Metoda 18 struktur wyrazowych
Tomasz Parafiniuk
1. Charakterystyka metody 18 struktur wyrazowych _________3
2. Mo\
liwości stosowania metody 18 struktur wyrazowych ____4
3. Zalety metody 18 struktur wyrazowych__________________5
4. Techniki pracy zastosowane w 18 zestawach ćwiczeń ______7
5. Bibliografia _____________________________________ 10
2
1. Charakterystyka metody 18 struktur
wyrazowych
Metoda 18 struktur wyrazowych polega na praktycznym poznawaniu przez dzie-
ci z trudnościami w kształtowaniu się umiejętności czytania i pisania ró\
norodnych wy-
razów uporządkowanych w 18 zestawach ćwiczeń. Kolejność poznawania wyrazów
podporządkowana została zasadzie stopniowania trudności, a więc przechodzenia od
wyrazów najłatwiejszych do najtrudniejszych. Ka\
dy zestaw ćwiczeń zawiera wyrazy
o określonej budowie oraz wyrazy wcześniej poznane. Metoda ta opiera się na pracy
- analizie sylabowo-głoskowej wyrazów w powiązaniu z ich budową literową bez
uwzględnienia struktury gramatycznej lub słowotwórczej wyrazów, niekiedy wręcz od
niej odstępuje. Posługuje się materiałem słownym wprowadzając pewne uproszczenia,
aby w ten sposób ułatwić i pomóc dziecku przezwycię\
yć jego specyficzne trudności
w czytaniu i pisaniu. Celem metody jest nauczyć automatycznego nazywania kształtów
fonogramów oraz rozwijać zdolność umieszczania ich w słowie w odpowiedniej kolej-
ności1. Dlatego podstawą doboru wyrazów do ćwiczeń jest schemat graficzny, a nie
dz
więkowy, i zgodny z zapisem ortograficznym. Ta metoda uczy dziecko posługiwania
się sylabą jako cząstką słowa, które ma być przeczytane lub zapisane. W du\
ym zakre-
sie poszerza słownictwo dziecka. Ka\
da struktura wyrazowa zawiera od 100 do 200
wyrazów, które uczeń czyta i pisze.
W tej metodzie posługujemy się trzema kolorami:
a) czerwony  odpowiada samogłoskom,
b) zielony  przypisany jest sylabie,
c) czarny  odpowiada spółgłoskom. 2
Czytanie i pisanie traktowane jest łącznie, gdy\
obie umiejętności ćwiczone są na tym
samym materiale słownym. Proces czytania włączony jest w proces pisania przez wzro-
kową kontrolę tekstu. Podczas czytania i pisania w proponowanych ćwiczeniach pobu-
dzane są do aktywności jednocześnie analizatory: wzrokowy, słuchowy i knestetyczno-
ruchowy. Metoda ta przeznaczona jest do pracy z dziećmi, które w ogóle nie czytają
oraz dla tych, które czytanie i pisanie opanowały na niezadowalającym poziomie. Mo\
-
1
Zob. M. Welchman,  Dysleksja odpowiedzi na pytania , w: Polskie Towarzystwo Dysleksji, Zeszyt nr I, Gdańsk
1991. s. 14.
2
Zob. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazo-
3
na ją stosować w pracy z dziećmi mającymi trudności typu dyslektycznego, dysortogra-
ficznego i przy sprzę\
eniach z dysgrafią.3
Kształcenie umiejętności czytania i pisania opiera się równie\
na jednoczesnym
uaktywnianiu analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego, co
wydaje się zgodne na jednoczesnym ich wykorzystaniu. Nie tylko działają one jedno-
cześnie, ale i współdziałają, ściśle współpracując zarówno podczas nadawania komuni-
katu (pisania), jak i jego percypowania. Istotne zatem znaczenie ma koordynacja ich
czynności w postaci integracji funkcji percepcyjno - motorycznych.4 Tak więc przy
opracowaniu programu zajęć reedukacyjnych dla potrzeb konkretnego dziecka nale\
y
uwzględnić oddziaływanie na funkcje najbardziej zaburzone, ale nie mo\
na pominąć
\
adnej z nich i trzeba pamiętać o konieczności ich współdziałania. Ucząc dziecko po-
sługiwania się sylabą przy pisaniu - czytaniu, anga\
ując jednocześnie trzy analizatory
dą\
ymy do wyrabiania coraz większej poprawności tych czynności. Dzięki równocze-
snemu wykorzystywaniu trzech analizatorów przy wykonywaniu proponowanych ró\
-
norodnych ćwiczeń dziecko uczy się samokontroli wzrokowej, słuchowej i kinetyczno -
ruchowej. Wszystkie te trzy elementy wydają się jednakowo wa\
ne, niezale\
nie od te-
go, jakie funkcje percepcyjno - motoryczne są najbardziej zaburzone, bowiem powiąza-
nia międzyanalizatorowe umo\
liwiają kompensację wybiórczych zaburzeń rozwoju
funkcji percepcyjnych.5
2. Mo\
liwości stosowania metody 18
struktur wyrazowych
Metoda 18 struktur wyrazowych przydatna jest na etapie przechodzenia do ćwi-
czeń na materiale literowym, mającym na celu nauczenie dziecka techniki czytania
i pisania więc mo\
na się nią posługiwać na zajęciach z dziećmi, które znają większość
liter lub nawet wszystkie litery, ale tak\
e w przypadkach, gdy dzieci mylą niektóre
z nich, np. graficznie podobne lub zamieniają litery odpowiadające głoskom dz
więcz-
nym i bezdz
więcznym. Metoda ta przeznaczona jest do pracy z dziećmi, które w ogóle
wych, Warszawa 1994, s. 9  16.
3
Zob. M. Bogdanowicz,  Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności w czytaniu u dzieci , w: Zeszyty
Naukowe, Gdańsk 1987, s. 58
4
Zob. Tam\
e, s. 58 - 59.
5
Zob. Tam\
e, s. 15 - 16.
4
nie czytają i nie piszą oraz dla tych, które opanowały technikę czytania i pisania na nie-
zadowalającym poziomie.
Do drugiej grupy nale\
ą dzieci, które charakteryzuje:
a) bardzo wolne głoskowanie, nie prowadzące do poprawnej syntezy,
b) opuszczanie, powtarzanie, dodawanie lub zamienianie, przestawianie li-
ter, sylab, a czasem całych wyrazów,
c) zniekształcanie wyrazów wskutek popełniania innych błędów, które mo-
gą występować zarówno w czytaniu, jak i w pisaniu.6
Ćwiczenia zebrane w 18 zestawach opracowano w taki sposób, \
e mo\
na je stosować
w pracy z dziećmi mającymi trudności o charakterze dyslektycznym lub dysortogra-
ficznym, tak\
e przy sprzę\
eniu z dysgrafią, ale równie\
w przypadkach występowania
wszystkich tych form zaburzeń jednocześnie. Na zajęciach z dzieckiem dysgraficznym
powinny być akcentowane przede wszystkim takie elementy, jak pisanie po śladzie
ciągłym.7 Zastosowanie proponowanych ćwiczeń daje tak\
e korzystne rezultaty nieza-
le\
nie od tego, które funkcje percepcyjno-ruchowe są u dziecka najbardziej zaburzone.
Sumując mo\
na stwierdzić, \
e omawianą metodą mo\
na posługiwać się w pracy
z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu o charakterze dyslektycznym, dy-
sortograficznym lub dysgraficznym, na dowolnym etapie zaawansowania dziecka
w opanowaniu tych technik i niezale\
nie od rodzaju zaburzeń funkcji percepcyjno -
motorycznych, le\
ących u ich podło\
a.
3. Zalety metody 18 struktur wyrazowych
Metoda 18 struktur wyrazowych spełnia wszystkie wymienione poni\
ej
warunki (zasady):
a) zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyj-
nego,
b) zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisa-
nia uwzględniającego zło\
oność tych czynności i mo\
liwości per-
cepcyjne dziecka,
6
Por. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu & , s. 18.
7
Zob. T. Wróbla, Pismo i pisanie W nauczaniu początkowym, Warszawa 1985.
5
c) zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji naj-
głębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności,
d) zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzo-
nych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych. w celu tworzenia wła-
snych mechanizmów kompensacyjnych,
e) zasada systematyczności,
f) zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.8
Ponadto, metoda ta ma. jak sądzimy, szereg zalet, które mo\
na nazwać formal-
nymi. Większość z nich. mo\
e się okazać bardzo istotna dla reedukatorów tj:
a) mo\
liwość stosowania metody przy występowaniu ró\
nych postaci zabu-
rzeń funkcji percepcyjno - motorycznych,
b) metoda przeznaczona jest do pracy reedukacyjnej z dziećmi mającymi
specyficzne trudności w zakresie czytania lub pisania oraz skierowana
jest do dzieci u których występuję sprzę\
enie dysleksji i dysortografii.
c) w zale\
ności od indywidualnych potrzeb, trudności i poziomu opanowa-
nia przez dziecko umiejętności czytania i pisania istnieje mo\
liwość roz-
poczęcia pracy od dowolnej części metody,
d) metoda zawiera gotowy, bardzo bogaty materiał słowny dla ka\
dej
z omawianych w niej 18 struktur wyrazowych. Poszczególne części me-
tody mieszczą od 100 do 200 słów dla ka\
dej struktury. Istotny jest sposób
eksponowania tego bogatego materiału słownego.
e) du\
a liczba i ró\
norodność ćwiczeń dotyczących jednego zagadnienia,
daje gwarancję opanowania i utrwalenia danej struktury wyrazowej.
f) metoda 18 struktur wyrazowych uwzględnia jednoczesne wprowadzenie li-
ter pisanych i drukowanych,
g) uporządkowanie ćwiczeń według jasno ustalonych i logicznych kryteriów
co w rezultacie wpływa na łatwość zaplanowania całego toku zajęć reedu-
kacyjnych z jednoczesną mo\
liwością  przekazania", w razie potrzeby,
dziecka reedukowanego omawianą metodą, innemu specjaliście, w innej
placówce lub ośrodku.9
8
Zob. I. Czajkowska i K. Herda, Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Warszawa1989, s. 53  61.
9
Por. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu & , s. 41.
6
h) sprawdzona w praktyce efektywność metody.
Metoda 18 struktur wyrazowych nie jest całością ostatecznie zamknięta. Istnieje
mo\
liwość wzbogacania ćwiczeń składających się na tę metodę pomocami własnego
pomysłu lub opracowanymi przez innych autorów. Jedynym warunkiem jest wkom-
ponowanie ich w odpowiednie miejsce ka\
dej z l8części opracowania.
4. Techniki pracy zastosowane w 18 ze-
stawach ćwiczeń
Większość technik zastosowanych w omawianej metodzie jest znana reedukato-
rom i powszechnie przez nich wykorzystywana w pracy. Prezentowane techniki pra-
cy zostały uporządkowane i szczegółowo opracowane według ściśle określonych za-
sad, specjalnie dla potrzeb proponowanej metody. Do konkretnych czynności, mają-
cych na celu usprawnianie czytania i pisania przystępujemy po zapoznaniu dziecka
z podstawowymi wiadomościami wstępnymi. Mamy tu na myśli ró\
nicowanie pojęć:
głoska i litera, odró\
nianie samogłosek i spółgłosek, przypisanie koloru czerwonego
literom odpowiadającym samogłoskom, a czarnego - spółgłoskom, poznanie definicji
sylaby zaznaczanej w ćwiczeniach kolorem zielonym. Przy definiowaniu sylaby pod-
kreślamy rolę samogłoski jako elementu tworzącego ją. Jako wstępną traktujemy tak-
\
e umiejętność dzielenia na sylaby wyrazów o ró\
nej budowie.10
Posługując się metodą 18 struktur wyrazowych, wykorzystujemy 18 zestawów
ćwiczeń, które uporządkowano zgodnie z zasadą stopniowania trudności. Ka\
dy zestaw
ćwiczeń zawiera wyrazy o ściśle określonej budowie (strukturze) sylabowo - literowej
oraz wyrazy wcześniej poznane. Są to w kolejności :
1. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. bu-ty (lub my- szy, cha-
ta, w przypadku występowania dwuznaków).
2. Wyrazy wielosylabowe o schemacie zapisu ka\
dej sylaby i zró\
nicowanej
ich liczbie np.: lo-ko-mo-ty-wa (lub pu-cha-cze, ma-ry-na-rze, w przypadku
występowania dwuznaków).
3. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu np. kot (lub kosz, czek,
w przypadku występowania dwuznaków).
10
Por. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu & , s. 20.
7
4. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. re-bus, (lub sza-lik, ka-
rzeł, le-karz, w przypadku występowania dwuznaków).
5. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. buł-ka, (lub chał-wa,
licz-ba, w przypadku występowania dwuznaków).
6. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. Ber-lin, (lub kasz-
tan, tap-czan, w przypadku występowania dwuznaków).
7. Wyrazy wielosylabowe składające się z ró\
nej liczby sylab o schemacie zapi-
su oraz np. wyw-ro-tka (lub cza-pecz-ka, sza-chow-ni-ca, w przy-
padku występowania dwuznaków).
8. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu np. jest (lub czort, patrz,
w przypadku występowania dwuznaków).
9. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu np. dwa (lub trzy, szła, w
przypadku dwuznaków).
10. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. kra-ta (lub trzy-ma,
ska-cze, w przypadku dwuznaków).
11. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. mły-nek (lub chla-
pać, dwo-rzec, w przypadku dwuznaków).
12. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu np. staw (lub chrzan,
trzep, w przypadku dwuznaków).
13. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. słom-ka (lub
szczot-ka, star-szy, w przypadku występowania dwuznaków).
14. Wyrazy dwusylabowe o schemacie zapisu - np. kras-nal (lub
czwar-tek, kroch-mal, w przypadku występowania dwuznaków).
15. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu np. sklep (lub szkrab,
wschód, w przypadku dwuznaków).
16. Wyrazy jednosylabowe o schemacie zapisu np. kleks (lub wrzask,
chwast, w przypadku dwuznaków).
17. Wyrazy o zró\
nicowanej strukturze literowej, zawierające spółgłoski mięk-
kie np. ko-biał-ka.
18. Wyrazy składające się z ró\
nej liczby sylab o zró\
nicowanej (niejednolitej)
budowie.
8
We wszystkich zestawach ćwiczeń wykorzystuje się powszechnie znane i stosowane
techniki pracy reedukacyjnej, które jednak dla potrzeb omawianej metody zostały
szczegółowo opracowane i odpowiednio uporządkowane. Dlatego te\
, chcąc skorzystać
z mo\
liwości uzupełniania zaproponowanego zestawu technik ćwiczeniami według
własnych pomysłów, nale\
y pamiętać o konieczności takiego ich wkomponowania, aby
pasowały do aktualnego etapu pracy z dzieckiem i oparte były na wyrazach o znanej
strukturze.
Do stałego katalogu ćwiczeń powtarzających się w kolejnych 18 - tu czę-
ściach opracowania nale\
ą :
a) opracowywanie materiału słownego w formie graficznych schematów struk-
tury sylabowo-literowej słów,
b) czytanie i pisanie wyrazów z wykorzystaniem tzw.  suwaków", czyli zesta-
wów wyrazów o jednolitym typie budowy, posiadających pewną część
wspólną,
c) czytanie i pisanie wyrazów z wykorzystaniem tzw.  wprawek", czyli zesta-
wów jednolitych pod względem budowy wyrazów, uło\
onych z zachowa-
niem rytmu i rymu,
d) słuchowe i wzrokowe ró\
nicowanie wyrazów graficznie lub brzmieniowo
podobnych (np. kumy-kuny, brawa-prawa, kurnik-górnik),
e) układanie nowych słów tworzonych z wybranych liter, głosek lub sylab wy-
razów przedstawionych na obrazkach,
f) wzrokowe i słuchowe wyszukiwanie wyrazów  ukrytych w innych wyra-
zach (np. wazelina, rumaki, lokomotywa, mamałyga)
g) czytanie i pisanie wyrazów uło\
onych w łańcuchy literowo-wyrazowe lub
sylabowo-wyrazowe,
h) układanie zdań z rozsypanek wyrazowo-zdaniowych,
i) rozwiązywanie zagadek,
j) czytanie zdań zło\
onych z wyrazów o omówionej strukturze, przedstawio-
nych na drukowanym materiale literowym,
k) pisanie takich zdań z pamięci,
l) pisanie tego typu zdań ze słuchu - w wersji sylabowej i całościowo.
9
Uporządkowane według ściśle określonych reguł, ró\
norodne w formie
i atrakcyjne ćwiczenia wymagają od dziecka dokonywania wielu operacji niezbędnych
w procesie nabywania sprawności w czytaniu i pisaniu. Pozwalają tak\
e na intensywny
trening pozostałych funkcji umysłowych, które odpowiedzialne są za proces uczenia się,
w tym równie\
myślenie. Dzięki równoczesnemu wykorzystywaniu trzech analizato-
rów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego wytwarzane są między nimi
powiązania, które umo\
liwiają kompensację wybiórczych zaburzeń rozwoju funkcji
percepcyjnych.11
Bibliografia
M. Welchman,  Dysleksja odpowiedzi na pytania , w: Polskie Towarzystwo Dysleksji,
Zeszyt nr I, Gdańsk 1991.
E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą
18 struktur wyrazowych, Warszawa 1994.
M. Bogdanowicz,  Integracja percepcyjno-motoryczna a specjalne trudności w czytaniu
u dzieci , w: Zeszyty Naukowe, Gdańsk 1987.
T. Wróbla, Pismo i pisanie W nauczaniu początkowym, Warszawa 1985.
I. Czajkowska i K. Herda, Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Warsza-
wa1989.
11
Zob. E. Kujawa, M. Kurzyna, Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu & , s. 20 - 37.
10