EKONOMIA

Katedra Ekonomii
Bud. L-29, Pok. 252D
Tel. [phone] (sekr. KE)
E-mail: [e-mail]
WWW: http://jacekstrojny.sd.prz.edu.pl/

Dr Jacek Strojny

Politechnika Rzeszowska

Rynek pieni

ą

dza

Rozwój systemu pieni

ęż

nego

System

pieni

ęż

ny

–

ogół

norm

prawnych

okre

ś

laj

ą

cych

podstawow

ą

jednostk

ę

monetarn

ą

i jednostki pomocnicze, ich

nazwy, warto

ś

ci, sposób zabezpieczenia emisji, zakres cyrkulacji i

wymienialno

ść

na pieni

ą

dz innych krajów

Ewolucja systemu pieni

ęż

nego:



Etap I

Wymiana barterowa, czyli jednego towaru na inny



Etap II

Metale (

ż

elazo, br

ą

z) oraz metale szlachetne (srebro, złoto)

jako

ś

rodek płatniczy



Etap III

System pieni

ęż

ny dwukruszcowy – jednostka płatnicza

© Copyright by Jacek Strojny

2



Etap III

System pieni

ęż

ny dwukruszcowy – jednostka płatnicza

kraju ustalana jest w złocie i srebrze jednocze

ś

nie



Etap IV

System waluty złotej



Etap V

Pieni

ą

dz papierowy, nie maj

ą

cy warto

ś

ci substancjalnej,

niewymienialny na złoto



Etap VI

Pieni

ą

dz bezgotówkowy – rozliczenia bezgotówkowe w

postaci zapisów na kontach

Funkcje pieni

ą

dza

Pieni

ą

dz spełnia w gospodarce nast

ę

puj

ą

ce funkcje:



Jednostki obrachunkowej (miernika warto

ś

ci produktów i usług)

 Ś

rodka wymiany (cyrkulacji)

•

Gdy jest powszechnie akceptowany

•

Gdy jest łatwo przeno

ś

ny

•

Gdy łatwo dzieli si

ę

na mniejsze jednostki

•

Gdy jest trudny do podrobienia

 Ś

rodka

płatniczego

(umo

ż

liwiaj

ą

cego

realizacj

ę

odroczonych

© Copyright by Jacek Strojny

3

 Ś

rodka

płatniczego

(umo

ż

liwiaj

ą

cego

realizacj

ę

odroczonych

płatno

ś

ci)

 Ś

rodka przechowywania bogactwa (funkcja tezauryzacji)

Kategorie pieni

ą

dza

Pieni

ą

dz – powszechnie akceptowany towar, za pomoc

ą

którego

dokonywana jest wymiana produktów i usług

Pieni

ą

dz papierowy – znak warto

ś

ci niewymienialny na złoto i nie

posiadaj

ą

cy warto

ś

ci substancjalnej. Jest symbolem warto

ś

ci,

któremu pa

ń

stwo nadało kurs przymusowy

Pieni

ą

dz bezgotówkowy – wyst

ę

puje w formie zapisów na

rachunkach depozytowych w bankach

Pieni

ą

dz sensu stricto

© Copyright by Jacek Strojny

4

Pieni

ą

dz sensu stricto – gotówka i wkłady na

żą

danie

Pieni

ą

dz sensu largo (quasi-pieni

ą

dz) – wkłady terminowe, bony

skarbowe, obligacje, papiery warto

ś

ciowe

Płynno

ść

aktywów – szybko

ść

i pewno

ść

, z jak

ą

dana pozycja

aktywów mo

ż

e by

ć

z powrotem zamieniona na pieni

ą

dz w

dowolnym momencie

Formy współczesnego pieni

ą

dza

Pieni

ą

dz gotówkowy:



Obejmuje banknoty i monety



Jest emitowany wył

ą

cznie przez bank centralny



Bank centralny sprawuje całkowit

ą

kontrol

ę

nad jego emisj

ą



Jest prawnym

ś

rodkiem płatniczym

Pieni

ą

dz bezgotówkowy:



Obejmuje wkłady

ś

rodków pieni

ęż

nych dokonywane przez klientów w

© Copyright by Jacek Strojny

5

bankach



Jest kreowany przez banki komercyjne



Bank centralny po

ś

rednio kontroluje proces kreacji pieni

ą

dza



Jest wymienialny na prawne

ś

rodki płatnicze

Koszt posiadania pieni

ą

dza – stopa procentowa

Popyt na pieni

ą

dz – ilo

ść

pieni

ą

dza, jak

ą

potrzebuj

ą

podmioty

gospodarcze

Koszt przechowywania maj

ą

tku w formie pieni

ęż

nej wyst

ę

puje, ze

wzgl

ę

du na wzrost poziomu cen, który jednocze

ś

nie oznacza

spadek siły nabywczej pieni

ą

dza

Kosztem alternatywnym utrzymywania pieni

ą

dza s

ą

utracone

odsetki z obligacji

K =r

© Copyright by Jacek Strojny

6

K

m

=r

K

m

– Koszt posiadania pieni

ą

dza w postaci gotówki

r

– Nominalna stopa oprocentowania obligacji pa

ń

stwowych

Nominalna stopa oprocentowania obligacji pa

ń

stwowych jest to

stały, z góry zagwarantowany dochód jaki przynosz

ą

Realna stopa oprocentowania obligacji pa

ń

stwowych to stopa

nominalna pomniejszona o stop

ę

inflacji (tempo

ś

redniego wzrostu

cen)

Popyt na pieni

ą

dz a koszt alternatywny jego

trzymania

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

S

to

p

a

p

ro

c

e

n

to

w

a

K

o

rz

y

ś

ć

k

ra

ń

c

o

w

a

O

1

O

2

O

3

r

1

r

2

KK

2

KK

1

Wzrost dochodu

Wzrost stopy

procentowej

© Copyright by Jacek Strojny

7

0

1

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

Realne zasoby pieni

ą

dza (L)

Opis wykresu:

r

1

;r

2

– Koszty alternatywne trzymania pieni

ą

dza w gotówce (stopa oprocentowania obligacji pa

ń

stwowych)

O

1

; O

2

; O

3

– Optima na rynku pieni

ą

dza (zrównanie si

ę

korzy

ś

ci z kosztem kra

ń

cowym)

L

1

; L

2

; L

3

– Wielko

ść

realnych zasobów pieni

ą

dza

KK

1

; KK

2

– Korzy

ść

kra

ń

cowa z dodatkowej jednostki pieni

ą

dza trzymanej w gotówce

Ź

ródło: Opracowanie własne.

L

2

L

3

L

0

Keynesowska teoria pieni

ą

dza – motywy trzymania

pieni

ą

dza

Preferencja płynno

ś

ci (liquidity preference) to skłonno

ść

do

utrzymywania aktywów w formie płynnej (zamiany ich na pieni

ą

dz)

– jest to wi

ę

c popyt na pieni

ą

dz (L)

Popyt na pieni

ą

dz mo

ż

e wg J.M. Keynesa mie

ć

charakter:



Transakcyjny – posiadanie pieni

ą

dza ze wzgl

ę

du na przewidywane

zakupy dóbr i usług



Przezorno

ś

ciowy – posiadanie pieni

ą

dza ze wzgl

ę

du na mo

ż

liwo

ść

wyst

ą

pienia nieoczekiwanych zakupów produktów i usług

© Copyright by Jacek Strojny

8

wyst

ą

pienia nieoczekiwanych zakupów produktów i usług



Spekulacyjny – posiadanie pieni

ą

dza ze wzgl

ę

du na oczekiwanie

ponadprzeci

ę

tnych dochodów wynikaj

ą

cych z korzystnych lokat

Nominalny popyt na pieni

ą

dz i jego determinanty

Nominalny popyt na pieni

ą

dz (L), to funkcja dochodu narodowego

w uj

ę

ciu nominalnym (P

⋅

Y) i nominalnej stopy procentowej (r):

L=f(P

⋅

Y,r)

Determinanty nominalnego popytu na pieni

ą

dz:



Poziom cen – im wy

ż

szy poziom cen tym wy

ż

szy nominalny popyt na

pieni

ą

dz



Realny dochód narodowy – im wy

ż

szy dochód tym wy

ż

szy nominalny

popyt na pieni

ą

dz

© Copyright by Jacek Strojny

9

popyt na pieni

ą

dz



Stopa procentowa – im ni

ż

sza stopa procentowa tym wy

ż

szy

nominalny popyt na pieni

ą

dz

Neoilo

ś

ciowa teoria pieni

ą

dza – realny popyt na

pieni

ą

dz i jego determinanty

Realny popyt na pieni

ą

dz – popyt nominalny (L) odniesiony do

ś

redniego poziomu cen (P), to funkcja dochodu narodowego w

uj

ę

ciu realnym (Y), nominalnej stopy procentowej (r) oraz kosztu

zamiany aktywów na pieni

ą

dz lub odwrotnie (k

tr

): L/P = f(Y,r,k

tr

)

Determinanty realnego popytu na pieni

ą

dz:



Realny dochód narodowy – im wy

ż

szy dochód tym wy

ż

szy realny

popyt na pieni

ą

dz



Stopa procentowa – im ni

ż

sza nominalna stopa procentowa tym

© Copyright by Jacek Strojny

10



Stopa procentowa – im ni

ż

sza nominalna stopa procentowa tym

wy

ż

szy realny popyt na pieni

ą

dz



Koszty zamiany na pieni

ą

dz – im ni

ż

sze przeci

ę

tne koszty zamiany

aktywów na pieni

ą

dz, tym wy

ż

szy realny popyt na pieni

ą

dz

Neoilo

ś

ciowa teoria pieni

ą

dza M. Friedmana –

czynniki determinuj

ą

ce popyt na pieni

ą

dz

Determinanty popytu na pieni

ą

dz to według monetarystycznej

koncepcji M. Friedmana:



Całkowite bogactwo, jakim dysponuje społecze

ń

stwo, ł

ą

cznie z

kapitałem ludzkim (dochód permanentny, czyli bie

żą

ca warto

ść

oczekiwanego

strumienia

dochodów

z

bogactwa

rzeczowego

i

ludzkiego w długim okresie) – im wi

ę

ksze bogactwo, tym wi

ę

kszy popyt

na pieni

ą

dz



Alternatywny koszt trzymania pieni

ą

dza, czyli oczekiwane stopy

© Copyright by Jacek Strojny

11



Alternatywny koszt trzymania pieni

ą

dza, czyli oczekiwane stopy

zwrotu z ró

ż

nych aktywów – im wy

ż

sze tym popyt na pieni

ą

dz mniejszy

Ilo

ś

ciowa teoria pieni

ą

dza – równanie I. Fishera

Równanie wymiany I. Fishera:

M

⋅⋅⋅⋅

V

m

=P

⋅⋅⋅⋅

Q

tr

M

– Ilo

ść

pieni

ą

dza w obiegu w uj

ę

ciu nominalnym

V

m

– Szybko

ść

obiegu pieni

ą

dza – liczba transakcji w danym czasie, w których dana jednostka

pieni

ęż

na została wykorzystana

P

– Przeci

ę

tny poziom cen produktów i usług

Q

tr

– Liczba transakcji zawartych w danym czasie

Zało

ż

enia ilo

ś

ciowej teorii pieni

ą

dza:

© Copyright by Jacek Strojny

12

Zało

ż

enia ilo

ś

ciowej teorii pieni

ą

dza:



Ilo

ść

pieni

ą

dza – poda

ż

(M) okre

ś

lana jest przez bank centralny



Szybko

ść

obiegu pieni

ą

dza (V

m

) jest wielko

ś

ci

ą

stał

ą

(wzgl

ę

dnie

stabiln

ą

)



Liczba transakcji (Q

tr

), zwłaszcza w krótkim okresie jest wielko

ś

ci

ą

stał

ą

Efekty zmian ilo

ś

ci pieni

ą

dza w obiegu: wzrost ilo

ś

ci pieni

ą

dza w

obiegu powoduje wzrost cen, co w konsekwencji prowadzi do
wzrostu

warto

ś

ci

transakcji

i

popytu

na

pieni

ą

dz

w

uj

ę

ciu

nominalnym

Poda

ż

pieni

ą

dza – agregaty pieni

ą

dza według

stopnia płynno

ś

ci

Poda

ż

pieni

ą

dza – ilo

ść

pieni

ą

dza wprowadzonego do obiegu

Miary zasobów pieni

ą

dza:



Agregat M0 – baza monetarna (faktyczna ilo

ść

pieni

ą

dza)



Agregat M1:

•

Pieni

ą

dz gotówkowy w obiegu (M0)

•

Depozyty na

żą

danie i oszcz

ę

dno

ś

ciowe gospodarstw domowych i

przedsi

ę

biorstw



Agregat M2:

•

Składniki agregatu M1

© Copyright by Jacek Strojny

13

•

Składniki agregatu M1

•

Depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsi

ę

biorstw



Agregat M3:

•

Składniki agregatu M2

•

Du

ż

e (powy

ż

ej okre

ś

lonej sumy rocznie) salda rachunków terminowych

Zmiany agregatów pieni

ą

dza w Polsce w latach

1996-2010

300 000

400 000

500 000

600 000

700 000

800 000

900 000

w

m

ln

z

ł

M0

M1

M2

M3

© Copyright by Jacek Strojny

14

Ź

ródło: NBP.

Czas: 12.1996 – 03.2010

Agregat M0

Agregat M1

Agregat M2

Agregat M3

Opis wykresu:

0

100 000

200 000

0

1

.9

7

0

1

.9

8

0

1

.9

9

0

1

.0

0

0

1

.0

1

0

1

.0

2

0

1

.0

3

0

1

.0

4

0

1

.0

5

0

1

.0

6

0

1

.0

7

0

1

.0

8

0

1

.0

9

0

1

.1

0

0

1

.1

1

M0

M1

M2

M3

03.2011

129 230,5

458 908,9

792 699,8

800 229,2

Funkcja poda

ż

y pieni

ą

dza

Poda

ż

pieni

ą

dza (M) to funkcja bazy monetarnej (B

m

), mno

ż

nika

(m), czyli stopy ubytku gotówki z systemu bankowego (u

m

) i stopy

całkowitych rezerw bankowych (z

r

) oraz stopy procentowej (r):

M=f(u

m

, z

r

,r)

⋅

B

m

Determinanty poda

ż

y pieni

ą

dza:



Baza

monetarna

(B

m

)

–

wzrost

bazy

monetarnej

powoduje

proporcjonalny wzrost poda

ż

y pieni

ą

dza



Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego (u

m

) – im ni

ż

sza

skłonno

ść

ludno

ś

ci do trzymania gotówki tym wi

ę

ksza poda

ż

pieni

ą

dza

© Copyright by Jacek Strojny

15

skłonno

ść

ludno

ś

ci do trzymania gotówki tym wi

ę

ksza poda

ż

pieni

ą

dza



Wysoko

ść

rezerw obowi

ą

zkowych (z

ro

) – im ni

ż

sza stopa rezerw

obowi

ą

zkowych, tym wi

ę

ksza poda

ż

pieni

ą

dza



Stopa procentowa (r) – im wy

ż

sza stopa procentowa, tym wy

ż

szy

koszt utrzymywania rezerw dobrowolnych, a wi

ę

c te

ż

wy

ż

sza poda

ż

pieni

ą

dza

Równowaga na rynku pieni

ą

dza

Równowaga

na

rynku

pieni

ęż

nym

–

zrównanie

si

ę

zapotrzebowania na pieni

ą

dz z wielko

ś

ci

ą

poda

ż

y pieni

ą

dza

Niedostosowania poda

ż

y do wielko

ś

ci popytu:



Nadmiar

pieni

ą

dza

w

obiegu

powoduje

inflacj

ę

,

czyli

wzrost

przeci

ę

tnego poziom cen dóbr i usług



Niedostatek

pieni

ą

dza

oznacza

deflacj

ę

,

czyli

spadek

cen

i

zahamowanie wzrostu gospodarczego

© Copyright by Jacek Strojny

16

Równowaga na rynku pieni

ą

dza i jej zmiany

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

S

to

p

a

p

ro

c

e

n

to

w

a

(

P

)

M

1

M

2

L

1

L

2

r

1

r

2

r

3

R

1

R

3

Wzrost realnego

dochodu

Wzrost realnej poda

ż

y

pieni

ą

dza

R

2

© Copyright by Jacek Strojny

17

Ź

ródło: Opracowanie własne.

Opis wykresu:

M

1

; M

2

– Poda

ż

pieni

ą

dza

L

1

; L

2

– Popyt na pieni

ą

dz

R

1

; R

2

; R

3

– Równowaga na rynku pieni

ą

dza

r

1

; r

2

; r

3

– Stopy procentowe

0

0

20

40

60

80

100

120

140

Realne zasoby pieni

ą

dza (L)

M

1

M

2

M > L

Inflacja

M < L

Deflacja