ZAWI�ŁO�łCI POLITYKI EUROPEJSKIEJ

WOJNA O SUKCESJÊ POLSK�Ą 1733-1738

W czasie ostatnich lat panowania Augusta II w Polsce, wobec niechêci wiêkszoœci szlachty do dynastii Wettinów, ambasadflrowi francuskiemu uda�ło siê zorganizowa�Ś wp�ływowy obóz magnacko-szlachecki popieraj�ący Stanis�ława Leszczy�ąskiego, teœcia króla francuskiego Ludwika XV jako kandydata do tronu polskiego. Po œmierci Augusta II Mocnego (luty 1733 - interreksem zosta�ł zwolennik Leszczy�ąskiego), szlachta zobowi�ąza�ła siê g�łosowa�Ś w elekcji jedynie na "Piasta". Wobec ewentualnej groŸby zachwiania miêdzynarodowej polityki równowagi po wojnie o sukcesjê hiszpa�ąsk�ą, Rosja i Austria popar�ły kandydata do tronu polskiego w osobie elektora saskiego, Fryderyka Augusta. Ten, za udzielone poparcie, uznal austriack�ą sankcjê pragmatyczn�ą, obieca�ł Kurlandiê faworytowi carycy Anny - Bironowi.

W elekcji czêœ�Ś szlachty wybra�ła królem polskim Stanis�ława Leszczy�ąskiego (wrzesie�ą 1733). Reszta szlachty pod os�łon�ą wojsk rosyjskich i saskich obwo�ła�ła królem elektora saskiego Fryderyka Augusta Wettina - w Krakowie w styczniu 1734 r. koronowa�ł siê August III Sas ( 1734-1763). Stanis�ław Leszczy�ąski wycofa�ł siê do Gda�ąska, gdzie oczekiwa�ł posi�łków francuskich. W kraju wybuch�ła wojna domowa, szlachta zgromadzona w konfederacjach popieraj�ących obu kandydatów prowadzi�ła walkê miêdzy sob�ą. Kraj zosta�ł rozbity ("Jedni [ci�ągnêli] do Sasa [Wettina] drudzy do Lasa [Leszczy�ąskiego] "). Pomoc francuska dla obleganego w Gda�ąsku Leszczy�ąskiego by�ła niewielka. Niebawem miasto skapitulowa�ło. Leszczy�ąski w ch�łopskim przebraniu uciek�ł do Prus. W Polsce zawi�ąza�ła siê konfederacja w Dzikowie w obronie praw Leszczy�ąskiego, król i wielu jego partyzantów wyczekiwali na rozwój wypadków.

Wojna o sukcesjê polskg przekszta�łci�ła siê w konflikt europejski, który rozgrywa�ł siê przede wszystkim na zachodzie Europy. Przeciwko Austrii stanê�ła koalicja Francji, Hiszpanii, Królestwa Sardynii. W polu przewagê mieli Francuzi i sprzy

mierzeni, którzy zajêli Lotaryngiê, ziemie Habsburgów we W�łoszech i pogranicze belgijskie. Ostatecznie dzia�łania wojenne usta�ły w 1738 r. - pokój w Wiedniu miêdzy Austri�ą i Francj�ą: Stanis�ław Leszczy�ąski zrezygnowa�ł z tronu polskiego, zachowa�ł tytu�ł królewski, otrzyma�ł ksiêstwo Lotaryngii, po jego œmierci w�ł�ączone do Francji; Franciszek Stefan Lotary�ąski za utracone ksiêstwo otrzyma�ł Toskaniê; cesarz Karol VI Habsburg zatrzyma�ł Lombardiê, zdoby�ł ksiêstwo Parmy i Piacenzy, ksiêstwo Toskanii otrzyma�ł Franciszek Stefan m�ą�ż córki cesarza, Marii Teresy; Królestwo Neapolu i Sycylii po�ł�ączone w jedno pa�ąstwo znalaz�ło siê w rêkach don Carlosa, m�łodszego przedstawiciela hiszpa�ąskich Burbonów; wszyscy sygnatariusze potwierdzili sankcjê pragmatyczn�ą - nienaruszalnoœ�Ś posiad�łoœci Habsburgów austriackich. i dziedziczenie w ca�łoœci przez arcyksiê�żniczkê Mariê Teresê.

W Rzeczypospolitej, wobec przewagi wojsk rosyjskich i saskich grupa zwolenników Leszczy�ąskiego mala�ła. Jeszcze w 1734 r. zosta�ła rozbita ,konfederacja dzikowska, w roku nastêpnym opór dzikowian by�ł sukcesywnie t�łumiony. W I736 r. na sejmie pacyfikacyjnym Stanis�ław Leszezy�ąski zrezygnowa�ł z tronu polskiego, a jego zwolennicy zostali objêci amnesti�ą.

WOJNY �łL�ĄSKIE

Po œmierci w 1740 r. Fryderyka Wilhelma I, króla pruskiego, na tron wst�ąpi�ł jego syn Fryderyk II. W polityce zagranicznej d�ą�ży�ł do zdobycia nowych terenów i zapewnienia Prusom pierwszoplanowej roli w Europie. Wykorzystuj�ąc zmiany dynastyczne w pa�ąstwie habsburskim (œmier�Ś cesarza Karola VI, objêcie w�ładzy przez Mariê Teresê) wojska pruskie wkroczy�ły na �łl�ąsk. Wojska austriackie Marii Teresy przyst�ąpi�ły do dzia�ła�ą zbrojnych. Rozpoczê�ły siê wojny o �łl�ąsk.

Pierwsza wojna œl�ąska 1740-1742 przekszta�łci�ła siê w wojnê o sukcesjê austriack�ą (1741-1748) - z pretensjami do ziem habsburskich wyst�ąpi�ł m.in. elektor bawarski. Wojska pruskie w bitwie pod Ma�łujowicami (kwiecie�ą 1741) i pod Chotusicami (maj 1742) pokona�ły wojska austriackie. Prusko-austriacki traktat pokojowy podpisany we Wroc�ławiu w 1742 r. oddawa�ł Prusom �łl�ąsk z wyj�ątkiem ezêœci Sl�ąska cieszy�ąskiego i opawskiego. Wojska austriackie mog�ły podj�ą�Ś dzia�łania wojenne w Czechach i na Morawach wypieraj�ąc wojska bawarskie Karola Alberta, który podj�ą�ł walkê maj�ąc poparcie Saksonii, Francji i Hiszpanii, pragn�ących zdoby�Ś tereny habsburskie we W�łoszech. Maria Teresa zaczê�ła odzyskiwa�Ś tereny habsburskie.

Wojna o sukcesjê austriack�ą w latach 1744-1748 zmieni�ła charakter wojny z lokalnego konfliktu niemiecko-niemieckiego w europejski, a nawet œwiatowy. Francja w po�ł�ączeniu z Hiszpani�ą opowiedzia�ły siê przeciwko Belgii pozostaj�ącej we w�ładaniu Habsburgów austriackich. To zaniepokoi�ło Angliê, która popar�ła Austriê. Zwyciêstwa odnoszone przez wojska austriackie w Niemczech (zajêcie Bawarii) i wzrost wp�ływów austriackich w Europie zaniepokoi�ły Fryderyka II pruskiego obawiaj�ącego siê rewan�żu Austrii i podjêcia próby odebrania �łl�ąska. Licz�ąc na

dalsze sukcesy i nabytki, w 1744 r. Prusy zawar�ły sojusz z Bawari�ą, Palatynatem i innymi ksiêstwami niemieckimi. Do sojuszu przyst�ąpi�ła Francja.

Druga wojna œl�ąska 1744-1745 - wojska pruskie, �łami�ąc postanowienia pokoju, wkroczy�ły do Czech, zajê�ły Pragê i zmusi�ły Austriaków do ewakuowania siê z Bawarii i os�łabienia dzia�ła�ą wojennych przeciw Francji. Wojska pruskie opuœci�ły Czechy i musia�ły broni�Ś siê przed po�ł�ączonymi wojskami austriacko-saskimi (sojusz Austrii i Saksonii). W walkach o �łl�ąsk w czerwcu 1745 r. wojska pruskie rozbi�ły armiê austriack�ą pod Dobromierzem, zaatakowa�ły Saksoniê pokonuj�ąc wojska saskie Augusta III Sasa pod Kotliskami. Rzeczposolita nie wziê�ła udzia�łu w wojnie rezygnuj�ąc z próby opanowania cho�Śby czêœci Sl�ąska. Za poœrednictwem angielskim w DreŸnie zawarto w 1745 r. pokój austriacko-pruski - potwierdza�ł on postanowienia terytorialne pokoju wroc�ławskiego. Fryderyk II pruski obroni�ł mocarstwow�ą pozycjê swego kraju w Europie.

W ko�ącowym etapie wojny o sukcesjê austriack�ą liczy�ła siê ju�ż teraz Francja w sojuszu z Hiszpani�ą i Anglia wspierana przez Holandiê. W Rzeszy Niemieckiej dosz�ło do uregulowania sprawy wyboru króla - dziêki poparciu elektora Bawarii, Maksymiliana Józefa, i króla polskiego-elektora Saksonii, Augusta 111 Wettina, królem niemieckim i niebawem cesarzem zosta�ł m�ą�ż Marii Teresy Franciszek I Stefan Lotary�ąski. Lata 1745-1748 to wielkie sukcesy francuskie w Europie (Belgia, Niderlandy, tereny Italii) i w koloniach. Wobec przed�łu�żaj�ących siê walk i ogólnego zmêczenia w paŸdzierniku 1748 r. podpisano francusko-angielski pokój w Akwizgranie, do którego przyst�ąpi�ły te�ż inne pa�ąstwa - pozostawiono stan posiad�łoœci w koloniach sprzed wojny, Prusy otrzyma�ły potwierdzenie prawa do �łl�ąska. Habsburgowie, mimo utraty znacznych terenów Sl�ąska i ziem w�łoskich, wyszli obronn�ą rêk�ą.

W po�łowie XVIII w. zmieni�ła siê sytuacja miêdzynarodowa. W maju 1756 r. miêdzy Francj�ą a Austri�ą zosta�ł podpisany traktat wersalski zapocz�ątkowuj�ący sojusz dotychczasowych wrogów - "odwrócenie przymierzy" sta�ło siê podstaw�ą do ukszta�łtowania siê dwóch obozów i bloków militarnych w Europie. Rosja wypowiedzia�ła uk�ład sojuszniczy Anglii i podpisa�ła umowê z Austri�ą. Zwi�ązek ten by�ł wymierzony w Prusy i w Angliê popieraj�ąc�ą politykê Fryderyka II.

Trzecia wojna œl�ąska 1756-1763 - wojna 7-letnia - w sierpniu 1756 r. armia pruska pod wodz�ą Fryderyka II wkroczy�ła do Saksonii. Wojska saskie Augusta III Wettina zosta�ły doszezêtnie rozbite, Saksonia sta�ła siê terenem eksploatacji wojennej. Wobec wzrostu potêgi Prus Franeja udzieli�ła wsparcia finansowego Austrii i Rosji. Do wojny z Prusami przyst�ąpi�ła tak�że Szwecja. Wszystkie pa�ąstwa - uczestnicy koalicji antypruskiej - liczy�ły na rozbiór ziem pruskich, Austria mia�ła nadziejê na odzyskanie �łl�ąska. Anglia, zaskoczona rozmiarami koalicji europejskiej, obawiaj�ąc siê wzmocnienia Franeji i zagro�żenia angielskich posiad�łoœci w koloniach, popar�ła Prusy - wysokie subsydia pieniê�żne. W kampanii 1757 r., po pocz�ątkowych sukcesach pruskich, przysz�ła kolej na zwyciêstwa sprzymierzonych. Austriacy wkroczyli na �łl�ąsk - podchodzili pod Berlin, Rosjanie zwyciê�żali w Prusach Wschodnich. Sytuacja Fryderyka II by�ła dramatyezna - od zachodu zbli�ża�ła siê armia francuska. W takiej sytuacji Fryderyk II pod Rossbach (listopad 1757) w Saksonii i pod Lutyni�ą (grudzie�ą) pokona�ł wojska francuskie

i austriackie zmuszaj�ąc Austriaków do opuszczenia �łl�ąska. Kolejna kampania nie przynios�ła rozstrzygniêcia, obie strony szykowa�ły siê do ostatecznych walk. W sierpniu 1759 r. pod Kunowicami armia pruska zosta�ła doszczêtnie rozbita przez wojska austriackie. Wydawa�ło siê, �że klêska Prus jest kwesti�ą czasu. Wojska pruskie przesz�ły do kontrnatarcia. Mimo odnoszonych zwyciêstw ptuskie rezerwy kurczy�ły siê i nie udato siê odzyska�Ś czêœci utraconych terenów. W 1761 r wojska austriackie i rosyjskie zajê�ły �łl�ąsk zbli�żaj�ąc siê do Berlina. Niewielkim pocieszeniem dla Fryderyka lI by�ły zwyciêstwa angielskie w latach 1757-1762 w koloniach. Nieoczekiwanie dla Prus w Rosji zasz�ły wa�żne wydarzenia - w 1762 roku zmar�ła cesarzowa El�żbieta, a Piotr III (wielbiciel Fryderyka II, ksi�ą�żê Holstein-Gottorp) nakaza�ł powstrzymanie dzia�ła�ą wojsk rosyjskich przeciwko Prusom. Ten szczêœliwy dla Prus zbieg okolicznoœci nazywa siê "cudem domu brandenburskiego ". Piotr III zawar�ł rozejm, a jego �żona, Katarzyna II, Wielka podpisa�ła pokój z Prusami i wycofa�ła ostatecznie wszystkie wojska rosyjskie z Prus. W stanie wojny z Prusami pozosta�ła jedynie Austria. Wojska pruskie z powodzeniem podjê�ły walki na �łl�ąsku. W lutym 1763 r podpisano traktat pokojowy w Hubertusburgu. Maria Teresa ostatecznie wyrzek�ła siê pretensji do �łl�ąska, August ITI Wettin odzyska�ł doszczêtnie zrujnowan�ą Saksoniê. W Pary�żu podpisano pokój miêdzy Angli�ą, Francj�ą i Hiszpani�ą. Francuzi utracili na rzecz Anglii Kanadê i wiêkszoœ�Ś posiad�łoœci w Ameryce Pó�łnocnej. Resztki Luizjany na zachód od Missisipi król francuski odst�ąpi�ł Hiszpanii. W Indiach Francuzi zachowali jedynie kilka baz handlowych trac�ąc resztê posiad�łoœci na korzyœ�Ś Anglii.