Język polski

Gimnazjum

Klasy

1–3

PODSTAWA PROGRAMOWA

...................................... 2

Magdalena Bobińska

PROGRAM NAUCZANIA

O programie .............................................................................................................................. 5

Uwagi dotyczące korzystania z programu ............................................................................ 7

Uwagi o realizacji programu ................................................................................................... 7

Przewidywane osiągnięcia ucznia po zakończeniu trzyletniego cyklu

kształcenia gimnazjalnego ...................................................................................................... 7

Cele szczegółowe, treści kształcenia, teksty oraz propozycje ścieżki

czytelniczo-medialnej w poszczególnych klasach ............................................................ 8

2

PODSTAWA PROGRAMOWA

JĘZYK POLSKI

III etap edukacyjny

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania

przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół

(Dziennik Ustaw z 2009 r. Nr 4, poz. 17)

Cele kształcenia – wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji
– werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia;
krytycznie ocenia zawartość komunikatów.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym
jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje litera-
ckie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające
charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo
zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury polskiej i światowej.

III. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu wypo-
wiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzysty-
wania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe,
coraz trudniejsze formy wypowiedzi.

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1.

Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – roz-

różnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;

2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;

3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;

4) odróżnia informacje o faktach od opinii;

5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;

6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;

7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);

8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;

9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;

10)

rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż);

11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.

2.

Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

1) samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowie-

dziach ustnych;

2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu

informacji;

3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych,

synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elek-
tronicznej.

przewodnik segregator 1a.indd 2

2/5/2009 9:58:19 PM

Planowanie pracy

Podstawa programowa

3

3.

Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;

2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;

3)

dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ogra-
niczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulga-
ryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime
i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;

4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;

5)

rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, oko-
liczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;

6)

rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania
bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki;

8)

odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika
oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;

9)

rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów
w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez

nauczyciela.

1.

Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;

2) rozpoznaje problematykę utworu.

2.

Analiza. Uczeń:

1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;

2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze;

3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;

4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archa-

izmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i rów-
noważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);

5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punk-

tu kulminacyjnego);

6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);

7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), trage-

dię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;

8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygo-

dowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;

9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;

10)

znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawią-
zania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;

11)

uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki:
literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

3.

Interpretacja. Uczeń:

1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;

2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;

3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).

4.

Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz

określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydo-
ta, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;

2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczaso-

we zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna,
samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość, dostrzega i poddaje refleksji
uniwersalne wartości humanistyczne;

3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych,

kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

przewodnik segregator 1a.indd 3

2/5/2009 9:58:19 PM

Planowanie pracy

Podstawa programowa

4

III. Tworzenie wypowiedzi.

1.

Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach

gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnico-
wany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci
literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia,
rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl języka do
gatunku, w którym się wypowiada;

2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicz-

nym i składniowym wypowiedź na zadany temat;

3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;

4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst,

dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy
i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne
błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;

5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;

6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje sto-

sowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak:
SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych
anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawsty-
dzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych,
zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);

7) stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytu-

acji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecz-
nościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela,
lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych
i obraźliwych;

8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środ-

ków przekazywania informacji, w tym z Internetu.

2.

Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;

2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu

młodzieżowego;

3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy

dla wyrażenia zamierzonych treści;

4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;

5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do

wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;

6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;

7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje

strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na
imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia
mowę niezależną na zależną;

8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników

wypowiedzi;

9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia

efektów retorycznych;

10)

stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników,
liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);

11)

operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrują-
cym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społe-
czeństwo i kultura; region i Polska).

przewodnik segregator 1a.indd 4

2/5/2009 9:58:19 PM

Planowanie pracy

5

Program nauczania

Teksty kultury

1.

Teksty poznawane w całości – nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczy-

ciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:

*Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier Świętoszek lub

Skąpiec; *Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz – wybrana ballada,
*Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz
– wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze następujących poetów XX w.:
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski,
Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler
Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty
Ildefons Gałczyński – wybrane utwory; Stanisław Lem – wybrane opowiadanie; Sławomir Mrożek – wybrane
opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały Książę; wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa
powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów
podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela
Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty
Christie); wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść
współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane
przez nauczyciela lub zaproponowane przez młodzież (przynajmniej jedna rocznie).

2.

Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):

Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki

Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.

Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła

o miłości); wybrane mity greckie.

3.

Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy

telewizyjne.

PROGRAM NAUCZANIA

O programie

Program nauczania języka polskiego „Świat w słowach i obrazach II” przeznaczony dla klas I, II i III gimnazjum
jest zgodny z Podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczegól-
nych typach szkół, która obowiązuje od września 2009 roku.

Program ściśle związany jest z cyklem podręczników Witolda Bobińskiego do kształcenia literackiego i kultu-

rowego Świat w słowach i obrazach oraz Zofii Czarnieckiej-Rodzik Gramatyka i stylistyka do kształcenia języko-
wego. Jego głównym celem jest wykształcenie absolwenta gimnazjum – samodzielnie myślącego, świadomego
i krytycznego odbiorcy kultury (wysokiej i popularnej), sprawnie posługującego się poprawną i estetyczną pol-
szczyzną, wyposażonego w podstawowe narzędzia pozwalające poruszać się w świecie literatury, filmu, teatru
i mediów.

Program dzieli się na następujące części:

1. Kształcenie językowe.

2. Tworzenie różnych form wypowiedzi.

3. Czytanie tekstów literackich.

4. Teatr, film, media.

5. Słuchanie i czytanie.

6.

Samokształcenie.

Układ programu ma charakter spiralny, nie chronologiczny. Szczególny nacisk został położony na powiąza-

nie treści polonistycznych z plastyką, muzyką, kulturą masową i edukacją medialną.

przewodnik segregator 1a.indd 5

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

6

1.

W ramach kształcenia językowego uczeń doskonali swoje umiejętności sprawnego posługiwania się języ-

kiem w mowie i piśmie. Szczególny nacisk został położony na umiejętności praktyczne, poprawność językową,
kulturę słowa, interpunkcję, ortografię. Ważne jest także, aby uświadomić uczniowi istnienie różnych odmian
polszczyzny: tej oficjalnej i tej, którą najczęściej posługuje się na co dzień – potocznej, gwarowej, ale także
regionalnej. W pierwszej klasie jednym z głównych zadań nauczyciela jest wyrównywanie ewentualnych różnic
w umiejętnościach językowych uczniów, dlatego wiele miejsca poświęcono na powtórzenie wiadomości z fleksji
i składni zdania pojedynczego. Klasa druga to rozszerzenie wiadomości z fleksji, składnia zdania złożonego
i podstawowe wiadomości ze słowotwórstwa. Program dla klasy trzeciej obejmuje zdania wielokrotnie złożone,
omówienie najważniejszych zjawisk fonetycznych (w celu uczulenia uczniów na prawidłową wymowę) oraz roz-
szerzenie wiadomości ze słowotwórstwa.

2.

Ważną częścią programu jest kształcenie i doskonalenie sprawnego wyrażania swoich myśli i poglądów

w mowie i piśmie. Służy temu poznawanie i ćwiczenie różnych form wypowiedzi ustnej i pisemnej, także tych
drobnych, użytkowych takich jak ogłoszenie, dedykacja, podanie itp.

3.

Układ tekstów w poszczególnych klasach oparty jest na kryterium genologicznym, czyli na nauce o rodza-

jach, gatunkach i konwencjach literackich. W klasie pierwszej dominuje realizm, klasa druga to poznanie kon-
wencji groteskowej, trzecia zaś literatury fantastycznonaukowej i fantasty. (Nie oznacza to, że np. w klasach
drugiej i trzeciej nie znajdziemy utworów realistycznych. Program prezentuje też teksty, w których następuje
przemieszanie rozmaitych konwencji i gatunków). Również konstrukcja podręczników w każdej klasie odzwier-
ciedla porządek genologiczny. Rozdziały literackie grupują teksty należące do tego samego rodzaju literackie-
go (w klasie 1) i tej samej konwencji prezentowania świata przedstawionego (w klasie 2 i 3). Program wyodręb-
nia jeszcze jedną grupę utworów – nie na zasadzie genologicznej – lecz hierarchicznej i chronologicznej. Są to
utwory mitologiczne i biblijne oraz teksty najstarsze, fundamentalne dla kultury europejskiej i polskiej. Utwory te
prezentowane są na początku każdego podręcznika w rozdziale Początki świata, początki słowa. W poszczegól-
nych rozdziałach teksty ułożone są w układzie chronologicznym.

Istnieje także inny klucz doboru tekstów: umożliwia on wędrówkę po najważniejszych motywach literackich

i kulturowych.

4.

Ważne jest uzupełnianie literatury o konteksty filmowe, plastyczne i muzyczne, co sugerują podręczniki zwią-

zane z programem. Utwory literackie prezentowane w programie powinny być punktem wyjścia do rozmowy
o wartościach i ponadczasowych zagadnieniach egzystencjalnych, w ten sposób służyć mają kształtowaniu
człowieka wrażliwego na piękno, patrioty, tolerancyjnego, a jednocześnie nawykłego do refleksji nad sobą
i losem innych.

5.

Uczniowie będą poznawać utwory w całości lub we fragmentach, w niektórych wypadkach decyzja w tej

sprawie została pozostawiona nauczycielowi. Większość tekstów wskazano precyzyjnie, ale niekiedy polonista
może wybierać samodzielnie spośród utworów wskazanych w programie, tak jest najczęściej w wypadku poezji.
Teksty literackie, które trafiły do programu z podstawy programowej, zostały oznaczone gwiazdką (*).

Ważną częścią programu jest dział poświęcony teatrowi, filmowi i mediom. W tym zakresie ideą programu

jest wykształcenie człowieka świadomego znaczenia kultury teatralnej, krytycznego odbiorcy dzieła filmowego,
rozmaitych gatunków dziennikarskich, a także odpornego na manipulację świata mediów i reklamy, świadomie
i krytycznie poruszającego się w świecie kultury popularnej. W każdej klasie znajdują się zagadnienia związane
z teatrem, filmem i mediami.

6.

W programie nie pominięto też zagadnień służących zdobywaniu i doskonaleniu umiejętności samokształce-

nia, która towarzyszy człowiekowi przez całe życie.

przewodnik segregator 1a.indd 6

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

7

Program nauczania

***

Uwagi dotyczące korzystania z programu

•

Działy: „czytanie i słuchanie” oraz „samokształcenie” są w podobny sposób realizowane przez cały cykl nauki

w gimnazjum, wobec czego zostały uwzględnione tylko raz – w tabeli klasy pierwszej.

•

Terminy w rubryce „pojęcia” pojawiają się tylko raz, zawsze wtedy, kiedy uczeń po raz pierwszy zetknie się

z zagadnieniem, ale oczywiste jest, że do wielu pojęć nauczyciel musi i może wracać wielokrotnie przy okazji
omawiania innych zagadnień.

•

W każdej klasie znajduje się zestaw kilku dłuższych tekstów literackich. Niektóre z nich bez szkody dla

konstrukcji programu nauczyciel może przesunąć do innej klasy. Wszystko zależy od możliwości uczniów,
tempa w realizacji programu czy upodobań polonisty. Należy jednak wziąć pod uwagę, że podstawa
programowa zakłada, że gimnazjalista przeczyta w roku szkolnym nie mniej niż pięć dłuższych pozycji
książkowych.

•

Zaproponowane jako kontekst filmy, spektakle Teatru Telewizji, fragmenty utworów muzycznych nie muszą

zostać zrealizowane w całości. Nauczyciel może dokonać wyboru, może też zaproponować inne pozycje.
Należy jednak pamiętać, że w trzyletnim cyklu edukacji gimnazjalnej uczniowie powinni w całości obejrzeć
(i omówić – a więc zanalizować, zinterpretować) przynajmniej jeden film i spektakl teatralny.

Uwagi o realizacji programu

Realizację programu umożliwia korzystanie z cyklu do kształcenia literackiego i kulturowego Świat w słowach
i obrazach Witolda Bobińskiego oraz cyklu do kształcenia językowego Gramatyka i stylistyka Zofii Czarnieckiej-
-Rodzik, a także innych pomocy dydaktycznych dostosowanych do podręcznika: kart pracy, płyt CD, plansz.
Pomagają one zrealizować program w sposób interesujący i wszechstronny.

Przewidywane osiągnięcia ucznia po zakończeniu trzyletniego cyklu
kształcenia gimnazjalnego

Uczeń:

•

Czyta ze zrozumieniem różne teksty kultury i teksty użytkowe. Potrafi wyselekcjonować z czytanego tekstu

potrzebne informacje, odpowiednio je uporządkować.

•

Czyta głośno, biegle, poprawnie i ze zrozumieniem, zwracając uwagę na interpunkcję i prawidłową intonację.

•

Słucha uważnie i aktywnie, zapamiętuje przekazywane informacje, potrafi zanotować to, co istotne.

•

Dostosowuje swoje wypowiedzi ustne i pisemne do określonej sytuacji komunikacyjnej.

•

Mówi i pisze poprawnie pod względem językowym i stylistycznym.

•

Potrafi posługiwać się różnymi formami wypowiedzi pisemnej, także formami użytkowymi.

•

Ma podstawową wiedzę o języku umożliwiającą mu swobodne i poprawne komunikowanie się w mowie

i piśmie.

•

Zna podstawowe zasady ortograficzne i interpunkcyjne i posługuje się nimi.

•

Zna objęte programem teksty literackie. Potrafi podać ich autorów, nazwać gatunek, umieścić w odpowiednim

kontekście historycznym.

•

Potrafi wypowiadać się na temat przeczytanego tekstu, obejrzanego filmu, spektaklu, dzieła plastycznego

czy usłyszanego utworu muzycznego. Dostrzega w nim wartości uniwersalne i patriotyczne. Analizuje utwór
i próbuje go interpretować.

•

Wyraża swoją opinię na temat tego, co przeczytał, obejrzał, doświadczył w różnych sytuacjach życia codzien-

nego. Potrafi uzasadnić swoje zdanie.

•

Kulturalnie uczestniczy w dyskusji, wyrażając swoje zdanie, słuchając innych dyskutantów, zgadzając się

z nimi lub polemizując.

•

Świadomie i krytycznie korzysta z oferty mediów. Zna podstawowe gatunki dziennikarskie.

•

Potrafi samodzielnie uczyć się, zdobywać potrzebną wiedzę z różnych źródeł, także mediów elektronicznych.

przewodnik segregator 1a.indd 7

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

8

Cele szczegółowe, treści kształcenia, teksty oraz propozycje ścieżki
czytelniczo-medialnej w poszczególnych klasach

KLASA I

KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

Fleksja

czasownik

•

forma osobowa,

•

odmiana czasownika (koniugacja):

osoba, czas, tryb,

•

liczba,

•

rodzaj,

•

strona czynna i bierna,

•

czasowniki przechodnie i nieprze-

chodnie,

•

dokonane i niedokonane,

•

trudne formy czasownika

Uczeń: rozpoznaje czasownik, odróż-
nia formę osobową od nieosobowej,
poprawnie tworzy i stosuje czasow-
niki w różnych formach, zna funkcję
trybów czasownika, zna zasady
ortograficzne związane z pisownią
partykuł nie i by z czasownikiem,
odróżnia czasowniki dokonane od
niedokonanych, przechodnie od
nieprzechodnich, dostrzega różnicę
między stroną czynną i bierną, prze-
kształca zdania w stronie czynnej
na bierną i odwrotnie, zna funkcję
czasownika w zdaniu.

rzeczownik

•

przypadki (deklinacja),

•

oboczności,

•

trudne formy rzeczownika

Uczeń: rozpoznaje rzeczownik,
poprawnie stosuje różne formy
rzeczownika, a w wypadku rzeczow-
ników o trudnej odmianie świadomie
korzysta z odpowiednich słowników,
zna zasady ortograficzne (pisownia
z partykułą nie, małą i wielką literą,
zakończeń -ji, -ii, -i), zna funkcję
rzeczownika w zdaniu.

przymiotnik

•

stopniowanie przymiotnika,

•

krótkie formy przymiotnika,

•

przymiotniki nieodmienne

Uczeń: rozpoznaje przymiotnik, zna
jego zastosowanie i świadomie z tej
wiedzy korzysta, umie stopniować
przymiotniki i stosuje odpowiednie
stopnie ze względu na przekazywaną
informację i intencję wypowiedzi,
dostosowuje formę przymiotnika do
rzeczownika, zna zasady ortograficz-
ne (pisownia z partykułą nie, małą
i wielką literą), zna funkcję przymiot-
nika w zdaniu.

liczebnik

•

liczebniki: główne, porządkowe,

zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone

Uczeń: rozpoznaje różne rodzaje
liczebników, dostosowuje formy
rzeczownika i czasownika do liczeb-
nika, wie, kiedy używać liczebników
zbiorowych i czyni to prawidłowo,
zna funkcję liczebnika w zdaniu.

przysłówek

•

przysłówki odprzymiotnikowe i nie

utworzone od przymiotników,

•

stopniowanie przysłówków odprzy-

miotnikowych

Uczeń: rozpoznaje przysłówki, zna
ich zastosowanie, umie je stopnio-
wać i stosuje odpowiednie stopnie
ze względu na przekazywaną infor-
mację i intencję wypowiedzi, umie
rozpoznać przysłówki, których się nie
stopniuje, zna zasady ortograficzne
(pisownia z partykułą nie), zna funk-
cję przysłówka w zdaniu.

przewodnik segregator 1a.indd 8

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

9

Program nauczania

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

zaimek

•

zaimki: rzeczowne, przymiotne,

liczebne, przysłowne

Uczeń: rozpoznaje różne typy
zaimków, zna ich funkcję i potrafi
wykorzystać je w zdaniu, zastępując
nimi inne części mowy, poprawnie
stosuje dłuższe i krótsze formy zaim-
ków rzeczownych, stara się używać
poprawnych form wszystkich typów
zaimków, zna ich funkcję w zdaniu.

przyimek

•

przyimki proste i złożone,

•

wyrażenie przyimkowe

Uczeń: rozpoznaje przyimki, wie, co
to jest wyrażenie przyimkowe, wie,
że przyimek narzuca formę przy-
padka stojącym przy nim wyrazom,
zna zasady ortograficzne związane
z pisownią przyimków złożonych
i wyrażeń przyimkowych.

spójnik

Uczeń: rozpoznaje spójniki, prawid-
łowo używa ich w zdaniach pojedyn-
czych i złożonych, przekształca zda-
nia pojedyncze na złożone, używając
spójników, zna zasady interpunkcyj-
ne i poprawnie je stosuje.

partykuła

Uczeń: rozpoznaje partykuły, zna
funkcję partykuły i potrafi stosować
tę część mowy ze względu na treść
i intencję wypowiedzi, zna zasady
ortograficzne dotyczące pisowni łącz-
nej i oddzielnej niektórych partykuł.

wykrzyknik

Uczeń: rozpoznaje wykrzykniki, zna
ich funkcję i potrafi je stosować
w celu uwydatnienia emocji, zna
zasady interpunkcyjne i poprawnie je
stosuje.

Składnia zdania pojedynczego

zdanie, równoważnik zdania

•

zdanie oznajmujące, pytające,

rozkazujące, wykrzyknikowe,

•

zdanie rozwinięte, nierozwinięte

Uczeń: odróżnia równoważnik zdania
od zdania, umie przekształcać je
wzajemnie, zna funkcję równoważ-
ników zdań i świadomie potrafi ich
używać, zna i świadomie używa róż-
nych zdań pojedynczych ze względu
na treść i intencję wypowiedzi, zna
i poprawnie stosuje zasady inter-
punkcyjne w zdaniu pojedynczym.

części zdania pojedynczego

•

orzeczenie czasownikowe i imienne,

•

podmiot gramatyczny, domyślny,

logiczny, szeregowy, zdanie bez-
podmiotowe,

•

przydawka,

•

dopełnienie,

•

okolicznik: miejsca, czasu, spo-

sobu, celu, przyczyny, warunku
i przyzwolenia,

•

rozbiór logiczny zdania,

•

związki składniowe: związek głów-

ny, związki poboczne,

•

związek zgody, rządu, przynależ-

ności

Uczeń: rozpoznaje części zdania,
zna ich znaczenie i funkcję, potrafi
je świadomie zastosować w zdaniu,
wie, jakimi częściami mowy można
je wyrażać, odróżnia zdanie podmio-
towe od bezpodmiotowego, formu-
łuje i zasadnie wykorzystuje zdanie
bezpodmiotowe, zna różne
rodzaje podmiotów i orzeczeń
i świadomie je stosuje, przeprowa-
dza rozbiór logiczny zdania, wydziela
związek główny i związki poboczne
zdania, wyróżnia związek zgody,
rządu i przynależności.

przewodnik segregator 1a.indd 9

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

10

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

Formy wypowiedzi

opinia i jej uzasadnienie, dyskusja

•

argument,

•

sąd

Uczeń: potrafi wyrazić swoją opinię,
zna i stosuje zwroty służące pod-
kreśleniu własnego zdania zarówno
wtedy, gdy jest go całkowicie pewien,
jak i wtedy, gdy się waha, umie ją uza-
sadnić za pomocą argumentów, zna
i używa zwrotów wprowadzających
poszczególne argumenty, uczestniczy
w dyskusji, przedstawia swoje zdanie,
przyjmuje poglądy innych lub z nimi
polemizuje, potrafi dyskutować w spo-
sób kulturalny, szanując odmienną
opinię innych dyskutantów, stosuje
zwroty grzecznościowe sprzyjające
kulturalnej wymianie poglądów.

opowiadanie z elementami innych
form wypowiedzi, np. dialogu,
opisu, charakterystyki

•

narrator, narracja, wstęp, zawiąza-

nie akcji, rozwój akcji, punkt kulmi-
nacyjny, zwrot akcji, zakończenie

Uczeń: potrafi napisać opowiadanie
z zachowaniem reguł rządzących tą
formą wypowiedzi, stara się posłu-
giwać odpowiednim i barwnym
słownictwem.

recenzja

Uczeń: potrafi wygłosić lub zreda-
gować recenzję, np. książki, filmu,
spektaklu, odróżnia część sprawo-
zdawczą od oceniającej, zwracając
szczególną uwagę na tę ostatnią,
posługuje się słownictwem ocenia-
jącym i wartościującym oraz słow-
nictwem z różnych dziedzin sztuki
w zależności od tematu recenzji.

zaproszenie, dedykacja, ogłoszenie

Uczeń: potrafi napisać zaproszenie,
dedykację, ogłoszenie, zna funkcję
tych form użytkowych, redaguje tekst
zwięzły, spójny, zawierający niezbęd-
ne informacje, posługuje się odpo-
wiednim słownictwem.

opis, rozmowa o dziele plastycznym

Uczeń: potrafi w formie ustnej lub
pisemnej opisać reprodukcję dzieła
sztuki, wyrazić swoje odczucia
i refleksje, stosując słownictwo
wartościujące i oceniające, posługuje
się podstawowym słownictwem
z zakresu sztuk plastycznych.

redakcja tekstu pisemnego

Uczeń: potrafi napisać twórczy
plan swojej wypowiedzi pisemnej,
redaguje wypowiedź, sprawdzając
tekst napisany na brudno, szukając
błędów i poprawiając błędy
językowe, stylistyczne, ortograficzne
i interpunkcyjne, dba o kompozycję
wypowiedzi, stosuje akapity, dba
o estetykę pisma.

KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE

•

Biblia* – fragmenty Księgi Rodzaju

(Opis stworzenia świata i ludzko-
ści*), Przypowieść* o siewcy,

•

motyw, symbol, alegoria, przypo-

wieść,

Uczeń: zna teksty literackie wymie-
nione w programie, dzieli się reflek-
sjami i odczuciami na ich temat,

przewodnik segregator 1a.indd 10

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

11

Program nauczania

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

•

mit o Tezeuszu, kontekst

muzyczny: oratorium J. Haydna
Stworzenie świata (fragm.),

•

Pieśń o Roladzie* (fragm.),

•

Jan Kochanowski – wybrane

fraszki*,

•

Ignacy Krasicki – wybrane bajki*,

•

Adam Mickiewicz – wybrane

bajki*, wybrana ballada*, np.
Świtezianka, Dziady cz. II*,

•

Bolesław Prus* – wybrana nowela,

•

Sławomir Mrożek* – wybrane

opowiadanie, np. Śpiąca królew-
na, Artysta,

•

Antoine de Saint-Exupéry Mały

Książe*,

•

poeci polscy XX w.: Maria

Pawlikowska-Jasnorzewska*,
Kazimierz Wierzyński*, Wisława
Szymborska*, Zbigniew Herbert*,
ks. Jan Twardowski*, Adam
Zagajewski,

•

Aleksander Fredro Zemsta*, kon-

teksty audiowizualne: filmowa
adaptacja utworu A. Wajdy (2002)
lub spektakl Teatru Telewizji
w reżyserii J. Świderskiego (1972)
lub O. Lipińskiej (1994)

•

Wiliam Szekspir Romeo i Julia*,

konteksty muzyczny i audio-
wizualny: balet S. Prokofiewa
Romeo i Julia (fragmenty), wybra-
na filmowa adaptacja dramatu lub
spektakl Teatru Telewizji w reżyse-
rii J. Gruzy (1974),

•

wybrana powieść: przygodowa

i obyczajowa podejmująca tematy-
kę dojrzewania*, np. Małgorzata
Musierowicz Opium w rosole
lub Dorota Terakowska Córka
Czarownic,

•

wybrany komiks*,

•

teatr,

•

film,

•

prasa

•

mit,

•

epos rycerski,

•

fraszka, apostrofa,

•

bajka,

•

ballada,

•

dramat,

•

nowela,

•

liryka, podmiot liryczny, środki

artystyczne, rym,

•

komedia, intryga, komizm, humor:

sytuacyjny, postaci, słowny, tekst
główny, tekst poboczny (didaska-
lia), akty, sceny,

•

tragedia, tragizm, dialog, monolog,

•

epika,

•

inscenizacja, scenografia, sceno-

graf, reżyser, reżyseria, dramaturg,
znaki teatralne: słowo, głos, mimi-
ka, gest, ruch sceniczny, kostiumy,
rekwizyt, dekoracja, oświetlenie,
muzyka, efekty dźwiękowe,

•

scenariusz, scenopis, adaptacja

filmowa, film dokumentalny,

•

artykuł, informacja, notatka, repor-

taż, felieton

potrafi sprecyzować ich temat
i problematykę, odróżnia utwory
realistyczne od fantastycznych i gro-
teskowych, potrafi streścić utwór,
scharakteryzować bohaterów, podać
jak najwięcej informacji o podmiocie
lirycznym w wierszu, nazwać jego
uczucia, odróżnia narrację pierwszo-
osobową od trzecioosobowej i rozu-
mie ich funkcję w tekście, wskazuje
i nazywa użyte w utworze środki arty-
styczne, zna elementy konstrukcyjne
utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki
literackie, nie myli rodzaju i gatunku;
odróżnia utwory kultury wysokiej od
utworów kultury popularnej, posłu-
guje się tymi pojęciami; zna budowę
dramatu, potrafi porównywać między
sobą utwory literackie, dostrzega
podobieństwa, rozpoznaje te same
motywy w różnych tekstach, potrafi
przedstawić propozycję odczytania
utworu i uzasadnić ją, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficz-
ny, historyczny, interpretuje głosowo
wybrane utwory lub ich fragmenty,
posługuje się pojęciami dotyczącymi
wartości i ich przeciwieństw, potrafi
wskazać je w czytanych tekstach,
rozpoznaje w utworach podstawowe
zagadnienia egzystencjalne i potrafi
o nich rozmawiać; dostrzega różno-
rodność postaw społecznych, oby-
czajowych, narodowych, religijnych,
etycznych i kulturowych.

Uczeń: zna i posługuje się podsta-
wowymi pojęciami z zakresu teatru
i dramatu, potrafi nazwać znaki tea-
tralne, wie, że istnieją różne odmiany
teatru, np. opera, pantomima, balet,

Uczeń: wie, co to jest adaptacja
filmowa, potrafi wymienić przykłady
dzieł filmowych przeniesionych na
ekran, rozumie zasady rządzące
adaptacją, zna pojęcia scenariusz,
scenopis, nie myli ich z tekstem
sztuki teatralnej, zna pojęcie film
dokumentalny i umie odróżnić go od
filmu fabularnego,
Uczeń: zna pojęcia informacja, repor-
taż, felieton, potrafi odróżnić infor-
mację prasową od innych tekstów
dziennikarskich i rozumie jej funkcje.

przewodnik segregator 1a.indd 11

2/5/2009 9:58:20 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

12

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

ZDOBYWANE UMIEJĘTNOŚCI

samokształcenie

Uczeń potrafi: samodzielnie wyszuki-
wać informacje w różnych źródłach,
np. w książkach, prasie, Internecie;
stara się krytycznie je ocenić; ma
świadomość, że szczególnie w pra-
sie i Internecie obok informacji istot-
nych znajdzie również nieprzydatne;
korzysta z biblioteki jako źródła
informacji; posługuje się słownikami:
języka polskiego, poprawnej pol-
szczyzny, frazeologicznym, wyrazów
obcych, synonimów, antonimów,
szkolnym słownikiem terminów
literackich

czytanie i słuchanie

Uczeń potrafi: wyszukać w odbie-
ranych komunikatach pisanych
i mówionych (także z przypisu)
potrzebne informacje, zacytować;
umie uporządkować je w zależności
od funkcji; nie myli faktów z opi-
nią, prawdy i kłamstwa; odróżnia
wypowiedzi o różnym charakterze:
perswazyjne, argumentacyjne, emo-
cjonalne; rozpoznaje intencje wypo-
wiedzi; umie rozpoznać w wypowie-
dzi agresję i manipulację.

KLASA II

KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

Fleksja

czasownik

•

formy nieosobowe: bezokolicz-

niki, formy zakończone na -no,
-to, konstrukcje z się, imiesłowy
przymiotnikowe czynne i bierne,
imiesłowy przysłówkowe współ-
czesne i uprzednie

Uczeń: rozpoznaje różne nieosobowe
formy czasownika, wie, czym różnią
się od formy osobowej, zna ich funk-
cję w zdaniu, potrafi tworzyć prawi-
dłowo imiesłowy, zna zasady ortogra-
ficzne (pisownia z partykułą nie).

Składnia zdania złożonego

zdanie złożone współrzędnie i pod-
rzędnie, imiesłowowy równoważnik
zdania

•

zdanie współrzędnie złożone: łącz-

ne, rozłączne, wynikowe, przeciw-
stawne,

•

zdanie podrzędne: okolicznikowe,

przydawkowe, dopełnieniowe,
podmiotowe,

•

imiesłowowy równoważnik zdania

Uczeń: odróżnia zdanie złożone
współrzędnie od zdania złożonego
podrzędnie, rozpoznaje rodzaje zdań
złożonych współrzędnie i zdań pod-
rzędnych, zna i poprawnie stosuje
zasady interpunkcyjne w zdaniach
złożonych, umie graficznie przedsta-
wić budowę zdań złożonych (wykres
zdania), potrafi tworzyć różne rodza-
je zdań złożonych, potrafi tworzyć
zdania złożone współrzędnie ze zdań
pojedynczych, potrafi przekształcać

przewodnik segregator 1a.indd 12

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

13

Program nauczania

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

zdania pojedyncze na złożone pod-
rzędnie i odwrotnie, wyróżnia i potrafi
utworzyć imiesłowowy równoważnik
zdania, zna jego funkcję, potrafi pra-
widłowo przekształcać imiesłowowy
równoważnik zdania na zdanie pod-
rzędne i odwrotnie, zna zasady inter-
punkcyjne związane z imiesłowowym
równoważnikiem zdania i poprawnie
je stosuje, potrafi prawidłowo używać
imiesłowowego równoważnika zda-
nia, wie, kiedy jest to niemożliwe.

Słowotwórstwo

wyrazy podstawowe i pochodne

•

podstawa słowotwórcza,

•

oboczność,

•

formant, funkcje formantów słowo-

twórczych,

•

różne rodzaje formantów (przedro-

stek, przyrostek, wrostek, formant
zerowy),

•

parafraza słowotwórcza

Uczeń: wie, co to jest wyraz podsta-
wowy i pochodny, zna budowę sło-
wotwórczą wyrazu pochodnego, zna
zasady powstawania wyrazów, potrafi
oddzielić podstawę słowotwórczą od
formantu, wie, że w podstawie słowo-
twórczej mogą zachodzić oboczności
i potrafi je wskazać, zna różne rodzaje
formantów, ma świadomość, jakie
funkcje pełni formant w powstawaniu
różnych kategorii znaczeniowych
wyrazu, nie myli słowotwórczej budo-
wy wyrazu z fleksyjną.

rodzina wyrazów

•

rdzeń wyrazu,

•

rdzeń oboczny

Uczeń: wie, co to jest rodzina wyra-
zów, potrafi wskazać i tworzyć wyrazy
z tej samej rodziny, wie, co to rdzeń
wyrazu i potrafi go wskazać, nie myli
rdzenia z podstawą słowotwórczą,
wie, że istnieją rdzenie oboczne
i potrafi wskazać występujące między
nimi oboczności, nie myli wyrazów
pokrewnych i bliskoznacznych.

wyrazy złożone

Uczeń: potrafi odróżnić wyrazy
złożone od prostych, potrafi tworzyć
wyrazy złożone, zna ich budowę,
potrafi wskazać formanty, zna zasadę
ortograficzną (pisownia z łącznikiem
lub bez).

skrótowce i skróty

Uczeń: potrafi odróżnić skróty od
skrótowców, zna zasady ortograficzne
rządzące pisownią skrótowców, potrafi
je prawidłowo wymawiać i odmieniać,
a w razie wątpliwości potrafi skorzy-
stać z odpowiedniego słownika, wie,
które skrótowce się nie odmieniają,
potrafi dostosować formę czasownika
do skrótowca, zna zasady interpunk-
cyjne dotyczące skrótów i stosuje je,
zna najczęściej używane skróty.

Formy wypowiedzi

dyskusja

•

teza, hipoteza, argumenty, kontrar-

gumenty, podsumowanie

Uczeń: doskonali swoją umiejętność
uczestniczenia w dyskusji, zwracając
szczególną uwagę na uprzejmość
i kulturę słowa.

przewodnik segregator 1a.indd 13

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

14

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

recenzja

Uczeń: doskonali swoją umiejęt-
ność pisania recenzji, wzbogaca ją
o słownictwo z dziedziny gatunków
filmowych i montażu.

rozprawka

•

teza, hipoteza, argument, kontrar-

gument

Uczeń: potrafi pisać rozprawkę, wie,
co to jest: teza, hipoteza, argument,
kontrargument, zna zasady kompo-
zycyjne rządzące rozprawką, stosuje
odpowiedni dla tej formy wypowiedzi
język i styl, dba o logikę argumenta-
cji, umie posłużyć się cytatem, odpo-
wiednio go zapisać, stworzyć przypis.

charakterystyka porównawcza

Uczeń: potrafi napisać charakte-
rystykę porównawczą, wie, kiedy
posłużyć się tą formą wypowiedzi,
zna jej zasady kompozycyjne, potrafi
scharakteryzować i ocenić postacie,
o których pisze, umie posłużyć się
odpowiednim słownictwem: opisu-
jącym, charakteryzującym, oceniają-
cym i wartościującym.

opis przeżyć wewnętrznych

Uczeń: potrafi napisać opis przeżyć
wewnętrznych, zna jego elementy,
stosuje barwne słownictwo, plastycz-
ne określenia, związki frazeologiczne
nazywające uczucia, emocje, stany
psychiczne.

sprawozdanie

Uczeń: potrafi napisać sprawozda-
nie, zna cel tej formy wypowiedzi,
jej budowę, przestrzega kolejności
chronologicznej zdarzeń, potrafi
dokonać selekcji materiału, pamięta
o zwięzłości i rzeczowości, stosuje
odpowiedni styl i słownictwo.

wywiad

Uczeń: próbuje przeprowadzać
wywiad, wybiera rozmówcę, temat,
stara się w miarę swoich możliwości
poszerzyć swoją wiedzę o rozmówcy
lub temacie, korzystając z dostęp-
nych źródeł informacji, przygotowuje
pytania, redaguje przeprowadzoną
rozmowę.

KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE

•

Biblia* – fragmenty Księgi Rodzaju

i Księgi Wyjścia (Wygnanie z Raju,
Wędrówka do Ziemi Obiecanej),
kontekst muzyczny: J.F. Händel
Izrael w Egipcie – fragmenty ora-
torium, kontekst filmowy: jedna
z części Dekalogu w reżyserii
K. Kieślowskiego, np. I lub X,

•

przypowieść ewangeliczna* (Syn

marnotrawny),

•

Homer – fragmenty Iliady*

i Odysei*,

•

O Królu Arturze i Rycerzach

Okrągłego Stołu (fragm.),

•

przypowieść,

•

epos,

Uczeń: zna teksty literackie wymie-
nione w programie, dzieli się reflek-
sjami i odczuciami na ich temat,
potrafi sprecyzować ich temat i prob-
lematykę, odróżnia utwory realistycz-
ne od fantastycznych i groteskowych,
potrafi streścić utwór, scharakteryzo-
wać bohaterów, podać jak najwięcej
informacji o podmiocie lirycznym
w wierszu, nazwać jego uczucia,
odróżnia narrację pierwszoosobową
od trzecioosobowej i rozumie ich
funkcję w tekście, wskazuje i nazywa
użyte w utworze środki artystyczne,

przewodnik segregator 1a.indd 14

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

15

Program nauczania

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

•

Jan Kochanowski Treny*: V, VII,

VIII,

•

Sławomir Mrożek* – wybrane opo-

wiadanie, np. Baba, dramat Na
pełnym morzu (fragm.), kontekst
muzyczny: groteska w muzyce,
np. Wlazł kotek na dach i Bach! sł.
i muz. M. Matuszewski,

•

Ernest Hemingway – wybrane

opowiadanie, np. Stary człowiek
i morze,

•

poeci XX w.: Bolesław Leśmian,

Julian Tuwim*, Konstanty Ildefons
Gałczyński*, Czesław Miłosz*,
ks. Jan Twardowski*, Wisława
Szymborska*, Zbigniew Herbert*,
Tadeusz Różewicz, Miron
Białoszewski,

•

Miron Białoszewski – Pamiętnik

z powstania warszawskiego*
(fragm.), kontekst teatralny:
adaptacja Teatru Telewizji w reży-
serii M. Zmarz-Koczanowicz,
(2004),

•

utwór podejmujący problematykę

Holokaustu*, np. wybrane opowia-
danie Idy Fink, kontekst filmowy:
A. Wajda Korczak (1990) (fragm.)
lub S. Spielberg Lista Schindlera
(1993) (fragm.),

•

Aleksander Kamiński Kamienie na

szaniec*, kontekst filmowy: Akcja
pod Arsenałem, reż. J. Łomnicki
(1977),

•

Henryk Sienkiewicz* wybrana

powieść historyczna, np. Krzyżacy,
Quo vadis, Potop,

kontekst filmowy: adaptacja

wybranej powieści historycznej
Sienkiewicza,

•

Molier Skąpiec*,

•

wybrany utwór detektywistyczny*,

np. Agata Christie Dwanaście prac
Herkulesa lub Dziesięciu małych
Murzynków (I nie było już nikogo),

•

film,

•

radio,

•

tren,

•

groteska,

•

pamiętnik, wspomnienie,

•

powieść historyczna,

•

komedia charakterów, farsa,

•

literatura detektywistyczna, krymi-

nalna,

•

gatunki filmowe: melodramat,

western, komedia, film science
fiction, grozy, sensacyjny, montaż,

zna elementy konstrukcyjne utworu;
rozpoznaje rodzaje i gatunki lite-
rackie, nie myli rodzaju i gatunku;
odróżnia utwory kultury wysokiej od
utworów kultury popularnej, posłu-
guje się tymi pojęciami; zna budowę
dramatu, potrafi porównywać między
sobą utwory literackie, dostrzega
podobieństwa, rozpoznaje te same
motywy w różnych tekstach, potrafi
przedstawić propozycję odczytania
utworu i uzasadnić ją, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficz-
ny, historyczny, interpretuje głosowo
wybrane utwory lub ich fragmenty,
posługuje się pojęciami dotyczącymi
wartości i ich przeciwieństw, potrafi
wskazać je w czytanych tekstach,
rozpoznaje w utworach podstawowe
zagadnienia egzystencjalne i potrafi
o nich rozmawiać; dostrzega różno-
rodność postaw społecznych, oby-
czajowych, narodowych, religijnych,
etycznych i kulturowych.

Uczeń: zna pojęcie gatunku filmo-
wego; zna najważniejsze gatunki
filmowe i potrafi je od siebie odróżnić
na podstawie najbardziej charak-
terystycznych cech; potrafi podać
przykłady filmów reprezentujących
dany gatunek; zna pojęcie montażu
filmowego i rozumie jego funkcję
w dziele filmowym.
Uczeń: wie, na czym polega specy-
fika współczesnego radia pozosta-
jącego w kręgu kultury popularnej;
uświadamia sobie jego wady i zalety.

przewodnik segregator 1a.indd 15

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

16

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

•

telewizja

•

gatunki telewizyjne, kultura popu-

larna, kultura masowa, reklama

Uczeń: zna pojęcia kultura popu-
larna i masowa, rozpoznaje gatunki
telewizyjne z kręgu kultury masowej:
telenowela, opera mydlana, sitcom,
wideoklip, reality show; zna ich spe-
cyfikę i potrafi je krytycznie ocenić,
rozumie specyfikę reklamy; jest jej
świadomym odbiorcą.

KLASA III

KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

Składnia

wypowiedzenie wielokrotnie złożone

•

wypowiedzenie główne, wypowie-

dzenia poboczne

Uczeń: rozpoznaje wypowiedzenia
wielokrotnie złożone i potrafi je zbu-
dować, potrafi graficznie przedstawić
budowę wypowiedzenia wielokrotnie
złożonego, ma świadomość, że takie
wypowiedzenie może składać się ze
zdań i ich równoważników, potrafi je
odróżnić, zna zasady interpunkcyjne
rządzące wypowiedzeniami wielo-
krotnie złożonymi i stosuje je, potrafi
ze zdań pojedynczych stworzyć
wypowiedzenie wielokrotnie złożone.

mowa zależna i niezależna

•

cytat

Uczeń: wie, co to jest mowa zależna
i niezależna, zna ich funkcje styli-
styczne i potrafi odróżnić jedną od
drugiej, umie przekształcić mowę
niezależną w zależną i odwrotnie,
zna zasady interpunkcyjne związane
z mową niezależną i zależną i stosuje
je, potrafi prawidłowo graficznie zapi-
sać dialog, zna zasady ortograficzne
związane z mową niezależną; wie, co
to jest cytat, potrafi go prawidłowo
zapisać, stosując odpowiednie zasa-
dy interpunkcyjne, podaje źródło,
z którego zaczerpnął cytat w formie
przypisu, wie, jak znaleźć źródło
cytatu np. w Internecie.

Fonetyka

głoska i litera

•

samogłoski, spółgłoski,

•

głoski ustne, nosowe, dźwięczne,

bezdźwięczne, miękkie, twarde,

•

narządy mowy

Uczeń: odróżnia głoskę od litery, zna
funkcję i (znak zmiękczenia i znak
głoski lub tylko znak zmiękczenia),
poprawnie zapisuje miękkość gło-
sek, zna i odróżnia samogłoski od
spółgłosek, zna funkcję samogłosek,
odróżnia od siebie różne rodzaje
głosek, zna zasady ortograficzne
dotyczące pisowni głosek ą i ę, ma
świadomość, że w języku polskim
pisownia wyrazu nie zawsze jest toż-
sama z jego wymową, poprawnie

przewodnik segregator 1a.indd 16

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

17

Program nauczania

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

zapisuje głoski dźwięczne i bez-
dźwięczne mimo różnic między
wymową a pisownią, zna narządy
mowy i wie, jaką rolę odgrywają
w powstawaniu głosek.

upodobnienia pod względem
dźwięczności

•

ubezdźwięcznienie i udźwięcz-

nienie, upodobnienia wewnątrz
i międzywyrazowe, postępowe
i wsteczne, ubezdźwięcznienie
w wygłosie

Uczeń: zna i potrafi wskazać
udźwięcznienie i ubezdźwięcznienie
wewnątrzwyrazowe, w wygłosie i
międzywyrazowe, rozumie mecha-
nizm powstawania tych zjawisk,
zwraca uwagę na trudności ortogra-
ficzne stąd wynikające, zna zasady
ortograficzne związane z pisownią
przedrostków zakończonych głoską
dźwięczną lub bezdźwięczną.

uproszczenia grup spółgłoskowych

Uczeń: wie, co to jest uproszczenie
grupy spółgłoskowej, zna mecha-
nizm powstawania tego zjawiska,
ma świadomość, jakie trudności
ortograficzne z tym związane może
napotykać, wie, że nie wszystkie
uproszczenia grup spółgłoskowych
są poprawne, wie, z jakiego słow-
nika skorzystać w razie wątpliwości
dotyczących prawidłowej wymowy
i potrafi to zrobić.

sylaba, akcent

•

sylaby otwarte i zamknięte,

•

zestrój akcentowy

Uczeń: zna pojęcie sylaby, potra-
fi wyraz podzielić na sylaby, zna
zasady prawidłowego przenoszenia
wyrazu z linijki do linijki; wie, co to
jest akcent, zna zasady prawidło-
wego akcentowania wyrazów, zna
najważniejsze wyjątki.

Słowotwórstwo i słownictwo

treść i zakres znaczeniowy wyrazu

Uczeń: rozróżnia treść wyrazu od
jego zakresu, stosuje wyrazy o zna-
czeniu ogólnym i szczegółowym ze
względu na treść.

synonimy, homonimy, antonimy

Uczeń: zna pojęcia synonim, wyraz
bliskoznaczny, homonim, antonim,
potrafi te wyrazy od siebie odróż-
nić, zna ich funkcje, wykorzystuje je
w praktyce w celu wzbogacenia swo-
jej wypowiedzi i wyrażenia zamierzo-
nych treści, wie, z jakich słowników
korzystać.

neologizmy

•

neologizmy słowotwórcze, znacze-

niowe, frazeologizmy, zapożycze-
nia, neologizmy artystyczne

Uczeń: wie, co to jest neologizm,
zna rodzaje neologizmów, potrafi je
odróżnić, ma świadomość, że język
nie jest strukturą zamkniętą, stale
się rozwija, zna zasady poprawności
dotyczące neologizmów, ma świado-
mość, że nie wszystkie są poprawne
i potrzebne i stara się je odróżnić,
wie, co to jest neologizm artystyczny
i potrafi go wskazać w utworze litera-
ckim, zna jego funkcję.

przewodnik segregator 1a.indd 17

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

Program nauczania

18

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

archaizmy, archaizacja

Uczeń: wie, co to jest archaizm,
potrafi go wskazać, nie myli tego
pojęcia z archaizacją, potrafi wska-
zać utwory, w których zastosowano
zabieg archaizacji, zna jego funkcję.

dialekt, dialektyzmy, dialektyzacja

Uczeń: zna pojęcie dialektu, gwary,
dialektyzmu, dialektyzacji, nie myli
ich, ma świadomość, że oprócz pol-
szczyzny literackiej istnieją dialekty,
docenia ich znaczenie; zna funkcję
dialektyzacji w utworze literackim
i potrafi ją wskazać.

Formy wypowiedzi

podanie

Uczeń: potrafi napisać podanie, ma
świadomość, że ta forma ma charak-
ter urzędowy, zna wszystkie niezbęd-
ne elementy podania, przestrzega
odpowiedniej formy graficznej,
dostosowuje styl i język do charakte-
ru tej formy wypowiedzi.

list prywatny i oficjalny

• list otwarty

Uczeń: odróżnia list prywatny od ofi-
cjalnego, pamięta o niezbędnych ele-
mentach listu i jego formie graficznej,
zna zasady ortograficzne związane z
pisownią zaimków w liście, dostoso-
wuje styl i słownictwo do charakteru
listu, wie, czym jest list otwarty.

wywiad

Uczeń: doskonali umiejętności prze-
prowadzania i pisania wywiadu.

przemówienie

•

retoryka, środki retoryczne:

wykrzyknienie, hiperbola, powtó-
rzenie, cytat, kontrast, porównanie
obrazowe i przenośne, pytanie
retoryczne

Uczeń: próbuje napisać i wygłosić
przemówienie, zna zasady jego
budowy, wybiera adresata i temat,
dostosowuje styl i język wypowiedzi
do adresata i tematu, stosuje środki
retoryczne, stara się wygłosić je tak,
aby zainteresować słuchaczy, dba
o poprawną dykcję, akcent, tempo
wypowiedzi, panuje nad gestykulacją
i mimiką.

charakterystyka porównawcza

Uczeń: doskonali swoje umiejętno-
ści pisania charakterystyki porów-
nawczej, stosuje jej różne modele
kompozycyjne.

rozprawka

Uczeń: doskonali swoje umiejętno-
ści pisania rozprawki, wplata w nią
elementy analizy lub charakterystyki
porównawczej.

KSZTAŁCENIE LITERACKO-KULTUROWE

•

Biblia* – fragmenty Księgi Rodzaju

(Dzieje Noego), Przypowieść*
o talentach, hymn św. Pawła
o miłości*,

•

Adam Mickiewicz Reduta

Ordona*,

•

Gustaw Herling-Grudziński

Pierścień,

•

Stanisław Lem* – wybrane

•

narrator, dygresja,

•

literatura fantastycznonaukowa,

Uczeń: zna teksty literackie wymie-
nione w programie, dzieli się reflek-
sjami i odczuciami na ich temat,
potrafi sprecyzować ich temat
i problematykę, odróżnia utwory
realistyczne od fantastycznych i gro-
teskowych, potrafi streścić utwór,
scharakteryzować bohaterów, podać
jak najwięcej informacji o podmiocie

przewodnik segregator 1a.indd 18

2/5/2009 9:58:21 PM

Planowanie pracy

19

Program nauczania

Treści kształcenia

Pojęcia

Umiejętności

opowiadanie, np. z Dzienników

gwiazdowych, kontekst filmowy:
Solaris, reż. S. Soderbergh (fragm.)

•

Aldous Huxley Nowy, wspaniały

świat (fragm.),

•

John R.R. Tolkien* Władca

Pierścienia (fragm.),

•

Andrzej Sapkowski* – wybra-

ny utwór, kontekst muzyczny:
stylizacja w muzyce, np. Carmina
Burana C. Orffa (fragment).

•

Ryszard Kapuściński* – fragmen-

ty wybranej książki, np. Wojny
futbolowej,

•

poeci XX w.: Bolesław Leśmian,

Krzysztof Kamil Baczyński,
Konstanty Ildefons Gałczyński*,
Czesław Miłosz*, Zbigniew
Herbert*, Wisława Szymborska*,
Stanisław Barańczak, Jacek
Podsiadło,

•

Juliusz Słowacki Balladyna*,

•

wybrana powieść współczesna

z literatury polskiej*, np. Antoni
Libera Madame,

•

wybrana powieść współczesna

z literatury światowej*, np. Eric
Emanuel Schmitt Oskar i pani
Róża lub Jostein Gaarder Świat
Zofii,

•

teatr,

•

film,

•

media

•

utopia, antyutopia,

•

literatura fantasty,

•

stylizacja,

•

reportaż,

•

bohater tragiczny, tragizm,

•

aktor, komedia dell’arte, teatr

elżbietański, teatr telewizji,

•

reportaż filmowy, reportaż telewi-

zyjny, film dokumentalny, felieton
prasowy,

lirycznym w wierszu, nazwać jego
uczucia, odróżnia narrację pierwszo-
osobową od trzecioosobowej i rozu-
mie ich funkcję w tekście, wskazuje
i nazywa użyte w utworze środki arty-
styczne, zna elementy konstrukcyjne
utworu; rozpoznaje rodzaje i gatunki
literackie, nie myli rodzaju i gatunku;
odróżnia utwory kultury wysokiej od
utworów kultury popularnej, posłu-
guje się tymi pojęciami; zna budowę
dramatu, potrafi porównywać między
sobą utwory literackie, dostrzega
podobieństwa, rozpoznaje te same
motywy w różnych tekstach, potrafi
przedstawić propozycję odczytania
utworu i uzasadnić ją, w interpretacji
uwzględnia konteksty, np. biograficz-
ny, historyczny, interpretuje głosowo
wybrane utwory lub ich fragmenty,
posługuje się pojęciami dotyczącymi
wartości i ich przeciwieństw, potrafi
wskazać je w czytanych tekstach,
rozpoznaje w utworach podstawowe
zagadnienia egzystencjalne i potrafi
o nich rozmawiać; dostrzega różno-
rodność postaw społecznych, oby-
czajowych, narodowych, religijnych,
etycznych i kulturowych.

Uczeń: zna pojęcia komedia dell’arte,
teatr elżbietański, teatr telewizyjny;
rozumie specyfikę teatru telewizyj-
nego, potrafi wskazać jego podo-
bieństwa do teatru żywego planu
i filmu; zna wybrane spektakle teatru
telewizji.
Uczeń: ma świadomość, że współ-
czesne kino chętnie miesza gatunki
filmowe, potrafi odczytać dzieło
filmowe nie tylko na poziomie fabuły,
ale również na poziomie symbolicz-
nym i metaforycznym.
Uczeń: odróżnia specyfikę dziennikar-
stwa gazetowego od radiowego i tele-
wizyjnego, ma świadomość, że radio
i telewizja to nie tylko obszar kultury
masowej, ale i miejsce pracy dzien-
nikarzy, zna pojęcia reportaż radiowy,
telewizyjny, felieton prasowy, umie
odróżnić po specyficznych cechach
felieton od informacji, notatki czy
reportażu, ma świadomość, że obraz
świata kreowany przez współczesne
media bywa oddalony od rzeczywi-
stości, zdaje sobie sprawę, że media
potrafią wykreować, wyolbrzymić
problem, stara się być świadomym
odbiorcą i oglądać krytycznie kreowa-
ny przez media obraz świata.

przewodnik segregator 1a.indd 19

2/5/2009 9:58:21 PM

Okład ka segregatora:
SŁAWOMIR SKRYŚKIEWICZ, EWA MARSZAŁ-DEMIANIUK

Re dak tor graficzny:
JADWIGA ABRAMOWICZ

Re dak tor inicjujący:
ROBERT WYSZOMIERSKI

Re dak tor merytoryczny:
ANNA SZYMANOWSKA

Re dak tor techniczny:
DANUTA GĄSIOROWSKA

ISBN 978-03-02-10727-6

© Co py ri ght by Wy daw nic twa Szkol ne i Pe da go gicz ne Spółka Ak cyj na
War sza wa 2009

Ilustracje na okładce segregatora – fragmenty obrazów:
J. Vermeer Młoda dziewczyna czyta list przy oknie; A. Macke Czytająca Elżbieta/Pfalzgalerie, Kaiserslautern,
Germany/The Bridgeman Art Library/BE&W; D. Nicholls Kobieta czytająca © David Nicholls/Corbis

Wy daw nic twa Szkol ne i Pe da go gicz ne Spół ka Ak cyj na

02–305 War sza wa, Ale je Je ro zo lim skie 136

Adres do korespondencji: 00-965 Warszawa, p. poczt. nr 9

www.wsip.pl

Wy da nie pierwsze (2009)

Ar ku szy dru kar skich: 2,5

Skład i ła ma nie: Recontra Studio Graficzne

Druk i opra wa: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „POZKAL” w Inowrocławiu

Wydrukowano na papierze offsetowym Speed-E produkcji International Paper

przewodnik segregator 1a.indd 20

2/6/2009 12:14:12 PM