GEOLOGIA

I . EWOLUCJA WSZECHŚWIATA:

Teorie powstania:

* Wielkiego Wybuchu (ang. Big Bang)- 15 mld lat temu nastąpił wielki wybuch w wyniku którego nastąpiło rozszerzenie się materii (które trwa do dzisiaj), powstały galaktyki, ukł. planetarne

* ekspansji… - proces rozszerzania się materii jest podobny ale ma charakter pulsacyjny

*świata statycznego- wzrost objętościowy świata, ale powstaje dodatkowa materia

Granice wszechświata:

*ponad 100 mld galaktyk

*zasięg radioteleskopowy do 20 mld lat świetlnych

*3 typy galaktyk

-spiralna

-eliptyczna

-spiralna z poprzeczką

EWOLUCJA GWIAZD

*Słońce gwiazda średnia

*Budowa Słońca

-zbudowane z wodoru (w chromosferze- sfera zbudowana z helu, żelaza, glinu, magnezu)

*narodziny układu słonecznego:

powstanie na skutek zagęszczenia materii pod wpływem grawitacji nastąpił ruch kołowy materii.

Budowa ukł. słoneczngo:

Słońce Merkury Wenus Ziemia Mars Jowisz Saturn Uran Neptun Pluton Nibiru

z Księżycem

układ planetarny typu ziemskiego (główny składnik- krzem)

Budowa Merkurego:

*jądro z żelaza i nitu

*płaszcz i cienka skorupa z glinokrzemianu

*atmosfery brak bo mała masa planety i na powierzchni występuje bardzo wysoka temp i wszystkie gazy ulatniają się

Budowa Wenus

*jądro- półpłynne żelazo i nikiel

*płaszcz i skorupa ze skał krzemianowych

*występuje atmosfera

*obrót planety jest bardzo powolny bo siły oddziaływujące od Słońca powodują wyhamowanie ruchu

Budowa Marsa

*jądro z żelaza

*płaszcz z krzemianowych

*na powierzchni występują czapy lodowe

*temp o wiele niższa

*duża część atmosfery została wydalona w kosmos bo mały ciężar planety

Budowa Jowisza

*jądro małe z żelaza

*płaszcz wewnętrzny- ciekły wodór

*płaszcz zewnętrzny z wodoru

*atmosfera to wodór i hel

Budowa Saturna:

*jądro z lodu wodnego

*płaszcz z wodoru stałego i płynnego

*atmosfera to wodór i hel

Budowa Uranu:

*jądro- lita skała

*płaszcz- metan, amoniak

*atmosfera- metan, hel

Budowa Księżyca

*jądro wewnętrzne i zewnętrzne

*płaszcz

*prawdopodobnie nie ma atmosfery bo za mała objętość i nie jest w stanie utrzymać innych gazów

Komety:

*epizodyczne

*okresowe

Planetoida: ciało niebieskie o małych rozmiarach - od kilku metrów do czasem ponad 1000 km, obiegające gwiazdę centralną (w Układzie Słonecznym - Słońce), posiadające stałą powierzchnię skalną lub lodową, bardzo często – przede wszystkim w przypadku planetoid o mniejszych rozmiarach i mało masywnych – o nieregularnym kształcie, często noszącym znamiona kolizji z innymi podobnymi obiektami.

Obecnie znanych jest ponad 570 tys. planetoid (w tym ponad 310 tys. ponumerowanych)[1], z których większość porusza się po orbitach nieznacznie nachylonych do ekliptyki, pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza – w tzw. głównym pasie planetoid oraz w pasie Kuipera. W przypadku tej ostatniej grupy nachylenie do ekliptyki może być znaczne.

Trudno oszacować całkowitą liczbę występujących w Układzie Słonecznym planetoid; wynosi ona zapewne wiele milionów. Sam główny pas planetoid zawiera według aktualnych szacunków od 1,1 do 1,9 miliona planetoid o średnicy co najmniej 1 km[2] oraz dziesiątki milionów mniejszych.

Geologia jako nauka:

*neptunizm- wszystko co powstało na Z jest związane z procesami zachodzącymi w oceanach

*plutonizm- to co jest na Z to wynik wybuchów wulkanicznych i termiką wnętrza Z

*skamieniałość przewodnia- fragment, szczątka organiczna pozwala określić czas względny skały

*teoria katastrof-wszelkie zmiany w składzie biologicznym postały w wyniku zniszczenia istniejących wtedy gatunków i powstanie nowych (z np.: zaprzeczenie ewolucji) np.: wielkie zalewy morskie

*teoria uniformitarianizmu

*tektonika płyt litosfery- współczesne oblicze ziemi to wynik zderzania się wielkich płyt litosfery

Magnetosfera Ziemi

Gradient geotermiczny- określa wzrost temperatury w *C przypadający na 1m głębokości

Stopień geotermiczny- odpowiada liczbie metrów o którą należy się przesunąć w głąb Ziemi aby temp wzrosła o 1*C

Anomalia termiczna- miejsca gdzie średnia temp wydobywająca się z wnętrza Z jest mniejsza lub wyższa

- anomalia to różnica między rzeczywistym ciepłem dostarczonym z wnętrza Z a jej wartością średnią

*dodatnia-grzbiety oceaniczne, obszary wulkaniczne

*ujemna- strefy łuków wysp i rowów wulkanicznych

STRUKTURA ZIEMI

sial (Si Al) – związki krzemu i glinu

sima (Si Ma)- związki krzemu i magnezu

podłużne przechodzą przez jądro wew a poprzeczne obijają się od jądra zew

Nieciągłość Moho- strefa na której następuje gwałtowne zwiększenie gęstości z 3 na 34 dm3

Litosfera:

inaczej sklerosfera, zewnętrzna, sztywna powłoka Ziemi obejmująca skorupę ziemską i górną część płaszcza ziemskiego. Miąższość litosfery wynosi ok. 70-80 km, a jej temperatura dochodzi do 700°C. Generalnie występują dwa rodzaje skorupy ziemskiej. Litosfera w częściach globu zajętych przez płyty kontynentalne jest nazywana litosferą kontynentalną. Litosfera oceaniczna występuje pod oceanami. Skorupa kontynentalna jest znacznie grubsza niż oceaniczna o 70-80 km, jest zbudowana z wielu różnych i różnowiekowych skał - magmowych, osadowych i metamorficznych i jest o wiele starsza niż oceaniczna. Najstarsze istniejące fragmenty skorupy oceanicznej pochodzą z jury. Na skorupie oceanicznej leżą nieskonsolidowane osady o wieku od jury do czasów obecnych. Grubość skorupy oceanicznej szacuje się na ok. 5-12 km. Litosfera obejmuje obszary wodne: jeziora, rzeki, morza, bagna. Litosfera ma wiele wspólnego z biosferą oraz hydrosferą, a także atmosferą. Termin litosfera jest często błędnie używany jako zamiennik terminu "skorupa ziemska". Pod pojęciem litosfera należy rozumieć górną warstwę Ziemi obejmującą skorupę ziemską i warstwę perydotytową zaliczaną do górnego płaszcza ziemi.

skorupa kontynentalna (sial), skorupa oceaniczna (sima), górny płaszcz (warstwa perydotytowi) i dolny płaszcz

SKŁAD CHEMICZNY ZIEMI:

*charakterystyczne- bardzo nierównomierny udział poszczególnych pierwiastków chemicznych w budowie jej warstw

-żelazo- 44,85%

-tlen (tlenki)- 24,39%

-krzem- 12,15%

-magnez- 9,43%

-sód- 0,46%

-nikiel- 4%

Skład skorupy ziemskiej:

-tlen- 44,6% (tlenki, krzemiany, glinokrzemiany, bo wchodzą bezpośrednio w reakcje z innymi pierwiastkami)

-krzem-27,72% (kwarc)

-glin-8,13%

-żelazo- 5%

-wapń- 3,63% (węglan wapnia CaCo3 pochodzenia organicznego)

-sód- 2,83%

-magnez- 2,09%

WIEK ZIEMI:

(Najstarsze skały w Wielkim Kanionie Kolorado)

-3,8 mld lat temu powstała hydrosfera i pierwsze skały osadowe

-3mld-600mln lat temu kształtowała się biosfera

-600-300mln l.t. rozwój organizmów roślinnych (zaczęły wytwarzać pierwotny tlen- fotosynteza)

OROGENEZY

Plejstocen

Pliocen

Miocen

Oligocen

Eocen

Kreda

Jura

Trias

Perm

Karbon

Dewon

Sylur

Ordowik

Kambr

Himalaje

Alpy

Himalaje

Alpy, Pireneje

Pireneje, Alpy Alpejska

Andy, Sierra Nevada

Daleki Wschód

-

Ural, Appalachy, Francja Hercyńska (Waryscyjska)

Bretonia

Anglia, Skandynawia

Appalachy

Australia, Ałtaj Kaledońska

Am. Południowa

KENOZOIK	Neogen Paleogen
MEZOZOIK	Kreda Jura Trias
PALEOZOIK	Perm Karbon Dewon Sylur Ordowik Kambr

DROGA MLECZNA- nasza galaktyka

-powstała 10 mld lat temu

TWORZENI UKŁADU SŁONECZNEGO

-w wyniku zagęszczenia mas, w wyniku ruchu obiegowego

-S powstało z materii innej gwiazdy, która rozpadając się utworzyła supernową

-Eksplodująca gwiazda wyrzuciła z siebie materię która uległa później stopniowej kondensacji i obracała się

*wszystkie planety ukł. słon. obracają się w tym samym kierunku

*Księżyc powstał w dużo większej odległości od Ziemi, ale silne pole magnetyczne naszej planety zdołało go przechwycić i utrzymać na orbicie. Wreszcie Księżyc może stanowić również efekt zderzenia Ziemi z obiektem o bardzo dużych rozmiarach np. jakąś protoplanetą.

ASENOSFERA- strefa która umożliwia przesuwanie się po jej powierzchni płyt litosfery, tutaj występują prądy konwekcyjne

powierzchnia Gutenberga- tutaj następuje wzrost gęstości między płaszczem a jadrem zewnętrznym. znajduje się na głębokości 2900km

IZOSTAZJA- równowaga pomiędzy różnymi wycinkami skorupy ziemskiej; dążenie do równowagi mas skalnych w litosferze; bloki stosunkowo sztywnej i lekkiej litosfery "pływają" po plastycznej astenosferze – obciążone zanurzają się głębiej, odciążone unoszą się wyżej (np. Skandynawia po ustąpieniu lądolodu). Unoszenie/zanurzanie się płyt litosfery nazywamy pionowymi ruchami litosfery (ruchy izostatyczne)

TEORIA PŁYT LITOSFERY- teoria geotektoniczna tłumacząca ruchy tektoniczne, dryf kontynentów, procesy powstawania i zanikania basenów oceanicznych, procesy tworzenia się łańcuchów górskich (orogeneza) a także trzęsienia ziemi, aktywność wulkaniczna jako efekt ruchu płyt litosfery, ich kolizji i rozpadu

Założenia:

*litosfera jest podzielona na poruszające się względem siebie niemal sztywne płyty

*granicami płyt są strefy rozrostu dna oceanicznego (na ogół położone na grzbietach śródoceanicznych), strefy konwergencji (subdukcji) i uskoki

*rozsuwanie się płyt

-Alfred Wegner-koncepcja tektoniki płyt litosfery (np., że Am. Poł pasuje do zachodniego wybrzeża Afryki)

PLAMY GORĄCA- Miejsca te pojawiają się tam, gdzie wielkie ilości magmy tryskają poprzez płytę. Rozgrzana magma przedziera się przez skorupę i zastyga tworząc wulkan. Plamy gorąca tkwią sobie w płaszczu i pozostają w bezruchu od miliardów lat, natomiast płyta znajdująca się pod nimi przesuwa się ospale. Podczas tej wędrówki jedne wulkany gasną, a inne rodzą się. Powoli, przez miliony lat powstają łańcuchy wulkanów. Właśnie w taki sposób narodziły się egzotyczne Wyspy Hawajskie

-miejsca gdzie dopływ temp (ciepła) jest największy

MINERAŁ- nieorganiczny pierwiastek lub związek chemiczny powstały w sposób naturalny

Nazwa	Właściwości chemiczne	Właściwości fizyczne	Udział w budowie skał	Uwagi
KRZEMIANY	*tetraedry SiO4	*zwykle twarde z wyjątkiem miki i min ilastych *większość ma szklisty lub perłowy połysk	*magmowe, osadowe, metamorficzne	*większość krystalizuje w wysokiej temp. a w osadach występuje tylko w formie okruchów
WĘGLANY	jony dodatnie i jony CO3	*miękkie o jasnych barwach	*osadowe lecz tworzą również marmur, skałę metamorficzną	kalcyt, aragonit, dolomit
SIARCZANY	jony dodatnie z jonami SO4	*miękkie o jasnym zabarwieniu rozpuszczalne w wodzie	*charakter osadowy	*tworzą duże złożenia ewaporatów np.: gips, anhydryt
CHLORKI	jony dodatnie z ujemnymi jonami chloru Cl i bromu Br	* miękkie o jasnym zabarwieniu rozpuszczalne w wodzie *bezbarwne albo lekko zabarwione	*charakter osadowy	*duże złoża osadowe np.: halit
TLENKI	jony metali i jony tlenu	*miękkie i twarde	*główne osadowe ale też magmowe i metamorficzne	np.: magnetyt, hematyt -tworzą rudy żelaza
SIARCZKI	jony metali i jony siarki	*miękkie do średnio twardych *często o metalicznym połysku	*niewielka rola skałotwórcza	*ważne złoża mineralne powstają w wysokiej temp

TYPY SKAŁ:

*wylewne- szybko się skrystalizowały (drobnokrystaliczne), mogą być blisko pod powierzchnią ziemi

-bazalt i ryolit

*krystaliczne – długo się krystalizowały, głęboko pod pow ziemi

-granit (najlepiej wykrystalizowały się pola ciemne –łyszczyki, amfibole) i gabro

bazalty poduszkowe- głęboko pod pow wody bo występują i tworzą tam gdzie jest bardzo duży spadek temperatury

ROZSUWANIE SIĘ KONTYNENTÓW

*normalny- kiedy na skały działa pensja (rozciąganie), w strefie naprężeń powstają uskoki

*uskok odwrócony- kompresja (ściskanie, działanie siły z zewnątrz)

*uskok przesuwczy- (rów) uskoki transformacyjne

STREFY SPREADINGU- strefy rozrastania się dna morskiego w rejonie grzbietów

Na podstawie teorii tektoniki płyt uznaje się, że sumaryczna powierzchnia dna oceanu nie zmienia się. Aby tak się stało w innym miejscu dno oceanu musi być pochłaniane, tworząc tzw. strefy subdukcji

STREFY SUBDUKCJI- strefa gdzie jedna płyta zachodzi pod drugą

RYFTY KONTYNENTALNE- strefy w których następuje rozłam płyt litosfery (pęknięcia) prowadzi do tworzenia się oceanów 1.powstawanie kopuł i złączy potrójnych

2.dolina ryftowa

3.Nowy ocean

FALOWANIE

*synkliny, antykliny

*orogeneza BEZ kolizji płyt litosfery

*jeżeli płyta porusza się powoli to ta zapadajaca zapada się pod dużym kątem

*jeżeli płyta grubsza porusza się szybko to ta zapadająca ugina się pod małym katem

*orogeneza na skutek kolizji kontynentów

BATOLIT- wielkie rozległe przestrzenie głęboko pod pow ziemi

DAJKA- struktury ułożone niezgodnie ze strukturami skalnymi (skośne, prostopadłe)

SILL- równoległe do warstw skalnych

GEOLOGIA HISTORYCZNA

STRATYGRAFIA- dział geologii historycznej zajmujący się badaniem wieku skał

SKAMIENIAŁOŚCI- szczątki organizmów żywych które zachowały się do chwili obecnej. Na ich powstanie miały wpływ czynniki naturalne

SKAMIENIAŁOŚCI PRZEWODNIE- skamieniałości występujące w krótkim okresie czasu, są charakterystyczne dla danej ery, okresu

PREKAMBR

P R E K A M B R	EON	ERA
	PROTEROZOIK	Neoprotezoik
		Mezoproterozoik
		Paleoproterozoik
	ARCHAIK	Neoarchaik
		Mezoarchaik
		Paleoarchaik
		Eoarchaik

*pierwsza skorupa ziemska- cienka, zaledwie parę kilometrów, stale ulegała przetapianiu, była niestabilna

*okres obejmujący 85% całych dziejów Ziemi

*w wyniku różnicowania się magmy zaczęły tworzyć się pierwsze magmowe skały obojętne, później kwaśne tworząc w skorupie pierwsze segmenty sialiczne- mikrokontynenty (z tego okresu pochodzą najstarsze skały – 4 mld lat)

* w wyniku łączenia mniejszych fragmentów kontynentów z większymi tworzyły się coraz większe powierzchnie lądowe (kontynenty)

*w Archaiku w obniżeniach tworzyły się baseny morskie jak i lądowe, w nich tworzyły Się skały osadowe w wyniku erozji skał magmowych

*w zbiornikach wodnych w wyniku działalności sinic tworzyły się wapienie (wapienie stromatolitowe) i dolomity

* w wyniku ruchu płyt litosfery powiększające się bloki kontynentalne przemieszczały się a pod koniec prekambru połączyły w jeden superkontynent- Pangeę

Świat organiczny:

- życie powstawało w zbiornikach wodnych (strefy grzbietów oceanicznych) i jest wynikiem ewolucji materii

-stromatolity- struktury wapienne (w postaci mat i słupów) z cienkimi warstewkami- struktury te były budowane przez pojedyncze komórki (bakterie, sinice)

-700mln lat temu w zbiornikach wodnych wyodrębniły się ewolucyjnie pierwsze organizmy tkankowe- rejon Ediacara (południowa Australia), te organizmy to fauna Ediacara, czyli: meduzo podobne, koralowce ośmiopromienne, stawonogi

-bujny i gwałtowny rozwój życia organicznego pod koniec eonu proterozoicznego jest związany ze zwiększeniem tlenu w atmosferze ziemskiej w wyniku działalności glonów zdolnych do fotosyntezy

Klimat:

-suchy i gorący- informacje wm skałach osadowych pochodzenia chemicznego oraz osady lądowe o barwach czerwonych i pstrych

-ciepły i wilgotny- znaki na wapieniach stromatolitowych

-zlodowacenia w prekambrze- tillity (kopalne gliny zwałowe)

ERA PALEOZOICZNA

251mln	OKRES	EPOKA
P ó ź n y 354 mln	PERM	Późny
		Wczesny
	KARBON	Późny
		Wczesny
Ś r o d k o w y 443mln	DEWON	Późny
		Środkowy
		Wczesny
	SYLUR	Późny
		Środkowy
		Wczesny
W c z e s n y 544 mln lt	ORDOWIK	Późny
		Środkowy
		Wczesny
	KAMBR	Późny
		Środkowy
		Wczesny

KAMBR:

Świat organiczny:

*pojawiły się wszystkie znane współcześnie typy zwierząt bezkręgowych

*pierwszy w historii okres o bogato rozwiniętym i slnie zróżnicowanym świecie organicznym

*zwierzęta bezkręgowe miały zdolność do wytwarzania pancerzy, szkieletów, skorupek, muszli i innych elementów twardych

*ewolucyjna eksplozja kambryjska

*trylobity (pojawiły się w środkowym)- stawonogi, skamieniałość przewodnia tego okresu

*zwierzęta jednokomórkowe- otwornice żyjące na dnie mórz

*gąbki

*archeocjaty o szkielecie wapiennym- kolejna skamieniałość przewodnia tylko we wczesnym i środkowym

*jamochłony- reprezentowane przez korale denkowe

*pierścienice, ramienionogi (głównie bezzawiasowe o skorupkach fosforanowych i chitynowych, rzadziej zawiasowe – młody kambr

*mięczaki: pierwsze ślimaki

*największe znaczenie stratygraficzne mają stawonogi- trylobity będące w kambrze bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt

Paleogeografia:

*superkontynent Pangea który istniał u schyłku Proterozoiku rozpadł się jeszcze we wczesnym prekambrze na bloki zmieniające stopniowo swoje położenie.

*największy blok to Gondwana ( dzisiejsze kontynenty półkuli S i część Azji), inne: Baltika(platforma wschodnioeuropejska), Laurencja (platforma północnoamerykańsko-grenlandzka), ocean Iapetus

*na bloki kontynentalne wkraczały płytkie morza

*między Gondwaną a grupą kontynentów znajdujących się dzisiaj na półkuli N rozciągał się wielki ocean- Prototetyda

ORDOWIK

Świat organiczny:

-kontynuacja ewolucji typów i gromad kambryjskich (ramienionogi, trylobity)

-szybkie zróżnicowanie się nowych grup m.in. graptolitów i korali czteropromiennych

-jednokomórkowe- otwornice

-tkankowe- gąbki głównie o szkielecie krzemionkowym

-jamochłony rozwijają się intensywnie i mają znaczenia skałotwórcze

-denkowce

-ramienionogi- we wczesnym- bezzawiasowe o facjach piaszczystych a w późnym-zawiasowe o skorupkach z węglanu wapnia

-mięczaki: małże, ślimaki, głowonogi łodzikowate

-stawonogi: trylobity (nadal ważne znaczenie przewodnie, które ulegały szybkiej ewolucji, inne to małżoraczki

-szkarłupnie- rozwój bujny, ale znaczenia stratygraf jest małe; liliowce wchodzące w skład wapieni krynoidowych

-półstrunowce: graptolity- duże Zn stratygraf, we wczesnym graptolity wielogałązkowe- dendroidy, natomiast w wyższych okresach ilość gałązek ulega redukcji i znaczenia nabierają graptolity właściwe

Paleogeografia:

*rozmieszczenie ladów i móz nie uległo zasadniczym zmianom w porównaniu z kambrem, jednak kontynenty zmieniały stopniowo swoje pozycje przechodząc przez różne strefy klimatyczne

*Gondwana przemieszczała się stopniowo przez rejon bieguna południowego czego efektem był intensywny rozwój lądolodów na obszarze dzisiejszej Sahary

SYLUR

Świat organiczny:

*kontynuacja świata z ordowika

*największe znaczenie: graptolity, trylobity, ramienionogi, korale, głowonogi, małże i konodonty

*otwornice o skorupkach zlepieńcowych oraz gąbki krzemionkowe

*jamochłony- ważna rola stratygraf i skałotwórcza: stułbiopławy, korale czteropromienne budujące rafy

*denkowce- szczyt rozwoju

*ramienionogi-zawiasowe (najważniejsze)

*bogato reprezentowane są mięczaki

*stawonogi: trylobity

*małżoraczki i staroraki osiągające duże rozmiary

*intensywny rozwój liliowców należące do szkarłupni

*największe znaczenie jako skamieniałość przewodnia mają graptolity (półstrunowce)-

*konodonty głównie w skałach węglanowych

*strunowce bezszczękowe

*w zbiornikach wodnych żyły liczne glony a także stromatolity które tworzyły wapienie stromatolitowe

*w późnym sylurze pojawiły się pierwsze rośliny naczyniowe (flora psylofitowa)- prymitywne paprotniki

*pojawiły się ryby pancerne

Paleogeografia:

-zaszły duże zmiany w stosunku do ordowiku: znaczne przemieszczenia kontynentów

-na początku syluru Baltika i Laurencja były rozdzielone oceanem Iapetus, pospieszajace zmniejszanie tego oceanu spowodowało kolizję tych dwóch kontynentów w wyniku której powstały łańcuchy górskie np.: kaledonidy europy N

- w skutek ruchu Gondwany , S-W Afryka znalazła się na biegunie N

DEWON

Świat organiczny:

-głowonogi łodzikowate i amonitowate- po raz pierwszy

-amonitowate: goniatyty i klymenie, goniatyty wymarły pod koniec permu a klymenie, które różnią się od goniatytów linią przegrodową wymarły na przełomie dewonu i karbonu

-rozwijające się liliowce

-rozwój głowonogów (od mających proste muszle do coraz bardziej zawiniętych muszli) rysunek

-gwałtowny rozwój życia wielokomórkowego

-ryby: trzonopłetwy (ponad 50cm) i dwudyszne (nawet kilka metrów)

-na ladzie flora psylofitowa, rośliny widłakowate (jedno i różnozarodnikowe),paprocie, skrzypy i paprocie nasienne (pierwsze rośliny nagonasienne) –to zapoczątkowało i spowodowało:

-górny dewon- wyjście zwierząt na ląd- pojawienie się płazów

-w późnym dewonie nastąpił nagły kryzys świata organicznego (przyczyny nieokreślone)

Paleogeografia:

*między Gondwaną a kontynentami półkuli N rozciągała się Paletetyda,

*największy obszar zajmował ocean Paleopacyfik

*pojawiły się góry Ural (orogeneza kaledońska)

*powstały Appalachy, Góry szkockie

KARBON

Świat organiczny:

*bujny rozwój fauny przydennej

* rozwój owadów (Waszki)

*na ladzie- płazy

*na bagnach- lasy paprotnikowe

*powstawały rośliny nagonasienne (podobne do dzisiejszyn roślin szpilkowych)- pod koniec karbonu

*lasy kordaitowe

*w późnym karbonie pojawiły się gady, które wywodziły się z grup płazów zwanych antrakozaurami

Paleogeografia:

-Euroameryka zaczęła się zbliżać do Gondwany i w końcu się z nią zderzyła powodując powstawanie łańcuchów górskich w europie zachodniej i poludniowej, Afryce N i i we E i S Ameryce południowej

- większość kontynentów znajdujących się dzisiaj na półkuli N znajdowała się w strefie równikowej i zwrotnikowej

PERM

Świat oceaniczny:

-szkarłupnie, konodonty, ryby kostnoszkieletowe, płazy, ramienionogi (pod koniec permu przeżywają kryzys)

-wymierają denkowce pod koniec permu

-pojawiają się koralowce sześciopromienne

-pod koniec permu gonoiatyty wymierają a powstają ceratyty

-trylobity wymierają

-widłaki jedno i różnozarodnikowe

-paprocie nasienne

-kordaity chociaż rzadziej niż w karbonie

-rośliny szpilkowate

-skrzypy

*flora glossopterisowa- nazwana tak z uwagi na duży udział w niej paproci

-na przełomie permu triasu nastąpiło jeden z wielkich kryzysów świata organicznego, nastąpiło „wielkie wymieranie”

Paleogeografia

*jeden wielki kontynent-Pangea (rozciągałą się od bieguna N do S)

*otoczona była przez Paleopacyfik, a zatokę tworzył ocean Tetyda

MEZOZOIK

65mln

P ó ź n y 142 mln	KREDA	Wczesna
		Późna
W c z e 206mln s n y 251 mln	JURA	Późna
		Środkowa
		Wczesna
	TRIAS	Późna
		Środkowa
		Wczesna

TRIAS

Świat organiczny:

*gwałtowny rozwój organizmów zupełnie inny niż w paleozoiku

*powstały współczesne ryby kościste, rekiny

*w strefach mórz dominują ceratyty- głowonogi o niezbyt skomplikowanych liniach lobowych muszli

*gwałtowny rozwój mięczaków i małż

*gady latające, żółwie, krokodyle

*koniec triasu- pojawiły się ssaki

*rośliny- paprocie, szczególnie nasienne; nowe formy koralowców

*głowonogi, amonity (goniatyty i ceratyty i amonity właściwe-charakterystyczne dla riasu)

*pierwsze dinozaury (panująca w mezozoiku grupa kręgowców)

Paleografia:

-tutaj zaczynał się początkowa faza rozpadu Pangei

-wewnątrz kontynentu tworzyły się ryfty kontynentalne które pzretwrzały się ryfty oceaniczne

JURA:

Świat organiczny:

*panowanie dinozaurów

*pod koniec pojawiają się ptaki

*ssaki to niewielkie zwierzęta roślinożerne lub owadożerne

*saganowce- rośliny nagonasienne; szpilkowe, paprocie nasienne, glony, widłakowate

Paleogeografia:

-dalszy rozpad Pangei

-Am S zaczęła odrywać się od Afryki

-od Europy zaczęła odrywać się Am N i powoli rozszerzał się Atlantyk

KREDA

Świat organiczny:

-rozwój ryb kościstych i krokodyli

-ostatni rozwój dinozaurów

-rozwój wielkich roślin nagonasiennych

- szczyt rozwoju- gąbki

-liczne gady latające

-żyły ptaki uzębione

-ssaki nadal niewielkie

-we wczesniej kredzie pojawiły się rośliny okrytonasienne tj: buk, brzoza, eukaliptus; w końcu kredy osiągnęły przewagę w świecie roślin

Paleogeografia:

*układ kontynentów zbliżony do współczesnego

*powstają liczne grzbiety oceaniczne

*przez większość kredy, wraz z szerokością geogr niewiele zmieniała się temperatura, cyrkulacja wody była bardzo powolna a większość wód głębinowych pozostawała niedotleniona

TYP PORFIREA- GĄBKI

*organizmy morskie, występowały we wszytskich srefach klimatycznych

*żyją w koloniach lub pojedyńczo

*regularne kształty

*najprostsze organizmy wielokomórkowe

*filtratony (cedzą pokarm z wody masą ciała)

*podział ze względu na skład chemiczny szkieletu:

-wapienne

-szklistoskzieletowe (z krzemionki)

-zmiennoszkieletowe (z wapienne i z krzemionki)

*pojawiły się pod koniec ery paleozoicznej, raczej nie są skamieniałościami

TYP JAMOCHŁONY (Celenterata)

*żyją w zbiornikach morskich i śródlądowych

*najprostsze formy tkankowe

*gromday:

- Koralowce- osiadłe na skalistym podłożu, ciepłe morza

-4 promienne-wymarły pod koniec paleozoiku; kształt rogów, stożków

-6promienne- pojawiły się w środkowym triasie; skamieniałość pzreowdnia dla mezozoiku

-stromatoporaidy: skamieniałość na pograniczu Porfirea i Celenterata

-denkowce (tabulata)-ordowik i sylur

RAMIENIONOGI (Brachiopoda):

*pojawiły się w Kambrze

*dwuczęściowa muszla

*w odróżnieniu io małży- jedna skorupa muszli jest większa od drugiej

-bezzawiasowe-dolny paleozoik (ordowik i kambr), pancerz zbudowany z hityny

-zawiasowe- dolny mezozoik i późny paleozoik, zbudowane z kalcytu

STAWONOGI (Arthropoda)

*Trylobity- pojawiły się w kambrze a wymarły pod koniec paleozoiku. skamieniałość przewodnia dla paleozoiku

-pancerz trylobitu dzieli się na 3 części: -tarcza głowowa, -tułów (toraks) –tarcza ogonowa

MIĘCZAKI (Mollusca)

*obie muszle identyczne

*podzielone na głowę, worek trzewiowy, nogę, płaszcz

*muszla zbudowana gł z kalcytu, może być jedno-,dwu- i wieloczęściowa

Gromady:

-Małże (Bivalvia)- brak wyodrębnionej głowy, symetryczna muszla, obie części muszli połączone zawiasem; paleozoik ale główny rozwój to mezozoik

-Ślimaki (gastro poda)- środowisko lądowe, wodne, dobrze wyodrębniona noga, umięśniona; asymetryczna budowa;

-budowa kolumnowa (trachospiralna) -planispiralna -conus

-Głowonogi (Cephalopoda)- środowisko wodne; charakterystyczna budowa nogi- górna część tworzy czułki zrośnięte z głową a dolna lejek

-łodzikowate- dwie pary skrzeli, rogowe szczęki – ważne dla ordowiku; przegrody pozwalają odróżnić je od amonitów właściwych

-amonitowate- budowa muszli zbliżona do łodzika; w dolnej części lejek- aparat ruchowy

u łodzików linie lobowe były proste a u amonitów bardziej skomplikowane; przykłady amonitów: goniatyty- najbardziej prymitywne (klymenie), ceratyty (perm, charakt dla triasu); amonity właściwe- pojawiły się w triasie, rozwój w jurze

3 typy linii lobowych:

-linia goniatytowa- falista (paleozoik)- klimenie, goniatyty, amonity właściwe

-linia ceratytowa- ząbki na dnie zatok, linia zróżnicowana

PÓŁSTRUNOWCE (Hemichordata)

*składają się z ryjka, kołnierza, workowatego tułowia

Gromada: -graptolity – pojawiły się w środkowym kambrze

-graptolity właściwe- prosty szkielet, od ordowiku po po dolny perm, szczyt rozwoju- ordowik-sylur

SZKARŁUPNIE (Echinodermata)

*morza ciepłe i słone

*bez wyodrębnionej głowy

Gromada- -jeżowce - kulisty lub spłaszczony pancerz, posiadają kolce; przewodnie dla jury i kredy

- Liliowce-morza strefy gorącej, rozwój w paleozoiku a szczyt sylu-karbon