Poprzedni rozdział.

|

Wstęp do kognitywistyki - spis treści

.

Emocje i układ limbiczny

Układ limbiczny: pojęcie wprowadzone przez Paula Brocka.

Kora zakrętu obręczy tworzy pierścień (łac. limbus) wokół pnia mózgu.

Zwykle do układu limbicznego zalicza się:

• korę zakrętu obręczy
• korę okołowęchową

• wzgórze
• podwzgórze

• hipokamp

• sklepienie
• ciała suteczkowate

• jądra migdałowate

Słabo rozwinięty u gadów, dobrze u ssaków, większość struktur rozwinęła się w ciągu ostatnich 150 mln lat.

Drażnienie prądem tych obszarów wywołuje psychozy i halucynacje.
Zawiera struktury kontrolujące typowe zachowania dla danego gatunku.

Emocje, zachowania opiekuńcze, kora stara (limbiczna), jądra migdałowate (amygdala) kontrolują strach i
agresję.

Stare teorie

•

William James: emocje to postrzegane reakcje organizmu; bodźce emocjonalne pobudzają korę

czuciową, ta z kolei ruchową i reakcje fizjologiczne, a to postrzegane jest jako emocje.
Uszkodzenia kory zmniejszają kontrole nad emocjami ale nie likwiduja podstawowych emocji.

•

Teoria Cannona-Barda: za reakcje emocjonalne odpowiedzialne jest podwzgórze; sygnały

przechodzą najpierw przez wzgórze a stąd do kory i do podwzgórza, które z jednej strony
przesyła je po modyfikacji również do kory, a z drugiej odpowiada za reakcje fizjologiczne, które
występują jednocześnie z emocjami.

•

Papez (1937): powstawanie emocji zachodzi w pętli zaczynającej się od tylnej części wzgórza,
przez którą sygnały zmysłowe docierają do kory czuciowej i podwzgórza. Kora czuciowa wpływa
na zakręt obręczy, który przesyła je przez korę okołowęchową do hipokampa, stąd przez jądra
przegrody do ciał suteczkowatych i innych jąder podwzgórza odpowiedzialnego za reakcje
fizjologiczne organizmu. Pętla wraca z ciał suteczkowatych do przedniej części wzgórza i zakrętu
obręczy.
Odczuwanie emocji miało się wiązać z integracją sygnałów z kory czuciowej z sygnałami z
podwzgórza.

Paul MacLean: 1949-1970, teoria układu limbicznego jako układu odpowiedzialnego za emocje

Krąg Papeza + węchomózgowie (kora okołowęchowa, śródwęchowa i okołohipokampowa), ciało
migdałowate, przegroda i kora przedczołowa jako odrębny podukład, "mózg wegetatywny" lub

emocjonalny.

Hipokamp jako struktura odpowiedzialna za analizę "symboliki niewerbalnej", nieświadomych skojarzeń;

"klawiatura emocjonalna".

Doświadczanie i wyrażanie emocji wynika z kojarzenia bodźców wewnętrznych i zewnętrznych.
Powiązania teorii MacLeana z psychoanalizą.

Joseph LeDoux i inni: układ limbiczny nie istnieje?

Mgliste pojęcie, synonim większości ośrodków podkorowych powyżej pnia mózgu.
Hipokamp nie bierze udziału w reakcjach emocjonalnych.

Czym są emocje?

Emocje - automatyczne, krótkie; złożone reakcje organizmu, widoczne na zewnątrz, korelaty
fizjologiczne.

Powstały w wyniku rozszerzenie mechanizmów zachowania homeostazy, by przygotować organizm do
odpowiedniej reakcji.
Zaangażowany jest głównie pień mózgu i układ limbiczny, ciało jest obszarem ekspresji emocji.
Emocje tła, emocje pierwotne i wtórne (Damasio).

Jakie mamy pierwotne emocje? Różne teorie, zwykle 4 pary:
Smutek-radość (szczęście), odraza-akceptacja, strach-złość, zdziwienie-oczekiwanie.
Kombinacje lub wariacje - emocje wtórne.

Uczucia - w większości języków odróżniane od emocji.
Refleksyjne, obrazy stanu mózgu/organizmu wywołane emocjami.
Uczucia są prywatne, łatwe do ukrycia, umysł jest obszarem, w którym się pojawiają.
Zaangażowana jest głównie kora mózgu.

Uczucia: biologiczne czy wytwór społeczeństwa?
To co czuję zależy od kontekst społecznego.

•

Adopcja mordercy syna jako zadośćuczynienie.

•

Bycie dziką świnią u Maorysów.

•

Stan amae (biernego obiektu miłości) u Japończyków.

Nastroje - emocje roziągnięte w czasie.
Emocje tła utrzymujące się dłużej przechodzą w nastroje.
Patologie: manie, depresje.

Afekt - obejmuje emocje, nastroje i uczucia.
Procesy zachowania homeostazy <=>emocje <=> uczucia <=> procesy poznawcze.

Funkcje podstawowych emocji - podobne u

ludzi jak i u zwierząt

.

Emocje są prawidłowo rozpoznawane na twarzach ludzi wszystkich kultur.
Emocje mobilizują organizmy do wykonywania pewnych czynności.

Przyjemność wywołuje pobudzanie elektryczne

bocznej części podwzgórza

(LH, lateral hypothalamus).

J. Olds, P. Milner (1956): szczur naciska na przycisk stymulujący LH bez przerwy.
Lezje jądra brzuszno-przyśrodkowego powodują zanik poczucia głodu i zagłodzenie.

Strach - łatwo warunkować, stąd dobrze poznany.
Lęk, niepokój - strach bez wyraźnego powodu.
Główna struktura: ciało migdałowate, około 10 jąder.

Odbieranie pobudzeń: bezpośrednio z wzórza (12 ms u szczura) lub przez korę (25 ms).

Wzgórze - ogólne cechy bodźca, reakcja natychmiastowa.
Kora sensoryczna: złożone aspekty bodźca, reakcja nieco późniejsza.

Kora przyśrodkowa przedczołowa: hamuje niewłaściwe zachowania.
Hipokamp i kora przejściowa (węchowa): pamięć i kontekst reakcji emocjonalnych.

Ekspresja emocji negatywnych: jądro środkowe (centralne) ciała migdałowatego pobudza
wyspecjalizowane struktury odpowiedzialne za różne formy zachowań.

Jądro migdałowate uczy się reakcji warunkowych - pamięć emocjonalna.
Pamiętanie sytuacji emocjonalnie pobudzających - pamięć "błyskowa" (flashbulb).
Jest to związane z wydzielaniem adrenaliny przez nadnercza.

Ogólna zasada działania: pożądanie - działanie - spełnienie.

Czy procesy poznawcze i afektywne tak zasadniczo się od siebie różnią?

Interpretacja subiektywna - bardzo różna.
Procesy poznawcze - bardziej precyzyjne, zlokalizowane.

Procesy afektywne - mało precyzyjne, zdelokalizowane, mobilizujące mózg/organizm do określonego
działania.

•

przymus działania uruchomiony zostaje przez bodziec wyzwalający:

niski poziom glukozy-głód,

ładne nogi - pożądanie,
złożone potrzeby wynikające z modelu świata, np. potrzeba zrozumienia, teorii świata.

•

przyjemność z działania zgodnego z przymusem - rytuały, przygotowania, zaloty

•

zadowolenie, spełnienie - dopaminowy układ nagrody, aktywność brzuszno-przyśrodkowej kory
przedczołowej.

Do powstania emocji konieczna jest interpretacja przez płaty
czołowe.

Fobie: obezwładniające stany lękowe, ma około 10% ludzi, słabsze połowa.

Urazy psychiczne: "zespół pourazowych zaburzeń emocjonalnych".

Silne stany lękowe zmieniają strukturę mózgu.
Konieczne blokowanie wydzielania adrenaliny.

Wrodzony mechnizm paniki jako ostrzeżenie przed uduszeniem (Donald Klein)?
W dolnej części pnia mózgu są komórki reagujące na poziom CO

2

we krwi, połączone z ciałem

migdałowatym.
Korelacja poziomu CO

2

z stanem fizjologicznym tworzy bodźce warunkowe.

Myśl o podwyższonym tętnie pobudza pamięć epizodyczną o ataku paniki, hipokamp => ciało
migdałowate.
Odpowiedzialny: nadczynność w prawym zakręcie hipokampa; skłonności do paniki gdy jest nadmiernie
ukrwiony.

Picasso panicznie bał się ścinania włosów i fryzjera
Pascal i Prus cierpieli na agorafobię.
Matejko - fobia ciemności.
Hans Christian Andersen - pożarów.
Michael Jackson - zarazki, Eddie Murphie - brud.

Choroby afektywne

Panika: intensywny, krótkotrwały okres przerażenia.
Związana jest z fobiami lub lękami.
Powoduje bardzo silne pobudzenie AUN.
Hiperwentylacja, CO

2

, mleczan sodu, sugestia (np. pokazanie pozornie rosnącego tętna) mogą wywołać

napady paniki.
Obserwacja własnych doznań cielesnych może wywołać stany lękowe: skutki warunkowania?

Fobie - reakcje warunkowe na ewolucyjnie przygotowane bodźce.
Korelacja fobii u bliźniąt jednojajowych - wskazuje na neuroanatomiczne przyczyny.
Szczury wydają ultradźwięki ostrzegające przed kotem; w ciele migdałowatym mają specyficzne neurony.
U człowieka: komórki ciała migdałowatego reagujące na wyrazy twarzy.
Uogólnianie lęku: w przypadku fobii może się rozszerzać na inne bodźce wyzwalające.
Fobie - uczenie głównie podkorowe, zbyt słabe hamowanie przez korę.

•

akrofobia - lęk wysokości,

•

aidsofobia, wenerofobia - lęk przed chorobami;

•

arachnofobia - lęk przed pająkami

•

antropofobia - lek przed ludźmi

•

agorafobia - lęk otwartych przestrzeni

•

brontofobia - lęk przed piorunami;

•

gefynofobia - lęk przed przekraczaniem mostów;

•

klaustrofobia - lęk przed zamkniętymi przestrzeniami

•

mykofobia - wstręt do grzybów

•

nadmierna trema,

•

strach przed lotem samolotem.

•

fobię ostrych narzędzi i płynów niespożywczych;

•

fobia czystości - całe życie w wannie?

•

basifobia - lęk przed chodzeniem

•

stasifobia – lęk przed staniem

•

stasibasifobia – lek przed staniem i chodzeniem.

Brak strachu: zwapnienie jąder migdałowatych (znanych jest tylko kilka przypadków).
Bardzo niebezpieczne, łatwo się zabić.

Zaburzenia
obsesyjno-

kompulsyjwe (OCD):
nawroty myśli lub

obrazów.

Obsesyjne stany
umysłu => czynności
natrętne, rytualne,
symboliczne, np.
ciągłe mycie rąk,

przymus liczenia,
obawa przed pomyłką,
obsesje moralne,
poczucie winy.
Silne symptomy =>
nerwica natręctw.
Pobudzenia jądra
ogoniastego, jednego
z jąder podstawy
mózgu, ma projekcje
do płatów
przedczołowych.
Jądro ogoniaste:
automatyzmy
myślenia.

Syndrom (zespół) Tourette'a (ma go 1 osoba na 2000):
co kilkanaście minut kilkumin. epizody
niekontrolowanych ruchów, tiki, obsceniczne słowa.
W lewej półkuli mózgu: brak aktywności w tylno-

bocznej okolicy przedczołowej (A), odpowiedzialnej za
planowanie czynności; zwojów podstawy
kontrolujących ruchy automatyczne (B); przedniej
części kory obręczy (C), związanej ze skupianiem
uwagi.

Najpierw poczucie przymusu, potem ruchy ciała i

okrzyki
Pobudzenie skorupy (jedno z jąder podstawy mózgu),
które ma projekcje do kory przedruchowej.
Skorupa - automatyzmy działania.

OCD, Tourett - brak kontroli wyuczonych działań.

Zespół niedoboru nagradzania - nigdy nie ma się dosyć, brak zadowolenia - bardzo częsty, stąd hazard,
narkomania, alkoholizm, obżarstwo ...
Być może konieczna będzie genetyczna modyfikacja ludzi by zapewnić sprawniejsze działanie
mechanizmu nagrody.

Problemy z rozpoznawaniem swojego stanu emocjonalnego - uszkodzenia płatów czołowych.

Syndrom płatów czołowych - płaskość emocjonalna, problemy z podejmowaniem decyzji.
Alekstymia - niezdolność do wyrażania emocji; człowiek jest wściekły a zachowuje się spokojnie ("siła
spokoju").

Uśmiech spontaniczny i towarzyski - inne mięśnie twarzy; spontaniczny angażuje mięśnie wokół oka,
towarzyski głównie ust.

Emocje zwykle silniejsze od
rozumu: więcej jest projekcji z
ośrodków podkorowych
odpowiedzialnych za emocje niż
odwrotnie.

Literatura

J. LeDoux, Mózg emocjonalny. Wyd. Media Rodzina, Poznań 2000

Następny rozdział.

|

Wstęp do kognitywistyki - spis treści

.