GEOLOGIA

laboratoria

GiG I

Spis Treści

MAKROSKOPOWE ROZPOZNAWANIE SKAŁ I MINERAŁÓW

Oznaczanie minerałów:

a) budowa wewnętrzna minerałów
b) morfologia kryształów
c) skład chemiczny minerałów
d) właściwości fizyczne

MINERAŁ - związek chemiczny lub pierwiastek rodzimy o określonym składzie chemicznym i
własnościach fizycznych, powstały w wyniku procesów geologicznych lub kosmologicznych,
występujący w stanie stałym i posiadający stałą strukturę krystaliczną. Najmniejsza jednostka skały.

SKAŁA - zespół minerałów. Może składać się z jednego rodzaju minerałów (SKAŁA
MONOMINERALNA- np. gips, wapień) lub z wielu( SKAŁA POLIMINERALNA- np. granit).

Główne minerały wchodzące w skład skał nazywamy SKAŁOTWÓRCZYMI.

Powstawanie skał:



endogeniczne



egzogeniczne.

Procesy geologiczne zachodzą w stałych cyklach- następuje przemieszczanie pierwiastków
chemicznych, minerałów i skał w Ziemi oraz na jej powierzchni. Procesy zachodzące w skorupie
ziemskiej, takie jak metamorfizm i wypiętrzanie się gór są pobudzane przez wewnętrzne ciepło.

CYKL SKALNY- obieg skał kuli ziemskiej.

Skały występujące w skorupie ziemskiej powstały w odmiennych warunkach fizyczno- chemicznych.
Stąd różnią się formą występowania, składem mineralogicznym.

PODZIAŁ SKAŁ

I. MAGMOWE- powstają wskutek zastygania stopu krzemianowego; budowa krystaliczna.

II. OSADOWE- powstają w niskiej temperaturze na powierzchni Ziemi( ląd lub woda), w wyniku

nagromadzenia materiału pochodzącego z rozkruszenia skał poprzednio istniejących lub
częściowo z rozpuszczenia ich składników i ponownego wytrącenia, a także ze szczątków
organizmów zwierzęcych i roślinnych.

III. METAMORFICZNE- powstałe w wyniku przeobrażenia, czyli metamorfozy starszych skał

magmowych i osadowych pod wpływem działania wielkich ciśnień, wysokiej temp. Oraz
różnych procesów chemicznych.

Skały magmowe- wysoka temperatura powstawania

Skały metamorficzne- temperatura powstawania wyższa niż skał osadowych, ale mniejsza niż skał
magmowych.

Skały osadowe- najniższa temperatura powstawania ze wszystkich skał.

MAKROSKOPOWE ROZPOZNAWANIE SKAŁ

Opiera się na badaniu ich najprostszych własności fizycznych i chemicznych. Wiele minerałów i skał
można rozpoznać na podstawie ich charakterystycznych cech okiem nieuzbrojonym czyli
makroskopowo, nieraz także za pomocą najprostszych odczynników chemicznych( np. HCl ) lub
przyrządów, jak np. ostrze i młotek.

Jest wiele minerałów i skał, które można rozpoznać przy użyciu mikroskopu i badań laboratoryjnych.

I. BUDOWA WEWNĘTRZNA MINERAŁÓW

- CIAŁA BEZPOSTACIOWE- najmniej liczne( o nieuporządkowanej budowie wewnętrznej)-
pojedyncze atomy lub jony, rozmieszczone zupełnie bezładnie, występujące w formie skupień( opal),
powstałe na skutek gwałtownego schłodzenia magmy.
- KRYSZTAŁY- ciała krystaliczne, o uporządkowanej budowie wewnętrznej, atomy lub jony
usytuowane są względem siebie w ściśle określonym położeniu, tworząc siec krystaliczną.

Rozmieszczenie atomów, jonów w sieci przestrzennej w węzłach określa właściwości skały.

SIEĆ PRZESTRZENNA I KRYSTALICZNA

Prawidłowa budowa wewnętrzna kryształów narzuca pozostałe własności kryształów:

- ANIZOTROPOWOŚĆ- ujawnienie w różnych kierunkach kryształu niejednakowych własności
fizycznych wektorowych.
- JEDNORODNOŚĆ FIZYCZNA- wykazywanie w każdym punkcie kryształu jednakowych
własności fizycznych skalarnych.
- JEDNORODNOŚĆ CHEMICZNA- wykazywanie w każdej części kryształu jednakowych
składników chemicznych.
- PRAWIDŁOWA POSTAĆ ZEWNĘTRZNA- polega na ograniczeniu ścianami płaskimi
odpowiadającymi pewnym płaszczyznom w obrębie sieci krystalograficznej.

ISTNIEJE 6 TYPÓW SIECI PRZESTRZENNEJ.

Kryształy o jednakowym typie sieci przestrzennej należą do tego samego układu krystalograficznego.
Komórki poszczególnych układów krystalograficznych różnią się odległościami między węzłami
wzdłuż 3 osi krystalograficznych oraz między tymi osiami.

UKŁADY KRYSTALOGRAFICZNE

1. trójskośny, np. aksynit, dysten

2. jednoskośny, np. gips

3. trygonalny( heksagonalny), np. syderyt, kalcyt

4. rombowy, np. topaz, siarka, baryt

5. tetragonalny, np. wezuwian, cyrkon

6. regularny, np. piryt, granat, fluoryt

II. MORFOLOGIA KRYSZTAŁÓW

Kryształy mają szereg cech charakterystycznych: elementy ograniczające, elementy symetrii, pokrój,
wykształcenie.

- elementy ograniczające kryształy, czyli elementy ich powierzchni są:



ściany



krawędzie



naroże

- elementy symetrii:



płaszczyzna symetrii



oś symetrii



środek symetrii

- pokrój kryształów( ogólny kształt):



izometryczny- kryształ na identyczne wymiary w 3 kierunkach



tabliczkowy- różne wymiary w 3 kierunkach( listewkowy)



płytkowy- podobne wymiary w 2 kierunkach, a w 3 znacznie mniejszy



słupowy- podobne wymiary w 2 kierunkach, a w 3 znacznie większy( pręcikowy, igiełkowy,
włóknisty)

- wykształcenie kryształów:



wrosłe( ze wszystkich stron obrośnięte przez inne)



narosłe( dobrze wykształcone, np. na ścianach szczelin).

Najczęściej minerały o budowie krystalicznej tworzą ciało drobnokrystaliczne w postaci form
zbitych, ziarnistych, naciekowych( stalaktyty, stalagmity), konkrecji itp.

Minerały bezpostaciowe nie tworzą kryształów, lecz występują w formie skupień: jako żele
mineralne, np. opal.

POSTAĆ SKUPIENIA- wygląd zbiorowiska kryształów lub form:



szczotki krystaliczne



naciekowe



nalotowe



dendryty



wykwity



sekrecje



konkrecje

III. SKŁAD CHEMICZNY MINERAŁÓW

Nieliczne minerały są wolnymi pierwiastkami, większość zaś to związki chemiczne. Spośród
minerałów skałotwórczych największe znaczenie mają krzemiany i glinokrzemiany, u których
zachodzi zjawisko diadochii jonowej( zastępowanie jonów w sieci).

IV. WŁASNOŚCI FIZYCZNE MINERAŁÓW

cechy fizyczne minerałów; dzielimy na:

1. Własności mechaniczne

- łupliwość

- przełam

- twardość

- pokrój

2. Własności optyczne

- barwa

- rysa

- przezroczystość

- połysk.

1. własności fizyczne mechaniczne:

- ŁUPLIWOŚĆ- zdolność do pękania pod wpływem uderzenia na części ograniczone powierzchniami
płaskimi. Nie występuje u bezpostaciowych. Wyróżniamy łupliwość w 1 lub kilku kierunkach. Dzielimy
ją na:



doskonałą- o pokroju płytkowym, na cienkie blaszki



bardzo dobrą- na fragmenty ograniczone powierzchniami płaskimi



wyraźną( średnią)- widoczne, ale nie wszystkie gładkie



niewyraźną

Jeżeli minerały pękają wzdłuż słabo zaznaczających się powierzchni, to własność te nazywamy
ODDZIELNOŚCIĄ.

- PRZEŁAM- brak łupliwości; występuje, gdy minerał pod wpływem uderzenia rozpada się wzdłuż
nierównych, przypadkowych powierzchni. Może być :



muszlowy( np. kwarc)



zadziorowaty( np. azbest)



haczykowaty



nierówny( np. piryt)



równy( np. kwarc)



ziemisty( np. kreda)

- TWARDOŚĆ- opór przy próbie zarysowania powierzchni minerałów. Określa się porównując ją do
twardości 10 minerałów wzorcowych- SKALA MOHSA:

1. TALK

2. GIPS

3. KALCYT

4. FLUORYT

5. APATYT

6. ORTOKLAZ

7. KWARC

8. TOPAZ

9. KORUND

10. DIAMENT

Minerały o twardości:

- 1 i 2- dają się łatwo zarysować paznokciem,
- 1 i 4- gwoździem,

- do 5- ostrzem stalowym,
- od 7- rysują szkło.

2. własności fizyczne optyczne:

- BARWA- zależy od rodzaju, charakteru i ułożenia atomów w przestrzeni, które to wpływają na
pochłanianie i odbijanie światła. Wyróżniamy minerały:



Barwne- o niezmiennej, charakterystycznej barwie- np. hematyt



Bezbarwne- nie mające charakterystycznej barwy- np. kryształ górski



Zabarwione.

WIELOBARWNOŚĆ= PLEOCHROIZM (np. turmalin, beryl).

- RYSA- barwa sproszkowanego minerału, sprawdzamy ją rysując minerałem o niewypolerowaną

płytkę porcelanową.

- PRZEZROCZYSTOŚĆ- zdolność minerału do przepuszczania promieni świetlnych. Wyróżnia

się minerały:



Przezroczyste- np. kwarc, muskowit



Półprzezroczyste- chalcedon



Przeświecające- ortoklaz



Nieprzezroczyste- piryt.

- POŁYSK- cecha powierzchni minerału( jego ścian bądź powierzchni powstałych po jego
rozbiciu); określa sposób, w jaki odbija ona promienie świetlne. Wyróżniamy:



Szklisty



Tłusty



Perłowy



Jedwabisty



Metaliczny



Półmetaliczny



Diamentowy



Matowy.

Połysk diamentowy oraz silny metaliczny czasami nazywamy BLASKIEM.

INNE CECHY:

- kruchość( turmalin)
- sprężystość( muskowit)
- giętkość( gips)
- kowalność( srebro)
- zapach( ozokeryt)
- smak( halit)
-magnetyzm( magnetyt)
- dwójłomność( podwójne załamanie światła- kalcyt)
- opalizacja( opal).

SKAŁY MAGMOWE

Minerały skałotwórcze skał magmowych ze względu na rolę w budowie tych skał dzielimy na:

- główne – to te które są podstawowymi składnikami decydującymi o ich przynależności systematycznej
(kwarc, skalenie, miki, amfibole, pirokseny, oliwiny)

- poboczne występują powszechnie w skałach magmowych lecz w niewielkich ilościach, nie decydują o
przynależności systematycznej

KWARC brak łupliwości, posiada przełam muszlowy, bardzo nierówny, twardość 7 w skali Mohsa.
Występuje on w dwóch odmianach:

- powyżej 573

o

C – kwarc alfa, ma układ heksagonalny, pokrój izometryczny, bezbarwny o szarawym

zabarwieniu, rzadziej niebieskawy do szaro-fioletowego.

- poniżej 573

o

C – kwarc beta, ma układ trygonalny, pokrój słupkowy, bezbarwny, ale intensywnie

zabarwiony. Zabarwiony na: biało (mleczny), czerwono (krwawnik), żółto (cytryn), fioletowo (ametyst),
czarno (morion)

SKALENIE – cała grupa minerałów, bardzo zróżnicowane, są to glinokrzemiany potasu, sodu, wapnia.

ORTOKLAZ

ALBIT

ANORTYT

skalenie alkaliczne

plagioklazy

ORTOKLAZ – kryształ w układzie jednoskośnym, pokrój grubo-tabliczkowy, łupliwość doskonała w 2
kierunkach, twardość 6 w skali Mohsa, połysk szklisty, bezbarwny, możliwe różne zabarwienia; szarawe,
białawe, różowawe, zielonkawe

MIKI/ŁUSZCZYKI – szereg minerałów o podobnym składzie chemicznym, uwodnione glinokrzemiany
glinu, potasu, magnezu, żelaza. Najczęściej w skałach głębinowych.

Muskowit – uwodniony glinokrzemian glinu, bezbarwny
Biotyt – uwodniony glinokrzemian magnezowo-potasowy, czarny

Obydwa krystalizują w układzie jednoskośnym, mają pokrój blaszkowy lub cienko płytkowy, twardość
2-3 w skali Mohsa, łupliwość doskonała w jednym kierunku.

AMFIBOLE – przedstawicielem jest Hornblenda – zróżnicowany skład chemiczny, Hornblenda to
uwodniony glinokrzemian, krystalizuje w układzie jednoskośnym, pokrój słupkowy lub długo słupkowy,
łupliwość doskonała, twardość 5,5 w skali Mohsa, barwa czarna, brunatno zielona, połysk szklisty

PIROKSYNY – bezwodne glinokrzemiany różnych metali np. Augit, własności zbliżone do amfiboli,
krystalizują w układzie jednoskośnym, pokrój grubo słupkowy, krótko słupkowy, łupliwość doskonała
wzdłuż ścian słupa, twardość do 6,5 w skali Mohsa, barwa czarna, połysk szklisty.

OLIWINY – krzemiany magnezu i żelaza, krystalizuje w układzie rombowym, przekrój grubo
tabliczkowy, krótko słupkowy, izometryczny, brak łupliwości, posiada zdolność do przełamu, twardość
6,5 do 7 w skali Mohsa, barwa oliwkowo-zielona z odcieniem żółtym czasami oliwkowo-brunatnym,
połysk szklisty.

Minerały poboczne
Hematyt, Magnetyt – tlenki żelaza
Piryt – siarczek żelaza

Budowa wewnętrzna skał to sposób wykształcenia i przestrzennego rozmieszczenia składników w skale.
Ta budowa wewnętrzna zależy od warunków fizyczno-chemicznych i ich zmian podczas krzepnięcia
magmy. Określamy je jako: STRUKTURA i TEKSTURA.

STRUKTURA – sposób wykształcenia składników, stopień krystaliczności, kształt oraz wzajemny
stosunek między nimi. Wyróżniamy strukturę:

- holokrystaliczną (pełno krystaliczną) – typowa dla skał plutonicznych
- hialinowa (szklista) – składa się z bezpostaciowego szkliwa
- hipokrystaliczna (częściowo krystaliczna) – pośrednia między wyżej wymienionymi

WIELKOŚĆ SKŁADNIKÓW:

- fanerokrystaliczna (jawno krystaliczna) – struktura równoziarnista i nierówno krystaliczna, składniki są
wykrystalizowane, typowe dla skał głębinowych i żyłowych.

- afanitowa (niewidoczno krystaliczna) – składają się z malutkich kryształków
- porfirowa – w skale o tej strukturze występują widoczne makroskopowo kryształy rozmieszczone w
masie struktury afanitowej (w cieście skalnym)

ZWIĄZEK NA STOPIEŃ OSIĄGANIA WŁASNEJ POSTACI KRYSTALICZNEJ:

- automorficzne (samokształtne)
- hipoautomorficzne (wpół samokształtne)
- ksenomorficzne (wrosłe, otoczone innymi)

TEKSTURA to sposób przestrzennego rozmieszczenia składników w skale
- uporządkowane (tekstura bezwładna, tekstura uporządkowana)

Stopnie uzupełnienia przez nie przestrzeni w skale:
- zbite
- porowate

SKAŁY OSADOWE

Powstałe w niskiej temperaturze na powierzchni Ziemi, na ladzie lub w morzu w wyniku nagromadzenia
się materiału ( sedymentacja) pochodzącego z rozkruszenia skał poprzednio istniejących lub częściowo z
rozpuszczenia ich składników i ponownego wytrącenia, a także ze szczątków organizmów zwierzęcych
oraz roślinnych.

Skały ilaste zaliczamy do skał okruchowych.

MINERAŁY WCHODZĄCE W SKŁAD SKAŁ OSADOWYCH SĄ DWOJAKIEGO
POCHODZENIA:

- MINERAŁY ALLOGENICZNE- powstałe poza środowiskiem tworzenia się skał osadowych . Dostają
się one do środowiska osadowego w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych niż dany osad i
przetransportowania do zbiornika sedymentacyjnego.
- MINERAŁY AUTOGENICZNE- powstałe w środowisku tworzenia się skał osadowych. Powstają w
wyniku bezpośredniego wytrącenia z roztworu, na skutek procesów biochemicznych lub w wyniku
późniejszych przemian diagenetycznych w obrębie złożonego osadu ( najczęściej dotyczy skał
klastycznych).

Niektóre minerały mogą występować w skałach osadowych zarówno jako allo- jak i autogeniczne. Odnosi
sie to przede wszystkim do kwarcu, który nieraz w tej samej skale występuje w postaci allogenicznych
ziarn oraz autogenicznego spoiwa ( lepiszcza).

MINERAŁY ALLOGENICZNE

Spośród minerałów skał magmowych i metamorficznych, minerałami allogenicznymi skał osadowych
stają się te, które wykazują największą odporność na wietrzenie.
1. Spośród skał magmowych są to:

-kwarc;
-ortoklaz;
-muskowit;
2. z minerałów pobocznych:
-cyrkon;
-rutyl;
korund;
3. z minerałów akcesorycznych:
- granat;
- turmalin.

Wszystkie minerały allogeniczne, jeśli są świeże, wykazują takie same cechy jak w skałach magmowych.
W przypadku częściowego zwietrzenia, makroskopowe rozpoznanie jest trudne.

MINERAŁY AUTOGENICZNE

Wiele z nich występuje wyłącznie w postaci bardzo drobnokrystalicznych lub skrytokrystalicznych
agregatów( ziarn).
Część minerałów skał osadowych występuje w postaci koloidów ( w formie bezpostaciowej),
niekrystalicznej i ma zmienne cechy.
Przy makroskopowym oznaczaniu skał osadowych często można w nich rozpoznać jedynie obecność
jakiejś grupy minerałów, bez możliwości rozpoznania jej składu.
Minerały autogeniczne tworzące kryształy występują przeważnie w postaci niewielkich osobników
wrosłych- rzadko narosłych.

W skałach osadowych zdarza się często występowanie skał MONOMINERALNYCH (np. skały ilaste,
wapienie, gipsy), wówczas jej cechy są bardzo podobne do cech pojedynczych kryształów.

SKŁAD MINERALNY SKAŁ OSADOWYCH

1) GRUPA KRZEMIONKI: ( opal, kwarc autogeniczny, chalcedon)- odgrywają dużą rolę jako spoiwo
skał okruchowych oraz jako składnik skał organogenicznych i chemicznych.
- OPAL (SiO

2

*H

2

O)- stwardniały uwodniony żel krzemionkowy, zawierający do 15% wagowych wody.

Opal- minerał bezpostaciowy.

Przełam: gładki lub muszlowy

Twardość: 5,5- 6,5

Barwa: bezbarwny, w skałach najczęściej zabarwiony na szaro, żółto, brunatno ( MENILIT), czerwono,
zielonkawo, czarno.

Połysk: szklisty.

-CHALCEDON (SiO

2

)- drobnokrystaliczna odmiana kwarcu, występuje w postaci zbitych mas.

Makroskopowo skupienia chalcedonu ( nieregularne buły) mają często kształt nerkowaty, groniasty,
naciekowy.

Przełam: muszlowy

Twardość: 6- 6,5

Barwa: bezbarwny, zabarwiony- na szaro, żółto, brunatno, zielonkawo ( chryzopraz) lub czarno.

Połysk: słaby lub brak.

AGAT- odmiana chalcedonu, zbudowana z różnobarwnych, koncentrycznych wtęg.

2) MINERAŁY ILASTE- główny składnik skałotwórczy wielu skał ( iły, gliny, łupki ilaste, margle).

Przedstawiciele:
- KAOLINIT
- MONTMORYLONIT
-ILINIT
Minerały ilaste- uwodnione krzemiany glinu, występujące w postaci zbitych agregatów o ziemistym lub

Twardość: ok. 1

Barwa: biała lub zabarwione domieszkami ( żółtawe, różowawe, szarawe)

Połysk: tłustawy.

Makroskopowo można stwierdzić obecność w skałach tylko minerałów MONTMORYLONITU, gdyż
pochłania duże ilości wody.

3) GLAUKONIT-wskaźnik facjalny; minerał należący do grupy hydromik. Tworzy zbite agregaty w
formie okrągłych ziarenek o średnicy 1,5- 2 mm.

Powstaje tylko w środowisku morskim.

Twardość: 2

Barwa: trawiasto zielona, zielonoczarna

Rysa: zielona.

4) TLENKI I WODOROTLENKI GLINU- występują w postaci zbitych, ziemistych agregatów
wchodzących w skład laterytów i boksytów. Makroskopowe rozpoznanie- praktycznie niemożliwe.

Przedstawiciele:

-DIASPOR
-HYDRARGILIT Al(OH)

3

5) TLENKI I WODOROTLENKI ŻELAZA- tworzą drobnoziarniste lub skrytokrystaliczne agregaty o
rdzawej lub brunatnej barwie, określane wspólną nazwą- LIMONIT. Makroskopowo trudne do
rozpoznania.

Najczęściej występujące:

-GETYT oba krystalizują w układzie rombowym
-LEPIDOKROKOIT

Twardość: 4-5

Barwa: krwistoczerwona do brunatno czarnej

Rysa: rdzawa

6) WĘGLANY- stanowią dużą grupę minerałów skałotwórczych, z których największe znaczenie mają:
-KALCYT CaCO

3

-ARAGONIT CaCO

3

-DOLOMIT CaMg(CO

3

)

2

-SYDERYT.

-KALCYT- krystalizuje w układzie trygonalnym;

Pokrój: różny

Łupliwość: doskonała

Twardość: 3

Barwa: bezbarwny, biały lub różnie zabarwiony

Rysa: biała

Połysk: szklisty.

-reaguje z rozcieńczonym kwasem solnym, wydzielając CO

2

;

- posiada dwójłomność ( wyraźny podwójny obraz).

- ARAGONIT- odmiana polimorficzna kalcytu, krystalizuje w układzie rombowym

Pokrój: słupowy lub igiełkowy

Twardość: 3,5- 4

Barwa: bezbarwny lub biały, czasem żółtawy

Połysk: szklisty

Rysa: biała

- DOLOMIT- krystalizuje w układzie trygonalnym;

Pokrój: izometryczny

Łupliwość: doskonała

Twardość: 3,5- 4

Barwa: szarobiała lub żółtawa

Rysa: biała

Połysk: szklisty

- sproszkowany reaguje z rozcieńczonym HCl, wydzielając CO

2

.

- SYDERYT- FeCO

3

- krystalizuje w układzie trygonalnym;

Pokrój: izometryczny

Łupliwość: doskonała

Twardość: 3,5- 4

Barwa: biała, szarawa lub żółtawa

Rysa: biała

Połysk: szklisty

- reaguje z podgrzanym HCl.

7) FOSFORANY- występują w postaci skupień, zwanych FOSFORATAMI, rozpoznanie składników
makroskopowo- trudne.
Przedstawiciele:

- APATYT
-KOLOFANIT
-FRANKOLIT
-WIWIANIT

8) SIARCZANY- odgrywają rolę skałotwórczą w wielu skałach solnych. Należą tu:

- GIPS
- ANHYDRYT
-CELESTYN- siarczan strontu
- BARYT- siarczan baru
- KIZERYT- złożony siarczan różnych pierwiastków
- POLIHALIT.

- GIPS- CaSO

4

*H

2

O- krystalizuje w układzie jednoskośnym; tworzy dobrze wykształcone kryształy,

rozmaite zrosty( ogony jaskółcze) i skupienia kryształów.

Pokrój: tabliczkowy, czasem igiełkowy, izometryczny (alabaster)

Łupliwość: doskonała

Twardość: 2

Barwa: bezbarwny (SELENIT), biały, szary lub miodowożółty

Rysa: biała

Połysk: szklisty, tłustawy, jedwabisty

- podgrzany (80

o

C) traci wodę- przechodzi w anhydryt.

- ANHYDRYT CaSO

4

- krystalizuje w układzie rombowym, występuje w postaci zbitych

drobnokrystalicznych agregatów. Skały monomineralne.

Twardość: 3,5- 4

Barwa: bezbarwny lub biały, czasem z odcieniem szarym, niebieskawym, czerwonawym

Rysa: biała

Połysk: tłusty.

9) CHLORKI- występują tylko w złożach solnych, wszystkie łatwo rozpuszczalne w wodzie.

- HALIT NaCl
- SYLWIN KCl
-KARNALIT MgCl

2

* KCl*H

2

O

- HALIT- krystalizuje w układzie regularnym;

Pokrój: izometryczny (sześcian)

Łamliwość: doskonała (bardzo dobra)

Twardość: 2

Barwa: bezbarwny lub biały( mleczny), zabarwiony szarawo, czerwonawo lub brunatno, niebieskawo

Rysa: biała

Połysk: szklisty

Smak: słony.

- SYLWIN- krystalizuje w układzie regularnym;

Pokrój: izometryczny

Łupliwość: bardzo dobra

Twardość: 1,5- 2

Barwa: bezbarwny, biały lub zabarwiony na czerwono

Rysa: biała

Połysk: szklisty

Smak: gorzko słony, bardziej higroskopijny niż halit.

- KARNALIT- krystalizuje w układzie rombowym. Tworzy zbite drobnokrystaliczne skupienia;

Twardość: 2- 3

Barwa: bezbarwny lub zabarwiony na czerwono, żółto lub brunatno

Rysa: biała

Połysk: szklisty

Smak: bardziej gorzki niż sylwin

- dzięki dużej higroskopijności staje się matowy.

PRZY OPISIE MAKROSKOPOWYM SKAŁ OSADOWYCH NALEŻY OKREŚLIĆ
NASTĘPUJĄCE CECHY:

1. strukturę;
2. teksturę.

Ad.1.

Cechy strukturalne określają charakter okruchów i ziarn. Do cech tych należy: wielkość materiału
okruchowego( frakcja), jego stopień selekcji pod względem wielkości, stopień obtoczenia okruchów i
ziarn oraz ich kształt, także charakter ich powierzchni.

W zależności od FRAKCJI wyróżniamy:

- Psefitową( żwirową ) o średnicy okruchów> 2mm;

- Psamitową( piaskową ) o śr. okr. 2- 0,1 mm;

- Alerytową( mułową )

- Pelitową( iłową ).

W zależności od kształtu:



ostrokrawędziste;



obtoczne.

Ze względu na stopień obtoczenia:



różnoziarniste;



równoziarniste.

W skałach organogenicznych i chemicznych wyróżnia się struktury:



gruboziarniste: śr. > 25mm



średnioziarniste: 25- 0,1mm



drobnoziarniste: < 0,1mm

Ad.2

cechy teksturalne- polega na sposobie upakowania składników okruchowych, na ich orientacji i
rozmieszczeniu w skałach.

Ze względu na sposób rozmieszczenia składników w skale:



bezładne



uporządkowane- warstwowe- skała dzieli się na cienkie warstewki, różniące się od siebie barwą,
średnicą ziarn, mineralizacją.

Wszystkie skały osadowe występują w postaci warstw. Pierwotnie ułożenie tych warstw jest zbliżone do
horyzontalnego. Wszystkie istotne odstępstwa od tego położenia są wynikiem późniejszych deformacji
tektonicznych.

Swoistą cechą budowy skał osadowych jest:

- UWARSTWICENIE
-WARSTWOWANIE.

ŁAWICĄ jest warstwa oddzielona od innych wyraźnymi powierzchniami nieciągłości oraz odznaczający
się spoistością.

UWARSTWIENIE- cecha teksturalna polegająca na przestrzennym uporządkowaniu składników w
obrębie ławicy.

UŁAWICENIE- występuje we wszystkich skałach osadowych, WARSTWOWANIE- skały okruchowe
i ilaste.

W opisie makroskopowym skał osadowych oprócz struktury i tekstury należy określić:

- RODZAJ SPOIWA( pod względem jego składu chemicznego);
- SKŁAD MINERALNY ZIARN I OKRUCHÓW.

ARKOZA

SZAROGŁAZ

- większy udział skaleni potasowych;

- większy udział plagioklazów;

- powstaje w środowisku lądowym.

- powstaje w środowisku morskim.