Żelazo

Fe - ferrum - błyszczący srebrzystobiały metal. W przyrodzie

występuje w postaci pospolitych minerałów, jak magnetyt,

hematyt, limonit, piryt i inne, oraz w stanie rodzimym w wielu

częściach świata, dlatego znane było już od najdawniejszych

czasów.

Żelazo meteorytowe, ze znaczną zawartością niklu, znane było

pierwotnemu człowiekowi, który posługiwał się nim już w epoce

kamiennej. Kolebką żelaza jest państwo Sumerów w pł.-zach.

części Mezopotamii, gdzie znaleziono nóż z żelaza zawierającego

ponad 10 % niklu, a więc metal pochodzenia meteorytowego. W

języku twórców tego noża żelazo nazywało się urudu-an bar, co można tłumaczyć na

"miedź z nieba". Niewiele młodsze zabytki znalezione na tym terenie, pochodzące z około

3 tysięcy lat p.n.e., wykonane były bez domieszki niklu, co świadczy o wytopie z rud.

W Egipcie żelazo znane było około 4 tysiące lat p.n.e., zaś około 1350 lat p.n.e. było już

w powszechnym użytku. W grobowcu Tutenchamona (około 1360 - 1349 roku p.n.e.)

znaleziono wiele przedmiotów wykonanych z żelaza m.in. żelazny sztylet. Ciekawostką

wśród zabytków z tego okresu są: złoty pierścień z żelaznymi ozdobami, oraz pierścienie

z około 1300 roku p.n.e. ozdobione płytkami z

miedzi

, ołowiu, srebra i żelaza, co

świadczy o ich kultowym przeznaczeniu.

W Indiach wytwarzano żelazo prawdopodobnie około 2 tysiące lat p.n.e., natomiast w

Chinach żelazo weszło do powszechnego użytku za panowania cesarza Chuang - Wanga

(696 - 682 rok p.n.e.).

Wśród narodów europejskich Grecy i Kreteńczycy pierwsi zaczęli używać żelaza (1400 rok

p.n.e.), Rzymianie zaś poznali ten metal później. Do końca VI wieku p.n.e. używali go na

ozdoby i do wyrobu narzędzi rolniczych, podczas gdy "dzikie" ludy Europy środkowej

wytwarzały już żelazne miecze i inną broń.

Bardzo starym ośrodkiem rozwoju hutnictwa żelaza jest Daleki Wschód, Indie, Chiny i

Japonia. Wyroby z żelaza wykonywane na tym obszarze metodą odlewania lub kucia

osiągały wielkość i precyzję, jaka na terenie Europy opanowano dopiero 1000 lat później.

Przykładem może być kolumna stojąca do dnia dzisiejszego na dziedzińcu w Delhi,

wykonana na przełomie starej i nowej ery - o masie około 6 ton i wysokości ponad 8

metrów. Kolumna ta była cokołem posągu człowieka - ptaka (garudy), a zachowana jest

w doskonałym stanie, bez śladów korozji, co tłumaczy się bardzo dużą czystością metalu.

Inny przykład to odlany w Chinach posąg Buddy o wysokości 22 metrów, natomiast w

Indiach żelazo wykorzystywano przy budowie wiszących łańcuchowych mostów.

O powszechności wytapiania żelaza w tym rejonie świadczy również forma opodatkowania

wprowadzona w 511 roku p.n.e. przez jednego z władców chińskich. Zgodnie z

zarządzeniem, jako podatek płacono m.in. 326 kg. żelaza za każdy kilometr podległego

mu państwa.

U nas początek epoki żelaza przypada na VII wiek p.n.e., mimo że żelazo znane było już

w okresie rozkwitu kultury łużyckiej, a pierwszy wytop żelaza datowany jest na 750 rok

p.n.e.. Największy rozkwit starożytnego hutnictwa żelaza na terenie Polski przypada na

okres wpływów rzymskich. W tym okresie działało tutaj kilka ośrodków hutniczych, z

których największe to w rejonie Krakowa - m.in. na terenie dzisiejszej Nowej Huty - oraz

w rejonie Gór Świętokrzyskich. Według szacunkowych obliczeń, w tym drugim ośrodku w

okresie II - IV wiek n.e. wytopiono około 20 milionów kilogramów żelaza, co pozwalało na

eksport do innych krain. Pamiętać przy tym należy, że cena żelaza była w tych czasach

bardzo wysoka (król Karol wielki nosił Żelazna Koronę (Corona Ferrea, tzw. Koronę

Lombardii, uznaną od VII wieku za najwyższą oznakę władzy.

Rozwój hutnictwa żelaza w czasach nowożytnych wiąże się głównie z rozwojem pieców

hutniczych, w tym głównie dymarki, a potem z rozwojem chemii, metalurgii i

metaloznawstwa.