Prekambryjskie piętro strukturalne w północno wschodniej Polsce cokół krystaliczny platformy STRATYGRAFIA: Kompleksy i serie skalne Kompleks Podlaski - metamorficzny kompleks suprakrustanly (górny archaik) Metamorficzna seria białowieska Metamorficzna seria Wojnowska Metamorficzna seria Krynkowska Metamorficzna seria Czarnej Hańczy Metamorficzna seria Łukowska Główną rolę w budowie tych skał odgrywają skały metamorficzne - gnejs i granit. Mazowiecki metamorficzny kompleks suprakrustalny (dolny proterozoik) Metamorficzna seria Jadowska Seria granitoidów Białki Seria granitoidów Wisznickich Seria granitoidów Centralnych Formacja intruzywna (najniższa część górnego proterozoiku) Intruzja gabrowa jeziora Śniardwy Intruzja Sjenitowa Ełku Suwalska intruzja anortozytowo-norytowa Mazurski metamorficzny kompleks suprakrustalny Seria granitoidów północnych (górny proterozoik) Kompleks Jotnicki: lekko zmetamorfizowane kwarcyty i piaskowce kwarcytowe - osady rzeczne lub molasy (osady powstałe z niszczenia gór) barwy czerwonej (1200 mln lat, górny proterozoik) TEKTONIKA POLSKI NE: Możemy wyróżnić trzy główne elementy tektoniczne: Centralne masywy granitowe - elementy skonsolidowane przed 1,7 mld lat i stanowiły tzw. Masywy wewnętrzne dla orogenez proterozoicznych. Są to masywy: PRESVEKOFENNOKARELSKIE: Pomorski, Dobrzyński, Mazowiecki SVEKOFENNOKARELSKIE Struktury fałdowe - fragmenty orogenów bardzo silnie sfałdowane i bardzo silnie zmetamorfizowane- charakteryzujące się południkowym układem struktur. Masyw Kaszubski, Masyw Ciechanowski, Masyw Podlaski Gotydyjskie Struktury Fałdowe: fragmenty orogenów słabiej sfałdowane i słabiej zmetamorfizowane od poprzednich cechujące się równoleżnikowym układem struktur. Po orogenezie Gotydyjskiej obszar został wypiętrzony i pocięty uskokami powstały zręby i rowy tektoniczne na nierównej powierzchni osadziły się piaskowce Jotnickie. EOKAMBR: Seria osadów lądowych (osady lądowe to osady, nie tworzące się w morzu), a w górnej części morskie, są to piaskowce i mułowce oraz wapienie, osady są bez fauny, w obrębie tych osadów występują dwa poziomy TYLLITÓW (osad morenowy, który przeszedł proces lityfikacji). W obrębie osadów EOKAMBRU wyróżniamy serie: Poleską, Słabatycką, Siemiatycką, Lubelską KALEDOŃSKIE PIĘTROSTRUKTURALNE: KAMBR - jest tylko dolny i środkowy (piaskowiec i łupki z liczną fauną trylobitów) ORDOWIK nie ma najniższego Ordowiku a najstarszą skała są glaukonitowe piaskowce z graptolitami i są to warstwy białowieskie, środkowy ordowik - detrytyczne wapienie z graptolitami - warstwy pomorskie, górny ordowik - to piaszczyste wapienie z graptolitami - warstwy mazurskie (bentos osiadły w formie drzewek od środkowego ordowiku graptolity przechodzą w plankton pływający i szybko się rozprzestrzeniły). SYLUR w sylurze wszędzie tworzą się także szare osady - czarne łupki z graptolitami (łupki graptolitowe). TEKTONIKA Biorąc pod uwagę głębokość zalegania stropu cokołu krystalicznego, oraz wykształcenie skał pokrywających mamy 5 wielkich jednostek: Wyniesienie Łeby jest to jednostka podniesiona, strop cokołu na głębokości od 1000 m, strop obniża się na SE, wyniesienie jest przykryte bardzo słabo rozwiniętym piętrem Kaledońskim i słabo rozwiniętym Permomozozoicznym. Obniżenie Perybałtyckie: strop cokołu na głębokości do 5000m, obniżenie wypełnione jest grubym piętrem kaledońskim (szczególnie sylurem) i grubym Permomezozoikiem, obniżenie ma oś TRZEW-KALININGRAD - ma skrzydła- północne słabo rozpoznane i południowe - fałszywa monoklina - MONOKLINA KĘTRZYŃSKA. Wyniesienie Mazursko- Suwalskie: strop cokołu na głębokości od 250 do 2000m, obniża się na W, wyniesienie jest pokryte piętrem kaledońskim, w części brzeżnej bardzo fragmentarycznym piętrem Permomezozoicznym, najstarsza formacją kryjącą jest Jura, wyniesienie jest ograniczone dwoma fałszywymi monoklinami od N monoklina kętrzyńska, na S monoklina Białowieska Obniżenie Podlaskie - strop prekambru 4500m, jest wypełnione grubym piętrem Kaledońskim - Gruby sylur i grubym Permomezozoicznym. Zrębowe Wyniesienie Podlasko-Lubelskie: strop cokołu od głębokości od 500m przykryte dopiero Permem, piętro kaledońskie i mezozoiczne zredukowane, wyniesienie jest pocięte systemem uskoków na rowy i zręby tektoniczne. Od południowego zachodu platforma jest odcięta wielką strefą uskokową, która jest nazywana Linią TT. Rów Lubelski - jest to struktura wgłębna niewidoczna na powierzchni i przykryta mezozoikiem. Struktura Koszalin-Chojnice: Kaledońskie Piętro strukturalne i Kambr (?) Ordowik (szare łupki z graptolitami) Sylur (czarne łupki Graptolitowe) Na granicy Syluru i Dewonu miały miejsce fałdowania Areńskie- osady te zostały bardzo silnie sfałdowane, a następnie zerodowane, także piętro Waryscyjskie leży z niezgodnością kątową i erozyjna. Waryscyjskie piętro strukturalne - Dolny Dewon (old red) Dewon Środkowy: margle i dolomity, piaskowce i iłowce (eifel) Rafowe Wapienie z bardzo bogatą fauną (Żywet) Dewon Górny nasza część Dewonu górnego jak żywet - Fran, pelag wapienie - Famen Karbon dolny - wapienie i margle- Turnej i - piaskowce i mułowce- Wizen Karbon górny - piaskowce z bardzo licznymi szczątkami roślin - w dolnej części fauna morska a w górnej słodkowodna (Namur i Westfal). Po Westfalu obszar został pocięty uskokami o przebiegu NW - SE i podzielony na rowy i zręby. W najwyższym Karbonie nastąpiła erozja i Perm leży z niezgodnością erozyjną. Permomezozoiczne piętro strukturalne. Perm (w Polsce dzielimy inaczej niż w tabeli) - czerwony spągowiec - czerwone piaskowce i mułowce - lądowe, Stropowa część tych osadów jest odbarwiona i ma barwę szarą- nazywa się Szary spągowiec, stropowa część tych osadów jest odbarwiona na biało i nazywa się biały spągowiec, osady czerwonego spągowca występują prawie na całym obszarze północnej Polski za wyjątkiem wyniesień (w brzeżnych części wyniesienia mazurskiego, występują zlepieńce i nazywają się Zlepieniec Cechsztyński). Cechsztyn (Górny Perm) formacja ewaporatowa: wyróżniamy 5 wielkich cykli sedymentacyjnych (cyklotemów) w Polsce są 4 niższe (nie ma najwyższego) Pierwszy Cyklotem: WERRA (Z-1) ciemne łupki ilaste, z bogatą fauną (z zachowanymi rybami) skały te są bardzo mocno okruszcowane miedzią. Skała ta nazywa się: Łupek Miedzionośny. - Silnie porowate białe wapienie - Wapienie Cechsztyńskie - Formacja Salinarna: Anhydryt dolny, najstarsza sól kamienna, najstarsza sól potasowa, anhydryt górny Cyklotem drugi: STRASSFURT (Z-2) - Ciemne łupki - Łupki Cuchnące - Silnie porowate i bardzo zróżnicowane dolomity - Dolomit Główny (największy w Europie zbiór ropy naftowej) - Formacja Salinarna: Anhydryt podstawowy Starsza sól kamienna Starsza sól potasowa Anhydryt kryjący Cyklotem trzeci: LEINE (Z-3) - Czerwone iły z kryształami soli - czerwony ił solny - Uławicone dolomity porowate - Dolomity Płytowy - Formacja Salinarna: Anhydryt główny Młodsza sól kamienna Młodsza sól potasowa Cyklotem czwarty: ALLER (Z-4) - Szary ił solny (dolny) - Anhydryt pegmatytowy dolny - Najmłodsza sól kamienna dolna - Anhydryt pegmatytowy górny - Najmłodsza sól kamienna górna - Ił solny górny - Najmłodsza sól kamienna stropowa - Anhydryt graniczny Miąższość Cechsztynu jest miejscami bardzo duża, w obrębie osadów Cechsztynu wyróżniamy 4 facje zależne od wykształcenia osadów: - Przedsudecki (wszystkie cyklotemy, ale nie ma soli) - Kujawsko Pomorski (pełne wykształcenie) - Nadbałtycki (kompletny Z-1, Z-2 i brak soli z Z-3, Z-4) - Podlaski (brak osadów chem., nie ma soli, anhydrytów, dolomitów i wapieni są iły). TRIAS: Trias dolny: Formacje lądowe- czerwone piaskowce i mułowce- pstry piaskowiec, w najwyższej części pojawiają się morskie wapienie- Ret Trias środkowy: Wapień muszlowy, wapienie z bardzo bogatą fauną- płytkowodne- a w środkowej części są ewaporaty Trias górny: Kajper - ciemne mułowce i piaskowce ze szczątkami roślin i pokładami węgla- Kajper Węglowy - Iły z kryształkami gipsów i soli oraz charakterystyczną warstwą piaskowca z odciskami roślin- (piaskowiec trzcinowy) Kajper Gipsowy JURA: nie wydziela się granicy między Retykiem a Jurą dolną Retykotrias: wykształcony jest jako seria osadów lądowych, piaskowce i mułowce bez fauny i flory, w najniższej części pojawiają się brekcje sedymentacyjne- brekcja lisowska- zaliczana do Retyku. Jura środkowa - Dogger: ciemne iły z syderytami; Aalen, Bajos, Baton. Powyżej są piaskowce wapniste, wapienie piaszczyste z bardzo bogatą fauną, facja transgresyjna - Kelowej, najstarsza formacja pokrywająca wyniesienie mazurskie. Na Lubelszczyźnie występują ciemne iły z roślinami - Kelowej Bagienny. Jura górna - Malm: w najniższym Malmie wyróżniamy 3 facje: - Na N ciemne iły - pomorska facja dolnego Malmu - W centralnej Polsce Margle - Facja Marglista - Iłowce ze szczątkami roślin - bagienna facja dolnego Malmu- wiek dolny Oksford. - Białe organogeniczne wapienie wiek górny Oksford i Kimeryd - Ciemne mułowce z wapieniami - Tyton KREDA: dwudzielna: Kreda Dolna: - ciemne mułowce z syderytami - Berias i Walanżyn - Białe piaski kwarcowe- piaski z białej Góry - Hoteryw i Barrem - Jasne piaski z fosforytami - Apt - Luka sedymentacyjna - Alb Kreda górna: - białe margle - Cenoman - wapienie, opoki - Turon - Zróżnicowanie facjalne: W E Polsce - kredy piszące W centralnej Polsce w najgłębszej części są margle, a w W Polsce - gezy i opoki: koniak, santon, kampan, mastrycht - senon. Osady permomezozoiku były lekko sfałdowane na granicy kredy / paleogenu, lokalnie sedymentacja kredy kontynuowała się. Dla geologii N Polski najważniejszymi wydzieleniami Permomezozoiku są: cechsztyn i górna kreda. STRUKTURY TEKTONICZNE PÓŁNOCNOZACHODNIEJ POLSKI: Synklinorium (niecka) brzeżne: Synklinorium Pomorskie, Synklinorium Warszawskie, Niecka Lubelska Antyklinorium Środkowopolskie: Wał Kujawsko- Pomorski (Antyklinorium Pomorskie + Depresja Inowrocławia + Antyklinorium Kujawskie) oraz Góry Świętokrzyskie i Antyklinorium Dolnego Sanu SYNKLINORIUM SZCZECIŃSKO- ŁÓDZKO- MIECHOWSKIE: Synklinorium Szczecińskie, Rygiel Szamotuły - Oborniki, Synklinorium Łódzkie, Rygiel Radomska, Niecka Miechowska MONOKLINA PRZEDSUDECKA Niecka brzeżna jest obniżoną strukturą lekko niesymetryczną, skrzydło południowozachodnie jest bardziej strome, skrzydło północnowschodnie płynnie przechodzi w pokrywę platformy, niecka jest wypełniona utworami górnej kredy, niesfałdowana, pocięta uskokami o przebiegu równoległym do osi, niecka częściowo leży w marginalnej strefie platformy a pod nią przebiega linia TT. Granice pomiędzy poszczególnymi częściami są umowne. ANTYKLINORIUM ŚRODKOWOPOLSKIE: Wał Kujawsko-Pomorskie Antyklinorium Pomorskie w N części Antyklinorium wyróżniamy 3 antykliny: Antyklina Kamienia Pomorskiego Antyklina Kołobrzegu, Antyklina Koszalina. Uwaga! Antykliny Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu są rozdzielone synkliną Trzebiatowa. A w antyklinach występuje Jura dolna, synklina Trzebiatowa jest wypełniona Kredą górna. Osie Antyklin Kamienia Pomorskiego i Kołobrzegu są zbieżne, na przecięciu osi znajduje się najwyższa elewacja antyklinorium, w której odsłania się Kajper. W kierunku S osie antyklin rozbiegają się i tworzą 2 nowe antykliny: Antyklina Piły, Antyklina Nakła. Rozdzielone płytką synkliną - synklina Skórki. W antyklinie Piły jest Jura górna, w antyklinie Nakła Jura dolna, a w synklinie Skórki Jura górna. Antyklina Nakła jest zgodna z osią Antyklinorium, a antyklina Piły nie. Synklinorium Szczecińskie jest formą symetryczną, depresja Inowrocławia: jest to płytkie obniżenie wypełnione dolną Kredą. Antyklina Kujawska jest formą wybitnie nie symetryczną, skrzydło NE jest łagodne a skrzydło SW jest bardzo strome, pionowe lub obalone. Najistotniejszą rolę w tektonice antykliny Kujawskiej odgrywa tektonika solna. Najważniejszą elewacją antykliny kujawskiej jest antyklina Kłodawy- Iglicy, w podłożu której znajduje się wsad diapirowy Kłodawy. Odsłania się tam Jura dolna. Wał Kujawsko-Pomorski jest osią struktur NW Polski: Synklinorium Szczecińsko-Łódzko-Miechowskie: Synklinorium Szczecińskie to symetryczna, niesfałdowana struktura wypełniona górną Kredą o miąższości do 1400m. Rygiel Szamotuły - Oborniki struktura podniesiona i składająca się z kilku synklin i antyklin, antykliny są utworzone z Jury górnej, jest to przedłużenie antykliny Piły. Niecka Łódzka - forma niesymetryczna, jest wypełniona Kredą górną o miąższości do 800m, posiada odnogę o niezgodnej z nią osi, jest to Niecka Tomaszowska (wypełniona dolną Kredą). Niecka Tomaszowska rozdziela 2 antykliny, od N jest to Antyklina Gielniowa, a od S Antyklina Radoszyc, antykliny te wchodzą w skład mezozoicznego obrzeża Gór Świętokrzyskich. Regiel Radomska - struktura podniesiona, którą tworzą 2 antykliny obcięte uskokami, wypełnione Jurą górną - przedłużenie Antyklin Radoszyc. Niecka Miechowska - (patrz monoklina Śląsko- Krakowska) MONOKLINA PRZEDSUDECKA - NE granice wyznacza Jura, granice SW wyznacza wielki uskok, który nazywa się Dyslokacją Dolnej Odry. W kierunku SE Monoklina Przedsudecka płynnie przechodzi w monoklinę Śląsko- Krakowską. Wszystkie struktury NW mają kierunek NW-SE, struktury te powstały na granicy Kredy i Paleogenu. KENOZOICZNE PIĘTRO STRUKTURALNE W N POLSCE Paleogen- dominuje sedymentacja lądowa (typowe wydzielenie - pstre iły ze szczątkami roślin - Iły Toruńskie, W najniższym Paleogenie lokalnie zaznacza się kontynuacja sedymentacja Kredy tworzą się margle i gezy. Neogen - piaski i iły z bardzo grubymi pokładami węgla brunatnego - Mioceńska Formacja Produktywna, powyżej leżą pstre iły - Iły Poznańskie. Powyżej leżą glacjalne osady Plejstocenu. GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I ANTYKLINORIUM DOLNEGO SANU Góry świętokrzyskie - stratygrafia i Prekambr, na obszarze gór świętokrzyskich skały prekambru odsłaniają się w 1 miejscu są to: Cienkoławicowe piaskowce kwarcytowe bez fauny i krzemionkowe łupki - Łupki Kotuszowskie, najwyższy Prekambr. Osady Prekambru bardziej rozprzestrzenione na Antyklinie Dolnego Sanu, tam skały Prekambru są przykryte Miocenem Zapadliska Przedkarpackiego. KALEDOŃSKIE PIĘTRO STRUKTURALNE - w górach świętokrzyskich zaznacza się zróżnicowanie na 2 typy facjalne: Strefa N- są osady głębokiego morza o pełnym profilu, jednostka nosi nazwę: Jednostka Łysogórska. Strefa S- osady płytkiego morza z dużą ilością luk stratygraficznych - Jednostka Kielecka. Kambr dolny - Jednostka Łysogórska - brak Kambr środkowy i górny - są to cienko ławicowe i średnio ławicowe piaskowce kwarcytowe z nielicznymi trylobitami i krzemionkowe łupki. STREFA KIELECKA: Kambr dolny - cienko ławicowe piaskowce kwarcytowe z licznymi trylobitami (HOLMIA) Kambr środkowy cienko ławicowy piaskowiec z liczną fauną a w szczególności charakterystyczny jest Trylobit PARADOXIDES, lokalnie występują płytkowodne piaskowce z ripplemarkami, ze śladami działalności życiowej trylobitów - Piaskowce z Wiśniówki Kambr Górny - ruchy fazy Sandomierskiej - nie ma sedymentacji. Ordowik: Strefa łysogórska, Ordowik jest nierozdzielony i jest reprezentowany przez ciemnoszare łupki z graptolitami, w najwyższej części Ordowiku, pojawiają się Bentonity (skała powstająca z wietrzenia podmorskiego tufów wulkanicznych). Jednostka Kielecka - Ordowik leży niezgodnie na Kambrze nie ma najniższego Ordowiku, Najstarszym osadem Ordowiku są piaskowce z Ramienionogami (ORTHIS) - Warstwy z Bukówki - Piaskowce Ortidowe (Arenig). Jasne Detrytyczne wapienie z licznymi Trochitami liliowców - Wapień z Mujczy (Landeil i Lanwirn - środkowy Ordowik). Powyżej leżą ciemne łupki pelagiczne z Graptolitami i poziomami Bentonitów - Karadok i Aszgil. Sylur: Część dolna w obu jednostkach jest identyczna, -Czarne łupki graptolitowe - wiek Landower, Wenlok i dolny Ludlow. Powyżej łupków z niezgodnością leżą: Strefa Kielecka: szarogłazowe piaskowce - Szarogłazy Niewacpylowskie. Jednostka Łysogórska- Szarogłazowe Piaskowce - Piaskowce Wydrzyszowskie, powyżej: cienkoławicowe, płytkowodne wapienie z bardzo bogatą fauną - Warstwy Bostowskie (najwyższy Sylur, najniższy Dewon) Po dolnym Ludlowie w obu jednostkach doszło do fałdowania: fałdowania były silniejsze w Jednostce Kieleckiej, jest to faza Ardeńska Orogenezy Kaledońskiej. W Jednostce Kieleckiej po orogenezie następuje przerwa w sedymentacji, trwająca aż do Emsu. W Strefie Łysogórskiej fałdowania były słabe, jest ciągłość sedymentacyjna, a Dewon leży prawie zgodnie, szarogłazy są syn orogeniczne lub wczesno postorogeniczne. Dewon (dolny): Jednostka łysogórska: w obrębie tej facji występują 2 poziomy piaskowców z bardzo licznymi szczątkami ryb pancernych. Jednostka Kielecka - tylko osady Emsu - Old Red. Dewon Środkowy: w obu jednostkach występują takie same osady, są to: Piaskowce z Tentaculites (mięczak), powyżej występują mułowce z ramienionogami - Warstwy Grzegorzewskie - wiek obu to Eifel, powyżej masywne wapienie rafowe - Rafy Stromatoporowo-amfiporowe, w nieco głębszych częściach zbiornika tworzyły się zielone łupki z Tentaculites - Warstwy Nieczulickie, Wapienie z Tentaculites, Wapienie z Rogowcami - Warstwy Kostomłockie, Wapienie z amonitami - Wapień z Manticoceras, wszystkie te wyliczenia zaliczamy do piętra Żywet. Dewon górny: Fran - występują wapienie rafowe z koralowcami - Warstwy Kadzielniańskie, Famen - pelagiczne cienkoławicowe wapienie z amonitami (na granicy Franu i Famenu miało miejsce trzecie, co do wielkości wielkie wymieranie i wymarły wszystkie organizmy rafowe). Karbon - nie ma podziału na strefę Kielecką i Łysogórską, istnieje tylko strefa Kielecką, którą dzielimy na 2 strefy facjalne: Struktura Wschodnia - Kielecko-Łagowska- piaskowce i łupki z amonitami (głębokomorskie „Facja Kulm”), Region Zachodni - Gałęzicki - płytkowodne wapienie z bogatą fauna - Wapień Węglowy. Osady obu w strefach reprezentują tylko Karbon dolny, po tym czasie miały miejsce ruchy orogenezy waryscyjskiej, które doprowadziły do silnego sfałdowania gór Świętokrzyskich i uformowania głównych jednostek tektonicznych. Tektonika trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich- wymienione wcześniej strefy facjalne tworzą również odrębne jednostki tektoniczne. BUDOWA TEKTONICZNA STREFY ŁYSOGÓRSKIEJ Synklina Bodzeńtyńska - niesymetryczna forma o bardzo stromym skrzydle N, a skrzydło S o budowie monoklinalnej, łagodniejsze. Synklina jest wewnętrznie sfałdowana i wypełniona Dewonem, w N skrzydle znajduje się bardzo stroma antyklina - Antyklina Wydrzyszowa (w jej jądrze jest Sylur) Łuska (fałd) Łysogór - forma niesymetryczna, skrzydło N monoklinalne z Ordowikiem i Sylurem, skrzydło S jest odcięte dyslokacją łysogórską. Główna masa łuski Łysogór utworzona jest z silnie sfałdowanego Kambru środkowego. Przedłuzeniem strefy Łysogórskiej jest RÓW LUBELSKI. BUDOWA TEKTONICZNA JEDNOSTKI KIELECKIEJ Synklinorium Kielecko-Łagowieckie - bardzo niesymetryczna forma, skrzydło N- dyslokacja łysogórska, skrzydło S jest monoklinalne, synklinorium jest bardzo mocno sfałdowane, wewnętrznie wypełnione Dewonem. Antyklinorium Klimontowskie - jest podniesionym blokiem utworzonym ze sfałdowanego Kambru, we wschodniej części znajduje się bardzo stroma antyklina z wychodnią Prekambru, w części zachodniej znajdują się 2 antykliny. Na N antyklina Orłomińska, na S Antyklina Cisowej, obie utworzone z Kambru, są one rozdzielone niecką wypełnioną Dewonem, którą nazywamy Niecką Daleszysko-Barciańską, na przedłużeniu Antykliny Cisowej znajdują się 2 nowe Antykliny: Na N Antyklina Dymińska a na S Antyklina Hencińska. Antykliny zbudowane są z Kambru i rozdzielone Niecką Gałęzicko-Bolechowicką, która jest wypełniona Permem. Charakterystyczną cechą jest inwersja rzeźby terenu. Antyklinorium Dolnego Sanu - jest wysoko podniesionym elementem, zbudowanym głównie z Prekambru i Kambru, jest lekko sfałdowane i przykryte Miocenem zapadliska przedkarpackiego. Ant. Dolnego Sanu jest przedłużeniem STREFY KIELECKIEJ. |
MEZOZOICZNE OBRZEŻENIE GÓR ŚWIĘT. Perm: Czerwony spągowiec: bardzo grubo ziarniste zlepieńce utworzone z materiału lokalnego - głównie Dewonu - osad pustynny lub rzek okresowych - jest to Zlepieniec Zygmuntowski. Cechsztyn: nie można wydzielić cyklotemów, czarne wapienie z bardzo bogatą fauną, czerwone iły z kryształkami gipsów - 2 poziom Zlepieńców Zygmuntowskich Trias: Jest różnie wykształcony w części N i S, północna część mezozoicznego obrzeżenia gór Świętokrzyskich. Trias Dolny: pstry spągowiec - czerwone piaskowce laminowane, występują tu typowe struktury dla piasków wydmowych, są to osady pustynne a nazywają się: Piaskowce z Tumlina, dolny Trias jest lądowy, a w wyższej części pojawiają się wkładki osadów morskich- najwyższy pstry piaskowiec - Ret, Wapień Muszlowy - osady płytkomorskie - wapienie z bardzo licznymi szczątkami - głównie małży - Wapień z Gervilea. Trias Górny: lądowy, występują szare Iły z kryształkami gipsów - Kajper. STREFA POŁUDNIOWA: lokalnie występują czerwone piaskowce wydmowe - dolny i środkowy Pstry Piaskowiec, powyżej jasnoszare wapienie i komórkowe dolomity. Skały zawierają liczne mięczaki (ślimaki) - Ret (jest początkiem transgresji). Wapień Muszlowy - dolna i górna część Wapienia Muszlowego to płytkomorskie wapienie z fauną, w części stropowej występują dolomity- komórkowe (próżnie dolomitów są związane z usuwaniem kryształków gipsu). Powyżej leżą Pstre Iły - Kajper. Jura Dolna: wykształcona jako grubo ławicowe piaskowce silnie wapniste oraz zlepieńce bez fauny, są to osady lądowe. Wśród nich występują charakterystyczne, ale lokalne wkładki: - Białe piaskowce kwarcowe - Piaskowiec Szydłowiecki - Glinki ogniotrwałe - Ćmielów. Jura Środkowa: charakterystycznym osadem są czarne iły z syderytami - iły rudonośne- Aalen, Bajos, Baton. Od Keloweju zaczyna się transgresja na terenie całej Polski, piaskowce wapniste - wapienie piaszczyste, wapienie oolitowe - z bardzo bogata fauną - głównie amonitów. Jura Górna- białe wapienie z amonitami - Oxford, powstają wapienie oolitowe i onkolitowe z bardzo liczną fauną (BAHAMID) - Kimeryd, powyżej leżą ciemne iły margliste tylko w północnej części - Tyton. Kreda: utwory kredy nie są wliczane do mezozoicznego obrzeżenia i należą do pasa niecek. TEKTONIKA; w górach świętokrzyskich w obrzeżeniu mezozoicznym wyróżniamy 3 obszary tektoniczne: Obszar NW jest to część antyklinorium Środkowopolskiego, wyróżniamy tutaj 2 formy antyklinarne: Antyklina Gielniowa - leży ona w osi antyklinorium, jest utworzona z jury dolnej i niewielkiej wychodni Triasu - forma symetryczna o nachyleniu warstw do kilkudziesięciu stopni. Antyklina Radoszyc: jej oś jest zgodna z osią trzonu paleozoicznego i niezgodna z osia antyklinorium - utworzona jest z Triasu i jest pocięta uskokami i jest symetryczna. Przedłużeniem Antykliny Radoszyc jest Rygiel Radomska. Antykliny te są rozdzielone Niecką Tomaszowa, która jest wypełniona Dolną Kredą - jest to odnoga niecki Łódzkiej. Obszar Południowy jest lekko sfałdowany można wyróżnić szereg synklin i antyklin, w synklinach jest górna Jura, a w antyklinach jest Trias. Jedynym wyjątkiem jest Antyklina Zbrzy, w której jądrze odsłania się Dewon. Synkliny i antykliny mają przebieg E-W. Utwory mezozoiczne są lekko sfałdowane, ale lokalnie występują zaburzenia. Obszar Północny - ma budowę monoklinalną, na granicy Jury i Kredy zaznacza się duża fleksura. Oś trzonu paleozoicznego jest skośna w stosunku do osi antyklinorium Środkowo- Polskiego, natomiast oś obrzeżenia mezozoicznego jest zgodna z osią antyklinorium. SUDETY I BLOK PRZEDSUDECKI: Sudety jest to element Prekambryjsko-Paloezoiczny odsłonięty na powierzchni. Blok przedsudecki - jest to element Prekambryjsko-Paleozoiczny przykryty paleogenem, neogenem i czwartorzędem, ale stanowi on całość z Sudetami. Sudety są N obrzeżeniem bloku Czeskiego (Masyw Moldanowski) - Masyw Prekambrysjki. Podział Sudetów na linii N-S. Północna granica - strefa dyslokacyjna Odry, która oddziela blok Przedsudecki od Monokliny Przedsudeckiej. Południowa granica - stanowi nasunięcie Łużyckie i strefa uskokowa - Porici-Hunor. Blok przedsudecki i sudecki są rozdzielone sudeckim uskokiem brzeżnym. Podział Sudetów na linii W-E: Sudety właściwe dzielą się na: Sudety zachodnie i środkowe oraz Sudety wschodnie - granicą jest nasunięcie Ramzowskie. Na bloku przedsudeckim przedłużeniem nasunięcia ramzowskiego jest STREFA DYSKLOKACYJNA NIEMCZY PREKAMBRYJSKIE piętro strukturalne w Sudetach: Archaik: Najstarszym elementem Sudetów jest kra gnejsowa gór sowich utworzona z gnejsów oczkowych- Gnejsy Sowiogórskie - są to paragnejsy (metamorfoza skał osadowych). Wiek tych gnejsów został określony na około 2 miliardy lat - najstarsze skały w Polsce (na powierzchni). Gnejsy te powstały w wyniku metamorfozy po fałdowaniu orogenezy Moldanubskiej. Proterozoik: Okres Proterozoiku wiąże się z powstaniem kilku masywów Krystalicznych leżących zarówno w Sudetach i jak i w bloku przedsudeckim. PROTEROZOICZNE MASYWY W SUDETACH WŁAŚCIWYCH: Blok Izerski (Metamorfik Gór Izerskich) Metamorfik Karkonoszy wschodnich- Metamorfik Rudaw Janowickich Metamorfik Gór Bystrzyckich i Orlickich Metamorfik Kłodzki Metamorfik Lądka i Śnieżnika Kłodzkiego Metamorfik Gór Kaczawskich BLOK IZERSKI. Składa się z 4 głównych typów skał: Gnejsy oczkowe i laminowane („paragnejsy” nazwano je Gnejsami Izerskimi) w obrębie tych gnejsów występują słabiej zmetamorfizowane skały- łupki krystaliczne tworzące równoleżnikowe pasy: Najbardziej na S- Pas Szklarskiej Poręby Pas Starej Kamienicy (największy) Pas Złotnik Lubańskich Granity- powstał w wyniku granityzacji gnejsów Izerskich - Granit Ramburski Granity Czerwonawe- powstałe w wyniku granityzacji gnejsów Izerskich i granitów Ramburskich - Granity Zawiadowskie Leukogranity - tworzące żyły we wcześniej wymienionych typów METAMORFIK KARKONOSZY WSCHODNICH- METAMORFIK RUDAW JANOWICKICH Jest to element o przebiegu struktur N-S dzielący się na 2 strefy: Zachodnia - składa się głównie z łupków i gnejsów, występują tu: Gnejsy Oczkowe - odmiana dominująca - Gnejsy Kowarskie, Gnejsy Laminowane - Gnejsy z Miedzianki, Gnejsy ołówkowe - Gnejsy z Małej Upy. Wschodnia- charakteryzuje się dominacja Amfibolitów. METAMORFIK GÓR BYSTRZYCKICH I ORLICKICH Zbudowane z gnejsów oczkowych przechodzących w migmatyty - Gnejsy bystrzyckie METAMORFIK KŁODZKI Występują bardzo różnorodne skały metamorficzne; najważniejszą ich odmianą są gnejsy laminowane- Gnejsy ze Ścinawki. METAMORFIK LĄDKA I ŚNIEŻNIKA KŁODZKIEGO Występuje kilka generacji skał: Paragnejsy laminowane mające odmiany zbliżone do granitów - Gnejsy Gierałtowskie Oczkowe gnejsy powstałe z metamorfozy Gnejsów Gierałtowskich (Śnieżnickie) Łupki krystaliczne tworzące 4 pasy zbiegające się w północnej części Masywu - Seria Strońska. METAMORFIK GÓR KACZAWSKICH Występują tutaj słabo zmetamorfizowane łupki i fyllity najwyższego proterozoiku - Łupki Radzimowickie. Masywy proterozoiczne na bloku przedsudeckim: (wszystkie zbudowane głównie z granitów) Masyw Imbramowic (Sudety W i środk.) Masyw Wądroża wielkiego (Sudety W i środk.) Metamorfik Sudetów wschodnich. Proterozoiczne skały ultrazasadowe: tworzą one masywy, są to perydotyty, zwykle zserpentynizowane. Największym masywem jest Masyw Ślęży-Sobótki, duży jest też Masyw Szklar. Kaledońskie piętro strukturalne - utwory występują w: Górach Kaczawskich, Górach Bardzkich oraz metamorfiku Lądka-Śnieżnika Kłodzkiego. Na łupkach radzimowickich leżą białe, masywne krystaliczne wapienie z Archeocyatus, w Polsce jest to wapień Wojcieszowski, wieku dolny Kambr. Powyżej lezą zieleńce, powstałe w wyniku słabego metamorfizmu bazaltów. Zieleńce te mają zachowane struktury poduszkowe. Formacja zieleńcowa - wiek środkowy i górny Kambr. Jest ich dużo, ok. 2 km. Ordowik - kwarcyty bez fauny. Sylur Dolny - czarne łupki graptolitowe. Góry Bardzkie: kambr - brak, ordowik - kwarcyty bez fauny, sylur dolny - czarne, skrzemionkowane łupki z graptolitami - Łupki ze Zdanowa. Metamorfik Lądka-Śnieżnika: kambr na łupkach serii strońskiej, lokalnie leżą łupki chlorytowe z wkładkami wapieni, podobnych do wojcieszowickich (w tych jednak nie ma skamieniałości, a w wojcieszowickich są) - wapienie sławęcickie - wiek dolny kambr, młodszych ogniw nie ma. Być może kaledońskiego wieku są niektóre skały metamorficzne w obrębie masywów wymienionych na poprzednim wykładzie. Warysycjskie piętro strukturalne występuje w: depresji Świebodzic, Górach Bardzkich, Niecce Śródsudeckiej, Niecce Północnosudeckiej, Sudetach Wschodnich (struktura śląsko-morawska). Depresja Świebodzic: dewon - rzeczne żwiry (to nie zlepieńce), utworzone głównie ze skał metamorficznych (prawdopodobnie dolny dewon), dewonu środkowego, górnego, ani karbonu nie ma. Góry Bardzkie: dewon - brak dolnego i środkowego dewonu, górny to wapienie stroma toporowo-amfiporowe (wiek Fran), powyżej są pelagiczne wapienie z amonitami z rodzaju Clymenia, warstwy wapienia klimeniowego (wiek famen). Kartbon - bardzo gruba seria piaskowców i łupków z mniejszym udziałem zlepieńców oraz z pojedynczymi ławicami bogatych w faunę wapieni. W obrębie tych osadów można wyróżnić około 40 cykli sedymentacyjnych. Niecka Śródsudecka: dewon - znane są tylko wapienie stroma toporowo-amfiporowe (Fran) w bardzo nielicznych miejscach. Karbon dolny - jak w górach bardzkich, lecz jest go mało, karbon górny - formacja produktywna węgla kamiennego - Dolnośląskie Zagłębie Węglowe, Profil Zagłębie. Najstarsze są ciemne łupki z detrytusem roślinnym i kilkoma cienkimi pokładami węgli, nazywają się Warstwy Wałbrzyskie, wiek dolny namur, grubo ławicowe piaskowce z detrytusem roślinnym i soczewkami węgli nazywają się Warstwy Z Białego Kamienia - wiek górny namur. Powyżej są arkozowe piaskowce z licznymi pokładami węgli o grubości do metra - to jest główna siła tego złoża - Warstwy Żalcerskie - wiek dolny westfal. Niecka północnosudecka - dewon brak, dolny karbon - brak, górny karbon - występują tutaj arkozowe piaskowce z detrytusem roślinnym (bez węgla) wieku westfal. Sudety Wschodnie, struktura Śląsko-Morawska: na krystalicznych skałach metamorfiku Sudetów Wschodnich leży gruba seria fyllitów i lekko zmetamorfizowanych szarogłazów - dolny i środkowy dewon z małym znakiem zapytania (?) Powyżej leżą łupki z fauną - są to warstwy Andelohorskie (warstwy z Andelskiej Hory). Karbon dolny - reprezentowany przez monotonną serię piaskowców i łupków z porządnym udziałem zlepieńców (flisz, typowy głębokomorski) - jest to typowa facja dolnego karbonu w Europie - facja KULM. Facja Dinant - facja wapieni węglowych, kulm morawski. Górny karbon - leży zgodnie na dolnym (patrz GZW) Waryscyjskie intruzje granitowe: w Sudetach występują liczne intruzje granitowe - jest to postorogeniczny magmatyzm waryscyjski. Wszystkie intruzje mają wiek westfal. Granit tatrzański jest tego samego wieku. Intruzja Strzelina, Intruzja Żulowej, Intruzja Białej-Lądeckiej, Intruzja Jawornicka, Intruzja Kłodzko-Złotostocka, Intruzja Kudowej, Intruzja Nowego Hradka, Intruzja Strzegom-Sobótka, Intruzja Karkonoska (największa i najważniejsza). W obrębie niecki śródsudeckiej występują intruzje skał subwulkanicznych głównie porfirów: Lakkolit Chełmnca, Pasmo Wałbrzych-Grzmiąca. Piętro permo-mezozoiczne: niecka śródsudecka i północnosudecka. Perm (śródsudecka) czerwony spągowiec - czerwone piaskowce lądowe bez fauny, w ich obrębie występują: poziom skał wulkanicznych (tufy i melafiry) oraz poziom i piętro eruptywne. Cechsztyn - wapienie i dolomity o bardzo małej miąższości i bardzo lokalnie. Perm (północnosudecka) czerwony spągowiec jak niecka śródsudecka tylko, że bez wulkanitów, cechsztyn - zaznacza się podział na 4 cyklotemy. W cyklotemach tych nie ma osadów chemicznych i węglanów, są tylko czerwone i pstre iłowce. Najbardziej charakterystycznym osadem są rozpoczynające sekwencję margle okruszcowane miedzią i zwą się Margle Kaczawskie. Trias (śródsudecka) pstry piaskowiec - uławicone piaskowce (piaskowiec deskowy) środkowego i górnego triasu brak. Trias (północnosudecka) piaskowce deskowe, Trias środkowy - bardzo cienka seria wapieni z fauną, górnego triasu brak. Jury brak w obu nieckach. Kreda (śródsudecka) dolnej brak, górna wykształcona jako gruboławicowe wapniste piaskowce, pocięte szczelinami ciosowymi, nazywają się piaskowiec ciosowy, wiek cenoman, koniak; niecka północnosudecka jak śródsudecka, utwory kredy występują także w tektonicznym zapadlisku rozwiniętym w N części struktury śląsko-morawskiej. Są to morskie margle i wapienie z bardzo liczną fauną - wiek cenoman, koniak, struktura niecka opolska. Kenozoiczne piętro strukturalne: paleogen - brak, neogen utwory występują jako nieciągła pokrywa na bloku przedsudeckim i są reprezentowane przez czerwone i pstre iły. W zachodniej części Sudetów utwory miocenu wypełniają rozległe zapadlisko tektoniczne pocięte uskokami o nazwie Niecka Dędliniec-Żytawa /Zittau/ Niecka ta jest wypełniona piaskami i iłami z bardzo grubymi pokładami węgli brunatnych. Z miocenem wiąże się także rozwój wulkanizmu bazaltowego głównie w górach kaczawskich i na bloku izerskim. TEKTONIKA SUDETÓW: Sudety mają budowę blokową, poszczególne bloki przeszły inna historię tektoniczną, bloki są oddzielone od siebie uskokami, najważniejszymi uskokami w Sudetach są: Sudecki uskok brzeżny (SUB) oraz Sudecki uskok wewnętrzny (SUW). Obydwa te uskoki są wieku Mioceńskiego. KRA GNEJSOWA GÓR SOWICH - jest to najważniejszy i najstarszy element Sudetów, była ona bardzo mocno pofałdowana i zmetamorfizowana od S odcina ją SUW, a od E strefa dyslokacyjna Niemczy. Kra jest przecięta przez SUB. Depresja Świebodzic - przylega do kry od NW jest to zapadlisko tektoniczne wypełnione Dewonem, od N ogranicza ją SUB, a od S SUW. GÓRY BARDZKIE - przylegają do Kry od SE. Jest to orogen Waryscyjski bardzo silnie sfałdowany w górnym Karbonie. Od N ogranicza go SUB a od S SUW. Trzy wymienione wyżej jednostki tworzą zrąb tektoniczny. NIECKA ŚRÓDSUDECKA - jest to lekko wewnętrznie sfałdowane zapadlisko tektoniczne wypełnione osadami wieku Waryscyjskiego i Permomezozoicznego (niecka ma regularną budowę). W S części niecki znajduje się rów tektoniczny, nazywany Rowem Górnej Nysy i ma on przebieg N-S, od W i E ograniczony jest wielkimi uskokami, rów jest wypełniony osadami górnej Kredy, wzdłuż stref uskokowych Kreda kontaktuje się bezpośrednio z osadami Prekambru. Masyw Karkonosze - jest to intruzja granitowa o formie Harpolitu, wokół intruzji rozwinięte są strefy kontaktowe. Intruzja Karkonoska dzieli 2 Prekambryjskie masywy metamorficzne sfałdowane i zmetamorfizowane w prekambrze. Na W jest to metamorfik Gór Izerskich o równoleżnikowym układzie struktur, na E jest to Metamorfik Rudaw Janowickich o południkowym układzie struktur. Góry Kaczawskie: orogen Kaledoński bardzo silnie sfałdowany, najwyższą elewacją jest antyklina Starej Góry, w której jest niewielka wychodnia Prekambru, a same góry są utworzone z piętra kaledońskiego, od N odcięte przez SUB w obrębie gór kaczawskich, znajduje się wielkie zapadlisko tektoniczne nazywane Niecką Północnosudecką. Niecka ta jest wypełniona Kredą, w jej obrębie wyróżniamy 3 formy antyklinarne są to: Antyklina Lwówka, Antyklina Leszczyn i Bolesławca oraz Wielki Rów tektoniczny wypełniony Permem - Rów Lwenia. TEKTONIKA BLOKU PRZEDSUDECKIEGO: blok dzielimy na 2 części: Część W Grupa Moldanówka- jest ona utworzona ze sfałdowanych, zmetamorfizowanych (lub nie) skał Prekambru i piętra Kaledońskiego, które są przebite intruzją Strzegom- Sobótka. Grupa Śląsko- Morawska, główną jej część stanowi bardzo silnie sfałdowany orogen Waryscyjski (niezmetamorfizowany), główną jego część stanowią osady dolnego Karbonu, facji KULM, utwory te są przebite intruzja Strzelin - Żulowa. Granice pomiędzy tymi grupami stanowi kra gnejsowa Gór Sowich albo Strefą Dyslokacyjna Niemczy. |
GÓRNOŚLĄSKIE ZAGŁĘBIE WĘGLOWE I MONOKLINA ŚLĄSKO- KRAKOWSKA: GZW jest najbardziej wschodnim elementem Sudetów a MŚK jest przedłużeniem monokliny Przedsudeckiej. Podłoże GZW: We E części na bardzo znacznej głębokości (nawet 10km) leżą krystaliczne skały Prekambryjskie, głównie gnejsy- Masyw Górnośląski (skały znane tylko z wierceń), Kaledońskie Piętro Strukturalne rozpoznano tylko z wierceń w N i E obrzeżeniu GZW (tak zwana strefa Kraków-Myszków). (Krakowidy) Kambr Górny: Łupki i piaskowce z otoczakami Gnejsów, osady te zostały sfałdowane na granicy Kambr- Ordowik Ordowik: płytko morskie osady, głównie wapieni Sylur: skały podobne do Ordowickich Utwory O i S zostały sfałdowane w dolnym Dewonie- Waryscyjskie piętro Strukturalne. Dewon Dolny: występuje tylko Ems- facja Old Red (znana tylko z wierceń) Dewon Środkowy: margle z fauną - Eifel (tylko z wierceń), powyżej leżą krystaliczne dolomity ze szczątkami fauny- Dolomity ze Zbrzy, powyżej leżą organogeniczne wapienie stromatoporowo - amfiporowe, czarne wapienie Marmury Dębnickie, oraz wapienie z ramienionogami - Górny Żywet. Dewon Górny: wapienie stroma toporowo - amfiporowe - Fran, margle wapniste bez organizmów rafowych - Famen Karbon: leży niezgodnie na Dewonie. Karbon Dolny: w W części GZW - facja KULM- Kulm Morawski, we E części GZW leżą płytkowodne wapienie tak zwana facja wapieni węglowych reprezentowana przez szare bitumiczne wapienie - wiek Turnej, białe eliptyczne wapienie - Wapień Czaptowski wiek dolny Wizen, powyżej leżą czerwone bulaste wapienie z ramienionogami, powyżej leża jasne uławicone wapienie z glonami (Calcisphera), najmłodsze osady to brekcje i zlepieńce śródformacyjne - Wielka Brekcja - górny Wizen. Karbon Górny: formacja produktywna węgla Kamiennego GZW. Osady górnego Karbonu są podzielone na 3 grupy: Najstarsze - Grupa brzeżna, Siodłowe, Łękowe GRUPA BRZEŻNA występuje w W części GZW i tam zawiera węgiel, w E części jest silnie zredukowana i bez węgla, najstarsze są piaskowce i łupki z fauną morską i kilkoma pokładami węgla - Warstwy Pietrzkowickie, powyżej: ciemnoszare Łupki z wkładkami piaskowców z fauną morską i nielicznymi pokładami węgli - Warstwy Gruszowskie, następnie ciemne łupki i piaskowce z nieliczną fauną morską i prawie bez węgla - Warstwy Jaklowickie, łupki z wkładkami piaskowców z fauna morską i licznymi pokładami węgla - warstwy Porębskie, wszystkie te wydzielenia występują tylko w N części GZW, w części E odpowiadają im Warstwy Zalaskie, Florkowskie i Grodzieckie i są to iły i łupki z nieliczną fauna morską- bez węgla. Grupa brzeżna ma miąższość około 3 km i zawiera faunę morską- jest to zagłębie para liczne (morskie) pokłady węgla są zawsze cienkie (nie grubsze niż metr) - wiek Namur (A). GRUPA SIODŁOWA: reprezentowana przez zlepieńce i piaskowce z detrytusem roślinnym i bardzo grubymi pokładami węgli, w warstwach tych nie ma fauny- nazywają się one warstwy Siodłowe - mają miąższość około 200 m, wiek - Namur (B). Grupa Łemkowska: piaskowce z wkładkami łupków i grubymi pokładami węgla oraz z fauną słodkowodną - Warstwy Rudzkie. Warstwy Rudzkie i warstwy Siodłowe to jest tzw. Górnośląska Seria Piaskowa, powyżej leżą ciemne łupki z bardzo liczną florą i bardzo nielicznymi pokładami węgla i fauną słodkowodną - Warstwy Orzeszkie (seria Mułowcowa), powyżej arkozowe piaski z licznymi i grubymi pokładami węgla (3-4 m) z słodkowodną fauną - Warstwy Łaziskie, nad nimi arkozowe piaski z nielicznymi pokładami węgla - Warstwy Libiąskie. Warstwy Libiąskie i Łaziskie tworzą tzw. Krakowską Serię Piaskowcową. GRUPA ŁĘKOWA miąższość od 1-3 km zawiera faunę słodkowodną, posiada liczne i grube pokłady węgli - Namur (C) i Westfal. Na zerodowanej powierzchni warstw Libiąskich leżą piaski arkozowe zawierające skamieniałe pnie drzew - Arkoza Kwaczawska wieku Stefan. Tektonika Piętra Waryscyjskiego we E Obrzeżach GZW: Występuje kilka waryscyjskich form antyklinarnych, najwyższe z nich są podniesione przez Permskie intruzje Porfirowe. Najbardziej znaną formą antyklinarną jest Antyklina Dębnika, w tym obszarze są także rozwinięte wielki rowy tektoniczne, obecnie wypełnione głównie permem, a przebieg uskoków odwzorowują permskie skały wulkaniczne. TEKTONIKA SAMEGO ZAGŁĘBIA: Tektonicznie GZW dzieli się na 2 części: Część W ma typową budowę fałdową, a w jej podłożu leżą sfałdowane skały dolnego Karbonu Część E ma charakter bardzo łagodny tektonicznie a w jej podłożu leży sztywny Prekambryjski masyw Górnośląski, TEKTONIKA ZACHODNIEJ CZĘŚCI GZW Zachodnia część GZW ma tektonikę fałdową, występują tutaj strome fałdy (są strome ponieważ w podłożu znajduje się nieustabilizowana struktura Śląsko Morawska - orogen Waryscyjski), Struktury mają osie N-S, wyróżniamy tu dwa fałdy: Zachodni- Michałowicki, wschodni - Orłowski, oba są strome, niesymetryczne, utworzone z młodszych ogniw grupy brzeżnej (Warstwy Pieczkowickie), występują tu także 2 niecki. Zachodnia - Jejkowicka, Wschodnia - Chwałowicka, niecka Chwałowicka leży między fałdami. Niecka Jejkowicka jest stosunkowo płytka i płaska i wypełniona warstwami Porębskimi, Niecka Chwałowicka jest głębsza i bardziej stroma, wypełniona warstwami Siodłowymi i Rudzkimi. TEKTONIKA WSCHODNIEJ CZĘŚCI GZW Część ta charakteryzuje się obecnością bardzo łagodnych fałdów poprzecinanych licznymi uskokami, w jej podłożu znajduje się sztywny Prekambryjski Masyw Górnośląski, struktury maja przebieg wschód- zachód, centralną strukturą jest Siodło Główne, jest to element podniesiony, bardzo łagodny ciągnący się od Zabrza aż po Mysłowice, jego oś jest falista, na elewacjach są Warstwy Siodła, a w depresjach Warstwy Rudzkie. Od N przylega do niego rozległe obniżenie - Niecka Bytom-Dąbrowa, jest to obniżona, szeroko promienna struktura wypełniona warstwami Łazińskimi, od NE jest ona ograniczona wysoko podniesionym elementem, który nazywa się Grzbiet Dębnicko- Siewierski z wychodnią Dewonu. Najbardziej znanym jego elementem jest antyklina Dębnika. Grzbiet Dębnicko- Siewierski jest pocięty licznymi uskokami, tworzy rowy i zręby tektoniczne, największą taką strukturą jest Rów Sławkowa, Siodło główne od S ograniczone jest przez bardzo rozległą i płaską nieckę głównie wypełnioną warstwami Łazińskimi i Libiąskimi, najbardziej na S tektonicznym elementem GZW jest Siodło Mszana- Jastrzębie utworzone Warstw Siodłowych. Permomezozoiczne Piętro Strukturalne Perm: najstarszy osad to białe, masywne, słodkowodne wapienie z liczną fauną, utwór ten nazywamy Martwicą Karniowicką (dolny Perm), powyżej leżą gruboziarniste zlepieńce utworzone z otoczaków wapieni Dewonu i Karbonu, osad pustynny - zlepieniec Myślachowicki (dolny Perm). Dodatkowo z dolnym permem związane są skały wulkaniczne i są to: Melafiry tworzące pokrywy lawowe Porfiry kwarcowe i bezkwarcowe tworzące płytkie intruzje, najbardziej znaną strukturą jest lakkolit Zalaski, porfiry tworzą także niezgodne żyły tu i ówdzie (dajki) Diabazy - sill Biotytowe tufy Filipowickie Trias Germański: Trias Dolny: występuje lokalnie tworzy wypełnienia paleokrasy rozwiniętych głównie w osadach Karbonu - są to czerwone iły lub piaski - Warstwy ze Świerklańca - dolny i środkowy Pstry Piaskowiec, silnie porowate wapienie - Wapienie plamiste i dolomity z małżami i liliowcami - Dolomit z Myophoria, warstwy specten i datocrinus wiek ret. Trias Środkowy: wapień muszlowy - dolomity i wapienie z małżami i liliowcami, warstwy z Pecten i Datogrinus, powyżej uławicone wapienie z liczną fauną ze zlepieńcami śródformacyjnymi oraz 3 poziomy wapieni falistych - Warstwy Gogolińskie, wiek - Dolny Wapień muszlowy, płytowe i krystaliczne wapienie - Warstwy Górażdżańskie - Dolny Wapień Muszlowy, powyżej leżą faliste wapienie z ramienionogami - Warstwy Terebratulowe, powyżej żółte wapienie - Warstwy Warchowickie, powyżej żółty dolomit z bardzo licznymi glonami - Dipcoloporowe, kolejne są płytowe dolomity z kryształami anhydrytu - warstwy Tarnowickie - środkowy wapień muszlowy, szare margle z wkładkami dolomitów i piaskowców - Warstwy Boruszowickie - górny wapień Muszlowy. Cały kompleks Wapienia Muszlowego uległ lokalnej dolomityzacji i został okruszcowany cynkiem i ołowiem - Dolomit Kruszconosny - wapień Muszlowy. Kajper: występujące lokalnie iły z gipsem - Kajper Gipsowy. Retyku praktycznie brak. Jura Dolna: występuje wyłącznie w N części monokliny, reprezentowana przez lądowe osady - piaskowce i iłowce, czasem z florą. Jura Środkowa: w jurze środkowej zaznacza się wyraźny podział na dwa obszary sedymentacyjne: Obszar N - CZĘSTOCHOWSKI- ma pełny profil jury środkowej- piaski z fauną morską - Warstwy Kościeliskie - Aalen - Dolny Berias, pstre iły z syderytami - Iły Rudonośne - Górny Bajos, Baton, piaskowce wapniste, wapienie piaszczyste z bardzo licznymi amonitami - dolny Kelowej, wapienie bulaste z poziomami twardych den. Obszar S KRAKOWSKI - Zlepieniec Niegowicki - górny bajos, glinki ogniotrwałe - Glinki Grojeckie, w ich obrębie występują czerwone oolitowe wapienie z bardzo licznymi amonitami - Oolit Baliński, powyżej: wapień piaszczysty, piaskowiec wapnisty z bardzo licznymi amonitami - dolny Kelowej, cienka warstwa stromatolitu, bulaste wapienie z amonitami - Górny Kelowej. Jura dolna: zielono popielate margle z amonitami- Margle Kardatowe, powyżej białe płytkowodne wapienie wykształcone w 3 odmianach facjalnych: Wapienie Gąbkowe, masywne są to Biohermy - wapień skalisty Gruboławicowy wapień z krzemieniami - krzemienie pochodzące z gąbek - wapienie uławicone Cienkolawicowy wapień Te 3 odmiany wapienia zazębiają się wzajemnie i są z górnego i środkowego Oxfordu. Powyżej leżą margle z wkładkami wapieni - Kimeryd, TEKTONIKA MONOKLINY ŚLĄSKO- KRAKOWSKIEJ - jest to monoklina tektoniczna, jest to płyta nachylona na NE pod niewielkim kątem, utworzona na granicy Kredy i Paleogenu, w jej S części znajdują się liczne uskoki o przebiegu W-E tworzące system rowów i zrębów tektonicznych, największa strukturą jest Rów Krzeszowicki wypełniony Miocenem. Niecka Miechowska - wchodzi w skład Niecki Szczecińsko-Łódzko-Miechowskiej, wypełniona Górna Kredą. Najstarszym osadem są piaski glaukonitowe - Cenoman, powyżej wapienie z otoczakami kwarcu i zębami ryb - utwory te leżą zwykle na ściętej powierzchni wapieni Oxfordu - na platformie abrazyjnej, powyżej leżą zielone i białe margle z czertami oraz licznymi jeżowcami- margle te często spoczywają na platformie abrazyjnej utworzonej na wapieniu Jury albo na wapieniu Turonu - margli Cenomanu. KARPATY: górotwór alpejski odsłonięty na powierzchni. Karpaty dzielą się na: Karpaty Centralne - w Polsce nie występują Karpaty Wewnętrzne i w Polsce są to: Masyw Tatrzański i Niecka Podhalańska Karpaty Zewnętrzne (fliszowe) Granica między Karpatami wewnętrznymi a zewnętrznymi wyznacza PPS (pieniński pas skałkowy) Zapadlisko Przedkarpackie - rów przedgórski wypełniony niesfałdowanym jeszcze miocenem. Masyw Tatrzański dzielimy na 3 części: Tatry Zachodnie, Tatry Wysokie, Tatry Bielskie Tatry składają się z dwóch elementów: Trzon Krystaliczny, Osłona Osadowa Trzon Krystaliczny Składa się z 2 elementów: Intruzja Granitowa i osłona Metamorficzna Intruzja Granitowa: batolit wieku górny Karbon - Westfal - utworzony z granodiorytów, granity tatrzańskie budują tatry Wysokie. Osłona Metamorficzna zbudowana głównie z gnejsów i łupków krystalicznych, skały te powstały w wyniku metamorfozy skał osadowych- wiek Ordowik (?), Sylur, Dewon, Dolny Karbon (?), w obrębie tego występowały także ciała granitowe, elementami krystalicznymi Tatr są także czapki krystaliczne; są one utworzone głównie z gnejsów i migmatytów- porwaki tektoniczne. Czapka Goryczkowej (Kasprowy) Czapka Twardego Upłazu (Ciemniak) Czapka Małołączniaka OSŁONA OSADOWA obejmuje skały wieku: Perm, Trias, Jura, Dolna Kreda. Perm - utwory Permu występują w jednym (w dwóch) miejscach (jedno pewne, drugie nie) zlepieńce czerwone utworzone z materiału lokalnego, czerwone piaskowce i łupki- osad lądowy - Zlepieniec Kopelszadzki, odpowiednik - VERRUCANO facja alpejska. Od Triasu: zaznacza się podział na 4 (5) stref facjalnych. Wszystkie skały osadowe tatr tworzyły się na S od trzonu krystalicznego lub na nim a w wyniku fałdowania zostały sfałdowane i przerzucone na N. JEDNOSTKA STRAŻOWSKA - osady stosunkowo głębokiego morza, tworzyły się najbardziej na S, ma ona krótki profil obejmujący tylko środkowy Trias, występuje w najbardziej Zachodniej części Tatr, w Polsce w dolnej części doliny Chochołowskiej, są to czerwone, płytowe, cukrowate (świecące) dolomity - Dolomity z Ramsau- dolny Anizyk, powyżej czerwone wapienie bulaste - Wapień z Reifling- górny Anizyk, powyżej białe margle z bardzo liczną fauna- Margle z Partnach- górny Ladyk. JEDNOSTKA WERCHOWSKA - występowanie tej jednostki w Polsce jest dyskusyjne, być może można do niej zaliczyć występujące na zachodzie zboczy doliny Chochołowskiej i są to żółte dolomity diploporowe - Anizyk. JEDNOSTKA CHOCZAŃSKA - złożyła się na wyniesieniu, występuje w zachodniej części Tatr w Polsce w dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej, profil jest krótki - obejmuje Trias górny i dolną Jurę. Trias: najstarsze są białe i żółte masywne dolomity ze szczątkami fauny- odpowiednik alpejskiej facji - Dolomit Górny - w tatrach Dolomit Choczański - wiek Karnik i Noryk (Kajper), powyżej ciemne wapienie z ramienionogami - Warstwy z Kessen wykształcone w utworach facji Kesseńskiej - Retyk. Jura: gruby kompleks wapieni krynoidowych (głównie czerwonych rzadziej białych) czasem z rogowcami. Jednostka Kryżniańska - pełny profil stratygraficzny bez luk, jest szeroko rozprzestrzeniona, jest to największa jednostka osadowa Tatr. Profil: Dolny Trias: czerwone piaskowce kwarcytowe (najtwardsze skały w tatrach - dolny seis), powyżej piaskowce i pstre łupki- Warstwy z Werfen - górny Seis, powyżej żółte porowate dolomity- Dolomit Komórkowy- dolny kampil, ciemne dolomity i wapienie z małżami - Warstwy Myophoriowe - górny Kambr, Brekcja Anizyjska - Brekcja podstawowa - najniższy Anizyk, bardzo gruby kompleks dolomitów- około 1000m grubości- najważniejsze wydzielenie w tej jednostce - obrębie tych dolomitów występują wkładki różnych odmian wapieni - wiek Anizyk i Ladyn, Trias górny: czerwone łupki ilaste z wkładkami piaskowców i dolomitów - Kajper Karpacki, powyżej występują 2 zazębiające się facje: Głębsza- ciemne wapienie z małżami - Warstwy z Kessen, litofacja Szwabska, wiek to Retyk Płytsza- jasne wapienie z ramienionogami, Warstwy z Kessen, litofacja Karpacka Jura Dolna; bardzo wiele wydzieleń: Wapienie (raczej płytkowodne) - najważniejszymi utworami są: cienko ławicowe piaskowce fliszowe - Warstwy z Gresten - Hetang Czerwone wapienie krynoidowe - Toark Jura Środkowa: czerwone i zielone radiolaryty- I faza pogłębiania basenu - Aalen, Bajos, Baton- jest ich mało, powyżej leżą czerwone wapienie bulaste „z amonitami” facja Ammonitico Rosso, Jura Górna: czerwone i zielone radiolaryty - Oksford - II faza pogłębiania się basenu: Ammonitico Rosso - Kimeryd, Białe pelagiczne wapienie z Calpionella - facja Biancon - wiek Tyton, Berias, białe masywne wapienie z liczną fauną oraz wapienie rafowe - Murańskie, wiek Walanżyn, Apt, powyżej żółte margle i piaskowce Alb, Cenoman Jednostka Wierchowa-jest ona szeroko rozprzestrzeniona, ma pełny profil- ma bardzo wiele luk stratygraficznych. Dolny Trias: patrz jednostka Kryżniańska Środkowy Trias: gruby kompleks wapieni z wkładkami dolomitów, najbardziej charakterystycznymi skałami są: czarne wapienie ze śladami działalności zwierząt - Wapienie Robaczkowe. Trias Górny: Kajper Karpacki - Kajper oraz, czarne łupki ze szczątkami roślin - Facja przybrzeżna - Warstwy Tomanowskie - Retyk, w głębszych częściach basenu w Retyku tworzyły się jasne wapienie z małżami. Na granicy Triasu i Jury doszło do lokalnych wypiętrzeń. Dolna Jura: bardzo silnie zróżnicowana - głównie wapienna. Na granicy jury dolnej i środkowej doszło do kolejnych ruchów orogenicznych. Najstarszymi skałami są szare piaskowce wapienne - wiek Aalen, czerwony wapień krynoidowy - Bajos, czerwony wapień z konkrecjami hematytowymi - Baton, Ammonitico Rosso - Kelowej. Jura Górna: jasne, białe wapienie z bardzo liczną różnorodną fauną - Oxford, Beria, powyżej ciemne wapienie z jeżowcami i liliowcami - Walanżyn, Hoteryw, rafowe wapienie z bardzo liczną fauną - Facja Urgon - Barren, Apt, żółte margle z piaskowcami - Apt, Cenoman. Tektonika Trzony krystalicznego: Trzon krystaliczny jest niesfałdowany, ale pocięty licznymi uskokami, a w strefach uskokowych występują mylonity, w obrębie trzonu wyróżniamy 3 elewacje i 2 depresje: Na N jest elewacja Salatyńskiego Wierchu Elewacja Koszystej Elewacja Jagnięcego Szczytu Depresja (największa) Goryczkowej Depresja Szerokiej Jaworzyńskiej (mniejsza i głębsza) Tektonika Osłony Osadowej: JEDNOSTKA STRAŻOWSKA I CHOCZAŃSKA występują w W części tatr- bardzo silnie sfałdowane - silnie zredukowane tektonicznie JEDNOSTKA KRYŻNIAŃSKA - utworzyła się wielka płaszczowinę, która po przerzuceniu jej nad trzonem, podzieliła się na kilka płaszczowin cząstkowych - są one ponasuwane na siebie - Silnie sfałdowane i zawężone znacznie odcinki profili. JEDNOSTKA WIERCHOWA: 3 elementy tektoniczne: Element zewnętrzny - Fałd Giewontu - stromy fałd o pionowym czole - silnie zaburzony wewnętrznie, a w części jądrowej ma element krystaliczny - czapka goryczkowa Fałd czerwonych wierchów - bardzo silnie sfałdowana struktura, zawierająca w części jądrowej element krystaliczny - czapka twardego upłazu i czapka małołączniaka JEDNOSTKA KOMINARSKIEGO WIERCHU - Element niesfałdowany, o budowie monoklinalnej - Autokton NIECKA PODHALAŃŚKA: obniżenie między tatrami a PPS, wypełnione utworami Paleogenu, posiada 2 serie skalne: Starsza: węglowa, odsłania się tylko w południowej części niecki, zlepieńce utworzone z materiału tatrzańskiego- osad przybrzeżny- wiek górny Paleocen, dolne Eocen, powyżej szare uławicone wapienie z otwornicami, wapienie numulitowe- górny Eocen Seria fliszowa, składa się z fliszu (podhalańskiego) jest go około 25 km grubości- wiek Oligocen, najstarsze wypełnienie serii fliszowej to czarne łupki i cienkoławicowe piaskowce występujące w N części niecki- Warstw Szaflarskie, powyżej i zazębiając się z nimi leżą ciemne łupki i cienko ławicowe piaskowce z wkładkami z grubo ławicowych piaskowców i żółto wietrzejących Anherytów (węglan Ca, Mg i Fe) - Warstwy zakliczyńskie, średni ławicowe szare piaskowce wapienne i wapienne łupki- Warstwy Chochołowskie, grubo ławicowe piaskowce i zlepieńce bez łupków - Warstwy Ostryskie. Tektonika: podhale tworzy płaska i słabo zaburzoną wewnętrznie synklinę, skrzydło S opiera się o tatry i leży „zgodnie”, skrzydło N jest odcięte wielkim uskokiem przesuw czym - południowa dyslokacja pienińska, utwory podhalańskie sfałdowały się w Miocenie w fazie sawskiej i styryjskiej.
|
PIENIŃSKI PAS SKAŁKOWY: Jest to wyjątek w skali światowej, struktura jedyna w swoim rodzaju, bardzo długa i bardzo cienka: od Rumunii po Wiedeń- maks szerokości to 10 km. W obrębie PPS wyróżnia się: Serię skałkową: w Polsce są to osady Jury i Dolnej Kredy Starszą osłonę skałkową w Polsce -> Górnej Kredy Młodszą osłonę skałkową w Polsce ->Paleogen SERIĘ SKAŁKOWĄ: W obrębie PPS wyróżniamy 8 stref sedymentacyjnych: Jednostka Egzotykowa, Jednostka Haligowiecka, Jednostka Pienińska*, Jednostka Braniska, Jednostka Czertezicka, Jednostka Czorsztyńska*, Jednostka Magurska*, Jednostka Pienińska Plamiste wapienie - Pliensbach, luka stratygraficzna, czarne łupki z konkrecjami pirytowymi i amonitami - formacja łupków z Harcygruntu - środkowy Bajos, margliste wapienie z Aptykami - formacja wapieni z Podzamcza - środkowy i górny Bajos Cienkoławicowe wapienie krynoidowe z konkrecjami żelazistymi - formacja wapieni z Flaków - górny Bajos Zielone i czarne radiolaryty - formacja radiolarytów z Sokolicy - Baton, dolny Oksford Czerwone radiolaryty - formacja radiolarytów z Czajkowej górny Oksford Białe uławicone wapienie z rogowcami - najważniejsze skały Pienin - formacja wapieni pienińskich - kimerydy, Barrem Ciemne łupki z wkładkami wapieni rogowcowych - formacja łupków z Kapuśnicy - Apt, Alb Starsza osłona skałkowa Czerwone, zielone i pstre margle - Margle Globotruńcanowe - formacja margli z Jaworek - Cenoman, koniak Silnie wapniste piaskowce i margliste łupki - jest to pre (syn) orogeniczny flisz - formacja Sromowiecka - Koniak, Santos. JEDNOSTKA CZORSZTYŃSKA Czarne łupki ilaste z bardzo liczną fauną - formacja łupków ze Skrzypnego, górny aalen, środkowy bajos; białe wapienie krynoidowe - formacja wapieni ze smolegowej - środkowy i górny bajos. Potem są czerwone uławicone wapienie krynoidowe - formacja wapieni z Krupianki, baton. Potem Ammonitico Rosso - kelowej / tyton dolny - formacja wapieni Czorsztyńskich. Powyżej następuje bardzo silne zróżnicowanie w basenie poprzez całą dolną kredę tworzą się bardzo różne typy wapieni. Starsza osłona skałkowa - formacja margli z jaworek (cenoman / santon) ma troszkę większy zasięg czasowy. Powyżej jest formacja Sromowiecka (górny santon / kampan). Nad nimi mamy wapniste zlepieńce żwirowce ilaste, olistolity, wapniste piaskowce i łupki margliste oraz brekcje i nazywa się to formacja Jarmucka - wiek mastrycht. Tektonika PPS: niezwykle skomplikowana, są wyróżniane płaszczowiny, nasunięte na północ, płaszczowiny te są silnie zdeformowane, sfałdowane często porozrywane. Generalnie na obszarze PPS występują bloki silnie sfałdowanych serii skałkowych tkwiące w sfałdowanych utworach starszej osłony głównie w tych marglach. Pieniny rozwijały się w kilku etapach: 1) Zakończył się albo po osadzeniu formacji sromowieckiej (synorog. Flisz) albo po osadzeniu formacji jarmuckiej. W tym okresie doszło do uformowania się płaszczowin, przesunięcia ich w kierunku N, silnego sfałdowania. Basen Pieniński zwęził się ze 100 do ok. 50 km. Te ruchy orogeniczne związane były z fazami subhercyńską i laramijską. Po tym okresie fałdowań rozwinęła się nowa geosynklina, w której osadziły się formacje fliszowe jednostki magurskiej. Faza ta nazywa się młodszym okresem geosynklinalnym. 2) Jest związany z miocenem - faza sawska i styryjska. W tym okresie doszło do kompresji basenu, który osiągnął dzisiejszą szerokość oraz powstania 2-óch wielkich uskoków przesuwczych, ograniczających PPS od północy i południa (uskoki dziś aktywne). W końcowej fazie fałdowań mioceńskich doszło do rozwoju zjawisk wulkanicznych, których przejawem są żyły i dajki andezytowe. Karpaty fliszowe - podłoże Prekambryjskie piętro strukturalne (?); kaledońskie jest znane z nielicznych wierceń - wapienie onkolitowe i łupki graptolitowe (sylur). Waryscyjskie piętro strukturalne (dewon) znane z nielicznych wierceń i otoczaków w obrębie skał fliszowych. Karbon dolny to wapienie węglowe oraz formacja produktywna w karbonie górnym. Permomezozoiczne piętro strukturalne - brak otoczaków permu i triasu, utwory jury, kredy i paleogenu znane są z 3-ech obszarów, jako liczne otoczaki we fliszu występują - Kruhel Wielki koło Przemyśla, - Bachowice koło Wadowic, - okolice Andrychowa, seria skałek Andrychowskich, 4 wielkie bloki skał kredowych, jurajskich i paleogeńskich, tkwiące w osadach fliszowych - są to Porwaki Tektoniczne. Profil skałek Andrychowskich: wapienie krynoidowe i rafowe. Rafowe to facja wapieni sztranderskich, wiek górna jura, następnie wapienie z rogowcami oraz margle z Proczyn (górna kreda) oraz organogeniczne wapienie i margle - paleogen. Oprócz skał węglanowych w serii andrychowskiej występują też mylonity, prawdopodobnie starsze od skał węglanowych. Flisz Karpat Zewnętrznych: Zbudowane są z osadów fliszowych o bardzo dużej miąższości, reprezentujących czas od najwyższej jury po najniższy miocen; utwory te są sfałdowane i przesunięte ku północy na odległość 60-100 km i leżą na tym (?) podłożu). W obrębie Karpat Fliszowych wyróżniamy 5 jednostek i są to (kolejność od S do N) - 1. Jednostka magurska, 2. Jednostka „trzy w jednym”, na W - łuska przedmagurska, pośrodku Seria Okienna, na E - jednostka dukielska, 3. Jednostka Śląska, 4. Jednostka Podśląska, 5. Jednostka Skolska.
Jednostka Magurska - największa w Karpatach fliszowych, podzielona na 4 podjednostki: od południa Strefa krynicka najbardziej południowa, profil: wiśniowe, zielone i pstre łupki, zawierające w dolnej części charakterystyczny poziom zielonych łupków radiolariowych oraz łupków manganowych, nazywane one są Formacją Łupków z Malinowej - górny cenoman / kampan. Zielone łupki radiolariowe i łupki z manganem mają wiek górny cenoman i występują w tym samym położeniu stratygraficznym we wszystkich jednostkach - to jest starszy poziom korelacyjny - górny cenoman. Wapniste niebieskawoszare piaskowce z wkładkami zlepieńców, żwirowców ilastych z olistolitami Formacja Jarmucka mastrycht, dolny paleocen, powyżej są cienkoławicowe silnie wapniste piaskowce z muskowitem i łupki wapniste - formacja szczawnicka środkowy i górny paleocen, wyżej są niebieskawoszare cienkoławicowe piaskowce, silnie wapniste i czarne ilaste łupki Formacja z Zarzecza - dolny Eocen, w ich obrębie występują soczewki żółto wietrzejących krzemionkowych margli - margle Łąckie. Powyżej są gruboławicowe piaskowce o węglanowym spoiwie, piaskowce zawierają liczne skalenie, lokalnie występują zlepieńce oraz pstre łupki - formacja Magurska, dolny i środkowy eocen. Powyżej leżą średnioławicowe piaskowce wapniste w dolnej części występują liczne czarne łupki oraz żółte margle globigerynowe. - formacja Malcowska, górny eocen, oligocen, Margle globigerynowe mają wiek górny eocen - stanowią one młodszy poziom korelacyjny. Charakterystycznymi warstwami dla strefy Krynickiej są gruboławicowe piaskowce i zlepieńce, występujące jako soczewki w obrębie warstw z Zarzecza; a także formacja Magurska ze skaleniami oraz Formacja Malcowska Strefa Sądecka - najstarsze są ciemne, cienko ławicowe krzemionkowe piaskowce i łupki zwane Warstwami Lgockimi wieku alb / cenoman. Zielone łupki radiolariowe z poziomem manganowym, powyżej jest formacja Łupków z Malinowej wiek turon / kampan. Wyżej leżą grubo ławicowe silnie wapniste piaskowce i pstre łupki Formacja ze Szczawiny, wyżej są grubo ławicowe i drobnoziarniste silnie wapniste piaskowce z wkładkami czarnych, żółto wietrzejących wapieni i czarnych margli - Formacja Ropianiecka / Warstwy Inoceramowe. Wyżej leżą zielone, czerwone, pstre łupki - Formacja Łupków z Łabowej, dolny eocen, następnie bezwapniste niebieskawe piaskowce Formacja Beloweska, dolny i środkowy eocen. Powyżej są cienkoławicowe piaskowce wapniste z poziomami żółtowietrzejących margli krzemionkowych Łąckich oraz soczewkami czarnych rogowców - formacja Żeleźnikowska, dolny i środkowy eocen, w kierunku E wzrasta udział margli - formacja Bystrzycka. Powyżej są gruboławicowe piaskowce ze skaleniami, niekiedy z wkładkami margli Łąckich i pstrymi łupkami - Formacja Magurska, środkowy i górny eocen. Charakterystyczne wydzielenia dla strefy Sądeckiej to: „warstwy lgockie”, bardzo liczne występowanie w eocenie margli Łąckich oraz skaleniowe piaskowce magurskie. Strefa Raczańska formacja Łupków z Malinowej turon / kampan, formacja Łopianiecka - warstwy Inoceramowe: mastrycht / paleocen, grubo ławicowe piaskowce i zlepieńce - piaskowce Pasierbieckie - środkowy eocen; Warstwy hieroglifowe (patrz jednostka śląska), środkowy eocen; wyżej gruboławicowe gruboziarniste piaskowce i zlepieńce, jest to typowy osad fluksoturbidytowy. W piaskowcach występuje licznie muskowit, jest to formacja magurska, górny eocen, dolny oligocen. Strefa Siar Piaskowce Pasierbierckie - warstwy hieroglifowe i muskowitowe; piaskowce magurskie - strefa siar. Formacja ropianiecka mastrycht / paleogen; pstre łupki dolny i środkowy eocen, piaskowce ciężkowickie - patrz jednostka śląska, środkowy eocen, potem są oliwkowe łupki i piaskowce glaukonitowe Warstwy Podmagurskie, górny eocen, później grubo ławicowe piaskowce z glaukonitem i detrytusem roślinnym - Formacja Magurska górny eocen / dolny oligocen. Ciemne łupki, cienkoławicowe piaskowce i margle - Warstwy Nadmagurskie, środkowy oligocen. Dla strefy Siar charakterystyczne są: piaskowce ciężkowickie, warstwy podmagurskie, glaukonitowe piaskowce podmagurskie, warstwy nadmagurskie. Dla całej jednostki magurskiej najważniejszym wydzieleniem, decydującym o jej tektonice są warstwy magurskie, których miąższość w zależności od strefy waha się od 600 do 1000 m. Jednostka Magurska TEKTONIKA - jest płasko nasunięta na przedpole, jest pchnięta, silnie sfałdowana wewnętrznie; jej najbardziej charakterystyczną cechą jest obecność szerokich i płaskich synklin oraz stromych i silnie zaburzonych antyklin. Na obszarach jednostki magurskiej zaznacza się inwersja rzeźby terenu, czyli szczyty w obrębie synklin, doliny w warstwie antyklin. Poszczególne strefy facjalne są rozdzielone nasunięciami 2giego rzędu. Uskoki zwykle są prostopadłe do nasunięcia. Południową granicę jednostki magurskiej stanowi Północny Uskok Pieniński (PUP). W S części jednostki magurskiej przy tym uskoku występują żyły andezytowi. Niewielki fragment jednostki magurskiej w rejonie Szczawnicy jest wstecznie nasunięty, czyli na południe, na obszar PPS i jest to Jednostka Grajcarska. W środkowej części Jednostki Magurskiej znajduje się kilka okien tektonicznych, w których pojawia się seria okienna. Największe okno to Okno Tektoniczne Mszany Dolnej. W rejonie Nowego Sącza znajduje się zagłębienie wypełnione utworami miocenu - są to osady powstałe po sfałdowaniu Karpat. Na N od Nowego Sącza występuje „pół” okno tektoniczne Iwkowej, a na E mniejsze Okna Tektoniczne - Okno Grybowa i Świątkowej z wychodniami Serii Okiennej. Jednostka Śląska ma najdłuższy profil, obejmujący okres od górnej jury po dolny miocen. Najstarszymi utworami są margle z wkładkami i soczewkami wapieni - występują one tylko w części zachodniej i nazywają się Dolne Łupki Cieszyńskie, wiek dolny tyton, powyżej występują uławicone wapienie z okruchami fauny i strukturami typowymi dla prądów zawiesinowych, są to tzw. Wapienie Allodapiczne. Wapienie te są przeławicone marglistymi łupkami i nazywają się Wapienie Cieszyńskie, występują tylko w W części jednostki i mają wiek górny tyton / berias. Powyżej mamy silnie wapniste ciemne łupki ze sferosyderytami / syderytami i poziomami cienkoławicowych silnie wapnistych, ciemnych piaskowców - są to tzw. Piaskowce Strzałkowe. Całe wydzielenie nazywa się Górne Łupki Cieszyńskie i ma wiek walanżyn / Hoteryw, występuje w całej jednostce Śląskiej. Dolne łupki cieszyńskie, wapienie Cieszyńskie i Górne łupki cieszyńskie NIE SĄ OSADAMI FLISZOWYMI - jest to tzw. PREFLISZ. Wszystkie trzy nazywają się razem warstwy cieszyńskie. Powyżej są szaroniebieskie łupki ilaste i cienkoławicowe piaskowce występują w zachodniej części jednostki śląskiej i nazywają się łupki Grodziskie wiek hoteryw / Barren. Ku wschodowi wzrasta udział piaskowców W E części jednostki występują gruboławicowe piaskowce z bardzo licznymi otoczakami wapieni i węgli i nazywają się Piakowce Grodziskie wiek hoteryw / dolny apt. Łupki Grodziskie i Piaskowce Grodziskie to razem Warstwy Grodziskie. Powyżej leżą czarne ilaste łupki z pojedynczymi cienkimi ławicami czarnych piaskowców oraz z licznymi syderytami - wydzielenie Łupki Wieżowskie wiek Barren / Apt. Powyżej leżą gruboławicowe jasne piaskowce tworzące kilka soczew i nazywają się Dolne Warstwy Lgockie, powyżej leżą cienko- i średnioławicowe ciemne laminowane skrzemionkowane piaskowce (do bólu jednolite). Piaskowce rozdzielone są krzemionkowymi łupkami są to środkowe warstwy lgockie, powyżej leżą takie jak środkowe, a w obrębie ławic piaskowców występują soczewki Sinych Rogowców Górne Warstwy Lgockie i Mikuszowieckie wiek warstw lgockich alb / cenoman. Powyżej leży starszy poziom korelacyjny (łupki) bardzo rozbudowany. Powyżej leżą piaskowce, cienko- i średnioławicowe z glaukonitem i krzemionkowe czarne łupki - są to Dolne Warstwy Godulskie - nad nimi średnio- i grubo ławicowe piaskowce i zlepieńce z glaukonitem Środkowe Warstwy Godulskie, a nad nimi Górne Warstwy Godulskie. Wiek Warstw Godulskich - turon, dolny senon, Warstwy Godulskie występują w zachodniej części jednostki śląskiej, gdzie osiagają miąższość do 2 km, jest to potężne ogniwo, ku N i E stopniowo zanikają, a na E od Dunajca nie występują. Warstwy Godulskie są zastępowane przez pstre łupki Godulskie. Powyżej mamy gruboławicowe piaskowce z egzotykami oraz zlepieńce. Piaskowce są jasne i żółto beżowe, zawierają skalenie i mają spoiwo ilaste, jest to klasyczny fluksoturbidyt. Występują 2 grube serie takich piaskowców, które są rozdzielone i przykryte kompleksami łupkowymi - są to czarne, silnie piaszczyste łupki z syderytami. Wydzielenie nazywa się Warstwy Istebniańskie, wiek górny senon / paleocen. Powyżej są pstre łupki - eocen, w ich obrębie występują cienkoławicowe zielonkawe piaskowce z bardzo licznymi hieroglifami i nazywają się Warstwy Hieroglifowe oraz bardzo gruboławicowe fluksoturbidytowe szarogłazowe piaskowce bez łupków; skały te tworzą 5 wielkich soczewek rozrzuconych w obrębie jednostki śląskiej. Wydzielenie to nazywa się Piaskowce Ciężkowickie. Powyżej mamy margle globigerynowe - jest to młodszy poziom korelacyjny, górny eocen; powyżej są czarne i czekoladowe bitumiczne łupki - Warstwy Podrogowcowe; nad nimi leżą piaskowce z wkładkami czarnych rogowców i nazywają się Rogowce Menilitowe; nad nimi występują czarne łupki z wkładkami cienkich drobnoziarnistych ciemnych piaskowców, wydzielenie to nazywa się Łupki Menilitowe. 3 ostatnie są razem określane mianem Warstw Menilitowych, dolny oligocen. We wschodniej części w obrębie łupków menilitowych występuje poziom jasnych wapieni - tzw. Wapienie Tylawskie. Powyżej są szare, silnie wapniste piaskowce z muskowitem, występują tu kompleksy o różnej grubości ławic. Nazywają się Warstwy Krośnieńskie - wiek górny oligocen, dolny miocen, w ich obrębie występuje charakterystyczny poziom wapieni - zwany wapienie Jasielskie - występują wszędzie w Karpatach, poza Jednostką Magurską i stanowią Poziom Korelacyjny. TEKTONIKA JEDNOSTKI ŚLĄSKIEJ - dzieli się ją na 3 części: 1) część W między Olzą a Skawą, charakteryzuje się ona wielkim rozwojem Warstw Godulskich, wyróżniamy tu 2 jednostki tektoniczne: niższa nazywa się Płaszczowina Cieszyńska, a wyższa - Płaszczowina Godulska. a) Cieszyńska zbudowana z utworów jury i dolnej kredy, jest silnie sfałdowana i buduje pogórze Cieszyńskie, wzniesienia utworzone są zawsze z wapieni cieszyńskich b) Godulska jest niesfałdowana- ma budowę monoklinalną - tworzy ona 2 bloki: na zachodzie Blok Beskidu Śląskiego, na wschodzie Blok Beskidu Małego - są one rozdzielone uskokiem, który nazywa się Uskok Soły. Uskok ten jest uskokiem zrzutowo-przesuwczym, dużym, zrzut ok. 1000 m, wzdłuż tego uskoku Blok Beskidu został przesunięty na N i odwrócony, a na jego zapleczu utworzyło się okno tektoniczne, w którym pojawia się Jednostka Cieszyńska, która jest przebita przez Jednostkę Podśląską, tworzącą diapir = Okno Tektoniczne Żywca. Blok Beskidu Małego od E ograniczony jest kolejnym wielkim uskokiem - Uskok Skawy zrzuca 500 m warstwy Godulskie. 2) Strefa Środkowa między Skawą a Dunajcem - charakteryzuje się obecnością rozległej synkliny, wypełnionej Warstwami Krośnieńskimi oraz strefy antyklinalnej, utworzonej głównie z Warstw Istebniańskich. W obrębie tej antykliny występuje szereg okien tektonicznych, z wychodniami Jednostki Podśląskiej. Największe z tych okien to (1) Okno Tektoniczne Lanckorony, (2) Okno Tektoniczne Myślenic, (3) Okno Tektoniczne Żegociny i razem jest to nazywane Strefą Lanckorońsko-Żegocińską. 3) Obszar na E od Dunajca charakteryzuje się wielkim rozwojem Warstw Krośnieńskich, występuje tu rozległe synklinorium, zwane Centralną Depresją Świebodzic, jest ona wypełniona warstwami krośnieńskimi i wewnętrznie sfałdowana, występują tutaj wąskie antykliny utworzone z osadów kredy o osiach równoległych do nasunięcia jednostki Śląskiej. Największe antykliny to: Antyklina Brzanka-Liwocz, Antyklina Bóbrka-Rogi. Karpaty fliszowe zostały sfałdowane w miocenie - faza sawska i styryjska - czoło nasunięcia karpackiego tworzą w zależności od miejsca Jednostki: Śląska, Podśląska, oraz Skolska na E od Tarnowa. We wszystkich strefach poza magurską sedymentację kończą warstwy krośnieńskie. |