ABC fotografii - rodzaje kadrów

Autor: Jarosław Zachwieja

Każda fotografia to fragment rzeczywistości ujęty w ramy. Od tego, w jakich granicach zamkniemy uwieczniony obraz w dużej mierze zależy siła wyrazu zdjęcia. W kolejnym odcinku kursu podstaw fotografii pokażemy, jak wykorzystywać kształt wykonywanego ujęcia tak, aby uzupełniał on kompozycję obrazu i tworzył z nim harmonijną całość

Osoby które fotografują amatorsko dosyć często nie traktują kształtu i orientacji kadru jako istotnych elementów swoich zdjęć. Zależy im przede wszystkim na zmieszczeniu na zdjęciu fotografowanego widoku, całego obiektu lub detalu, który je interesuje. Pierwszym etapem świadomego fotografowania jest stosowaniereguł kompozycji. Znacznie rzadziej jednak wciągają do kompozycji sam kadr, a jeśli już, to czynią to z powodów dość oczywistych - np. ustawiają aparat w pozycji pionowej, gdy orientują się, że w ten sposób fotografowana osoba lepiej wypełni zdjęcie, a z jej tła znikną odwracające uwagę elementy.

Na pierwszy rzut oka jest to zwyczajne zdjęcie koncertowe. Jednak przez zastosowanie wyjątkowo szerokiego kadru autor uzyskał efekt dużej koncentracji na występujących muzykach.

Postępując w ten sposób, osoby te tracą okazję do wzmocnienia fotograficznej kompozycji za pomocą odpowiednio ułożonego kadru o właściwych dla tematyki i kompozycji zdjęcia proporcjach. A tymczasem znajomość kilku bardzo prostych zabiegów może nam pomóc w wyniesieniu naszych umiejętności fotograficznych na zupełnie nowy poziom. Warto zatem poznać zasady rządzące tym elementem sztuki kompozycji, jakim jest dobór kadru.

Portret kontra landszaft
Dwoma najczęściej spotykanymi typami fotografii (a także malarstwie i wielu innych sztukach plastycznych) są kadry poziome i pionowe, w krajach anglojęzycznych noszące miana odpowiednio kadrów krajobrazowych (ang. landscape) oraz portretowych (ang. portrait). Już same nazwy sugerują ich najbardziej oczywiste zastosowanie - ujęcie poziome szczególnie dobrze sprawdza się przy fotografowaniu widoków, natomiast pionowe najczęściej spotkamy oglądając zdjęcia osób lub zbliżenia ich twarzy.

W klasycznym zdjęciu portretowym pionowy kadr pozwala uchwycić najwięcej detali fotografowanej osoby.

Jeżeli jednak odłożymy na bok te dość oczywiste funkcje pionowej i poziomej orientacji zdjęć, odkryjemy coś jeszcze. Otóż horyzontalne ułożenie kadru sprawia, że na oglądającego silniej działają znajdujące się na zdjęciu linie poziome, podczas gdy kompozycja wertykalna daje efekt przeciwny - wzmocnieniu ulegają linie pionowe. Ponadto zdjęcia zorientowane poziomo uwydatniają relację między sfotografowanymi obiektami, natomiast pionowe sprzyjają izolowaniu ich od otoczenia. Stąd już tylko krok do wyciągnięcia odpowiednich wniosków w celu maksymalnego wykorzystania potencjału fotografowanych scen.

Pozioma orientacja kadru pozwoliła uwypuklić na tym zdjęciu liczne poziome linie wyznaczające kolejne plany fotografii.

Przykładowo: cóż lepiej podkreśli wysokość i strzelistość fotografowanego wieżowca, jeżeli nie umieszczenie go w kadrze o zdecydowanie pionowej orientacji? Z kolei bezkres amerykańskiej prerii ukażemy najlepiej za pomocą zdjęcia o dużej szerokości, która zdecydowanie wyróżni linię horyzontu. Również do uwiecznienia rajdów motocyklowych zapewne najchętniej sięgniemy po kadr poziomy - zwłaszcza wówczas, gdy umiejętnie połączymy go z techniką panoramowania. Odpowiednie zorientowanie kadru zwiększy siłę oddziaływania każdego zdjęcia, zaś złe spowoduje, że główny obiekt na fotografii straci swoją pozycję i zostanie "zepchnięty" na dalszy plan.

Kilka słów o proporcjach obrazu
Omawiając tematykę kadrów poziomych i pionowych nie sposób nie poruszyć ważnej kwestii proporcji boków kadru. Nikt bowiem nie zmusza nas do wykonywania zdjęć wyłącznie w takich formatach, jakie przewidzieli dla nas twórcy aparatów fotograficznych. Przeciwnie - przekadrowanie zdjęcia w dowolnym programie graficznym umożliwi nam poprawienie jego kompozycji (a zwłaszcza odpowiednie umiejscowienie ważnych elementów w mocnych punktach i liniach kadru).

Choć żaden aparat nie wykonuje zdjęć o proporcjach kadru wynoszących 16:10, to nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy takie zdjęcia wykonywali.

Zmiana proporcji boków zwiększa lub zmniejsza występowanie opisanych wcześniej efektów związanych z wykorzystaniem kadru o określonej orientacji. W największym skrócie można powiedzieć, że im bardziej kształt fotografii odstaje od kwadratu, tym bardziej efekty te są widoczne. Oczywiście wszystko ma swoje granice - od pewnego momentu mamy już bowiem do czynienia ze zdjęciem panoramicznym, które ma nieco inne zastosowania i "rządzi się" własnymi prawami. Tematykę tego typu fotografii przybliżamy w dalszej części tego artykułu.

Szerokokątna fotografia krajobrazowa - nie jest to jeszcze zdjęcie panoramiczne, ale i tak dzięki poszerzeniu kadru oddano wrażenie bezkresnej przestrzeni.

Zwiększanie szerokości zdjęcia może nas jednak zaprowadzić na manowce, gdyż jak wiedzą to wszyscy adepci sztuki filmowej, szeroki kadr znacznie trudniej jest zagospodarować niż wąski. Jest to spowodowane przesuwaniem się mocnych punktów kadru. Wraz z powiększaniem się odległości między uwiecznionymi obiektami pojawia się też problem wypełnienia pustych obszarów na zdjęciu (znane historykom sztuki zjawisko tzw. horror vacui). W praktyce może się okazać, że zwyczajna, "nudna" fotografia 4:3 jest znacznie łatwiejsza do skomponowania niż jej szersze odpowiedniki.

Obszary pustki na fotografiach o dużej szerokości to częsty problem. Można próbować ich uniknąć, lub... wykorzystać w kompozycji ujęcia.

Problem proporcji boków ma też jeszcze jedno, znacznie bardziej prozaiczne znaczenie w sytuacji, gdy wykonujemy odbitki naszych prac. Najczęściej spotykają się z nim użytkownicy cyfrowych aparatów kompaktowych chcący wykonać wydruki w popularnym formacie 10x15 cm. Kompakty wykonują zdjęcia o proporcjach kadru 4:3, podczas gdy wspomniany format zdjęcia odznacza się "lustrzankowymi" proporcjami 3:2. W tej sytuacji możliwe są trzy rozwiązania: zdjęcie może być przycięte u góry i/lub dołu, może zawierać boczne marginesy lub też zostać rozciągnięte tak, aby wypełnić kadr. Do nas należy decyzja, co zrobimy w tej sytuacji. Chyba, że zawczasu pomyślimy o problemie proporcji kadru i zaczniemy wykonywać zdjęcia z myślą o ich późniejszej prezentacji w postaci odbitek o interesującym nas formacie.

Cały horyzont w zasięgu wzroku
Jeżeli będziemy poszerzać zdjęcie tak, że pomiędzy jego długością w pionie i w poziomie powstanie wyraźna dysproporcja, to będziemy mogli mówić o nim, jako o fotografii panoramicznej. Nie ma ścisłych wyznaczników mówiących nam, jaki obraz można nazwać panoramicznym, a jakiego nie, jednak dla z dość dużą pewnością możemy przyjąć za panoramiczne zdjęcia o proporcjach 16:10 (zapamiętajcie tę liczbę, gdyż powróci ona jeszcze na łamach tego artykułu w bardzo interesujących okolicznościach) oraz szerszych.

Miniatura zdjęcia panoramicznego o polu widzenia 180 stopni utworzonego przez połączenie ze sobą ponad 20 ujęć. Oryginalny obraz mierzy ponad 30 tysięcy pikseli szerokości.

Zdjęcie panoramiczne to jednak nie oznacza jedynie szerokiej fotografii. To taki specyficzny typ zdjęcia krajobrazowego, który ukazuje teren większy, niż możemy objąć wzrokiem bez poruszania głowy. Nie bez powodu termin filmowo-fotograficzny "panning" został zaczerpnięty właśnie od tego słowa. W praktyce obrazy panoramiczne powstają zazwyczaj przez łączenie ze sobą pojedynczych kadrów. Proces ten opisywaliśmy w artykule pt. Zdjęcia panoramiczne - poradnik dla początkujących.

A może w kwadracie?
Specyficzną odmianą kadru jest zdjęcie na bazie kwadratu. Ujęcie takie charakteryzuje się neutralnością nakreślonych na nim linii oraz dużym wyważeniem. Wzrok osób oglądających kwadratowe fotografie zazwyczaj koncentruje się na centrum kadru, a następnie stopniowo ogarnia jego bliższe krawędzi fragmenty. Jest to bardzo interesujący typ fotografii, skoncentrowany wokół takich zagadnień jak harmonia, równowaga, stabilność i symetria.

Przykładowe zdjęcie jest dla oglądającego dość statyczne, mimo iż wykonane zostało na bazie linii ukośnej. Przyczyną tego jest wykorzystanie kadru o proporcjach 1:1.

Zdjęcia kwadratowe są rzadko spotykane w twórczości osób, których pasja rozwijała się w oparciu o aparaty małoobrazkowe oraz cyfrowe. Można je natomiast często spotkać w zbiorach tych, którzy fotografowali aparatami średniego formatu. Również zdjęcia wykonywane przez popularne niegdyś analogowe aparaty Polaroid SX-70 z natychmiastowym wywoływaniem odbitek miały format kwadratu.

O pewnym interesującym kadrze
W naszym artykule dotyczącym kompozycji obrazu szczegółowo opisaliśmy starożytną regułę Złotego Podziału. Ma ona zastosowanie również w projektowaniu proporcji kadru - wykorzystując ją otrzymujemy bowiem tzw. Złoty prostokąt o bokach wyrażających się stosunkiem wynoszącym w przybliżeniu 1:1,618.

Zdjęcie przekadrowane do proporcji Złotego Prostokąta.

W prostokącie o takich proporcjach można wyznaczyć bardzo wiele mocnych linii i punktów kadru, których odpowiednie wykorzystanie zapewni nam zdjęcie o wyjątkowo udanej kompozycji. Również w odniesieniu do takiego właśnie kadru obowiązuje zasada konstruowania Złotej Spirali - jednej z najbardziej interesujących figur kompozycyjnych. Warto o tym pamiętać, bowiem wszelkie spirale wyznaczane na zdjęciach o innych proporcjach kadru przez programy graficzne (np. Lightrooma) są tylko modyfikacją "klasycznej" spirali wpisanej w Złoty prostokąt.

Oczywiście spiralne konstrukcje mogą wyglądać równie udanie również na zdjęciach o innych proporcjach kadru, wszystko zależy bowiem od kompozycji naszej fotografii. Jednak wkomponowanie ich w kadr o Złotych Proporcjach może zapewnić naszym zdjęciom dodatkowy, bardzo silny walor estetyczny.

Na fotografiach o proporcjach kadru 1:1,618 szczególnie dobrze prezentują się obiekty zakrzywione i konstrukcje spiralne. Zapewne jest to związane z dobrze zakotwiczoną w naszej świadomości estetycznej konstrukcją Złotej Spirali.

A teraz czas na największą niespodziankę: ze wszystkich, stosowanych dzisiaj formatów prezentacji obrazu najbliższy zasadom złotego podziału (a więc proporcji 1,618) jest kadr o proporcjach… wbrew pozorom nie 3:2 (który jednak jest do niego dosyć zbliżony), lecz 16:10 - czyli taki, jaki spotyka się w sporej części nowoczesnych monitorów LCD i znakomitej większości nowych notebooków. Warto zatem wypróbować kadrowanie zdjęć do formatu 16:10 z dwóch powodów: nie tylko uzyskamy kadr o wysokiej dynamice i łatwy do skomponowania, ale również zdjęcie takie będzie się dobrze prezentowało na ekranie naszych monitorów.

Na zakończenie
Jak widać format, w jakim tworzymy nasze fotografie również - podobnie jak wszystkie inne elementy zdjęcia - nie powinien być pozostawiony przypadkowi. Odpowiedni dobór kadru pomoże uzyskać niebanalny efekt i zatrzymać uwagę oglądającego na zdjęciu przez kilka chwil dłużej. Fotografia cyfrowa daje nam komfort dowolnej obróbki zdjęcia w zaciszu domowej pracowni. Każdy, najprostszy nawet program graficzny oraz bardzo wiele przeglądarek zdjęć umożliwi nam swobodne przycinanie fotografii. Wykorzystajmy twórczo ten potencjał i nie ograniczajmy się wyłącznie do wykonywania zdjęć o takich proporcjach, jakie oferuje nam aparat.

---