Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność 83
PRACE ORYGINALNE
Niepełnosprawność
Disability
AnnA WilmoWskA-PietruszyńskA
Zakład Orzecznictwa Lekarskiego i Ubezpieczeń Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
Streszczenie Summary
W pracy podjęto próbę ukazania problemów związanych z niepełno- The work attempts to show the problems related to disability. Starting
sprawnością począwszy od zdefiniowania tego pojęcia, poprzez różne with the definition of the concept itself, trough the various criteria of
kryteria jej oceny stosowane w wielu aktach prawnych obowiÄ…zujÄ…cych its evaluation which are used in numerous legal acts binding in our
w naszym kraju, aż do zwrócenia uwagi na rolę jaką może odegrać country, up to drawing the attention to the role that it may play in
w rozwiązywania tych problemów wprowadzenie do powszechnego solving these problems introducing the common use of the Interna-
stosowania, przez instytucje zajmujÄ…ce siÄ™ ochronÄ… zdrowia, MiÄ™- tional Classification of Functioning, Disability and Health (IFC) by the
dzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności institutions dealing with health protection. The crucial role that many
i Zdrowia (ICF). Podkreślono także bardzo ważną rolę wielu instytucji public institutions, associations and organization, both governmental
państwowych, stowarzyszeń i organizacji zarówno rządowych jak and nongovernmental, play in solving the problems of the disabled in
i pozarządowych we właściwym rozwiązywaniu problemów osób Poland has been stressed. Nowadays, it is very important that health
niepełnosprawnych w Polsce. Potrzebą chwili jest także uwzględnienie protection service organisation does not only include preventing and
w organizacji ochrony zdrowia nie tylko zapobiegania i leczenia chorób treating acute diseases but it should also deal with the complications
ostrych i ich powikłań ale także rehabilitacja i opieka nad osobami that may be the effect, as well as with the rehabilitation and the care
cierpiącymi na choroby przewlekłe, zagrażające niepełnosprawnością over the people who suffer from chronic diseases that may result in
jak i już niepełnosprawnymi. disability and it should include the care over the already disabled
people, as well.
Słowa kluczowe: niepełnosprawność, definicje, międzynarodowe
klasyfikacje, akty prawne Key words: disability, definitions, international classification, legal
bills
© Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Anna Wilmowska-Pietruszyńska
www.ol.21net.pl
e-mail: [e-mail]
Nadesłano: 30.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 19.11.2009
Wstęp dotyczyły pewnych grup klasyfikowanych albo
wg charakteru niepełnosprawności (np. chorych
Upośledzenia sprawności zarówno fizycznej
psychicznie), albo wg przyczyn jej powstania (np.
jak i psychicznej towarzyszą ludzkości od zarania
inwalidzi wojenni). Dopiero w połowie wieku XX,
dziejów. Różnie je nazywano i różny był stosunek
podjęto próby kompleksowych rozwiązań proble-
do nich tzw.  normalnej części społeczeństw
mów tych osób, niezależnie od tego czy urodziły się
w poszczególnych kulturach, religiach i obyczajo-
jako kalekie, czy doznały upośledzenia sprawności
wościach oraz w poszczególnych okresach historii
w wyniku przebytych chorób lub doznanych urazów
ludzkości. Zmieniały się także poglądy na temat ich
i niezależnie czy w związku z wykonywaniem pracy,
 odmienności i przyczyn ich powstawania, które
działaniami wojennymi itp.
determinowały lub znacząco wpływały na sposób
Powstała potrzeba stworzenia jednego terminu na
traktowania osób niepełnosprawnych. Stosowano
określenie wszystkich osób wykazujących naruszenie
także różne nazewnictwo dla określenia ich odmien-
funkcji swojego organizmu, oraz jednego terminu
ności. Różny także był stosunek władzy do takich
obejmującego wszelkie upośledzenia sprawności.
osób. Nawet już w czasach nowożytnych niewiele
W języku polskim przyjęto terminy:  niepełno-
było prób systemowego rozwiązania problemów
sprawni ,  niepełnosprawność chociaż do dziś
osób niepełnosprawnych, a jeżeli były to zazwyczaj
84 Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
są często jeszcze używane wymiennie z  inwalidz- szanie lub kompensowanie tych barier, aby każdej
twem ,  kalectwem pomimo, że zakresy tych pojęć jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych
nie pokrywają się w pełni. W prawie polskim pojęcie jednocześnie respektując jej prawa i przywileje.
 osoba niepełnosprawna pojawiło się w 1982 r.
Zdaniem Ossowskiego:
w Uchwale Sejmu w sprawie inwalidów i osób nie-
 zaprezentowana definicja jest wyrazem zgoła
pełnosprawnych. Pojawienie się nowego określenia
odmiennego podejścia do sposobu definiowania
wymagało zdefiniowania go. Poniżej przytoczono
istoty niepełnosprawności. Położono bowiem,
niektóre z licznych definicji opracowanych dla
w porównywalnym stopniu, nacisk na defekt oto-
różnych potrzeb i przez różnych autorów lub różne
czenia, jak i na defekt fizyczny człowieka. Skłania
instytucje a odnoszące się do sytuacji takich osób.
to do nowego podejścia w kreowaniu systemowej
rehabilitacji. Nowoczesne podejście w rehabilitacji
Cel pracy
powinno skoncentrować się w podobnym stopniu
Celem pracy było wskazanie na różne definio-
na oddziaływaniu na otoczenie osoby rehabilito-
wanie pojęć:  niepełnosprawność i  niepełno-
wanej, jak i na samą osobę, zdążać do zharmoni-
sprawni w kontekście potrzeby ich zastosowań
zowania wzajemnych relacji ukierunkowanych na
dla opracowania jednolitej polityki społecznej
życie i rozwój .
w stosunku do tych osób oraz roli jaką mogą odegrać
W 1969 r. prof. A. Hulek, zaproponował defini-
w tym opracowaniu istniejÄ…ce i ciÄ…gle doskonalone
cję inwalidztwa, wg której:
Międzynarodowe Klasyfikacje Chorób i Niepełno-
 Inwalidą jest jednostka, u której istnieje naruszenie
sprawności.
sprawności i funkcji w stopniu wyraz
nie utrudniajÄ…-
cym (w porównaniu z osobami zdrowymi w danym
Materiał i metoda
kręgu kulturowym) pobieranie nauki w normalnej
Praca ma charakter poglÄ…dowy i przedstawia
szkole, wykonywanie czynności dnia codziennego,
przegląd definicji związanych z niepełnosprawno-
pracę zawodową, udział w życiu społecznym oraz
ścią, istniejących Międzynarodowych Klasyfikacji,
zajęciach w czasie wolnym od pracy.
w tym nieprzyjętych jeszcze w Polsce, oraz licznych,
Według J. Hołówki i D. Niklasa (1976) niepeł-
różnorodnych, niespójnych systemów udzielania
nosprawność traktuje się jako termin bliskoznaczny,
pomocy tym osobom w naszym kraju.
ze zwrotem obniżona sprawność, charakteryzującą
siÄ™:
Omówienie
 pod względem ekonomicznym  jako zależność
Definicje niepełnosprawności
wynikająca z nieproduktywności;
Wg WHO:
 pod względem medycznym  jako długotrwały
stan kalectwa, który ogranicza wykonywania
 Niepełnosprawność, to wynikające z uszkodzenia
normalnych funkcji;
i upośledzenia funkcji organizmu ograniczenie
 pod względem prawnym  jako stan uprawnia-
lub brak zdolności do wykonywania czynności
jący do pewnych świadczeń określonych odpo-
w sposób lub w zakresie uważanym za normalny
wiednimi aktami prawnymi;
dla człowieka.
 pod względem zawodowym  jako stan ograni-
 Za niepełnosprawne uważa się osoby, które nie
czonej możliwości zatrudnienia;
mogą, częściowo lub całkowicie, zapewnić sobie
 pod względem psychologicznym  jako syndrom
możliwości samodzielnego normalnego życia indy-
zachowania i emocjonalnego stresu;
widualnego i społecznego na skutek wrodzonego
 pod względem socjologicznym  jako wypadnię-
lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych
cie z dotychczasowych ról społecznych i nabycie
lub psychicznych.
piętna związanego z kalectwem;
W 1994 roku Europejskie Forum Niepełnospraw-
 we własnej definicji  jako stan opisany przez
ności Parlamentu Europejskiego zdefiniowało osobę
osobÄ™ zainteresowanÄ… w wybranych przez niÄ…
niepełnosprawną jako  jednostkę w pełni swych
kategoriach.
praw, znajdującą się w sytuacji upośledzającej ją
M. Weiss (1978) wyróżnił siedem rodzajów
na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych
definicji, które stanowią podstawę do określenia
i społecznych, których z powodu występujących
rozmiaru ograniczeń osób niepełnosprawnych,
u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki
a mianowicie:
sposób, jak inni ludzie.
 definicje subiektywne  dotyczÄ…ce stanu przypi-
Bariery te są zbyt często wzmacniane przez de-
sywanego sobie przez człowieka o ograniczonej
precjonujące postawy ze strony społeczeństwa. Do
sprawności,
zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniej-
Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność 85
 definicje behawioralne  opisujące ograniczenia Kowalik (1999) wskazuje, iż:
czynności,
niepełnosprawność oznacza utratę zdolności do
 definicje profesjonalne  skupiajÄ…ce siÄ™ na do-
funkcjonowania nie tylko na poziomie biologicz-
konaniu oceny stopnia ograniczenia sprawności
nym ale również na poziomach psychologicznym
przez lekarza lub innego specjalistÄ™,
i społecznym. Obejmowałaby ona swoim zasięgiem
 definicje prawne  określające uprawnienia jed-
pierwotny defekt biologiczny organizmu (dysfunk-
nostki z ograniczoną sprawnością do otrzymy-
cjonalność) a także jego skutki psychologiczne
wania świadczeń,
i społeczne.
 definicje grupy  ważnych bliskich  zawierające
Oprócz przytoczonych wyżej definicji jedna
charakterystykę ograniczeń sprawności danej
z najnowszych polskich definicji jest zawarta
osoby przez członków rodziny, współmieszkań-
w ustawie sejmowej z sierpnia 1997 o rehabilitacji
ców itp.,
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
 definicje środowiskowe  zawierające określenie
niepełnosprawnych:
stopnia ograniczenia sprawności przez członków
 Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizycz-
społeczności, w której żyje jednostka niepełno-
ny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo
sprawna,
utrudnia, ogranicza bÄ…dz
uniemożliwia wypełnianie
 zapobieganie ograniczeniu sprawności  gdzie
ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdol-
niepełnosprawność jest procesem zmierzającym
ność do wykonywania pracy zawodowej .
do opóz
nienia lub zapobieżenia ograniczonej
W Polsce system zabezpieczenia społecznego
sprawności, powstającej jako konsekwencja
osób niepełnosprawnych jest realizowany w ra-
dysfunkcji ustrojowej, realizowanej za pomocÄ…
mach:
środków medycznych, społecznych, zawodo-
 powszechnego ubezpieczenia społecznego pra-
wych, oświatowych itp.
cowników, osób pracujących na własny rachunek
Wg M. Weissa: ustalenie niepełnosprawności
oraz rolników,
powinno opierać się na określeniu zdolności do wy-
 zaopatrzenia społecznego niektórych określonych
konywania sześciu podstawowych czynności jakie
grup pracowników państwowych,
codziennie wykonuje każdy człowiek, a więc: dbanie
 pomocy społecznej,
o higienę osobistą i odżywianie się, poruszanie się,
 wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych
zdolność do nawiązywania kontaktów międzyludz-
i pracodawców tworzących dla nich miejsca pra-
kich oraz zdobycie zawodu i uzyskanie środków na
cy.
utrzymanie, umiejętność wypoczynku.
W każdym z tych systemów odrębnie definiuje
Wg K. Szawłowskiego (1990):
się  niepełnosprawność .
osoby niepełnosprawne (lub z naruszoną spraw-
Niepełnosprawność  ubezpieczenie społeczne
nością) to osoby, które na skutek wad bądz
chorób
wrodzonych oraz chorób nabytych, w różnym
Ubezpieczenie społeczne pracowników i osób pra-
okresie życia doznały naruszenia czynności narzą-
cujących na własny rachunek (ZUS)
dów, układów lub całego organizmu, co ogranicza
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie
w różnym stopniu ich funkcjonowanie biologiczne
lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobko-
lub społeczne.
wej z powodu naruszenia sprawności organizmu
T. Majewski (1994) wyróżnia trzy rodzaje defi-
i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po
nicji osób niepełnosprawnych, a mianowicie:
przekwalifikowaniu.
 ogólne  obejmujące następstwa uszkodzeń or-
Stopnie:
ganizmu wpływające na dalsze funkcjonowanie
 całkowita niezdolność do pracy to utrata zdol-
osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie oraz
ności do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
moment wystąpienia naruszenia sprawności
 częściowa niezdolność do pracy to znacznego
 dla określonych celów  np. dla celów rehabilita-
stopnia utrata zdolności do pracy zgodnej z po-
cji medycznej, zawodowej, szkolnictwa specjal-
ziomem posiadanych kwalifikacji
nego, rentowych.
Niepełnosprawność  ubezpieczenie społeczne
Przykładem może być definicja Międzynarodo-
rolników (KRUS)
wej Organizacji Pracy (ILO)   osoba niepełno-
Za całkowicie niezdolnego do pracy w gospo-
sprawna to jednostka, której możliwości znalezienia
darstwie rolnym uważa się ubezpieczonego, który
odpowiedniej pracy i jej utrzymanie oraz wykonywa-
z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił
nie są poważnie zmniejszone w wyniku stwierdzo-
zdolność do osobistego wykonywania pracy w go-
nego ograniczenia fizycznego lub umysłowego .
spodarstwie rolnym.
86 Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
Niepełnosprawność  zaopatrzenie społeczne Stopnie niepełnosprawności u dorosłych:
" Znaczny   Do znacznego stopnia niepełnospraw-
Zaopatrzenie inwalidztwa żołnierzy zawodowych
ności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością
(Ministerstwo Obrony Narodowej):
organizmu, niezdolnÄ… do pracy albo zdolnÄ… do
Inwalidą jest żołnierz zwolniony z zawodowej
pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
służby wojskowej, który ze względu na stan zdrowia
i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych,
został uznany za całkowicie niezdolnego do tej służ-
stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych
by wskutek stałego lub długotrwałego naruszenia
osób w związku z niezdolnością do samodzielnej
sprawności organizmu.
egzystencji.
Za stałe naruszenie sprawności organizmu uważa
" Umiarkowany   Do umiarkowanego stopnia
się takie naruszenie sprawności, które spowodowa-
niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszo-
ło upośledzenie czynności organizmu nierokujące,
ną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy
według wiedzy lekarskiej, poprawy.
albo zdolnÄ… do pracy jedynie w warunkach pracy
chronionej lub wymagajÄ…cÄ… czasowej albo czÄ™-
Za długotrwałe naruszenie sprawności organi-
ściowej pomocy innych osób w celu pełnienia
zmu uważa się takie naruszenie sprawności, które
ról społecznych.
spowodowało upośledzenie czynności organizmu
" Lekki   Do lekkiego stopnia niepełnosprawności
na okres przekraczający 12 miesięcy, mogące jednak
zalicza się osobę o naruszonej sprawności orga-
rokować, według wiedzy lekarskiej, poprawę.
nizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie
Ustala się trzy grupy inwalidztwa żołnierzy cał-
zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu
kowicie niezdolnych do służby:
do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych
I grupa  całkowicie niezdolni do pracy,
kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością
II grupa  częściowo niezdolni do pracy,
psychicznÄ… i fizycznÄ…, lub majÄ…cÄ… ograniczenia
III grupa  zdolni do pracy.
w pełnieniu ról społecznych dające się kompen-
Do trzeciej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy
sować przy pomocy wyposażenia w przedmioty
uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej
ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki
służby wojskowej wskutek stałego lub długotrwa-
techniczne.
łego naruszenia sprawności organizmu, którzy są
Natomiast u dzieci nie ma stopniowania nie-
zdolni do pracy.
pełnosprawności. Wg rozporządzenia MPiPS z dnia
Do drugiej grupy inwalidów zalicza się żołnierzy
1.02.2002 r w sprawie kryteriów oceny niepełno-
uznanych za całkowicie niezdolnych do zawodowej
sprawności u osób w wieku do 16 roku życia, sta-
służby wojskowej wskutek stałego lub długotrwa-
nami chorobowymi uzasadniającymi konieczność
łego naruszenia sprawności organizmu, którzy są
stałej opieki lub pomocy są:
częściowo niezdolni do pracy.
1) wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii
Do pierwszej grupy inwalidów zalicza się żoł-
prowadzące do niedowładów, porażenia koń-
nierzy uznanych za całkowicie niezdolnych do
czyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledza-
zawodowej służby wojskowej wskutek stałego lub
jące w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk
długotrwałego naruszenia sprawności organizmu,
lub utrudniajÄ…ce samodzielne poruszanie siÄ™,
którzy są całkowicie niezdolni do pracy.
2) wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metabo-
Zaopatrzenie inwalidztwa funkcjonariuszy: liczne, układu krążenia, oddechowego, moczo-
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, wego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne
Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Państwowej znacznie upośledzające sprawność organizmu,
Straży Pożarnej, Służby Więziennej (MSWiA): wymagające systematycznego leczenia w domu
i okresowo leczenia szpitalnego,
W zakresie ogólnych zasad jest podobne do wy-
3) upośledzenie umysłowe, począwszy od upośle-
żej opisanego. Różni się w niektórych szczegółach
dzenia w stopniu umiarkowanym
(np.: m.in. wykazem chorób pozostających w związ-
4) psychozy i zespoły psychotyczne,
ku z pełnioną służbą).
5) zespół autystyczny,
Niepełnosprawność  zabezpieczenie społeczne
6) padaczka z częstymi napadami lub wyraz
nymi
następstwami psychoneurologicznymi,
Zabezpieczenie niepełnosprawności (MPiPS):
7) nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe
Niepełnosprawnymi są osoby, których stan
układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia
fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okre-
leczenia,
sowo utrudnia, ogranicza bÄ…dz
uniemożliwia peł-
8) wrodzone lub nabyte wady narzÄ…du wzroku po-
nienie funkcji społecznych, a szczególnie zdolności
wodujące znaczne ograniczenie jego sprawności
do wykonywania pracy zawodowej.
Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność 87
 obniżenie ostrości wzroku w oku lepszym Obie te klasyfikacje są narzędziem opisującym
do 5/25 lub 0,2 wg Snellena, po wyrównaniu za pomocą ustalonych kodów i przez to umożli-
szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola wiającym elektroniczne zapisywanie we wspólnym
widzenia do przestrzeni zawartej w granicach języku, a więc i porównywanie zdrowia populacji
30 stopni, na poziomie:
9) głuchoniemota, głuchota lub obustronne upo- " jednostki w różnych okresach,
śledzenie słuchu nie poprawiające się w wy- " na poziomie regionu, kraju i międzynarodowym
starczającym stopniu po zastosowaniu aparatu zarówno w tych samych jak i różnych okresach
słuchowego lub implantu ślimakowego.
ICF łączy ze sobą model biologiczny i społecz-
ny niepełnosprawności, a więc kładzie nacisk na
Niepełnosprawność  klasyfikacje
większą integrację osób niepełnosprawnych w celu
W ramach WHO, w szeregu ośrodkach świata
przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu.
tworzy się i udoskonala różne klasyfikacje dla
Aktualnie, na zlecenie WHO, wiele ośrodków
stworzenia wspólnego, światowego języka umoż-
w różnych krajach świata jest w trakcie opracowy-
liwiajÄ…cego stosowanie zapisu elektronicznego dla
wania narzędzi oceniających, powiązanych z klasy-
potrzeb oceny problemów zdrowotnych zarówno w
fikacją ICF a mianowicie wersji skróconej do celów
skali jednostki jak i w skali społeczności lokalnych
przesiewowych, wersji do codziennego użytku przez
oraz międzynarodowej.
pracowników ochrony zdrowia i wersji pełnej do
Powszechnie na świecie już przyjętą jest
badań naukowych.
Międzynarodowa Klasyfikacja Statystyczna Chorób
Niepełnosprawność  ICF
i Związanych z Nimi Problemów Zdrowotnych
(International Statistical Classification of Diseases and
Klasyfikacja ICF składa się z 2 części, z których
Related Health Problems) określana w skrócie jako:
każda jest podzielona na 2 grupy.
ICD-10 (wydanie X poprawione). W przygotowaniu
Cz. I. Funkcjonowanie i Niepełnosprawność
jest kolejna 11 wersja tej klasyfikacji.
" Funkcje i struktury (budowa) organizmu
Od blisko 30 lat trwały prace nad Międzynaro-
" Aktywność (działanie) i uczestnictwo
dową Klasyfikacją Upośledzenia, Niepełnospraw-
Cz. II. Czynniki kontekstowe
ności i Inwalidztwa (International Classification of
" Czynniki środowiskowe
Impairments, Disabilities and Handicaps). Opra-
" Czynniki indywidualne
cowano już trzy wersje tych kwalifikacji zwane
w skrócie: ICIDH, ICIDH Z, ICIDH 2. Czwartą
Zależności między poszczególnymi elementami ICF
wersjÄ… zaleconÄ… przez WHO do stosowania na
stan chorobowy
całym świecie jest Międzynarodowa Klasyfikacja
(zaburzenie lub choroba)
Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia
(International Classification of Functioning, Disa-
bility and Health) określana w skrócie jako: ICF.
uczestniczenie
Funkcje i struktury aktywność,
(utrudnienie,
organizmu (ograniczenie
Jej wprowadzenie jako obowiÄ…zujÄ…cej w Polsce
ograniczenie
(uszkodzenia) aktywności)
uczestnictwa)
jest kwestią niedalekiej przyszłości, chociaż prace
nad jej uzupełnieniem i doskonaleniem trwają
nadal.
ICD jest klasyfikacją chorób a ICF  klasyfikacją
czynniki środowiskowe czynniki indywidualne
następstw chorób w postaci obecności zaburzeń
funkcjonowania organizmów, ale może także doty-
Klasyfikacja ICF obejmuje trzy płaszczyzny:
czyć osób zdrowych. Obie te klasyfikacje uzupełniają
siÄ™ wzajemnie
Pierwsza płaszczyzna dotyczy uszkodzenia (im-
pairment) budowy anatomicznej i funkcjonowania
ICF nie jest klasyfikacjÄ… ludzi. Natomiast jest
organizmu czyli wymiaru biologicznego.
klasyfikacjÄ… cech charakterystycznych stanu zdrowia
człowieka w kontekście jego indywidualnej sytuacji
Uszkodzenie stanowi podstawę do określenia
życiowej oraz wpływów otaczającego środowiska.
ograniczenia działania (activity limitations) i uczest-
niczenia (participation restriction).
Wskazane jest Å‚Ä…czne stosowanie ICD-10 i ICF
gdyż obie informacje dotyczące rozpoznania choro-
Druga płaszczyzna obejmuje aktywność jednost-
by i funkcjonowania dajÄ… szerszy obraz, przedsta-
ki, poziom jej funkcjonowania oraz uczestniczenie
wiający zarówno zdrowie poszczególnych osób jak
w życiu społecznym i relacje ze społeczeństwem.
i całej populacji.
88 Orzecznictwo Lekarskie 2009, 6(2): 83-89
Trzecia płaszczyzna obejmuje zależność między Czynniki środowiskowe obejmują czynniki
jednostką a otoczeniem (środowiskiem)  określa ułatwiające lub utrudniające poziom i zakres funk-
utrudnienia ograniczajÄ…ce uczestniczenie, ich roz- cjonowania i uczestniczenia czyli:
miar, a także możliwość ułatwień. " Produkty i technologie
" Środowisko naturalne i zmiany w środowisku
W klasyfikacji struktur organizmu wyróżnia się:
dokonane przez człowieka
" Struktury układu nerwowego
" Wsparcie i wzajemne powiÄ…zania
" Oko, ucho i struktury powiÄ…zane
" Postawy osób z otoczenia osoby, której sytuacja
" Struktury związane z głosem i mową
jest opisywana
" Struktury układu sercowo-naczyniowego, odpor-
" Usługi, systemy i polityka
nościowego i oddechowego
" Struktury związane z układem pokarmowym, Klasyfikacja ICF ocenia więc u osoby opisywa-
metabolizmem i układem hormonalnym nej: niepełnosprawność w rozumieniu uszkodzeń
" Struktury układu moczowo-płciowego i rozrod- struktur oraz upośledzenia sprawności jak i zakres
czego funkcjonowania (aktywności i uczestniczenia) po-
" Struktury powiązane z ruchem przez ocenę wykonywania i możliwości, w określo-
" Skóra i struktury z nią powiązane nych warunkach środowiskowych.
W klasyfikacji funkcji organizmu ludzkiego wy- Może więc być narzędziem nie tylko statystycz-
różnia się: nym, ale także klinicznym, badawczym, edukacyj-
" Funkcje umysłowe nym, ekonomicznym ale również narzędziem przy-
" Funkcje narządów zmysłów datnym dla ustalania celów polityki społecznej.
" Funkcje głosu i mowy
Potrzeba jej opracowania wynikała ze zmienia-
" Funkcje układu sercowo-naczyniowego, krwio-
jÄ…cego siÄ™ charakteru zapotrzebowania na opiekÄ™
twórczego, immunologicznego i oddechowego
medycznÄ… (dotychczas w opiece medycznej uwaga
" Funkcje układu pokarmowego, metaboliczne
koncentrowała się na stanach ostrych i chorobach
i endokrynologiczne
zakaz
nych a nie na chorobach przewlekłych), a tak-
" Funkcje układu moczowo-płciowego i rozrodcze-
że konieczności sklasyfikowania następstw chorób
go
(stworzenie międzynarodowego  wspólnego języka
" Funkcje nerwowo-mięśniowo-szkieletowe i funk-
dotyczącego skutków chorób) dla zaspokojenia
cje zwiÄ…zane z ruchem
potrzeb ludzi niepełnosprawnych i umożliwienia
" Funkcje skóry i innych struktur z nią powiąza-
im równych szans ze sprawnymi członkami społe-
nych
czeństw.
Klasyfikacja aktywności (działań) i uczestnicze-
Niepełnosprawność  akty prawne w RP
nia
Sejm RP uchwalając Kartę Praw Osób Niepeł-
Działania (activities)  czyli  wszystko co czło-
nosprawnych stwierdził, że prawa w niej zawarte
wiek robi . PolegajÄ… na wykonywaniu szeregu za-
wynikajÄ… z Konstytucji RP, Powszechnej Dekla-
mierzonych i celowych czynności w wyniku których
racji Praw Człowieka, Konwencji Praw Dziecka,
oczekuje się określonych rezultatów.
Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób
Uczestniczenie to zaangażowanie się w sytuacje
Niepełnosprawnych czyli aktów prawa międzynaro-
życiowe.
dowego i wewnętrznego oraz wyartykułował zasadę
" Uczenie siÄ™ i praktyczne stosowanie zdobytej
niedyskryminacji oraz prawo do samodzielnego
wiedzy.
i aktywnego życia osób, których sprawność fizyczna
" Wykonywanie ogólnych zadań.
lub psychiczna utrudnia lub uniemożliwia im naukę,
" Porozumiewanie siÄ™.
pracę i pełnienie ról społecznych.
" Poruszanie siÄ™.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
" Dbanie o siebie.
zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
" Życie domowe.
niepełnosprawnych
" Wzajemne kontakty i związki międzyludzkie.
" Główne obszary życia.
Na mocy tej ustawy funkcjonuje Państwowy
" Życie w społeczności lokalnej, działalność spo-
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Å‚eczna i obywatelska
(PFRON).
Dla oceny stosuje siÄ™ dwa kwalifikatory:
Zadania i organizacja służb działających na
" Wykonywanie
rzecz osób niepełnosprawnych wynikające z Ustawy
" Zdolność (możliwość)
koordynuje Pełnomocnik do Spraw Osób Niepeł-
Wilmowska-Pietruszyńska A. Niepełnosprawność 89
nosprawnych przy pomocy Biura Pełnomocnika do " Skrócenie wymiaru okresu pracy wciągu doby
spraw Osób Niepełnosprawnych  wyodrębnionej " Wydłużenie prawa do urlopu wypoczynkowego
komórki organizacyjnej w Ministerstwie Pracy i Po- " Ograniczona refundacja kosztów uczestnictwa
lityki Społecznej w turnusach rehabilitacyjnych
Niepełnosprawność  uprawnienia Niepełnosprawność  rozwiązywanie proble-
mów
Najważniejsze ulgi i uprawnienia:
" Pomoc w załatwianiu różnych spraw Skuteczne i szybkie rozwiązanie problemów
" Ulgi na przejazdy osób niepełnosprawnych wymaga wspólnych wy-
" Emblemat inwalidzki siłków organów legislacyjnych, administracji cen-
" Parkowanie (karta parkingowa) tralnej i lokalnej, samorządów, różnych instytucji
" Ulgi pocztowe ale także organizacji pozarządowych skupiających
" Ulgi telekomunikacyjne osoby niepełnosprawne, pracodawców i pracowni-
" Zwolnienie z opłat za używanie odbiorników ków. Wymaga także zintensyfikowania działań edu-
radiowych i telewizyjnych kacyjnych w odniesieniu do całego społeczeństwa
" Ulgi w podatku dochodowym naszego kraju.