Dieta
antynowotworowa
Dr Aleksandra Kostrzewa-Tarnowska
Zakład Dietetyki
Katedra Higieny Żywienia Człowieka
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu
Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu
Przyczyny powstawania
nowotworów:
lð
Palenie tytoniu (30%)
lð
Alkohol
lð
Sposób żywienia (35%)
lð
Ekspozycja zawodowa
lð
Zanieczyszczenia środowiska
lð
Leki medyczne
lð
Czynniki infekcyjne
lð
Naturalne czynniki geofizyczne
lð
Skłonności genetyczne
Chemioprewencja nowotworów
Chemioprewencja [Å‚ac. praeventio = zapobieganie]
Profilaktyczne stosowanie u ludzi niektórych leków, witamin
oraz nietoksycznych, naturalnych substancji żywieniowych
(składników diety) lub/oraz specyfików farmakologicznych,
celem zatrzymania lub wywołania regresji powstawania zmian i
komórek przedrakowych, zarówno w początkowych, jak i
dalszych etapach procesu nowotworowego, tzn. inicjacji i
progresji raka.
"
Chemioprewencja pierwotna
"
Chemioprewencja wtórna
Ogólny schemat wieloetapowości procesu kancerogenezy
indukowanej kancerogenami obecnymi w żywności
Pro-kancerogen
Aktywacja metaboliczna
Etap I
Detoksykacja
Enzymy fazy I
Aktywacja
Enzymy fazy II
Aktywny kancerogen
Etap II
Inicjacja
Naprawa DNA
Addukty DNA
Etap III
Promocja
Mutacje
Transformacja nowotworowa
Etap IV
Progresja
Onkogeny Geny supresji raka
Nowotwory
Biotransformacja ksenobiotyków  z
ródło
mutagenów i kancerogenów
Reakcja I fazy  tworzenie związków pośrednich w procesach utleniania,
redukcji i hydrolizy. Enzymy I fazy odtruwania (detoksykacji):
lð
Oksydoreduktazy i hydrolazy: monooksygenazy związane z aktywnością
cytochromu P450;
Reakcje II fazy  tworzenie produktów końcowych sprzężonych z kwasem
glukuronowym, siarkowym, glutationem, glicyną, które ulegają acetylacji
bÄ…dz
metylacji. Enzymy II fazy odtruwania:
lð
Transferazy (np. UDP-glukuronylotrnsferaza);
lð
Enzymy cytozolowe (S-transferaza glutationowa, sulfotranferaza)
Wpływ żywienia na rozwój nowotworów
1. Występowanie związków rakotwórczych (natywnych bądz

w formie dodatków) w spożywanych pokarmach
2. Związki nie kancerogenne występujące w żywności podczas
trawienia, metabolizmu komórkowego, przetwórstwa
zostają przetworzone na substancje rakotwórcze
3. Składniki diety mogą wpływać na rozwój nowotworów
przez zmianę środowiska wewnętrznego przewodu
pokarmowego
Typy zaburzeń w chorobie nowotworowej
lð
Niedożywienie (utrata łaknienia i trudności w przyjmowaniu
pokarmu, biegunki i wymioty);
lð
Niedrożność przewodu pokarmowego
lð
Zespół upośledzonego wchłaniania
lð
Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej
lð
Zmiana odczuwania smaku i powonienia
lð
Zaburzenia w odczuwaniu smaku słodkiego, gorzkiego i kwaśnego;
lð
Zaburzenia metaboliczne: upośledzenie syntezy białek ustrojowych,
zaburzenia tolerancji glukozy, zaburzenia przemian składników
mineralnych
Chemioprewencja, a wolne rodniki
Mechanizmy obronne organizmu:
1. Przeciwutleniacze w żywności:
lð
witaminy antyoksydacyjne (C i E, ²-karoten), ubichinon Q10;
lð
składniki mineralne ( selen, cynk, mangan, miedz
, magnez);
lð
związki biologicznie czynne  wtórne metabolity roślinne (likopen,
luteina, kryptoksantyna, rutyna, tanina);
2. Enzymy neutralizujÄ…ce w organizmie wytwarzane przez mDNA:
lð
peroksydaza glutationowa GPX;
lð
reduktaza glutationu GRD;
lð
dysmutaza nadtlenkowa SOD;
lð
katalaza;
Składniki mineralne i witaminy
Składniki
mineralne/
Układ odpornościowy Dawka
witaminy
lð
Cynk Ograniczenie aktywności limfocytów i monocytów 15  20 mg
lð
Redukcja fagocytozy; cytotoksyczności monocytów,
Żelazo 15 mg
lð
Nadmiar sprzyja tworzeniu wolnych rodników
lð
Witamina C Åšrodek antyhistaminowy 60 - 100 mg
lð
Witamina E Obniża funkcje cytotoksyczne monocytów; 12  18 j.m
lð
Witamina A Redukcja liczby komórek cytoplazmatycznych 2700  3700 j.m
Kwas
lð
Regulacja ekspresji genów, blokuje dysplazjÄ™ 180  300 µg
foliowy
ZwiÄ…zki biologicznie czynne
Klasyfikacja  oparta na sile i etapie działania:
 blocking agents  zapobiegajÄ… przemianie nieaktywnego kancerogenu lub
aktywacja systemu enzymatycznego (niszczenie komórek
kancerogennych)
 supperssing agents  inhibitory proteaz, terpeny cykliczne,
izotiocyyjaniany
Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym
(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)
" ZwiÄ…zki indolowe  indukujÄ… enzymy II fazy odtruwania, hamujÄ…
tworzenie adduktów DNA, antykancerogen i antyestrogen o wysokim
powinowactwie do receptora Ah; występują w roślinach kapustnych:
kabaczki, brokuły, kalafiory, jarmuż i in.
" Fitosterole  hamujÄ… enzymy metabolizmu testosteronu, wspomagajÄ…
wydalanie z organizmu cholesterolu; występują w pożywieniu w
odwrotnej proporcji do ilości tłuszczów nasyconych; dodatni związek
z PUFA;
" Terpeny owoców cytrusowych  obniżają poziom cholesterolu w
organizmie i stymulują enzymy, blokujące powstawanie komórek
rakowych;
Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym
(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)
" ZwiÄ…zki siarkowe czosnku [aliksyna]  unieszkodliwiajÄ… substancje
powodujące raka, zmniejszają też poziom cholesterolu we krwi i
obniżają ciśnienie krwi;
" Izoflawony roślin motylkowych  działanie przeciwutleniajace,
przeciwzapalne, antymutagenne, antynowotworowe, inaktywujÄ…
niektóre związki kancerogenne;
" Nienasycone kwasy tłuszczowe występujące w nasionach lnu blokują
powstawanie związków powodujących tworzenie się komórek
rakowych.
Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym
(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)
1. Chinony rozmarynu  wzmacniają działanie substancji hamujących
powstawanie komórek rakowych;
" Triterpeny korzeni lukrecji  niszczą szybko dzielące się komórki oraz
przyczyniają się do cofania zmian w już powstałych komórkach raka;
Ciekawostka !!! W badaniach nad przeciwnowotworowym działaniem
korzenia lukrecji wykryto obecność w tym surowcu substancji
hamującej rozwój bakterii, powodujących próchnicę zębów;
1
Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN )
o działaniu przeciwnowotworowym
Naturalne Substancje Nieodżywcze:
lð
brak właściwości odżywczych;
lð
działanie: przeciwbakteryjne, przeciwutleniające, regulujące
przemianę materii, zwiększające odporność;
Terpeny:
lð
karotenoidy:
- karoteny  Ä…-karoten, ²-karoten, µ-karoten, Å‚-karoten, likopen
- ksantofile  luteina, zeaksantyna, astaksantyna, luteolina,
flawoksantyna, auroksantyna, kroteina
ZwiÄ…zki azotowe:
lð
glukozynolany ( indole, izotiocyjaniny )
Związki zapasowe roślin
lð
fosforany inozytolu (np. fityniany)
lð
oligosacharydy
2
Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN )
o działaniu przeciwnowotworowym
Polifenole:
lð
stilbeny
lð
kumaryny
lð
taniny
lð
kwasy fenolowe
lð
flawonoidy:
- flawony
- flawonole: kwercetyna, kempferol
- flawanony: naringenina, hesperydyna
lð
flawanole: katechina, epikatechina;
lð
antocyjany
lð
izoflawony (fitoestrogeny soi )
IZOFLAWONY
F
Warzywa strÄ…czkowe: fasola sojowa, soczewica, fasola
szparagowa, bób, fasola lima,
I
groch włoski,
T
Produkty sojowe: kasza sojowa, mÄ…ka sojowa, tofu,
O
mleko sojowe
E
LIGNANY
S
Nasiona lnu;
T
Pełnoziarniste produkty zbożowe;
R
Zioła (koper włoski);
O
Owoce (banany, śliwki);
Warzywa (dynia, cukinia, brokuły, czosnek)
G
E
KUMESTANY
N
Kiełki Alf- alfa
Y
Kiełki soi
Uprawy pastewne
Czerwona koniczyna
ROÅšLINY HAMUJ
CE PROCESY NOWOTWOROWE
-
Czosnek
-
Kapusta
I
-
Lukrecja
-
S
Soja, imbir
-
Warzywa roślin baldaszkowatych
T
-
Cebula, herbata, kurkuma
O
-
Owoce cytrusowe
T
-
Pszenica, len, ryż ( brązowy )
N
-
Pomidory, oberżyna, pieprz
O
-
Brokuły, kalafior, brukselka
Åš
-
Owies, mięta, oregano, ogórek
Ć
-
Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goz
dziki
-
Bazylia, jęczmień, jagody
Zawartość wybranych metabolitów roślinnych o
działaniu chemoprewencyjnym
" herbata zielona  zawiera w suchej masie 35-52% katechin
i flawonoli (czerwona mniej)
" sorgo - rekordzista w zawartości polifenoli (tianin)  do
10260 mg/100g
" czerwone wino (kieliszek) - 100-160mg
" czerwone porzeczki 140 - 1200 mg/100g
" jagody 135 - 280 mg/100g
" jabłka 27 - 298 mg/100g
" sok jabłkowy 0,2 - 1,6/100ml
Węglowodany, a choroba nowotworowa
1. Zmiana metabolizmu w wątrobie  zwiększenie wątrobowej glukoneogenezy
z aminokwasów;
2. Wzrost oporności na insulinę - hiperglikemia
3. Podaż węglowodanów w DRP  około 55 % ogólnej kaloryczności diety
4. Ograniczenie produktów rafinowanych
5. Posiłki bogate w substancje balastowe  błonnik nierozpuszczalny:
Choroba nowotworowa, a białko
1. Zmiany metabolizmu białek  ę! dostępu do aminokwasów;
2. Podaż białka 15  20 % ogólnej kaloryczności DRP;
3. y
ródło białka  białko roślinne, białko z tłustych ryb, białko
drobiu;
Choroba nowotworowa, a lipidy
lð
Mechanizmy oddziaływania;
lð
Ogólna ilość tłuszczu w diecie <25%; przy nowotworach związany z
gospodarkÄ… hormonalnÄ… <20%;
lð
ę! podaż kwasów tłuszczowych jednonienasyconych;
lð
Ochronne działanie pochodnych kwasu linolenowego n-3, ograniczenie
pochodnych kwasu linolowego n-6;
Piramida żywieniowa
Suplementy
(wapń, witaminy D i B12)
W niewielkich ilościach
tłuszcze, oleje, słodycze
Co najmniej 2 porcje dziennie
Co najmniej 3 porcje dziennie
mleko, jogurty, sery
mięso, podroby, jaja,
rośliny strączkowe
Co najmniej 3 porcje dziennie
Co najmniej 2 porcje dziennie
warzywa
owoce
Co najmniej 6 porcji dziennie
chleb, makarony, kasze,
płatki zbożowe
Co najmniej 8 szklanek dziennie
napoje: woda mineralna, soki, herbata ziołowa
Dziękuję za
uwagÄ™