ABC fotografii – rodzaje kadrów
Każda fotografia to fragment rzeczywistości ujęty w ramy. Od tego, w jakich granicach
zamkniemy uwieczniony obraz w dużej mierze zależy siła wyrazu zdjęcia. W kolejnym
odcinku kursu podstaw fotografii pokażemy, jak wykorzystywad kształt wykonywanego
ujęcia tak, aby uzupełniał on kompozycję obrazu i tworzył z nim harmonijną całośd.
Osoby które fotografują amatorsko dosyd często nie traktują kształtu i orientacji kadru jako
istotnych elementów swoich zdjęd. Zależy im przede wszystkim na zmieszczeniu na zdjęciu
fotografowanego widoku, całego obiektu lub detalu, który je interesuje. Pierwszym etapem
świadomego fotografowania jest stosowanie reguł kompozycji. Znacznie rzadziej jednak
wciągają do kompozycji sam kadr, a jeśli już, to czynią to z powodów dośd oczywistych – np.
ustawiają aparat w pozycji pionowej, gdy orientują się, że w ten sposób fotografowana
osoba lepiej wypełni zdjęcie, a z jej tła znikną odwracające uwagę elementy.
Postępując w ten sposób, osoby te tracą okazję do wzmocnienia fotograficznej kompozycji za
pomocą odpowiednio ułożonego kadru o właściwych dla tematyki i kompozycji zdjęcia
proporcjach. A tymczasem znajomośd kilku bardzo prostych zabiegów może nam pomóc w
wyniesieniu naszych umiejętności fotograficznych na zupełnie nowy poziom. Warto zatem
poznad zasady rządzące tym elementem sztuki kompozycji, jakim jest dobór kadru.
Portret kontra landszaft
Dwoma najczęściej spotykanymi typami fotografii (a także malarstwie i wielu innych sztukach
plastycznych) są kadry poziome i pionowe, w krajach anglojęzycznych noszące miana
odpowiednio kadrów krajobrazowych (ang. landscape) oraz portretowych (ang. portrait). Już
same nazwy sugerują ich najbardziej oczywiste zastosowanie – ujęcie poziome szczególnie
dobrze sprawdza się przy fotografowaniu widoków, natomiast pionowe najczęściej spotkamy
oglądając zdjęcia osób lub zbliżenia ich twarzy.
Jeżeli jednak odłożymy na bok te dośd oczywiste funkcje pionowej i poziomej orientacji
zdjęd, odkryjemy coś jeszcze. Otóż horyzontalne ułożenie kadru sprawia, że na oglądającego
silniej działają znajdujące się na zdjęciu linie poziome, podczas gdy kompozycja wertykalna
daje efekt przeciwny – wzmocnieniu ulegają linie pionowe. Ponadto zdjęcia zorientowane
poziomo uwydatniają relację między sfotografowanymi obiektami, natomiast pionowe
sprzyjają izolowaniu ich od otoczenia. Stąd już tylko krok do wyciągnięcia odpowiednich
wniosków w celu maksymalnego wykorzystania potencjału fotografowanych scen.
Przykładowo: cóż lepiej podkreśli wysokośd i strzelistośd fotografowanego wieżowca, jeżeli
nie umieszczenie go w kadrze o zdecydowanie pionowej orientacji? Z kolei bezkres
amerykaoskiej prerii ukażemy najlepiej za pomocą zdjęcia o dużej szerokości, która
zdecydowanie wyróżni linię horyzontu. Również do uwiecznienia rajdów motocyklowych
zapewne najchętniej sięgniemy po kadr poziomy – zwłaszcza wówczas, gdy umiejętnie
połączymy go z techniką panoramowania. Odpowiednie zorientowanie kadru zwiększy siłę
oddziaływania każdego zdjęcia, zaś złe spowoduje, że główny obiekt na fotografii straci swoją
pozycję i zostanie "zepchnięty" na dalszy plan.
Kilka słów o proporcjach obrazu
Omawiając tematykę kadrów poziomych i pionowych nie sposób nie poruszyd ważnej kwestii
proporcji boków kadru. Nikt bowiem nie zmusza nas do wykonywania zdjęd wyłącznie w
takich formatach, jakie przewidzieli dla nas twórcy aparatów fotograficznych. Przeciwnie –
przekadrowanie zdjęcia w dowolnym programie graficznym umożliwi nam poprawienie jego
kompozycji (a zwłaszcza odpowiednie umiejscowienie ważnych elementów w mocnych
punktach i liniach kadru).
Zmiana proporcji boków zwiększa lub zmniejsza występowanie opisanych wcześniej efektów
związanych z wykorzystaniem kadru o określonej orientacji. W największym skrócie można
powiedzied, że im bardziej kształt fotografii odstaje od kwadratu, tym bardziej efekty te są
widoczne. Oczywiście wszystko ma swoje granice – od pewnego momentu mamy już
bowiem do czynienia ze zdjęciem panoramicznym, które ma nieco inne zastosowania i
"rządzi się" własnymi prawami. Tematykę tego typu fotografii przybliżamy w dalszej części
tego artykułu.
Zwiększanie szerokości zdjęcia może nas jednak zaprowadzid na manowce, gdyż jak wiedzą
to wszyscy adepci sztuki filmowej, szeroki kadr znacznie trudniej jest zagospodarowad niż
wąski. Jest to spowodowane przesuwaniem się mocnych punktów kadru. Wraz z
powiększaniem się odległości między uwiecznionymi obiektami pojawia się też problem
wypełnienia pustych obszarów na zdjęciu (znane historykom sztuki zjawisko tzw. horror
vacui). W praktyce może się okazad, że zwyczajna, "nudna" fotografia 4:3 jest znacznie
łatwiejsza do skomponowania niż jej szersze odpowiedniki.
Problem proporcji boków ma też jeszcze jedno, znacznie bardziej prozaiczne znaczenie w
sytuacji, gdy wykonujemy odbitki naszych prac. Najczęściej spotykają się z nim użytkownicy
cyfrowych aparatów kompaktowych chcący wykonad wydruki w popularnym formacie 10x15
cm. Kompakty wykonują zdjęcia o proporcjach kadru 4:3, podczas gdy wspomniany format
zdjęcia odznacza się "lustrzankowymi" proporcjami 3:2. W tej sytuacji możliwe są trzy
rozwiązania: zdjęcie może byd przycięte u góry i/lub dołu, może zawierad boczne marginesy
lub też zostad rozciągnięte tak, aby wypełnid kadr. Do nas należy decyzja, co zrobimy w tej
sytuacji. Chyba, że zawczasu pomyślimy o problemie proporcji kadru i zaczniemy wykonywad
zdjęcia z myślą o ich późniejszej prezentacji w postaci odbitek o interesującym nas formacie.
Cały horyzont w zasięgu wzroku
Jeżeli będziemy poszerzad zdjęcie tak, że pomiędzy jego długością w pionie i w poziomie
powstanie wyraźna dysproporcja, to będziemy mogli mówid o nim, jako o fotografii
panoramicznej. Nie ma ścisłych wyznaczników mówiących nam, jaki obraz można nazwad
panoramicznym, a jakiego nie, jednak dla z dośd dużą pewnością możemy przyjąd za
panoramiczne zdjęcia o proporcjach 16:10 (zapamiętajcie tę liczbę, gdyż powróci ona jeszcze
na łamach tego artykułu w bardzo interesujących okolicznościach) oraz szerszych.
Zdjęcie panoramiczne to jednak nie oznacza jedynie szerokiej fotografii. To taki specyficzny
typ zdjęcia krajobrazowego, który ukazuje teren większy, niż możemy objąd wzrokiem bez
poruszania głowy. Nie bez powodu termin filmowo-fotograficzny "panning" został
zaczerpnięty właśnie od tego słowa. W praktyce obrazy panoramiczne powstają zazwyczaj
przez łączenie ze sobą pojedynczych kadrów.
A może w kwadracie?
Specyficzną odmianą kadru jest zdjęcie na bazie kwadratu. Ujęcie takie charakteryzuje się
neutralnością nakreślonych na nim linii oraz dużym wyważeniem. Wzrok osób oglądających
kwadratowe fotografie zazwyczaj koncentruje się na centrum kadru, a następnie stopniowo
ogarnia jego bliższe krawędzi fragmenty. Jest to bardzo interesujący typ fotografii,
skoncentrowany wokół takich zagadnieo jak harmonia, równowaga, stabilnośd i symetria.
Zdjęcia kwadratowe są rzadko spotykane w twórczości osób, których pasja rozwijała się w
oparciu o aparaty małoobrazkowe oraz cyfrowe. Można je natomiast często spotkad w
zbiorach tych, którzy fotografowali aparatami średniego formatu. Również zdjęcia
wykonywane przez popularne niegdyś analogowe aparaty Polaroid SX-70 z
natychmiastowym wywoływaniem odbitek miały format kwadratu.
O pewnym interesującym kadrze
W naszym artykule dotyczącym kompozycji obrazu szczegółowo opisaliśmy starożytną regułę
Złotego Podziału. Ma ona zastosowanie również w projektowaniu proporcji kadru –
wykorzystując ją otrzymujemy bowiem tzw. Złoty prostokąt o bokach wyrażających się
stosunkiem wynoszącym w przybliżeniu 1:1,618.
W prostokącie o takich proporcjach można wyznaczyd bardzo wiele mocnych linii i punktów
kadru, których odpowiednie wykorzystanie zapewni nam zdjęcie o wyjątkowo udanej
kompozycji. Również w odniesieniu do takiego właśnie kadru obowiązuje zasada
konstruowania Złotej Spirali – jednej z najbardziej interesujących figur kompozycyjnych.
Warto o tym pamiętad, bowiem wszelkie spirale wyznaczane na zdjęciach o innych
proporcjach kadru przez programy graficzne (np. Lightrooma) są tylko modyfikacją
"klasycznej" spirali wpisanej w Złoty prostokąt.
Oczywiście spiralne konstrukcje mogą wyglądad równie udanie również na zdjęciach o innych
proporcjach kadru, wszystko zależy bowiem od kompozycji naszej fotografii. Jednak
wkomponowanie ich w kadr o Złotych Proporcjach może zapewnid naszym zdjęciom
dodatkowy, bardzo silny walor estetyczny.
A teraz czas na największą niespodziankę: ze wszystkich, stosowanych dzisiaj formatów
prezentacji obrazu najbliższy zasadom złotego podziału (a więc proporcji 1,618) jest kadr o
proporcjach… wbrew pozorom nie 3:2 (który jednak jest do niego dosyd zbliżony), lecz 16:10
– czyli taki, jaki spotyka się w sporej części nowoczesnych monitorów LCD i znakomitej
większości nowych notebooków. Warto zatem wypróbowad kadrowanie zdjęd do formatu
16:10 z dwóch powodów: nie tylko uzyskamy kadr o wysokiej dynamice i łatwy do
skomponowania, ale również zdjęcie takie będzie się dobrze prezentowało na ekranie
naszych monitorów.
Na zakooczenie
Jak widad format, w jakim tworzymy nasze fotografie również – podobnie jak wszystkie inne
elementy zdjęcia – nie powinien byd pozostawiony przypadkowi. Odpowiedni dobór kadru
pomoże uzyskad niebanalny efekt i zatrzymad uwagę oglądającego na zdjęciu przez kilka
chwil dłużej. Fotografia cyfrowa daje nam komfort dowolnej obróbki zdjęcia w zaciszu
domowej pracowni. Każdy, najprostszy nawet program graficzny oraz bardzo wiele
przeglądarek zdjęd umożliwi nam swobodne przycinanie fotografii. Wykorzystajmy twórczo
ten potencjał i nie ograniczajmy się wyłącznie do wykonywania zdjęd o takich proporcjach,
jakie oferuje nam aparat.