Ekonomika budownictwa I

Ekonomika budownictwa I

Wybrane pojęcia mikroekonomii i makroekonomii

Ekonomia - nauka zajmująca się badaniem zachowania podmiotów
gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków,
które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji,
podziału, wymiany i konsumpcji. Ekonomia odpowiada na pytanie:
co, jak, ile i dla kogo wytwarzać, aby uzyskać największą efektywność
ekonomiczną.

Mikroekonomia patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat
przedsiębiorstw i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich
korzyści, podczas, gdy makroekonomia w analizie gospodarki
posługuje się w swych badaniach wielkimi agregatami.

Koszt alternatywny to koszt zaniechanych możliwości. Mierzony
jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której
rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub
innych wartości.

Ekonomika budownictwa I

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje na możliwe
kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne
wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w
całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie
produkcji.

Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie
instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży
czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr.

Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca
gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu
odpowiednią sumą dochodu pieniężnego.

Prawo popytu - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się,
ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem
ceny popyt wzrasta.

Ekonomika budownictwa I

Cechy krzywej popytu:

1

ma nachylenie ujemne,

2

zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu wzdłuż
danej krzywej popytu,

3

krzywa popytu rynkowego przesuwa się tylko w rezultacie zmian
czynników niecenowych (np. dochody, gusty, preferencje, ceny
dóbr substytucyjnych i komplementarnych).

Dwa dobra są substytutami jeżeli zamiana ceny na jeden z
produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt
konsumenta w kierunku dobra tańszego.

Dwa dobra są komplementarne jeśli wzrost (spadek) ceny na dane
dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro.

Ekonomika budownictwa I

Podażą nazywamy ilość dóbr oferowanych na rynku.

Prawo podaży:

1

wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do
wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie
produkcja staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do
zwiększania ilości swoich produktów oferowanych na rynku;

2

spadek ceny produktu wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie
oferowanych ilości produktu (produkcja staje się mniej opłacalna
ze względu na niższą cenę produktu).

Cechy krzywej popytu:

1

ma nachylenie dodatnie,

2

zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości podaży wzdłuż
danej krzywej podaży,

3

krzywa podaży rynkowej przesuwa się tylko w rezultacie zmian
czynników niecenowych.

Ekonomika budownictwa I

Cena, przy której rozmiary podaży zrównają się z rozmiarami popytu
nosi nazwę ceny równowagi rynkowej. Cena równowagi ”oczyszcza”
rynek z jakiejkolwiek nadwyżki popytu i podaży.

Elastyczność popytu E

d

jest miarą procentowej zmiany popytu w

stosunku do procentowej zmiany czynnika wpływającego na popyt.

E

d

=

procentowa zmiana wielkości popytu

procentowa zmiana czynnika wpływającego na ten popyt

Cenowa elastyczność popytu = E

p

=

%∆QD

x

%∆P

x

=

∆QD

x

QD

x

∆P

x

P

x

Przyjmuje zawsze wartość ujemną.

Ekonomika budownictwa I

Jeżeli:

|E

p

| > 1 - elastyczność wysoka (popyt elastyczny), procentowa

zmiana popytu jest wyższa niż procentowa zmiana ceny

|E

p

| = 1 - elastyczność stała (popyt zmienia się odwrotnie

proporcjonalnie do zmiany ceny), procentowa zmiana popytu jest
taka sama jak zmiana ceny

|E

p

| < 1 - elastyczność niska (popyt nieelastyczny), procentowa

zmiana popytu jest niższa niż zmiana ceny

Sprzedaż rowerów po cenie 1500 zł wynosi w danym okresie 100 sztuk,
po obniżeniu ceny do 1300 zł - 140 sztuk. Obliczyć elastyczność
cenową popytu.

E

p

=

140−100

100

1300−1500

1500

= −3

Wynik oznacza, że spadkowi ceny rowerów towarzyszył wzrost popytu o
3%.

Ekonomika budownictwa I

Mieszana elastyczność popytu = E

m

=

%∆QD

x

%∆P

y

=

∆QD

x

QD

x

∆P

y

P

y

E

m

< 0 - dobra komplementarne

E

m

= 0 - dobra niezależne

E

m

> 0 - dobra substytucyjne

Dochodowa elastyczność popytu = E

DP

=

%∆QD

x

%∆DP

=

∆QD

x

QD

x

∆DP

DP

E

DP

> 0 - dobra normalne

E

DP

< 0 - dobra podrzędne

E

DP

∈ (0, 1) - dobra podstawowe

E

DP

> 1 - dobra luksusowe

Ekonomika budownictwa I

Cenowa elastyczność podaży = E

S

=

%∆QS

x

%∆P

x

=

∆QS

x

S

x

∆P

x

P

x

Przyjmuje wartości dodatnie.

E

s

> 1 - podaż elastyczna

E

s

= 1 - elastyczność jednostkowa

E

s

< 1 - podaż nieelastyczna

Wydatki konsumentów i przychody ze sprzedaży mają związek z
wielkością cenowej elastyczności popytu.

Jeżeli |E

p

| > 1 to:

spadek ceny zwiększa globalnie wydatki konsumentów co oznacza
wzrost globalnych przychodów przedsiębiorstw,

wzrost ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz
globalne przychody sprzedawców.

Ekonomika budownictwa I

Jeżeli |E

p

| < 1 to:

spadek ceny zmniejsza globalnie wydatki konsumentów oraz
zmniejsza globalne przychody przedsiębiorstw,

wzrost ceny zwiększa całkowite wydatki konsumentów oraz
globalne przychody sprzedawców.

Jeżeli |E

p

| = 1 to przychód całkowity nie zmienia się.

Przedsiębiorstwo - podmiot gospodarczy, prowadzący na własny
rachunek działalność produkcyjną lub usługową, w celu
maksymalizacji nadwyżki ekonomicznej (osiągnięcia określonych
dochodów). Zatrudnia ono różnorodne czynniki produkcji (prace,
kapitał, ziemie) w celu wytwarzania określonych dóbr i usług, które
sprzedaje gospodarstwom domowym, innym przedsiębiorstwom,
gospodarstwom rolnym, instytucjom władzy centralnej i lokalnej.

Ekonomika budownictwa I

Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji nakładów
na produkcję i efektów z produkcji, aby różnica pomiędzy nakładami i
przychodami była dodatnia i możliwie maksymalna.

W gospodarce rynkowej zysk jest podstawą wyborów producenta
kształtujących strukturę produkcji.

Przychody ze sprzedaży - koszty produkcji i sprzedaży = zysk brutto

Zysk brutto - podatki = zysk netto przedsiębiorstwa

Zysk netto - rezerwy obowiązkowe i dobrowolne = zysk dla właścicieli

Ekonomika budownictwa I

Formy współdziałania przedsiębiorstw

Współdziałanie przedsiębiorstw może przybrać postać powiązań
kooperacyjnych bądź koncentracyjnych. Pierwsze z nich
charakteryzuje dowolność i stosunkowo luźne połączenie
przedsiębiorstw w celu wspólnego koordynowania lub realizacji zadań
bez utraty samodzielności ekonomicznej i odrębności prawnej (np.
konsorcja, zrzeszenia, alianse). W koncentracyjnych formach
współdziałania dochodzi do znacznego ograniczenia ich
samodzielności lub nawet utraty samodzielności prawnej (holding,
koncern, konglomerat).

Ekonomika budownictwa I

Holding to grupa kapitałowa składająca się z podmiotu
dominującego i podmiotów zależnych, stowarzyszonych i związanych,
w której to grupie spełnione są jednocześnie dwa warunki:

dominacja jednej ze spółek ma swoje źródło przede wszystkim w
więziach właścicielskich lub kapitałowych,

zarząd spółki dominującej realizuje cele strategiczne opierając się
na zasobach własnych oraz na zasobach spółek
podporządkowanych.

Wyróżniamy trzy typy holdingu:

finansowy - podmiot dominujący nie angażuje się w działanie
firm zależnych

strategiczny holding zarządzający - podmiot dominujący buduje
strategie dla całej grupy. Podmioty podległe realizują strategię,
ale z dużą swobodą

podmiot dominujący ingeruje również w działalność firmy.

Ekonomika budownictwa I

Koncern to zgrupowanie przedsiębiorców pod jednolitym
kierownictwem. Przedsiębiorstwa tej samej gałęzi, wykonujące
wytwory finalne lub podzespoły tworzą koncerny poziome.
Koncerny pionowe są tworzone przez przedsiębiorstwa o produkcji
pokrewnej lub uzupełniające się, np. realizujące poszczególne fazy
procesu technologicznego.

Konsorcjum to związek różnych organizacji gospodarczych zawarty
w celu realizacji kosztownego lub ryzykownego przedsięwzięcia
wymagającego nakładów kosztów kapitałowych przekraczających
możliwości jednego przedsiębiorstwa lub dopuszczalne dla niego
ryzyko indywidualne.

Konglomerat to ugrupowanie powstałe z połączenie różnorodnych
przedsiębiorstw, które cechuje niski stopień spoistości i powiązań
pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami.

Ekonomika budownictwa I

Kartel - porozumienie producentów, które może dotyczyć rozmiarów
produkcji w poszczególnych firmach, podziału rynków zbytu na
uczestników kartelu lub ustalenia ceny. Jeżeli przedsiębiorstwa
zawierają umowę kartelową, to nie zatracają one swojej odrębności
techniczno - produkcyjnej, terytorialnej, prawnej i ekonomicznej.
Najczęściej przedmiotem umów kartelowych jest wspólna polityka
celowa, ustalenie limitów produkcyjnych, dzielenie się wielkością
produkcji, a czasem także rynkiem zbytu.

Syndykat - stanowi wyższą formę umowy kartelowej. Jest to
porozumienie w strefie zbytu. Prowadzona jest tu scentralizowana
polityka cen i zbytu, wyznaczane są przedsiębiorstwom limity
produkcyjne, realizujące politykę ściśle regulowanej podaży.Podobnie
jak w kartelu, przedsiębiorstwa nie zatracają swojej samodzielności
ekonomicznej i prawnej.

Trust - stanowi wyższą od poprzednich formę porozumienia.
Uczestnicy w tej formie tracą całkowicie swoją niezależność
gospodarczą i prawną.

Ekonomika budownictwa I

Analizę zachowań przedsiębiorstwa i decyzje produkcyjne
przedsiębiorstwa analizować można w zależności od struktury
rynku, na którym działa firma. W literaturze wymienia się cztery
typy struktur rynkowych:

1

Konkurencja doskonała

2

Konkurencja monopolistyczna

3

Oligopol

4

Monopol

Ekonomika budownictwa I

Konkurencja doskonała

Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających,
każdy producent wytwarza znikomą część podaży w związku z
czym zmiana wielkości produkcji tych firm nie wpływa na podaż
rynkową. W rezultacie cena jest niezależna od produkujących (i
kupujących) jest tzw. datą (dana jest przez rynek)

Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji (tj. swobodny
ich przepływ pomiędzy poszczególnymi rodzajami działalności).
Nie ma zatem barier wejścia na rynek.

Oferowane towary mają jednakowe czy też zbliżone cechy
użytkowe. Reklama i marka firmowa nie odgrywają roli.
Upraszczamy, że klient sugeruje się tylko ceną.

Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku i
dysponują pełną informacją.

Ekonomika budownictwa I

Konkurencja monopolistyczna

Dość duża liczba stosunkowo niewielkich firm posiadających mało
widoczny udział w rynku, umożliwiający jednak oddziaływanie
na ceny produktów.

Istnieje swoboda wejścia na rynek, zwłaszcza w długim okresie.

Producenci wytwarzający dobra i usługi zaspokajające te same
potrzeby, ale różniące się od siebie jakością, wyglądem i stopniem
promocji. Zachodzi, więc konieczność stosowania konkurencji
niecenowej (np. reklama) w celu przyciągnięcia klienta.

Firma może podnieść cenę nie obawiając się utraty wszystkich
klientów, ponieważ część z nich do danej firmy jest przywiązana.

Ekonomika budownictwa I

Oligopol

Na rynku występuje kilku do kilkunastu producentów, którzy
podejmując decyzje o wielkości produkcji i poziomie ceny liczą się
z reakcją konkurentów (współzależność decyzji)

Oligopol administruje cenami, firmy kształtują ceny, ceny
oligopolistyczne zmieniają się jednak rzadziej nie reagując na
niewielkie zmiany popytu i kosztu

Istnieją bariery wejścia na rynek. Mają one podobny charakter
jak w monopolu, różnią się jednak skutecznością tzn. niekiedy są
stosunkowo łatwe do pokonania w innych przypadkach pokonanie
ich jest niemożliwe

Sprzedawany produkt może być jednorodny (stal) albo
zróżnicowany (samochody)

Ekonomika budownictwa I

Rodzaje oligopoli:

Oligopol ustabilizowany (z ukształtowanym przywódcą cenowym
i stabilną strukturą) i oligopol nieustabilizowany, w którym firmy
walczą o zdobycie jak najkorzystniejszej pozycji na rynku

Oligopol symetryczny obejmujący firmy o zbliżonym potencjale i
asymetryczny, w którym jedna lub kilka firm dominuje nad
pozostałymi

Oligopol zróżnicowany, gdy wytwarzane produkty są
zróżnicowane i czysty/jednorodny gdy firmy wytwarzają
jednorodne produkty

Monopol pełny Na rynku jest tylko jeden sprzedawca produktów
danego rodzaju. Z reguły występuje monopol naturalny lub monopol
koncesjonowany.

Ekonomika budownictwa I

Cechy modelu monopolu:

Istnieje wyłączność produkcji i sprzedaży

Producent/sprzedawca jest cenodawcą czyli kontroluje ceny

Produkowany jest produkt, który nie ma bliskich substytutów

Istnieją silne bariery wejścia na rynek

Uczestnicy rynku mają doskonała wiedzę o rynku

Ekonomika budownictwa I

Pytania

1

Pojęcie ekonomii, jej cel i zadania

2

Mikro i makroekonomia

3

Koszt alternatywny

4

Krzywa możliwości produkcyjnych

5

Rynek

6

Prawo popytu i prawo podaży

7

Cechy krzywej popytu i krzywej podaży

8

Dobra substytucyjne i dobra komplementarne

9

Elastyczność popytu, elastyczność podaży

10

Przedsiębiorstwo

11

Formy współdziałania przedsiębiorstw

Ekonomika budownictwa I

Podstawowe definicje i teorie finansów publicznych

Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz
procesy związane z powstaniem i rozdysponowaniem pieniężnych
środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora
publicznego.

Finanse publiczne obejmują procesy i instytucje publiczno-prawne
związane z procesami gromadzenia środków publicznych oraz z ich
rozdysponowywaniem i kontrolowaniem wydatkowania.

Ekonomika budownictwa I

Nurty w historii finansów publicznych:

1.

Okres przedkapitalistyczny w teorii finansów publicznych
odnaleźć można w poglądach kameralistów i merkantylistów. W
pierwszym przypadku ich główne zalecenia formułowane były pod
adresem polityki i gospodarki finansowej państwa. Kameralistom
przypisywane jest autorstwo powstania instytucji współczesnego
budżetu państwa, a także zasady sporządzania rocznego budżetu
państwa. Natomiast merkantyliści byli kreatorami innowacyjnego
jak na tamte czasy systemu ochrony gospodarki krajowej. Istotne
znaczenie miał także fizjokratyzm, który był nurtem
opozycyjnym do kameralistów i merkantylistów. Fundamentem
filozofii głoszonych przez fizjokratów (np. F. Quesnay) było
uznawanie ziemi za jedyne bogactwo i źródło czystego dochodu.
Byli oni głosicielami haseł, takich jak: wolność gospodarcza,
konkurencja, wolny handel itp. Było to fundamentem do
tworzenia podstaw kapitalizmu i gospodarki rynkowej.

Ekonomika budownictwa I

2.

Okres liberalnej myśli finansowej w teorii finansów, której
teoretyczne i ideologiczne podstawy stworzył Adam Smith,
twórca klasycznej ekonomii. Głosił on wolność gospodarczą,
wolną konkurencję, silny indywidualizm gospodarczy, od którego
zależy pomyślność całego społeczeństwa. Ograniczał rolę państwa
do klasycznych funkcji publicznych: obrona zewnętrzna, ochrona
własności, wymiar sprawiedliwości i organizowanie robót
publicznych.

3.

Okres pierwszych prób interwencjonizmu fiskalnego, w
czasie którego A. Wagner, uważany za jednego z twórców nauki o
finansach, sformułował prawo wzrastających wydatków
publicznych. Głosi ono, że wraz z rozwojem społecznym władze
publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody stanowiące
skutek rosnących wydatków. Sytuacja taka wynika z faktu, że
potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne.
Prawo Wagnera było uzasadnieniem ”państwa dobrobytu”
przyczyniło się do rozwoju ubezpieczeń społecznych.

Ekonomika budownictwa I

4.

Okres rewolucji keynesowskiej i teorii interwencjonizmu
państwowego, której teoretyczne podstawy stworzył J.M.
Keynes. W koncepcji interwencjonizmu państwowego w sposób
zasadniczy zmieniła się rola finansów publicznych. Instrumenty
dochodowe i wydatkowe stały się głównymi narzędziami
interwencji państwa w gospodarkę. W swojej koncepcji teoria
interwencjonizmu nawiązywała do ”złotej reguły finansów
publicznych”.

5.

Okres neoliberalizmu i nowego konserwatyzmu fiskalnego
w teorii finansów publicznych, jako odpowiedź na kryzys teorii
interwencjonizmu fiskalnego. Twórcy teorii proponowali, aby
ciężar oddziaływania na gospodarkę przenieść z instrumentów
fiskalnych na monetarne, czyli regulacji podaży pieniądza
dokonywać za pomocą stóp procentowych, kursów walutowych i
stóp obowiązkowych rezerw.

Ekonomika budownictwa I

6.

Okres ortodoksyjnej teorii finansów publicznych, w świetle
której budżet państwa powinien być jak najmniejszy.
Przedstawiciel tego nurtu J.B. Say uważał, że obciążenia
podatkowe są niewłaściwym rozwiązaniem w wymiarze
prywatnym i społecznym.

Ekonomika budownictwa I

Podmiotowy i przedmiotowy zakres finansów

publicznych

W ujęciu przedmiotowym pod pojęciem finansów publicznych
kryją się finanse państwa, finanse jednostek samorządu terytorialnego
oraz finanse prywatne i instytucji non profit. W przypadku finansów
państwa i finansów jednostek samorządu terytorialnego rozumie się
procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków
publicznych, które obejmują m.in.: gromadzenie dochodów i
przychodów publicznych, finansowanie potrzeb pożyczkowych
(budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego),
zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, zarządzanie
środkami publicznymi, zarządzanie długiem publicznym oraz
rozliczenia z budżetu Unii Europejskiej, opłaty za usługi społeczne i
usługi finansowe.

Ekonomika budownictwa I

W ujęciu podmiotowym pod pojęciem finansów publicznych kryją
się finanse przedsiębiorstw, finanse publiczne, banków i instytucji
finansowych, ubezpieczeń społecznych i gospodarstw domowych.

Ekonomika budownictwa I

Pojęcie dochodów i przychodów publicznych

Dochody publiczne - zbiór danin publicznych (podatki i inne
świadczenia), których obowiązek ponoszenia na rzecz organów
administracji publicznej wynika z przepisów prawa oraz pozostałych
podatków.

Dochodami publicznymi są świadczenia ustanowione przez organy
władzy publicznej pobierane i gromadzone przez administrację
publiczną na rachunkach właściwych budżetów lub publicznych
funduszy celowych, z których dokonuje się wydatków publicznych.

Ekonomika budownictwa I

Przychody są to środki pochodzące z działalności prowadzonej przez
jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych oraz z innych
źródeł. Obejmują one środki pochodzące:

ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji
finansowych,

z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek
samorządu terytorialnego,

ze spłat pożyczek udzielanych ze środków publicznych,

z otrzymanych pożyczek i kredytów,

pochodzących od jednostek organizacyjnych i osób prawnych
zaliczanych do sektora finansów publicznych.

Wymienione powyżej przychody nie powiększają majątku
publicznego, ponieważ otrzymane środki pieniężne będą musiały
zostać zwrócone z wyjątkiem przychodów z prywatyzacji.

Ekonomika budownictwa I

Pojęcie wydatków i rozchodów publicznych

Przez pojęcie wydatki publiczne należy rozumieć wydatkowanie
środków pieniężnych z budżetów państwa i innych związków
publicznoprawnych w celu wykonania przyjętych zadań publicznych
oraz zaspokojenia potrzeb publicznych.

Biorąc pod uwagę fundusze, z których wydatki są dokonywane,
wydatki publiczne można podzielić na:

1.

wydatki budżetowe (obejmują wydatki budżetu państwa oraz
wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego),

2.

wydatki ubezpieczeń społecznych,

3.

wydatki funduszy celowych (parabudżetowych) - obejmują
wydatki zarówno funduszy państwowych, jak i funduszy
samorządowych,

4.

wydatki inne finansów publicznych.

Ekonomika budownictwa I

Dokonując podziału wydatków budżetu państwa na rodzaje i na
podstawie Ustawy o finansach publicznych z 29 sierpnia 2009 roku,
wyróżnia się:

1.

wydatki bieżące jednostek budżetowych: wynagrodzenia i
uposażenia osób zatrudnionych w państwowych jednostkach
budżetowych oraz składki naliczane od tych wynagrodzeń i
uposażeń; zakupy towarów i usług; koszty utrzymania i inne
wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i
realizacją ich statutowych zadań, koszty zadań zleconych do
realizacji jednostkom niezaliczanym do SFP z wyłączeniem
fundacji i stowarzyszeń;

2.

wydatki majątkowe: wydatki na zakup akcji oraz wniesienie
wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne
państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na
finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji
realizowanych przez inne jednostki;

Ekonomika budownictwa I

3.

wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują:
oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów
wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i
pożyczek, wpłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa
poręczeniami i gwarancjami oraz kosztami związanymi z emisją
skarbowych papierów wartościowych;

4.

wydatki określone mianem środków własnych Unii Europejskiej:
udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych, środki z
tytułu podatku od towarów i usług obliczanych zgodnie z
zasadami wynikającymi z przepisów UE, środki obliczone na
podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto, odsetki
i kary za nieterminowo lub nieprawidłowo naliczone wpłaty.

Rozchody publiczne to przypływy finansowe, które nie stanowią
wydatków w rozumieniu Ustawy o finansach publicznych z 2009 roku.
Rozchody mogą wystąpić w budżecie państwa, jak i w budżecie
jednostki samorządu terytorialnego, ale nie muszą.

Ekonomika budownictwa I

Dzieląc rozchody na poszczególne kategorie, należy wyróżnić:

1

spłaty rat zaciągniętych pożyczek i kredytów,

2

wykup papierów wartościowych,

3

udzielone pożyczki,

4

płatności wynikające z ustaw, których źródłem finansowania są
przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku
JST,

5

inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem
publicznym i płynnością.

Dwie pierwsze kategorie związane są z potrzebami pożyczkowymi
państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, natomiast
kategoria trzecia może np. dotyczyć udzielenia pożyczki z budżetu
państwa JST w ramach postępowania naprawczego lub w ramach
umów międzynarodowych udzielanie pożyczek innym państwom.
Kolejne kategorie dotyczą rozchodów przeznaczonych na
sfinansowanie np. reformy ubezpieczeń społecznych.

Ekonomika budownictwa I

Funkcje finansów publicznych

Funkcja alokacyjna występuje jako narzędzie alokacji części
zasobów w gospodarce rynkowej. Zadania, które nie mogą być
wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego (publiczne i społeczne)
przejmuje na siebie państwo ze względu na ich specyfikę. Realizując
zadania publiczne, państwo organizuje takie dziedziny życia
publicznego, jak: obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne, służba
dyplomatyczna czy też administracja publiczna.

Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) polega na podziale
dochodu narodowego, wytworzonego przez inne podmioty niż
państwo, wykorzystując do tego celu atrybut władzy. W wyniku tego
działania następuje korygowanie dochodów społeczeństwa. Państwo za
pomocą podatków, wykorzystując jednostronny transfer pieniądza, w
ściśle ukierunkowany sposób gromadzi je i przeznacza na rzecz
podmiotów, które nie osiągają żadnych dochodów lub osiągają je w
stopniu niewystarczającym na zaspokojenie swoich potrzeb.

Ekonomika budownictwa I

Funkcja stabilizacyjna polega na wykorzystaniu głównie dochodów
i wydatków, jako narzędzia mającego wpływ na równomierny rozwój
gospodarki. Państwo zmierza do zapewnienia wysokiego poziomu
zatrudnienia, stabilnego wzrostu cen, równowagi bilansu płatniczego
oraz stałego wzrostu gospodarczego.

Funkcja ewidencyjno-kontrolna polega na tym, że prowadzi się
ewidencję i kontrolę zachodzących zjawisk i procesów finansowych.
Prowadzona analiza zmierza do podjęcia celowych i efektywnych
decyzji, które są firmowane przez państwo.

Ekonomika budownictwa I

System finansów publicznych

W związku z tym, że funkcje finansów publicznych mają na celu
określenie służebnej ich roli na rzecz obywatela, uwzględniając przy
tym cele społeczne, gospodarcze i polityczne, które są realizowane za
pomocą różnych funduszy publicznych, to określając system
finansów publicznych, należy mieć na uwadze mechanizmy
regulujące powiązania pieniężne między podmiotami sfery realnej i
sfery budżetowej, na które składają się instytucje finansowe,
instrumenty finansowe oraz zasady określające sposób ich
funkcjonowania. Według innych prezentacji zawartych w literaturze
przedmiotu, przez pojęcie to rozumie się ogół zasad i instytucji
finansowych opartych w danym państwie na gromadzeniu środków
pieniężnych i ich rozdysponowywaniu. W literaturze przedmiotu
wskazuje się na kilka elementów systemu finansowego państwa,
określając go w przekroju podmiotowym, prawnym,
instytucjonalnym, instrumentalnym i technicznym.

Ekonomika budownictwa I

W przekroju podmiotowym system finansów publicznych tworzą:

władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego,

władze wykonawcze ww. szczebla,

aparat kontrolny działający w imieniu władz stanowiących,

aparat skarbowy,

podmioty sektora publicznego (policja, szkolnictwo, pomoc
społeczna).

W przekroju prawnym system tworzą:

Konstytucja RP,

Ustawa o finansach publicznych,

ustawy podatkowe,

Ustawa o obligacjach, publicznym obrocie papierami
wartościowymi,

Ustawa Ordynacja podatkowa karnoskarbowa,

rozporządzenia,

uchwały stanowiące poszczególnych JST.

Ekonomika budownictwa I

W przekroju instrumentalnym system finansów publicznych tworzą:

podatki centralne i lokalne,

opłaty,

system ceł,

dochody i odsetki z majątku publicznego,

składki na ubezpieczenie społeczne,

system dotacji i subwencji,

państwowy i samorządowy dług publiczny.

W skład technicznych elementów wchodzą:

klasyfikacja budżetowa,

procedura budżetowa,

postępowanie podatkowe i karnoskarbowe,

metody planistyczne.

Z pojęciem ”system finansowy ściśle” wiąże się polityka finansowa,
która polega na świadomym wyborze celów, środków finansowych i ich
możliwych scenariuszy zmierzających do rozwiązań alternatywnych.

Ekonomika budownictwa I

Pytania

1

Na podstawie definicji o finansach publicznych i w oparciu na
kryterium własności wskaż, czym zajmuje się nauka o finansach
publicznych.

2

Wymień najważniejsze nurty w historii finansów publicznych. Co
najmniej jeden scharakteryzuj.

3

Co się kryje w ujęciu podmiotowym pod pojęciem finansów
publicznych?

4

Podaj różnice występujące między dochodami a przychodami.

5

Co kryje się pod pojęciem rozchody publiczne?

6

Czy redystrybucja dochodów powinna zostać oparta na kryterium
sprawiedliwości społecznej, czy efektywności gospodarowania?
Określ skutki tych rozwiązań dla poszczególnych podmiotów.

7

Jakie znasz funkcje finansów publicznych i jak przejawiają się we
współczesnej gospodarce?

8

Jak można sklasyfikować system finansów publicznych?

Ekonomika budownictwa I

Pojęcie i konstrukcja podatku

”Tylko dwie rzeczy są pewne: śmierć i podatki” Beniamin Franklin

Podatek definiowany jest jako jednostronnie określone świadczenie,
w zasadzie pieniężne, o charakterze przymusowym, bezzwrotnym,
ogólnym, nieodpłatnym, na rzecz Skarbu Państwa lub innego związku
publicznoprawnego, pobierane na podstawie przepisów prawa,
określających warunki, wysokość i terminy płatności, przeznaczone na
sfinansowanie zadań (potrzeb) o charakterze publicznoprawnym.

Elementy techniczne podatku:

Podmiot podatku

Przedmiot opodatkowania

Podstawa opodatkowania

Składki i skale podatkowe

Warunki płatności podatku

Źródło podatkowe

Ekonomika budownictwa I

Podmiotem podatku może być:

1

podmiot czynny (uprawniony) - podmiot, który wymierza i
ściąga podatki

2

podmiot bierny (zobowiązany) - są osoby fizyczne, prawne lub
jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, na
które został nałożony obowiązek podatkowy. Na obowiązek ten
składa się zarówno odprowadzenie podatku, jak i czynności
pomocniczych (prowadzenie księgi rachunkowej itp.) w niektórych
przypadkach obowiązki te rozbite są między podatnika (ponosi
materialny ciężar podatku, istnieje także podział na podatnika
formalnego i materialnego, przy podatkach pośrednich) i płatnika
(pośredniczy między podatnikiem a organem podatkowym).

Ekonomika budownictwa I

Płatnik podatku - osoba fizyczna, prawna lub nie mająca
osobowości prawnej obowiązana do obliczania i pobrania od
podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie do budżetu
państwa lub gminy. Pobranie podatku następuje najczęściej przez
potracenie go z należności przypadającej podatnikowi od płatnika. W
taki sposób pobierany jest przez pracodawców podatek od
wynagrodzeń pracowniczych. Płatnikiem może być tez podmiot nie
zobowiązany do świadczenia pieniężnego na rzecz podatnika.
Płatnikiem jest np. notariusz, przed którym sporządzono akt
darowizny, zaś podatnikiem obdarowany.

Zakres obowiązków inkasenta jest węższy od płatnika. Jest on
obowiązany do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we
właściwym terminie organowi podatkowemu (inkasent nie oblicz więc
podatku). Inkasent występuje przy podatku rolnym.

Ekonomika budownictwa I

Podatnik:

1

formalny - osoba, która z mocy przepisów prawnych powinna
zapłacić podatek, chociaż nie zawsze ponosi ciężar ekonomiczny
podatku. Czasem może go przerzucić na podmiot trzeci, tzw.
podatnika faktycznego

2

faktyczny - ponosi ciężar ekonomiczny podatku

Rodzaje przerzucalności podatku:

1

w przód - gdy płatnik formalny przerzuca ciężar na konsumenta
towarów, które wyprodukował lub usług, które świadczył. Duże
znaczenie mają tu warunki rynkowe - popyt i podaż, np. przy
niedoborze towarów jest możliwość przerzucenia ciężaru w przód,
gdyż konsument przyjmie cenę towaru zawierająca podatek

2

w tył - gdy podatnik formalny przerzuca ciężar na dostawcę
surowców lub materiałów potrzebnych do produkcji obniżając
cenę płacona dostawcy lub gdy ciężar przerzucany jest na
pracowników zatrudnionych u podatnika formalnego, zaniżając
ich zarobki.

Ekonomika budownictwa I

Przedmiot opodatkowania - zjawisko lub rzecz, które podlegają
opodatkowaniu, np. przy podatku VAT jest to sprzedaż towarów i
usług, przy nieruchomości - budynek. Może mieć charakter ciągły
(posiadanie gospodarstwa rolnego), powtarzalny (dochody z pracy)
lub jednorazowy.

Podstawa opodatkowania - skonkretyzowany co do wartości lub
ilości przedmiot podatku.

Stawka podatkowa (wyraża stosunek wysokości podatku do
podstawy opodatkowania):

1

Stawka kwotowa

2

Stawka procentowa

3

Stawka ułamkowa

4

Stawka wielokrotnościowa

Ekonomika budownictwa I

Skala podatkowa:

1

proporcjonalna - wysokość stawki jest niezmienna niezależnie od
zmieniającej się podstawy opodatkowania. Jest stosowana w
podatkach typu przychodowego. W Polsce skala ta jest stosowana
w podatku VAT.

2

nieproporcjonalna:

progresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania rośnie

wysokość stawki podatkowej
Rodzaje progresji:

globalna - do całej podstawy opodatkowania stosujemy jedną
stawkę właściwą dla tej podstawy (np. podatek od spadków i
darowizn)
szczeblowana - podstawę opodatkowania dzielimy na szczeble i do
każdego z nich stosujemy inną stawkę właściwa dla tego szczebla
(np. podatek dochodowy od osób fizycznych)

regresywna - w miarę wzrostu podstaw opodatkowania stawka

podatkowa maleje.

degresywna - stanowi połączenie skali progresywnej ze skalą

proporcjonalną.

Ekonomika budownictwa I

Klasyfikacja podatków

Kryteria klasyfikacji podatków

Kryterium klasyfikacji

Grupa lub rodzaj podatku

Społeczne

osobisty, rzeczowy

Ekonomiczne

od dochodu, od kapitału, od konsumpcji

Przedmiotowe

przychodowe, dochodowe, majątkowe, konsumpcyjne

Podmiotowe

od osób fizycznych, od osób prawnych

Cel przeznaczenia dochodów
podatkowych

ogólne, celowe

Obligatoryjność

obligatoryjne, fakultatywne

Rodzaj stawki lub skali

proporcjonalne (liniowe), progresywne, degresywne

Prawne

bezpośrednie, pośrednie

Miejsce, do którego są kiero-
wane dochody podatkowe

centralne, lokalne

Obciążenie podmiotu

obciążające koszty przedsiębiorstwa, obciążające wy-
nik finansowy (dochód lub przychód)

Ekonomika budownictwa I

Przyporządkowanie podatków do wybranych kryteriów

Prawne

Bezpośrednie:

od

osób

fizycznych

wraz

z

formami

zryczałtowanymi

opodat-

kowania

dochodu,

od

osób

prawnych,

oraz

podatki:

rolny,

leśny,

od

środków

transportowych,

od

czyn-

ności

cywilnoprawnych,

od

spadków

darowizn

oraz

od

nieruchomości.

Pośrednie:

od

towarów

i

usług VAT, akcyzowy, od gier.

Ekonomika budownictwa I

Miejsce do któ-
rego są kiero-
wane dochody

Centralne: podatek dochodo-
wy od osób fizycznych, docho-
dowy od osób prawnych, od to-
warów i usług: akcyzowy, od
gier.

Lokalne: rolny; leśny, od spad-
ków i darowizn, od nierucho-
mości: od środków transpor-
towych, od czynności cywilno-
prawnych; dochody z tytułu
opodatkowania w formie karty
podatkowej.

Obciążenia
podmiotu

Obciążające koszty: od nie-
ruchomości, od środków trans-
portowych, od czynności cywil-
noprawnych. W szczególnych
przypadkach podatkami obcią-
żającymi koszty przedsiębior-
stwa mogą być podatek od to-
warów i usług i podatek akcy-
zowy.

Obciążające wynik finan-
sowy: podatek dochodowy od
osób fizycznych; dochodowy od
osób prawnych.

Ekonomika budownictwa I

Wady i zalety podatków bezpośrednich i pośrednich

Podatki

Zalety

Wady

Bezpośrednie

stała

wydajność,

duża

ela-

styczność, oszczędność kosztu
poboru

powolność poboru, ostentacyj-
ność i niesprawiedliwość pobra-
nia, złożoność opodatkowania,
podatność na ucieczkę przed
opodatkowaniem

Pośrednie

znaczna wydajność, znieczule-
nie podatkowe, względnie wy-
soka elastyczność, szybkość po-
boru

uciążliwość formalna wynikają-
ca z niskiej jakości legislacji,
skomplikowania i braku precy-
zji; częste zmiany w podatkach,
krępowanie działalności gospo-
darczej poprzez wpływanie na
ceny, a tym samym na kon-
kurencyjność przedsiębiorstw,
podatność na oszustwa podat-
kowe

Ekonomika budownictwa I