:

o

czarne god³o i napisy: „PAÑSTWOWA INSPEKCJA PRACY”, „Legitymacja
s³u¿bowa nr....” (nadany numer),

o

wpisane nazwisko, imiona i stanowisko – tytu³ s³u¿bowy,

o

wpisany teren dzia³ania,

o

podpis wystawcy.

8

kwiecień 2005

OPINIE

Rozdział 1/2.

4.2. Upowa¿nienie do kontroli przedsiêbiorcy

Upowa¿nienie do kontroli przedsiêbiorcy jest drugim dokumentem (obok legity-
macji s³u¿bowej) uprawniaj¹cym do przeprowadzenia kontroli – maj¹cym zastoso-
wanie wy³¹cznie w odniesieniu do kontrolowanych przedsiêbiorców.

Dokument ten obowi¹zuje od 21.8.2004 r., tj. od wejœcia w ¿ycie ustawy z 2.7.2004 r. –
Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej (Dz.U.
Nr 173, poz. 1808), któr¹ znowelizowano art. 8 cytowanej wy¿ej ustawy o Pañstwo-
wej Inspekcji Pracy.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 8 ust. 3

1

ustawy o PIP – kontrolê przedsiêbiorcy

w rozumieniu ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej (Dz.U.
Nr 173, poz. 1807), przeprowadza siê po okazaniu legitymacji s³u¿bowej i upo-
wa¿nienia do przeprowadzenia kontroli.

Kontrola bez
upoważnienia

Je¿eli jednak okolicznoœci faktyczne uzasadniaj¹ niezw³oczne podjêcie kontroli
przedsiêbiorcy (art. 8 ust. 3

2

ustawy o PIP), mo¿e byæ ona podjêta po okazaniu legi-

tymacji s³u¿bowej, a kontrolowanemu nale¿y niezw³ocznie, nie póŸniej jednak ni¿
w terminie 3 dni od dnia podjêcia kontroli, okazaæ upowa¿nienie do jej przeprowa-
dzenia.
Jak widaæ z powy¿szego, to do inspekcji pracy nale¿y ocena, czy zachodz¹ okolicz-
noœci uzasadniaj¹ce podjêcie kontroli przedsiêbiorcy bez upowa¿nienia. Tak¹ oko-
licznoœci¹ bêdzie niew¹tpliwie uzasadniona obawa zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia
pracowników.

Termin 3 dni, wskazany w art. 8 ust. 3

2

ustawy o Pañstwowej Inspekcji Pracy ma

charakter instrukcyjny i dopuszcza siê – z przyczyn czysto praktycznych, aby upo-
wa¿nienie do kontroli przes³aæ za poœrednictwem poczty za zwrotnym poœwiad-
czeniem odbioru.

Osoby
wydające
upoważnienia

Upowa¿nienia do przeprowadzenia kontroli wydaj¹:

l

G³ówny Inspektor Pracy i jego zastêpcy dla:

o

pracowników G³ównego Inspektoratu Pracy nadzoruj¹cych czynnoœci kon-
trolne,

o

inspektorów pracy – do kontrolowania przedsiêbiorcy poza zakresem tery-
torialnej w³aœciwoœci ich macierzystego okrêgowego inspektoratu;

l

okrêgowi inspektorzy pracy i ich zastêpcy dla dzia³aj¹cych na terenie ich
w³aœciwoœci:

o

inspektorów pracy,

o

pozosta³ych pracowników okrêgowego inspektoratu pracy.

Zarówno G³ówny Inspektor Pracy, jak i inspektorzy okrêgowi (tak¿e ich zastêpcy)
nie mog¹ przekazaæ tego uprawnienia np. kierownikom Oddzia³ów OIP, a ewentu-
alne przekazanie tego uprawnienia by³oby prawnie bezskuteczne i narusza³o art. 19
Kodeksu postêpowania administracyjnego.

Forma
upoważnienia

Wzór upowa¿nienia do przeprowadzenia kontroli ustali³ Marsza³ek Sejmu za-
rz¹dzeniem nr 13 z 16.9.2004 r. (nie by³o ono publikowane). Stosowanie upowa¿-
nieñ odbiegaj¹cych form¹ i treœci¹ od wzoru jest niew³aœciwe. Istnieje natomiast
mo¿liwoœæ modyfikacji wielkoœci upowa¿nienia, polegaj¹ca na wystawianiu upo-
wa¿nieñ w formacie A5 oraz powiêkszaniu poszczególnych rubryk.

kwiecień 2005

9

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

OPINIE

Rozdział 1/2.

W przypadku kontroli zbiorowej upowa¿nienie mo¿e byæ wystawione dla dwóch
(lub wiêcej) inspektorów pracy.

Upowa¿nienie wydawane jest w dwóch jednobrzmi¹cych egzemplarzach, z który-
ch jeden pozostawia siê przedsiêbiorcy (mimo ¿e przepisy zobowi¹zuj¹ organy PIP
jedynie do okazywania upowa¿nienia).

Treść
upoważnienia

Zgodnie z art. 8 ust. 3

4

ustawy o Pañstwowej Inspekcji Pracy upowa¿nienie powin-

no zawieraæ:

l

wskazanie podstawy prawnej przeprowadzenia kontroli,

l

oznaczenie organu kontroli,

l

imiê i nazwisko, stanowisko s³u¿bowe osoby upowa¿nionej do kontroli oraz
numer jej legitymacji s³u¿bowej,

l

okreœlenie zakresu przedmiotowego kontroli,

l

oznaczenie przedsiêbiorcy objêtego kontrol¹,

l

wskazanie daty rozpoczêcia i przewidywanego terminu zakoñczenia kontroli,

l

podpis udzielaj¹cego upowa¿nienia, z podaniem stanowiska lub funkcji,

l

pouczenie o prawach i obowi¹zkach kontrolowanego,

l

datê i miejsce wystawienia.

Zakres przedmiotowy kontroli okreœla art. 1 i art. 8 ustawy o Pañstwowej Inspekcji
Pracy. Bior¹c pod uwagê zakres kontroli, jak równie¿ pojêcie kontroli (dzia³anie po-
legaj¹ce na ustaleniu stanu faktycznego i udokumentowania dokonanych ustaleñ),
wystawia siê upowa¿nienia do kontroli przedsiêbiorców równie¿ w przypadkach
kontroli dokonywanych na ich wniosek (tzw. kontrole odbiorowe, kontrole do-
tycz¹ce wydawania opinii, stanowisk, itp.).

4.3. Objaœnienia do upowa¿nienia do prowadzenia kontroli

Pole A.

Kontrola prowadzona przez inspektora pracy odbywa siê na podstawie artyku³u 8
ust. 1 – 3

4

ustawy z 6.3.1981 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy (tj. Dz.U. z 2001 r. Nr 124,

poz. 1362, ze zm.) i ta podstawa prawna zostanie tu podana.
W kontroli przedsiêbiorców mog¹ równie¿ braæ udzia³ kandydaci na podins-
pektorów pracy – na podstawie imiennego upowa¿nienia wydanego na podstawie
ww. artyku³u ustawy o Pañstwowej Inspekcji Pracy.
W przypadku kontroli przedsiêbiorcy przez bieg³ych i specjalistów oraz pod-
inspektorów pracy i kandydatów na podinspektorów pracy powinni oni pos³ugi-
waæ siê upowa¿nieniem, w którym podstawa prawna bêdzie uzupe³niona – odpo-
wiednio o art. 23 ust. 5 lub art. 19f ustawy o Pañstwowej Inspekcji Pracy.

Pole B.

W oznaczeniu organu kontrolnego powinno siê znaleŸæ nazwisko i imiê inspekto-
ra, numer jego legitymacji s³u¿bowej oraz pe³ne stanowisko s³u¿bowe, zbie¿ne ze
stanowiskiem wpisanym w legitymacji s³u¿bowej.

10

kwiecień 2005

OPINIE

Rozdział 1/2.

Pole C.

Trzeba zwróciæ uwagê, czy w treœci upowa¿nienia jest prawid³owo wpisane ozna-
czenie przedsiêbiorcy.

Definicja
działalności
gospodarczej

Definicja pojêæ – dzia³alnoœæ gospodarcza i przedsiêbiorca nastrêcza wiele k³opo-
tów interpretacyjnych. Wyjaœniaj¹c je nale¿y wskazaæ, ¿e dzia³alnoœæ gospodarcza
jest rozumiana bardzo szeroko i opiera siê na trzech przes³ankach:

l

kryterium ekonomicznej klasyfikacji dzia³alnoœci,

l

zarobkowych celach dzia³alnoœci,

l

wykonywania dzia³alnoœci w sposób zorganizowany i ci¹g³y.

Jako dzia³alnoœci gospodarczej (w kontekœcie kontroli inspekcji pracy) nie kwalifi-
kuje siê dzia³alnoœci wytwórczej w rolnictwie: w zakresie upraw rolnych oraz cho-
wu i hodowli zwierz¹t, ogrodnictwa, warzywnictwa, leœnictwa i rybactwa œród-
l¹dowego, a tak¿e wynajmowania przez rolników pokoi, sprzeda¿y posi³ków
domowych i œwiadczenia w gospodarstwach rolnych innych us³ug zwi¹zanych
z pobytem turystów.

Definicja
przedsiębiorcy

Pojêcie przedsiêbiorcy jest ró¿nie definiowane w polskim prawie. Nie mo¿na
przes¹dziæ, czy przedsiêbiorcami s¹ tylko podmioty wpisane do rejestru przed-
siêbiorców lub do ewidencji dzia³alnoœci gospodarczej, czy tak¿e te, które z ró¿nych
powodów nie s¹ objête takim obowi¹zkiem, a odpowiadaj¹ wszelkim cechom
przedsiêbiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej.
Nie wiadomo równie¿, czy za przedsiêbiorców nale¿y uwa¿aæ wszystkie podmioty
wpisane do rejestru przedsiêbiorców, skoro nie ka¿dy z nich musi prowadziæ
dzia³alnoœæ gospodarcz¹.
Szerokie ujêcie dzia³alnoœci gospodarczej spowodowa³o poszerzenie katalogu
przedsiêbiorców, wœród których znaleŸli siê notariusze, biegli rewidenci, lekarze
i lekarze dentyœci, pielêgniarki i po³o¿ne, komornicy s¹dowi. Z przepisów ustawy
wprowadzaj¹cej ustawê o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej nie wynika nato-
miast, w jaki sposób nale¿y traktowaæ wykonywanie na w³asny rachunek innych
wolnych zawodów.
Szerokie rozumienie pojêcia dzia³alnoœci gospodarczej i obejmowanie nim ka¿dej
dzia³alnoœci us³ugowej, jeœli odpowiada ona pozosta³ym cechom pojêcia dzia³alnoœci
gospodarczej, prowadzi do sporów, gdy rozstrzyga siê o tym, czy dzia³alnoœci¹ go-
spodarcz¹ jest dzia³alnoœæ prowadzona przez szko³y wy¿sze (zw³aszcza niepañstwo-
we) i niepubliczne placówki oœwiatowe, koœcielne osoby prawne, organizacje non pro-
fit

itd.

W¹tpliwoœci te powstaj¹ równie¿ w odniesieniu do zak³adów opieki zdrowotnej
(zarówno publicznych, jak i prywatnych).

Odnosz¹c przedstawione w¹tpliwoœci do dzia³alnoœci kontrolno-nadzorczej orga-
nów Pañstwowej Inspekcji Pracy, nale¿y powiedzieæ, ¿e w inspekcji przyjêto jako
zasadê wystawianie upowa¿nieñ do ka¿dej kontroli, o ile w sposób jednoznacz-
ny – w oparciu o obowi¹zuj¹ce przepisy – nie mo¿na podmiotu przeznaczonego
do kontroli wy³¹czyæ z grona przedsiêbiorców.

kwiecień 2005

11

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

OPINIE

Rozdział 1/2.

Kontrola w spó³ce cywilnej

Wspólnik
samodzielnym
przedsiębiorcą

Z ustawy o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej i ustawy o Krajowym Rejestrze
S¹dowym wynika, ¿e ka¿dy wspólnik spó³ki cywilnej jest samodzielnym przed-
siêbiorc¹. Z uwagi na ten fakt (ka¿dy z nich samodzielnie dokonuje wpisu do
rejestru przedsiêbiorców (ewidencji dzia³alnoœci gospodarczej), oznaczeñ przed-
siêbiorcy bêdzie tyle, ilu jest wspólników danej spó³ki cywilnej, a w ¿adnym z ozna-
czeñ nie pojawi siê zwrot wskazuj¹cy na spó³kê cywiln¹.

Podejmuj¹c kontrolê w spó³ce cywilnej inspektor pracy powinien mieæ zatem tyle
upowa¿nieñ, ilu spó³ka cywilna ma wspólników (upowa¿nienia powinny byæ wy-
stawione na ka¿dego wspólnika – przedsiêbiorcê z osobna).

Pole D.

Zakres kontroli jest z regu³y okreœlony na tyle szeroko, by obejmowa³ ca³oœæ zagad-
nieñ przewidzianych do kontroli. Czêsto pojawiaj¹ siê wiêc sformu³owania „praw-
na ochrona pracy”, b¹dŸ „techniczne bezpieczeñstwo pracy”.

Pole E.

Okres przeprowadzania kontroli w za³o¿eniu ma odzwierciedlaæ faktyczne po-
trzeby w tym zakresie. Musz¹ byæ tak¿e wskazane daty – rozpoczêcia oraz przewi-
dywanego zakoñczenia kontroli (art. 8 ust. 3

4

pkt 6 ustawy o PIP).

Przed³u¿enie czasu trwania kontroli, ponad daty podane w upowa¿nieniu, jest
mo¿liwe na podstawie art. 83 ust. 3 ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie dzia³alnoœci go-
spodarczej. Czas kontroli mo¿e przed³u¿yæ wy³¹cznie organ uprawniony do wyda-
wania upowa¿nieñ, a wiêc G³ówny Inspektor Pracy oraz inspektorzy okrêgowi (ta-
k¿e i ich zastêpcy).

12

kwiecień 2005

OPINIE

Rozdział 1/2.

4.4. Wzór upowa¿nienia do kontroli

kwiecień 2005

13

1/2. Zasady przeprowadzania kontroli

OPINIE

Rozdział 1/2.

14

kwiecień 2005

OPINIE

Rozdział 1/2.