Abbe Ernst (1840-1905) - fizyk i astronom niemiecki; profesor, dyrektor
astronomicznego uniwersytetu w Jenie. Odkrył podstawowy warunek
(nazwany od jego nazwiska) obliczania układów optycznych. Stworzył
naukowe podstawy budowy instrumentów optycznych. Wspólnie z Otto
Schottem był założycielem fabryki szkieł optycznych w Jenie oraz
współwłaścicielem i dyrektorem zakładów C. Zeissa, które po śmierci Zeissa
przekazał pod zarząd robotników i naukowców.
aberracja - w optyce nieprawidłowość odwzorowania przez soczewkę lub
układ optycznych przedmiotów: obraz ich jest nieostry, zniekształcony lub
zabarwiony. Odróżnia się abberację geometryczną i chromatyczną (barwną).
abberacja chromatyczna - aberracja barwna występująca w niektórych
układach soczewkowych lub w pojedynczej soczewce, powodująca powstanie
na obrazie barwnych otoczek zmniejszających ostrość obrazu. Otoczki te
tworzą się wskutek różnego załamania się promieni poszczególnych barw
(dyspersja światła przy jego załamaniu), czyli rozszczepianie światła białego
na jego składowe barwne; ogniskowe dla różnych barw , czyli dla różnych
długości promieniowania świetlnego, są różne, dlatego też promienie każdej z
barw tworzą obraz w innej płaszczyz
nie: promienie fioletowe - najbliżej
soczewki (ogniskowa najkrótsza), promienie czerwone - najdalej od soczewki
(ogniskowa najdłuższa). Abberację chromatyczną usunąć można poprzez
zastosowanie specjalnych układów soczewek , zwanych układami
achromatycznymi, czyli - achromatami.
abberacja geometryczna - abberacja układów optycznych charakteryzująca
się niedokładnością odwzorowania obrazów w świetle monochromatycznym
(jednobarwnym); zależy od kształtu soczewek i zwierciadeł, od ich układów
oraz od geometrii oświetlenia. Do abberacji geometrycznej należy głównie
abberacja sferyczna, a ponadto - koma, - astygmatyzm, - krzywizna pola
obrazu oraz - dystorsja.
abberacja sferyczna - abebracja występująca w soczewce lub układach
optycznych polegająca na tym, że promienie światła symetryczne w stosunku
do osi optycznej, równoległe do niej lub wychodzące ze wspólnego punktu
leżącego na tej osi, po przejściu przez soczewkę (lub układ optyczny) nie
przecinajÄ… siÄ™ w jednym punkcie, lecz na pewnej powierzchni. Abberacja
sferyczna powodowana jest różnym stopniem załamywania promieni
świetlnych przez poszczególne strefy soczewki: strefy bliższe brzegu soczewki
załamują promienie silniej, mają więc krótsze ogniskowe niż środek tej samej
soczewki. Abberację sferyczną można zmniejszyć przez zmniejszenie otworu
przesłony (zwężenie wiązki światła) oraz przez dobranie odpowiednich
krzywizn soczewek i łączenie ich w układy zwane aplantami.
Abney William (1843-1920) - angielski chemik, odkrywca hydrochinonu jako
substancji wywołującej. W 1882 roku spreparował papiery o żelatynowej
chlorosrebrowej emulsji - nazwane - Aristo.
acetyloceluloid - inaczej octan celulozowy, organiczny ester celulozy, zwany
też acetylocelulozą; termoplastyczny produkt działania bezwodnika octowego
1
(lub bezwodnego kwasu octowego) wobec kwasy octowego (lub chlorku
cynkowego) na celulozę. Materiał stosowany w latach 1958 do 1964 do
produkcji błon fotograficznych. Ze względu na swą niepalność wyparł błony z
celuloidu.
achromat - układ optyczny w dużym stopniu likwidujący abberację
chromatyczną (barwy czerwonej i niebieskiej) przez zastosowanie z dwóch
gatunków szkła o różnych współczynnikach załamania światła i różnej
dyspersji, np. rozszczepiajÄ…cej (ujemnej) soczewki z flintu i skupiajÄ…cej
(dodatniej) z kronu, sklejonych razem. Pierwsze achromaty skonstruowane
zostały przez Anglika Chestera Halla w 1829 roku. Są to najprostsze
obiektywy fotograficzne, zwane dawniej krajobrazowymi, stosowane również
w lornetkach, instrumentach astronomicznych, geodezyjnych i mikroskopach
jako obiektywy i okulary.
Adams Ansel (ur. 1902) - wybitny fotografik amerykański, niedoszły pianista.
Mając 14 lat zaczął fotografować. Po zapoznaniu się w 1930 roku z A.
Stieglitzem, który urządził mu wystawę, zajął się poważnie fotografią
porzucając zawód muzyka. W 1931 roku wraz z E. Westonem i innymi zakłada
grupę F-64. W 1946 roku organizuje w kalifornijskiej Szkole Nauk Pięknych
wydział fotografii artystycznej. Cechuje go finezyjna technika oraz
umiłowanie krajobrazu. Z jego zdjęć tchnie rozmach i przestrzeń. Jest autorem
wielu albumów i publikacji, np. "This is the American Earth" ("Oto
amerykańska ziemia").
Adams Marcus (1876-1959) - znakomity angielski fotograf dzieci.
Fotografował aparatem wmontowanym w półkę z lalkami w atelier
urządzonym jako pokój zabaw dla dzieci. W czasie swej przygody z fotografią
nie wykonał ani jednego zdjęcia osoby mającej powyżej 17 lat.
Adamson Robert (1821-1848) - chemik angielski, współpracownik malarza i
fotografa z Edynburga D. O. Hilla; zajmował się całym procesem
fotochemicznym: przygotowaniem materiałów światłoczułych,
wywoływaniem i kopiowaniem, natomiast Hill komponował jedynie obraz
przez odpowiednie upozowanie i oświetlenie modela. Wraz z Hillem wykonał
wspólnie ponad tysiąc zdjęć, głównie portretów, które są najcenniejszymi
zabytkami fotograficznym w dziedzinie portretu psychologicznego.
adapter - 1) w fotografii urządzenie umożliwiające dostosowanie do siebie
odpowiednich elementów, np. obiektywów wymiennych do aparatów
fotograficznych, do których nie są one dostosowane do bezpośredniego
zamocowania; ponadto nazwa złącza mikroskopowego umożliwiającego
zamocowanie aparatu fotograficznego na mikroskopie; 2) kasety na błonę
zwojową przeznaczone do aparatów dostosowanych do błon płaskich (ciętych)
i płyt szklanych.
addytywna metoda - jeden z dwóch sposobów (obok metody subtraktywnej)
mieszania barw, prowadzący do spowodowania wrażenia danej barwy przez
dodawanie dwóch lub więcej strumieni światła o różnych barwach, stosowany
w fotografii barwnej w celu otrzymania odpowiednich kolorów na pozytywie
2
w procesie powiększania negatywów barwnych. W addytywnej metodzie trzy
podstawowe barwy to: czerwona, zielona, niebieska; odpowiednie ich
mieszanie umożliwia uzyskanie wszystkich żądanych barw. Addytywna
korekcja barw wykorzystywana jest przede wszystkim w zautomatyzowanych
aparatach powiększania przy procesie fotograficznym (w minilabach).
aerator retuszerski - mały, ręczny aparat do prószenia farny pod ciśnieniem
powietrza lub innego gazu; składa się z wydłużonej rurki stanowiącej
równocześnie uchwyt dla palców, dyszy z iglicą, umożliwiającej otwieranie i
zamykanie przepływu farby oraz ze zbiorniczka farby. Stopień rozdrobnienia
cząsteczek farby przy prószeniu zależy od wielkości cząstek barwnika,
wielkości ciśnienia powietrza oraz od średnicy otworu dyszy. Prószenie za
pomocą aerografu może być powierzchniowe lub liniowe; przeprowadza się je
przy użyciu odpowiednich szablonów o konturach dopasowanych do kształtu
retuszowanych powierzchni.
Agfa - skrót nazwy: Aktiengeselschaft für Anilinfabrikation), niemiecka
wytwórnia chemiczna założona w 1873 roku w Wolfen, produkująca
początkowo barwniki i sztuczny jedwab, póz
niej materiały światłoczułe i
chemikalia fotograficzne, wreszcie również sprzęt fotograficzny.
Agfacolor - nazwa handlowa fotochemicznych materiałów barwnych
produkcji firmy Agfa.
Agfachrom - nazwa firmowo-handlowa materiałów barwnych odwracalnych
(diapozytywów) produkowanych przez firmę Agfa.
akt - w sztuce (malarstwie, grafice, rzez
bie, fotografii) przetworzony środkami
artystycznymi obraz nagiego ciała człowieka lub jego fragment; w fotografii
uprawiany od czasu dagerotypii. Podlegał szczególnie mocno wpływom
konwencji malarskich. W połowie XX wieku wykształciły się dwa główne
kierunki aktu fotograficznego: kierunek pierwszy preferował estetyczne i
przyjemne dla oka ukazanie piękna ciała; model pozostaje sobą, zdjęcie jego
jest obrazem fizycznym, odzwierciedlającym jego kształt, w kierunku drugim -
ciało modela lub jego fragment traktowane są jako twórczy pretekst do
zakomponowania z linii brył i światłocieni, uzyskiwanych przez odpowiednie
oświetlenie, obrazu, często zdeformowanego oświetleniem lub
przerysowaniem perspektywicznym (lub jednym i drugim); w tym przypadku
akt jest w małym stopniu lub wcale nie jest fizyczną podobizną modela.
aktyniczne światło - promieniowanie świetlne o takim zakresie długości fali
(barwie), na jaki uczulony jest warstwa światłoczuła materiału
fotograficznego, w odniesieniu do której mówimy o aktyniczności światła.
Albada celownik - ulepszony celownik Newtona, tak zwany sportowy; składa
się z przedniej rozpraszającej soczewki płasko-wklęsłej i okularu w postaci
płytki z małym otworem. Wklęsła powierzchnia soczewki napylona jest
półprzezroczystą warstwą metalową i stanowi zwierciadło sferyczne. Na
wewnętrznej powierzchni płytki umieszczona jest jasna ramka. Podczas
celowania widzi się większe pole, niż zostanie objęte polem widzenia
3
obiektywu, dzięki czemu podczas fotografowania można się orientować, co się
dzieje poza ramkÄ… celownika. Przedmiot widoczny w ceowniku jest jako lekko
przyćmiony, a ramka odbita w lustrze widoczna jest ostro.
Alberta zjawisko - zjawisko odwrócenia obrazu negatywowego na
pozytywowy na materiale światłoczułym naświetlonym, wypłukanym i
ponownie naświetlonym światłem rozproszonym i ponownie wywołanym.
Zjawisko to powstaje na wskutek odczulającego działania nieusuniętych
centrów czułości na ponownie naświetlone.
albumin - rodzaj dawnego materiału pozytywowego stosowanego już od 1850
roku; papier powlekano białkiem i chlorkiem sodowym, uczulano azotanem
srebrowym i kopiowano negatyw przez styk w świetle słonecznym. Obraz o
nieprzyjemnym, rdzawym zabarwieniu tonowano w solach złota lub platyny,
dzięki czemu niekorzystne zabarwienie zmieniało się na brązowosepiowe lub
czarnobrunatne. Obraz utrwalano w tiosiarczanie sodowym.
aldehyd mrówkowy (HCHO) - bezbarwny gaz o ostrym zapachu, zwany też
formaldehydem. Roztworem tego aldehydu jest formalina (trucizna), używana
w fotografii do garbowania warstw żelatynowych.
alkalia - zasady, w fotografii stosowane jako przyśpieszające składniki
wywoływacza oraz umożliwiające wywołanie, gdy wymaga tego zastosowany
w składzie wywoływacza czynnik (substancja) wywołująca. Fotograficzne
substancje alkalizujące dzielą się na dwie grupy: substancje przyśpieszające
przebieg wywoływania oraz substancje alkalizujące, dodawane do
wywoływacza w celu zwiększenia jego zasadowości (pH). Najczęściej używa
się wodorotlenków i węglanów (sodowych lub potasowych), boraksu,
fosforanu trójsodowego, metaboranu sodowego. Bez substancji alkalicznych
mogą pracować jedynie wywoływacze metolowe i amidolowe.
altana - rodzaj dawniejszego atelier, bez oświetlenia sztucznego. Altana miała
zazwyczaj oszklony sufit i jedną ze ścian, zasłanianą kotarami, których
przesuwanie pozwalało na regulowanie oświetlenia. Altany budowano
zazwyczaj jako przybudówki, jako wolno stojące lub na poddaszach. Wobec
rozwoju oświetlenia elektrycznego altan z oświetleniem dziennym od dawna
już się nie stosuje.
Alticolor - dawny materiał barwny ziarnisto-rastrowy o czułości 12 DIN do
zdjęć dziennych. Produkowany był do 1955 roku w postaci błon zwojowych
przez firmÄ™ francuskÄ… Societé Lumiére.
ałuny - siarczany niektórych metali, ciała krystaliczne rozpuszczalne w
wodzie. Do celów fotograficznych stosowane w celu garbowania emulsji
żelatynowych (np. do utrwalacza) stosowane są: ałun chromowo-potasowy
KCr(SO ) ·12H O w postaci ciemnofioletowych krysztaÅ‚ków oraz aÅ‚un
4 2 2
glinowo-potasowy KAL(SO ) ·12H O w postaci bezbarwnych krysztaÅ‚ków o
4 2 2
słabej rozpuszczalności w zimniej wodzie, a dobrej - w ciepłej.
4
Amatcolor - jedna z dawniejszych metod otrzymywania fotograficznych
obrazów barwnych. Do zdjęć używało się tripaku o czułości około 12 DIN.
Trzy wyciągi barwne dzieliło się i kopiowało na płytę lustrzaną i wywoływało
gorącą wodą, dzięki czemu powstał relief. Następnie relief ten barwiło się i
przenosiło na papier pokryty żelatyną.
ambrotypia - jedna z dawniejszych, stosowanych od 1852 roku,
pozytywowych technik fotograficznych, pozwalająca uzyskać jeden unikalny
obraz. Jasny wyciąg srebrowy cienko wywołanej mokrej płyty kolodionowej
oglądany w świetle odbitym sprawia wrażenie pozytywu. Jasny obraz
srebrowy na negatywie szklanym podkładany był z przeciwnej strony warstwą
czarnej farby lub tkaniny. Obrazy tego rodzaju były często kolorowane.
Amidol - 2,4-dwuaminofenol w postaci białych lub szarych kryształków
dobrze rozpuszczalnych w wodzie, redukujący składnik wywoływaczy odkryty
przez F. Haufa i wprowadzony do praktyki przez M. Andersena w 1891 roku;
w handlu znajduje się pod postacią dwuchlorowodorku. Działa energicznie
nawet w roztworach mało alkalicznych, używany jest do wywoływania
papierów bromowo-srebrowych (daje głęboką czerń obrazu) oraz jako
pierwszy wywoływacz odwracalnych materiałów barwnych ze względu na swą
bezzasadowość oraz niewiązanie się z komponentami barwnika.
aminofenol - jedna w substancji wywołujących; ma postać brunatnych
kryształków, po raz pierwszy do wywoływania został zastosowany przez M.
Andersena w 1891 roku. Rozcieńczając roztwór w różnym stopniu (od 1:10 do
1:200) reguluje się kontrastowość i szybkość pracy wywoływacza: im bardziej
jest on rozcieńczony, tym pracuje dłużej, mniej kontrastowo i bardziej
drobnoziarniście oraz wyrównawczo.
Amira - jedna z dawniejszych metod otrzymywania barwnych obrazów
fotograficznych, podobna do duxochromii. Trzy wyciÄ…gi barw kopiuje siÄ™
przez położenie na trzech cienkich błonach bromosrebrowych, które zawierają
trzy barwniki. Po wywołaniu i utrwaleniu wszystkie trzy błony nakleja się na
siebie.
anaglif - obraz przestrzenny (stereoskopowy), powstały podczas oglądania
dwóch przesuniętych względem siebie obrazów o różnych barwach. Efekt
stereoskopowy powstaje przy oglądaniu tych obrazów przez filtry (zazwyczaj
jeden czerwony, drugi niebieski) w postaci okularów. Dzięki tym filtrom każde
oko widzi tylko jeden obraz, ten, którego barwa przepuszczona jest przez dany
filtr: np. przez niebieski widoczny jest tylko obraz wydrukowany farbÄ…
niebieskÄ…, przez czerwony - obraz wydrukowany farbÄ… czerwonÄ…, itp.
analizator barw - urządzenie elektroniczne do automatycznego określania
filtracji podczas wykonywania powiększeń barwnych, w procesie barwnym
negatywowo-pozytywowym.
anastygmat - układ obiektywowy eliminujący astygmatyzm oraz inne wady
optyczne, dzięki zastosowaniu soczewek o określonych kształtach oraz z
5
różnych rodzajów szkła optycznego. Pierwszy anastygmat Protar obliczony w
1889 roku przez P. Rudolpha zbudowano w zakładach Zeissa w 1890 roku.
anastygmat niesymetryczny - obiektyw o korekcji anastygmatycznej o
niejednakowych członach, niesymetrycznych względem przesłony
wbudowanej między człony.
anastygmat symetryczny - obiektyw o korekcji anastygmatycznej, składający
się z dwóch jednakowych, symetrycznie względem przysłony ustawionych
członów, zwany również anastygmatem podwójnym. Odznacza się dobrą
rozdzielczością i możliwością osiągania dużego kąta obrazu, jednak przy
niezbyt dużym otworze względnym.
Anderau'a metoda - jedna z chemicznych metod otrzymywania efektu
tonorozdzielczego. Na wysokoczułej błonie wykonuje się duplikat negatywu
wyjściowego, który (duplikat) bieli się żelazocyjanku potasowym do chwili
pozostania jedynie świateł. Po dokładnym wypłukaniu duplikat ten wywołuje
się powierzchniowo w wywoływaczu pirokatechinowym otrzymując bardzo
płytkie zaczernienie cieni i nienaruszone światła, pochodzące z pierwotnego
wywołania. Negatyw ten kopiuje się bardzo kontrastowo, otrzymując obraz z
efektem tonorozdzielczym.
Andersen Momme (1857-1951) - niemiecki fototechnik, dyrektor techniczny
firmy Agfa. W 1888 roku wprowadził do praktyki fotograficznej
parafenylenodwuaminÄ™, w 1891 roku ortofenylonodwuaminÄ™ i Rodinal, a w
1893 roku wprowadził do produkcji w firmie Agfa suche płyty o emulsji
żelatynowej.
Angerer Ludwig (1827-1879) - fotograf wiedeński; wniósł duży wkład w
rozwój fotografii artystycznej, zwłaszcza portretowej (m. in. "carte de visite").
Jego wiedeńska pracownia była szkołą fotografii dla wielu wybitnych
europejskich fotografów. U niego uczył się fotografii jeden z polskich
pionierów tej sztuki - M. Dutkiewicz.
Anschütz Ottomar (1846-1907) - fotograf dziaÅ‚ajÄ…cy w Lesznie
Wielkopolskim i Poznaniu. W 1888 roku opatentował wynalazek migawki
szczelinowej o bardzo szybkich czasach otwarcia migawki do 1/1000 sekundy.
antihalo - warstwa przeciwodblaskowa, którą pokryte są negatywowe i
diapozytywowe materiały światłoczułe na podłożu przezroczystym. Znajduje
się ona na przeciwnej powierzchni podłoża niż emulsja.
antyzadymiacz - substancja przeciwzadymiajÄ…ca stosowana w
wywoływaczach, w celu pozbycia się efektu wywoływania nienaświetlonych
halogenków srebra.
aparat fotograficzny - urządzenie mechaniczno-optyczne, umożliwiające
otrzymywanie obrazów na materiale światłoczułym, na który rzutowany jest
obraz przez obiektyw. Zasadnicze części aparatu fotograficznego to
światłoszczelna obudowa (pudło) oraz obiektyw i migawka. Pozostałe
6
elementy: celownik, matówka, mechanizm transportu błony, licznik zdjęć, itp.
nie mają już tak zasadniczego znaczenia; ich zadaniem jest rozszerzenie
możliwości aparatu, ułatwienie jego obsługi lub przystosowanie go do
określonych celów oraz ogólne udoskonalenie, zwiększenie precyzji i
niezawodności działania. Istnieje wiele kryteriów podziału. Ze względu na
format rozróżnia się aparaty wielkoformatowe od 9x12 cm do 24x30 cm, a
nawet większe (np. reprodukcyjne kamery poligraficzne), średnioformatowe
od 4,5x6 cm do 6x9 cm, małoobrazkowe 36x24 mm na błonę perforowaną
oraz miniaturowe. Zgodnie z kryterium rodzaju przyrządów celowniczych
rozróżniamy aparaty matówkowe, z celownikami optycznymi, z dalmierzami i
lustrzanki z pryzmatem pentagonalnym lub bez niego, jednoobiektywowe lub
dwuobiektywowe. Ponadto rozróżnia się jeszcze aparaty półautomatyczne,
automatyczne oraz do fotografii natychmiastowej i cyfrowej. OsobnÄ… grupÄ™
stanowią kamery do celów naukowo-badawczych i technicznych: lotnicze,
astronomiczne, ultraszybkie, rentgenowskie, do podczerwnieni,
stereoskopowe, itp.
aparat reprodukcyjny - 1) zazwyczaj specjalny, wielkoformatowy aparat
fotograficzny, np. służący do wykonywania na błonach diapozytywowych
reprodukcji ilustracji do celów poligraficznych (reprodukcji kreskowych -
czarno-białych i siatkowych - półtonowych). Są to miechowe urządzenia
stacjonarne (nieprzenośne) o konstrukcji pionowej lub poziomej (oś optyczna
aparatu przebiega w pionie lub poziomie); 2) urzÄ…dzenie do reprodukcji
oryginałów (ilustracji, kart książek lub czasopism) o zautomatyzowanym
procesie fotografowania i chemicznej obróbki; znajduje się w wyposażeniu
wielkich bibliotek oraz instytucji zajmujÄ…cych siÄ™ informacjÄ… naukowÄ….
aplanat - układ obiektywowy złożony z dwu symetrycznych achromatów.
Jego twórcą jest A. Steinheil (1866 rok). Układ ten eliminuje większość
błędów odwzorowania przez pojedynczą soczewkę z wyjątkiem astygmatyzmu
i komy, był to najdoskonalszy obiektyw fotograficzny do czasu wynalezienia
anastygmatu.
apochromat - układ obiektywowy eliminujący aberrację chromatyczną
drugiego rzędu. Zbudowany jest z soczewek wykonanych z różnych gatunków
szkła optycznego (z kronu i flintu) o różnych współczynnikach załamania, jak
również z kryształów fluorytu. Stosowany w układach, od których wymagana
jest wysoka korekcja aberracji barwnych w trzech barwach podstawowych.
Rozróżnia się apochromaty astronomiczne, mikroskopowe, reprodukcyjne.
apostilb - wtórna jednostka luminacji (skrót asb), stosowana w fotometrii
świetlnej. Luminację 1 apostilbu ma biała rozpraszająca powierzchnia, której
oświetlenie jest równe 1 luksowi, np. w normalnych warunkach luminacja
powierzchni przy czytaniu wynosi około 50 apostilbów. Apostilb obecnie,
zgodnie z legalnym, międzynarodowym układem SI, zastąpiony został
kilokandelÄ… na metr kwadratowy (kcd/m²).
aranżacja - zespół przedsięwzięć poprzedzających wykonanie zdjęć
fotograficznych według z góry powziętego i przemyślanego zamiaru
twórczego; obejmuje ona zorganizowanie przestrzeni. Która ma być objęta
7
kontem widzenia obiektywu, dobranie odpowiedniego oświetlenia,
ucharakteryzowanie modela, odpowiednie usytuowanie go w przestrzeni
zdjęciowej, zorganizowanie zamierzonej sytuacji itp. Przy stosowaniu
aranżacji wykonuje się z reguły całą serię zdjęć wprowadzając określone
zmiany w zaaranżowanej scenerii. Aranżację stosuje się głównie w warunkach
atelierowych, niekiedy również na wolnym powietrzu.
Archer Frederick Scott (1813-1857) - angielski współwynalazca, wraz z
francuskim malarzem G. Le Gray'em, mokrej metody kolodniowej ogłoszonej
w 1851 roku; opracował również sposób odciągania i przenoszenia na inne
podłoże emulsji kolodionowej, nazwany od jego nazwiska archerotypią.
archerotypia - metoda odciągania i przenoszenia na inne podłoże emulsji
kolodionowej, opracowana przez F. S. Archera.
architektura - w rozumieniu fotograficznym jedna z głównych dziedzin
zainteresowania fotografii artystycznej i dokumentalnej; budynki, zewnętrzny
ich wystrój, wnętrza, zabudowa ulic miejskich, budownictwo przemysłowe i
wiejskie stanowią częste tworzywo dla transpozycji fotograficznych. Istotne
problemy występujące przy fotografowaniu architektury to właściwe oddanie
ich perspektywy (najczęściej w perspektywie dwuzbieżnej), zachowanie
prostopadłości osi fotografowania (obiektywu) w stosunku do pionu,
pozwalająca uniknąć efektu tzw. "walących się ścian", zachowanie
równoległości pionowej ramki kadru w stosunku do pionowych akcentów
architektonicznych, jeżeli w zamierzeniu twórczym nie chodzi na celowo o
zdynamizowanie np. nowoczesnej budowli przez zakomponowanie jej po
przekÄ…tnej obrazu lub o zamierzone przerysowania perspektywiczne
uzyskiwane szczególnie wyraziście przy zastosowaniu obiektywu
szerokokątnego. Obiektyw taki stosowany bywa też wówczas, gdy ze względu
na ograniczone przedpole obiektyw standardowy nie pozwala objąć swym
polem widzenia całości budowli. Ważnym problemem jest również właściwe
oddanie walorowe i fakturalne ścian i płaskorzez
b, co najskuteczniej zapewnia
wykorzystanie oświetlenia skośnego, padającego pod bardzo małym kątem w
stosunku do fotografowanych powierzchni.
argentotypia - dawna metoda kopiowania fotograficznego wynaleziona w
1842 roku przez J. F. Herschela, stosowana na papierach z warstwÄ…
światłoczułą zawierającą obok soli srebrowych również sole żelazowe; obrazy
wykonywane tą metodą odznaczały się dużą dokładnością (oddaniem
szczegółów).
Aristo - aristotypowe papiery fotograficzne z emulsjÄ… chlorowosrebrowo-
żelatynową, na których obraz powstawał jedynie wskutek działania światła,
bez wywoływania. Po naświetleniu utrwalano je, płukano i tonowano w celu
zmiany barwy obrazu. Ze względu na małą światłoczułość i konieczność
intensywnego naświetlania, wystarczającego do powstania obrazu, używane
były jedynie do kopiowania stykowego. Nazywano je papierami dziennymi, a
ich wynalazcą był W. Abney (w 1882 roku).
8
ASA - symbol literowy amerykańskich jednostek światłoczułości materiałów
fotograficznych; skrót - American Standard Association. W systemie ASA
podwojeniu liczby odpowiada dwukrotny wzrost światłoczułości.
ASB - skrót niemiecki Automatische Spring Blende określający automatyczną
przysłonę zaskokową, tj. samoczynnie przymykającą się do ustawionej
uprzednio wielkości otworu w chwili naciśnięcia spustu migawki.
assemblage - w dosłowny znaczeniu spajanie, łączenie, mieszanie, pojęcie
stosowane w znaczeniu czynności składania różnych elementów w całość; do
sztuki nazwę tę wprowadzono około 1960 roku jako termin określający dzieło
sztuki powstałe wskutek połączenia w trójwymiarową całość wielu odrębnych,
najczęściej gotowych już, i adaptowanych z innych układów funkcjonalnych,
elementów. Ten typ działania artystycznego wywodzi się z collage'u i
poszukiwań dadaistów. W artystycznej działalności fotograficznej przejawiało
się w ostatnich latach głównie w formach wystawiennictwa rozbudowanego
przestrzennego, w który, poszczególne zdjęcia nie są dziełami samymi w sobie,
lecz porozlepiane lub pozawieszane na różnych formach przestrzennych
(słupach, skrzyniach, krzesłach, itp.) stanowić mają jedno dzieło fotograficzne.
Dalszym etapem tak pomyślanego działania artystycznego jest happening.
astrograf - rodzaj teleskopu służącego do fotograficznych obserwacji nieba,
polegających na fotografowaniu wycinków nieba; składa się z kamer
fotograficznych, którą jest refraktor o obiektywie z trzech lub czterech
soczewek, o ogniskowej do 10 metrów, lunety wizualnej pełniącej rolę
celownika i mechanizmu zegarowego prowadzącego całe urządzenie w ślad za
ruchem dobowym nieba. Obecnie astrografy zostały wyparte przez teleskopy.
astygmatyzm - jedna z wad optycznych pojedynczych soczewek oraz prostych
ich układów, polegająca na tym , że promienie światła wychodzące z jednego
punktu i padające skośne do osi optycznej soczewki, po przejściu przez układ
optyczny, nie przecinają się w jednym punkcie, lecz wzdłuż dwu
prostopadłych do siebie odcinków, położonych w pewnej odległości od siebie.
Astygmatyzm powoduje nieostrość oraz zniekształca obraz. Można go w
pewnym stopniu zlikwidować stosując mały otwór przysłony lub w dużym
stopniu - przez zastosowanie odpowiednich układów optycznych zwanych
anastygmatami.
atelier - pomieszczenie przeznaczone do wykonywania zdjęć, przeważnie w
świetle sztucznym. Najprostsze atelier portretowe znajduje się w każdym
zakładzie fotograficznym. Budowane są jednak atelier o dużej kubaturze,
wyposażone w specjalną instalację oświetleniową: reflektory, strumienice,
parasole, ekrany (tła), projektory zwykłe oraz do projekcji wstecznej, lampy
ogólnego oświetlenia, podnośniki i platformy dla aparatu fotograficznego, itp.
W takim atelier mogą być wykonywane zdjęcia mody, całych grup modelek,
portrety, zdjęcia reklamowe przedmiotów, zdjęcia makrofotograficzne, dla
których urządzone są odrębne małe atelier. Do czasu szerokiego
rozpowszechnienia oświetlenia elektrycznego jako atelier służyły tak zwane
altany.
9
Atget Eugéne (1856-1927) - jeden z wybitniejszych fotografów francuskich,
w młodości marynarz, aktor, potem malarz. Zaczął fotografować w 1899 roku.
Traktując materiał fotograficzny jako dokumentację do obrazów, malowanych
na podstawie zdjęć. Z jego zdjęć korzystali m. in. Braque i Utrillo.
Fotografował ulice Paryża, ich życie, kataryniarzy, pieśniarzy, dziewczyny
uliczne. Zawarł w swych zdjęciach klimat tego miasta. Zmarł w zapomnieniu i
nędzy.
Atomal - 1) N-beta hydroksyetylo-o-aminofenol, wprowadzony w 1930 roku
przez Reddeleina i Muuml;ller składnik czynny wywoływaczy
drobnoziarnistych; 2) nazwa wywoływacza drobnoziarnistego zawierającego
ten sam składnik, produkowanego przez firmę Agfa.
auramina - rozpuszczalny w wodzie żółty barwnik, stosowany do barwienia
przezroczy i filmów.
auto - określenie używane na oznaczenie aparatów fotograficznych z
automatyczną, sterowaną fotooporem przysłoną lub migawką; określenie to
widnieje zwykle obok nazwy aparatu. W odniesieniu do obiektywów auto
oznacza przysłonę samoczynnie zmniejszającą się w chwili zdjęcia do
nastawionej uprzednio wartości.
autochrome - dawna metoda fotografii barwnej zastosowana przez Francuza
Ducos de Haurona; była to addytywna metoda rastrowa.
autochromowe płyty - rastrowe barwne płyty fotograficzne wyrabiane od
1907 roku przez braci Lumiére, oparte na addytywnym mieszaniu barw. Pod
emulsją zawierały one raster z mikroskopijnych ziaren skrobi zabarwionych na
niebiesko, zielono i czerwono, wolne miejsca między tymi ziarnami były
wypełnioną sadzą. Płytę naświetlano przez podłoże (szkło) i poprzez raster, a
wywoływano w sposób odwracalny. Przy oglądaniu przezrocza mikroskopijne
ziarenka skrobi, niewidoczne gołym okiem, dawały sumaryczny obraz o pełnej
gamie barw.
automatyczne nastawienie ostrości - samoczynne ustawianie się obiektywu
(po wycelowaniu aparatu na fotografowany przedmiot), zapewniajÄ…ce
otrzymanie ostrego obrazu. Dotąd stosowano głównie trzy systemy
samoczynnej regulacji ostrości. Pierwszy z nich polega na pomiarze odległości
za pomocą radiolokatora (dalmierza radiolokacyjnego); wysyłane impulsy po
odbiciu od obiektów znajdujących się przed aparatem odbierane są przez
specjalnÄ… "antenÄ™" i po wzmocnieniu sterujÄ… mechanizmem nastawiania
ostrości, zgodnie ze zmierzoną odległością. Drugi system oparty jest na
zasadzie, że maksymalnemu kontrastowi odpowiada maksymalna ostrość, tak
więc mechanizm nastawiania ostrości kierowany jest przez układ pomiaru
kontrastu na matówce aparatu. Opracowano też system nastawiania ostrości
według pomiaru odległości, dokonanego przez wysłane, odbite i odebrane
promienie podczerwone oraz inne systemy np. oparte na geometrycznym
położeniu obrazu (specjalny pryzmat umieszczony w płaszczyz
nie ogniskowej
obiektywu, nie powoduje przesunięcia obrazu, jeśli natomiast pryzmat ten
znajdzie się poza płaszczyzną ogniskową, obraz zmienia swoje położenie).
10
automatyczny aparat fotograficzny - aparat, w którym ustalenie ekspozycji
(współzależności migawki i przesłony), nastawianie odległości (ostrości) i
przesuw błony dokonywane są samoczynnie przez odpowiednie układy
elektroniczne oraz silniczki zasilane z bateryjki. Do fotografującego należy
jedynie nastawianie wskaz
nika czułości błony (chociaż i bardzo często
ustawiane jest również przez aparat - czytane z kodu DX), skierowanie
celownika (obiektywu) na wybrany punkt i naciśnięcie spustu migawki.
automatyczny licznik zdjęć - urządzenie mechaniczne w aparacie
fotograficznym przesuwające liczby lub działki licznika samoczynnie podczas
dokonywania przesuwu błony.
automatyczna migawka - 1) dawniej pod pojęciem tym rozumiano migawkę
nie wymagającą oddzielnego napinania; napinanie następuje równocześnie z
przesuwem błony; 2) obecnie migawka o płynnej zmianie czasu naświetlania,
sterowana przez fotoopór, przy założonej przysłonie i światłoczułości błony.
automatyczna przysłona - 1) przysłona samoczynnie przymykająca się do
wybranego uprzednio (ustawionego na skali przysłon) otworu po naciśnięciu
spustu migawki i również samoczynnie otwierająca się, np. po przesunięciu
błony (napięciu migawki), podczas celowania zawsze otwarta do całkowitego
otworu; 2) przysłona sterowana przez fotoopór, ustawiająca się samoczynnie
do wymaganego otworu przy założonym nastawieniu czasu migawki i
wskaz
nika światłoczułości błony.
automatyzacja aparatu fotograficznego - dążenie konstrukcyjne do
wyposażenia aparatu fotograficznego w urządzenia działające samoczynnie, a
przez to upraszczające jego obsługę, zwalniające fotografującego od
wykonywania wielu czynności i zapobiegające pomyłkom.
autopak - termin używany na oznaczenie aparatów fotograficznych
dostosowanych do szybkiego ładowania kasetowego; wymiana błony następuje
przez łatwą i szybką wymianę kasety z materiałem fotograficznym.
autoradiografia - metoda radiograficzna polegajÄ…ca na badaniu
rozmieszczenia substancji promieniotwórczych i natężenia ich promieniowania
na podstawie zaczernienia materiału światłoczułego pod wpływem
promieniowania własnego badanego przedmiotu (tzw. autoradiogram).
Naświetlanie emulsji dokonywane jest przez styk materiału, specjalnie
uczulone na dany zakres promieniowania, z płaską powierzchnią badanej
próbki, bez pośrednictwa jakichkolwiek urządzeń optycznych. Autoradiogramy
mogą ujawniać między innymi lokalizację i wędrówki pierwiastków w
związku chemicznym lub w organizmie żywym, reakcje histo- i
cytochemiczne, drogi atomów, elektronów, powstawanie i rozpad mezonów.
autotypia - stosowana w poligrafii fotochemiczna technika przygotowania
formy drukowej dla ilustracji barwnych i półtonowych odbijanych metodą
typograficzną, tj. druku wypukłego.
11
azotany - pochodne nieorganiczne (sole) lub organiczne (estry) kwasu
azotowego. Są one na ogół bezbarwne, łatwo rozpuszczają się w wodzie, sole
mają postać krystaliczną; w fotografii znajdują zastosowanie: azotan ołowiu
Pb(NO ) - do barwienia, azotan srebra AgNO - do produkcji emulsji
3 2 3
fotograficznych, jako podstawowy ich składnik, wchodzi też w skład
niektórych wzmacniaczy, należy go przechowywać w ciemnych naczyniach, w
zetknięciu ze skórą powoduje tworzenie się czarnych plam, oraz azotan
urynalu UO (NO )·6H O - wystÄ™pujÄ…cy w postaci zielonych krysztaÅ‚ków,
2 3 2
znajdujący zastosowanie jako składnik wzmacniacza do negatywów oraz do
barwienia negatywów oraz do barwienia odbitek srebrowych na kolor
pomarańczowobrunatny. To bardzo silna trucizna!
12