PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Rana jest to uszkodzenie tkanek ciała na skutek działa-
nia zewnętrznego. W zależności od głębokości i rozległo-
ści rany, następuje uszkodzenie skóry, naczyń krwionoś-
nych, mięśni, nerwów, kości czy nawet narządów.

Rany dzielimy na zamknięte i otwarte.

Rana zamknięta

to uszkodzenie głębszych warstw skóry

i tkanek leżących głębiej, z zachowaniem ciągłości wars-
twy powierzchownej. Taki rodzaj urazu najczęściej po-
wstaje w wyniku uderzenia tępym przedmiotem. Głębo-
ko w skórze z uszkodzonych naczyń wydostaje się krew i
powstaje tzw. siniak.

Rana otwarta

to taka, w której ma miejsce przerwanie

ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu i zakażeniu rany
oraz krwawieniu.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Rodzaje ran:
• szarpana

- brzegi jej są poszarpane, postrzępione,

krwawienie niezbyt obfite.

• kłuta

spowodowana jest ostro zakończonymi przedmio-

tami, np. gwoździem, brzegi jej są równe, gładkie, swoją

głębokością może sięgać aż do narządów wewnętrznych,

mało krwawi na zewnątrz.

• cięta

- spowodowana może być nożem, blachą itp, brze-

gi ma równe i gładkie, niezbyt głęboka, silnie krwawi

• miażdżona

- spowodowana przez płaskie i tępo działają-

ce siły, np. uderzenie, upadek, brzegi jej są nieregularne,

zasinione, sąsiednie tkanki zmiażdżone i stłuczone, może

wystąpić obrzęk, występuje bolesność i krwawienie

• rąbana

- połączenie rany miażdżonej i ciętej

• kąsana

- wyglądem przypomina ranę szarpaną i kłutą

• postrzałowa

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Do szczególnych ran należą:

Rana postrzałowa

- oprócz widocznych ran (wloty i wy-

lotu, ta druga jest większa) rannemu zagraża krwotok,

wstrząs, uszkodzenie narządów wewnętrznych, zakaże-

nie. Ranę opatrujemy według obowiązujących zasad.

Rana kąsana

- istnieje bardzo duże zagrożenie zakaże-

niem, szczególnie wścieklizną. Jeśli to możliwe należy

schwytać zwierzę i przekazać do przebadania, a ranę

przemyć mydłem, które działa zabójczo na wirus wście-

klizny i obficie spłukać.

Ukąszenie przez owada

- szczególnie groźne w obrębie

jamy ustnej, zwłaszcza u dzieci w lecie podczas jedzenia

lodów. Duży obrzęk może spowodować znaczne utrud-

nienie oddychania, a nawet uduszenie. Aby temu

zapobiec, należy przyłożyć zimny okład i ssać kostki

lodu. Niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Do szczególnych ran należą:

Ukąszenie przez węża

- najczęściej w postaci dwóch ma-

łych, mieszczących się obok siebie, ranek w wielkości łeb-

ka od szpilki. W jakiś czas po ukąszeniu występuje miej-

scowy obrzęk i silny, kłujący ból wskazujące miejscowe

zakażenie. Główne zagrożenie to przeniknięcie jadu do

organizmu (objawy: zawroty głowy, nadmierna potli-

wość, zaburzenia oddechowe i krążenia). Ranny powi-

nien leżeć bez ruchu, nakładamy opaskę zaciskającą, aby

zahamować odpływ krwi w kierunku serca i wywołać

krwawienie z rany. Nie zdejmujemy ucisku, nie wycina-

my, nie wypalamy rany. Niecelowe jest wysysanie miejs-

ca ukąszenia. Nie pomoże to ofierze ukąszenia, a naraża

ratownika na przeniknięcie jadu przez błonę śluzową

ust. Podstawowe znaczenie ma jak najszybsze udzielenie

fachowej pomocy polegającej na podaniu surowicy.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Następstwem rany są:
• ból

- spowodowany miejscowym uszkodzeniem nerwów

• krwawienie

- rozmiar krwawienia zależy od wielkości i

głębokości rany (krwawienie w połączeniu z bólem może
spowodować tzw. wstrząs zaburzenie w krążeniu, a przy
silnym krwawieniu istnieje zagrożenia życia

• możliwość zakażenia

- każdą ranę należy traktować ja-

ko potencjalnie zakażoną. Przeniknięcie zarazków do ra-
ny może nastąpić w czasie samego zranienia jak i na sku-
tek wtórnego zabrudzenia uszkodzonych tkanek

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Zasada - ranę pozostawiamy w stanie w jakim ją zasta-

liśmy.

• zabezpieczamy ranę przed dostaniem się do niej zanie-

czyszczeń, przykrywamy jałowym materiałem opatrun-

kowym (lepiej nie używać przypadkowych materiałów

opatrunkowych). W zależności od rozmiaru rany i inten-

sywności krwawienia należy dobrać wielkość i rodzaj

opatrunku, osłaniając ranę w całości.
• podczas wykonywania tych czynności obserwować ran-

nego (może zemdleć, co przy upadku może doprowadzić

do dodatkowych urazów).

Ranny powinien siedzieć, naj-

lepiej leżeć.

• rany nie wolno dotykać ani przemywać (to może spo-

wodować dodatkowe zakażenie).
• przypadku wytrzewienia narządów nie wkładać ich z

powrotem do środka, nie wpychać do rany

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Zasada - ranę pozostawiamy w stanie w jakim ją
zastaliśmy.

• w nagłych wypadkach obowiązuje zasada:

Tamowanie

krwawienia ważniejsze niż zapobieganie zakażeniu!!!

•Nie należy samodzielnie aplikować żadnych leków na
ranę, (pudrów, sprayów lub maści), dlatego, że mogą one
utrudniać diagnozę i spowodować konieczność bolesnego
oczyszczania.
• Z wyjątkiem otarć i drobnych ran ciętych badanie i
leczenie rany jest zadaniem lekarza. Powinno to nastąpić
jak najszybciej, najlepiej do 6 godzin od zranienia.
• W zasadzie nawet przy najmniejszej ranie istnieje
niebezpieczeństwo tężca, dlatego wskazane jest
szczepienie ochronne.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Zasada - ranę pozostawiamy w stanie w jakim ją

zastaliśmy.

• Gdy do rany dostanie się i utkwi w niej duże ciało obce,

powinien usunąć je lekarz. Ponieważ z zewnątrz nie da

się ocenić głębokości i stopnia uszkodzenia, nie wolno

własnoręcznie usuwać ciał obcych. Istnieje

niebezpieczeństwo uszkodzenia naczyń krwionośnych,

nerwów, a nawet narządów. Po usunięciu ciała obcego

rany wewnętrzne muszą być natychmiast opatrzone

przez lekarza. Jeżeli ciało obce wystaje z rany trzeba

przed transportem rannego umocować je i owinąć.
•W przypadku amputacji urazowej - zabezpieczyć

amputowaną część (owinąć jałową gazą nasączoną

roztworem soli {0,9% roztwór NaCl} i umieścić w

naczyniu lub worku plastikowym z tym samym płynem

lub lodem). Nie zamrażać!

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Zasada - ranę pozostawiamy w stanie w jakim ją
zastaliśmy.

•Rany postrzałowe - należy spróbować zatamować
krwawienie. Założyć opatrunek. Należy zawsze brać pod
uwagę uszkodzenie kości.
• Gdy powstaje obrzęk przy ranie zamkniętej:

• ucisnąć i schłodzić uszkodzone miejsce (przyłożyć
lód lub polewać zimną wodą). Takie postępowanie
powoduje obkurczenie naczyń i zmniejszenie
krwawienia
• unieść uszkodzoną część ciała (kończynę); zmniejsza
to dopływ krwi i tym samym narastanie obrzęku
• unieruchomić; zmniejsza to krwawienie i ból.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

Zasada - ranę pozostawiamy w stanie w jakim ją

zastaliśmy.

•

Wyjątek 1 - oparzenia termiczne lub chemiczne –

dłuż-

sze płukanie schładza tkanki i zapobiega powiększeniu

się uszkodzenia, zmniejsza ból, po za tym przy oparze-

niach chemicznych spłukuję substancje chemiczną.
•

Wyjątek 2 - rany kąsane

- w tym przypadku należy

złamać zasadę o nie przemywaniu ran. Ranę należy

przemyć mydłem, a następnie opłukać dokładnie wodą.

Ma to przyczynę w tym, że wirus wścieklizny ginie w sty-

czności z mydłem. Nie należy przemywać rany takimi

środkami jak jodyna lub spirytus - powodują koagulację

białka co utrudnia później gojenie się ran. Jeżeli jest to

możliwe zwierzę należy schwytać i dostarczyć do właś-

ciwej instytucji w celu przeprowadzenia badań pozwala-

jących na ewentualne stwierdzenie czy jest ono zakażone

wścieklizną.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

OPATRYWANIE RAN

Popularne materiały opatrunkowe to: opatrunek plas-

trowy, gaziki opatrunkowe, przylepiec, chusta trójkątna,

opaska gazowa (bandaż).

Opatrunek plastrowy

stosujemy na małe rany z nie-

wielkim krwawieniem. Należy zwrócić uwagę, aby podu-

szeczka gazowa opatrunku znajdowała się na ranie. Pas-

ki przylepca przyklejamy do sąsiadującej z raną skóry.

Chusta trójkątna

jest stosowana do ran głowy, dłoni,

kończyn górnych, stopy, podudzia, kolana, oczu, żuchwy,

barku. Chusta trójkątna służy do umocowania jałowego

przykrycia ran. Przy opatrywaniu rannego należy zwró-

cić uwagę aby zawiązane węzły nie znajdowały się nad

raną. Jeżeli ranny jest przytomny należy zapytać go czy

węzły nie powodują ucisku lub bólu.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

OPATRYWANIE RAN

Opaska gazowa (bandaż)

jest stosowana do ran palców,

dłoni, łokci, głowy. Do tego rodzaju opatrunku są potrze-
bne: bandaż i gaza opatrunkowa. Przy opatrunku należy
zwracać uwagę aby nie zabrudzić poduszeczki opatrun-
kowej. Po przykryciu rany należy ją opasać bandażem.
Zabezpieczamy przed rozwiązaniem za pomocą przy-
lepca lub koniec bandaża wsuwamy pod utworzone zwo-
je. Powszechnie stosowanym sposobem jest przecięcie
końcówki bandaża wzdłuż i zawiązanie jego końców. Nie
należy mocno napinać opaski gdyż może to spowodować
utrudnienie odpływu krwi żylnej w kierunku serca przy
normalnym dopływie krwi tętniczej. Objawem tego jest
rozszerzenie żył i sino - czerwone zabarwienie skóry z na-
stępowym krwawieniem lub jego nasileniem.

PIERWSZA POMOC PRZY ZRANIENIACH

OPATRYWANIE RAN

KRWAWIENIA

Dużą trudność stanowi ocena ilości utraconej krwi - 250

ml krwi może być powodem zakrwawienia całego ubra-

nia rannej osoby, nie stanowiąc zagrożenia życia. Np.

skóra głowy posiada bardzo dobrze rozwiniętą sieć na-

czyń krwionośnych - nawet niewielkie krwawienie na gło-

wie wygląda dramatycznie. Skutki krwotoku zależą także

od szybkości utraty krwi. Nagła utrata 500 do 1000 ml

krwi może powodować wstrząs, stanowi zagrożenie życia.

Przy krwotoku wewnętrznym ocena ilości utraconej krwi

jest praktycznie niemożliwa. Stąd tępe urazy nadbrzusza

ze względu na możliwość rozerwania narządów wew-

nętrznych i spowodowania krwotoku są bardzo niebez-

pieczne. Rozpoznanie krwotoku wewnętrznego odbywa

się na podstawie pośrednich objawów wstrząsu. Duża i

nagła utrata krwi oraz wywoła-ny tym wstrząs mogą być

przyczyną utraty życia.

KRWAWIENIA

Krwotok

- jest to wynaczynienie się krwi z układu krwio-

nośnego wskutek urazowego lub chorobowego uszkodze-
nia ściany naczyń czy serca.
Krwotok może być żylny, miąższowy i tętniczy.
W zależności od przestrzeni, do której następuje wylew
krwi, krwotok może być zewnętrzny lub wewnętrzny.
Krwotok ma charakter krwotoku:

zewnętrznego

, jeśli krew wylewa się na zewnątrz powłok

oraz

wewnętrznego

, jeśli krew wylewa się do zamkniętych jam

ciała (jama brzuszna, jama opłucnowa, osierdzie i inne)
lub uszkodzonych narządów (wątroba, śledziona).

KRWAWIENIA

Postępowanie w przypadku krwotoku różni się w zależ-
ności od przyczyny.
W przypadku krwotoku zewnętrznego, gdy ma miejsce
uszkodzenie ciągłości skóry, opanowanie krwotoku zwią-
zane jest z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

W lekkim krwotoku

z ran skóry krew sączy się kroplami.

Ustaje on zwykle samoistnie po kilku minutach, wraz z
powstaniem skrzepu zamykającego ubytek naczynia. W
tym przypadku należy ranę zabezpieczyć na czas
transportu jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok

, w którym krew wypływa z rany ciągłym

strumieniem lub tryska z rany pulsując, wymaga
natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk
rany.

KRWAWIENIA

W bardzo silnych krwotokach

z dużych ran, np. po am-

putacji, dla zatrzymania wypływu krwi, może być ko-
nieczny ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy.
Na kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna,
a na kończynie dolnej tętnica udowa. Przy zakładaniu
opatrunku uciskowego należy pamiętać o zmianie siły lub
miejsca ucisku, aby nie doprowadzić do zastoju krwi w
dalszej części kończyny. Ranę należy przykryć również
jałowym gazikiem i przymocować go plastrem, banda-
żem lub kodofixem (rodzaj elastycznej, dobrze rozcią-
gliwej siateczki). Na rany silnie krwawiące, oprócz gazika
nakłada się dodatkowo elastyczną poduszeczkę wykona-
ną na przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożo-
nej gazy lub bandaża.

KRWAWIENIA

Przy krwawieniu z drobnych naczyń krwionośnych
dzięki kurczliwości ich ścian i krzepliwości krwi proces
ten w krótkim czasie ustaje samoistnie, ale przy więk-
szym przekroju uszkodzonych naczyń jest to niemożliwe.
Często można rozpoznać w krwotoku zewnętrznym źró-
dło krwawienia - z tętnicy krew żywoczerwona wypływa
w szybkim tempie z wyraźnym tętnieniem zgodnym z tę-
tnem i akcją serca; w krwotoku żylnym krew wypływa
powolniejszym jednostajnym strumieniem, jest ciemniej-
sza.
Krwotok z narządów miąższowych, takich jak wątroba
czy śledziona, to krwotok ostry, masywny, zagrażający
życiu (wstrząs).

KRWAWIENIA

W krwotoku z jam serca w zależności od rodzaju urazu
krew może się wylewać na zewnątrz poprzez ranę w osier-
dziu i klatce piersiowej, może wypływać do jamy opłucno-
wej czy śródpiersia albo gromadzić się w worku osierdzio-
wym powodując ucisk serca (zjawisko tzw. tamponady
serca).
W przypadku krwawienia z dróg oddechowych krew
wydobywa się w czasie kaszlu.
W krwawieniu z przewodu pokarmowego występują wy-
mioty krwią (przypominają fusy od kawy) lub skrzepami
krwi. Dodatkowo lub jako samodzielny objaw mogą wy-
stąpić stolce smoliste lub z domieszką świeżej krwi.

W przypadkach gdy została odcięta jakaś cześć ciała

należy ją zabezpieczyć i przekazać personelowi

pogotowia. Zawsze jest szansa na udaną replantację.

KRWAWIENIA

Przy krwawieniu z kończyn stosujemy:

•

uniesienie kończyny do góry zmniejsza krwawienie

•

uciska się kończyny w ściśle określone miejsca w
których są najbardziej dostępne odpowiednie tętnice

•

opatrunek uciskowy:

1. nakrywamy ranę jałowym materiałem opatrunkowym
2. lekko bandażujemy
3. nakładamy na ranę elastyczną poduszeczkę (najlepiej nie

chłonącą krwi)

4. wszystko razem owijamy opaską opatrunkowa (bandażem)

lub chustą trójkątną (węzeł nie może znajdować się nad
raną)

Opatrunek nie może powodować zastoju krwi w kończynie
przez zbyt mocne owinięcie opaską. W takiej sytuacji nale-
ży zdjąć opatrunek i założyć przy mniejszym nacisku.

KRWAWIENIA

Opaska zaciskowa (hemostatyczna) może być
stosowana w wyjątkowych przypadkach:

•

krwotok z rozległej powierzchni rany

•

duże ciała obce w ranie

•

otwarte złamania z silnym krwawieniem

•

rozerwanie tkanek kończyny

Po założeniu opaski zaciskowej zastaje odcięty dopływ
krwi do części kończyny.
Opaskę można założyć tylko w dwóch miejscach - na
ramieniu i na udzie.
Taśma użyta jako opaska powinna mieć kilka centy-
metrów szerokości (nie należy stosować sznurka, drutu
itp. Zastosowanie tych środków może spowodo-wać
nieodwracalne uszkodzenie nerwów i naczyń).

KRWAWIENIA

Opaska zaciskowa (hemostatyczna) może być
stosowana w wyjątkowych przypadkach:

W każdym przypadku zastosowania opaski należy od-
notować dokładny czas jej założenia i przekazać ją le-
karzowi (można ją przytwierdzić do ubrania rannego).
Nie należy zdejmować raz założonej opaski w celu
umożliwienia dopływu krwi do kończyny (może to
spowodować uwolnienie się szkodliwych produktów
przemiany materii powstałych w odciętej opaską
kończynie na skutek zamknięcia dopływu tlenu i
substancji odżywczych i przeniknięcie ich do
organizmu).

Opaskę należy stosować tylko wtedy gdy inne sposoby
opanowania krwotoku są nieskuteczne.

KRWAWIENIA

Przy krwawieniach na głowie, szyi i tułowiu

stosujemy

tamowanie poprzez ucisk rany palcami poprzez jałowy
opatrunek. W przypadku kiedy nie ma pod ręka
jałowych materiałów opatrunkowych należy stosować
środki zastępcze np. czysta chusteczka do nosa.

W czasie zaopatrywania ran należy
pamiętać o potrzebie stosowania
rękawiczek gumowych. Należy zaw-
sze zachować ostrożność przed kon-
taktem z krwią rannego. Przenik-
nięcie do krwi ratującego drobno-
ustrojów chorobotwórczych może
spowodować zakażenia m.in. żółta-
czką wszczepienną lub AIDS.

KRWAWIENIA

Przy

niewielkim

krwawieniu z nosa

można zastosować

zimny okład na kark.
Przy krwawieniach większych nie należy tamować
wypływu krwi. Pacjent powinien oczekiwać na pomoc
w pozycji siedzącej lekko pochylonej do przodu. Jeśli
pacjent jest nieprzytomny kładziemy go na boku
zapewniając swobodny wypływ krwi. Nie wolno
dopuścić do jej połykania.

Przy pęknięciu żylaka

krwawienie tamuje się po przez

uniesienie kończyny do góry i nałożenie opatrunku
uciskowego.

KRWAWIENIA WEWNĘTRZNE

W przypadku krwotoku wewnętrznego wypływ krwi do
wewnętrznych jam ciała jest niewidoczny, rozpoznanie
można postawić tylko pośrednio na podstawie objawów
wstrząsu krwotocznego (bladość, skóra pokryta chłod-
nym lepkim potem, obniżone ciśnienie tętnicze krwi,
przyspieszone tętno, zaburzenia świadomości).
W krwawieniach wewnętrznych pierwsza pomoc przed-
lekarska ogranicza się do ułożenia, przykrycia, położenia
lodu i wezwania fachowej pomocy w jak najkrótszym
czasie. W przypadku pierwszej pomocy lekarskiej pa-
cjent, w zależności od wskazań, może mieć zapewnione
podanie leków przeciwbólowych, płynów krwiozastęp-
czych, zatamowanie krwotoku, założenie opatrunku,
zabezpieczenie oddechu i krążenia, właściwe ułożenie.

KRWAWIENIA WEWNĘTRZNE

Przy krwawieniu z przewodu pokarmowego można na
brzuch położyć worek z lodem.
Zaopatrzenie krwotoków wewnętrznych możliwe jest
tylko przez chirurga, a ratownik zobowiązany jest do
przestrzegania kilku zasad postępowania przeciwwstrzą-
sowego oraz specyficznych czynności związanych z ura-
zami tępymi brzucha, ranami penetrującymi klatki pier-
siowej oraz zmiażdżeniem tułowia (przygnieceniem). W
przypadku stwierdzenia objawów stanu bezpośredniego
zagrożenia życia należy podjąć niezwłocznie działania
zgodnie z PPŻ (Podstawowe Podtrzymywanie Życia).

Przy wszelkich krwawieniach wewnętrznych należy

natychmiast wzywać

POGOTOWIE RATUNKOWE 999